نتایج مقایسهی میانگینها نشان داد که بیشترین pH خاک در شوری ۱۴ دسیزیمنس بر متر و کمترین pH خاک در شوری ۳/۳ دسیزیمنس بر متر مشاهده شد (شکل a9). کاربرد فسفر تأثیری بر pH خاک نداشت (شکل b9). نتایج تحقیق حاضر نشان داد که افزایش شوری خاک با افزایش pH خاک همراه بود. نتایج تحقیقات گوپتا و همکاران (۱۹۸۹) نشان داد با افزایش شوری، pHخاک نیز افزایش یافت و این به دلیل حضور کربناتها و بیکربناتهای سدیم است. آنان بیان کردند که یونهای سدیم در خاکهای آهکی به کربنات و بیکربنات سدیم تبدیل میشوند و در pHهای بالای ۸/۸ با عمل هیدرولیز رابطه مستقیمی بین شوری و pH در خاک ایجاد مینمایند. لی و استیوار (۱۹۹۰) گزارش کردند در خاکهایی با قلیائیت کم، وقتی کربنات کلسیم کانی غالب خاک باشد، pH خاک با افزایش شوری خاک، کاهش مییابد و این را میتوان به تبادل کاتیونی و آزاد شدن پروتون به محلول(اثر نمک) نسبت داد. کروم و رینگاسامی (۱۹۹۷) و نیدو و همکاران (۱۹۹۵) بیان داشتند افزایش شوری خاک باعث کاهش pH خاک میشود. به طوری که pH خاکهای شور کمتر از خاکهای غیرشور میباشد. نتایج تحقیقات احمد و همکاران (۱۹۸۸) نشان داد که در خاکهای شور با بارندگی زیاد، مقادیر pH نسبت به نواحی غیرشور تحت آبیاری، پایین بوده و جذب فسفر این خاکها به مراتب کمتر از خاکهای غیرشور میباشد.
(a)
(b)
شکل ۹: تأثیر شوری (a) و فسفر (b) بر pH خاک پس از برداشت
۳-۳-۳- فسفر خاک پس از برداشت
نتایج مقایسهی میانگینها نشان داد که بیشترین فسفر خاک در شوری ۲/۱ دسیزیمنس بر متر (۸۳/۲۱ میلیگرم در کیلوگرم) و کمترین آن در شوری ۷۵/۰ دسیزیمنس بر متر (۹۲/۴ میلیگرم در کیلوگرم) مشاهده شد (شکل a10). همچنان که نتایج نشان داد همبستگی بسیار پایینی بین سطوح شوری و فسفر قابل جذب در خاک مشاهده گردید. اگرچه سطوح شوری از نظر فسفر قابل جذب در خاک اختلاف داشتند ولی این اختلاف از نظر آماری معنیدار نبود. بالا بودن فسفر قابل جذب شوری ۲/۱ دسیزیمنس بر متر را میتوان به بالا بودن فسفر اولیهی این خاک (۹۱/۳۸ میلیگرم در کیلوگرم) نسبت داد که با وجود برداشت گیاه هنوز هم مقادیر بالای فسفر در آن حضور دارد. با افزایش سطح شوری تا ۱۱/۵ دسیزیمنس بر متر، فسفر قابل جذب خاک افزایش، ولی با افزایش سطح شوری بیش از ۱۱/۵ دسیزیمنس بر متر فسفر قابل جذب در خاک کاهش یافت. تحقیقات مرجوی (۱۳۸۲) در استان قم نشان داد که با افزایش شوری خاک، فعالیت یون کلسیم در خاک زیاد میشود و افزایش فعالیت یون کلسیم در خاک سبب تشکیل فسفاتهای کلسیم با حلالیت کمتر میگردد و در واقع سرعت تثبیت فسفر در خاک افزایش مییابد. همچنین نتایج تحقیق وی نشان داد که در شوریهای کم، اثر متقابل مصرف کود و شوری خاک مثبت و معنیدار است ولی در شوریهای خیلی زیاد این اثر متقابل منفی است. لذا با توجه به نتایج حاصل از آزمایشهای گذشته در شوری بین ۶ تا ۵/۹ دسیزیمنس بر متر به ازای افزایش هر واحد شوری خاک، ۱۵ کیلوگرم به مقدار فسفات آمونیوم توصیه شده افزوده میشود تا از تأثیر شوری بر کاهش عملکرد کاسته شود. ولی هر چه مقدار شوری بالاتر میرود، میزان اضافه کردن مصرف کود فسفره کاهش مییابد تا جایی که در شوریهای خیلی زیاد دیگر نیازی به مصرف کود نیست. چون افزودن کود، تأثیری بر افزایش محصول نخواهد داشت. دلیل این موضوع را طبق قانون حداقل لیبیک میتوان ایجاد محدودیت بیشتر توسط شوری نسبت به کمبود فسفر دانست (هاولین، ۲۰۰۵).
بیشترین فسفر قابل جذب در خاک (۷۳/۹ میلیگرم در کیلوگرم) در سطح فسفر ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار و کمترین آن ( ۹۶/۶ میلیگرم در کیلوگرم) در سطح صفر کیلوگرم در هکتار کود فسفری مشاهده گردید (شکل b10). همبستگی بسیار بالایی بین سطوح فسفر و فسفر قابل جذب در خاک مشاهده
گردید.
مدیریت مناسب کوددهی در خاکهای شور بسیار ضروری است. به دلیل اینکه رشد و عملکرد محصولات زراعی در سطوح بالای شوری نسبت به زمانی که توزیع عناصر غذایی متعادل است، مختل میشود (سینگ و همکاران، ۱۹۹۲). ریدن و سییر (۱۹۷۵) کاهش فسفر قابل جذب برای گیاهان را در خاکهای شور گزارش کردند. محققین زیادی افزایش محصولات زراعی را با کاربرد کودهای فسفری در خاکهای شور گزارش کردند (ایلماهی و مصطفی، ۱۹۸۰؛ سینگ و همکاران، ۱۹۹۲). ایلماهی و مصطفی (۱۹۸۰) گزارش کرد که خاکهای شور فسفر بیشتری را نسبت به خاکهای غیرشور تثبیت میکنند. پس برای تولید محصول بیشتر لازم است به خاک فسفر اضافه شود. ایلماهی و مصطفی (۱۹۸۰) و سینگ و همکاران (۱۹۹۲) در شرایط آزمایشگاهی و گلخانهای افزایش خردل هندی را با کاربرد کودهای فسفره در خاک شور مشاهده کردند .کروم و رینگاسامی (۱۹۹۷)، نیدو و همکاران (۱۹۹۵)، کاهش فسفر قابل جذب در خاکهای غیرشور را در مقایسه با خاکهای شور گزارش نمودند و همچنین بیان داشتند که افزایش شوری مربوط به کلرید سدیم، سبب افزایش فسفر قابل استخراج با بیکربنات سدیم میشود و افزایش شوری خاک باعث افزایش مقدار یون و کاهش pH خاک میشود. به طوری که pH خاکهای شور کمتر از خاکهای غیرشور میباشد. نتایج آزمایش خوشگفتارمنش و نوربخش (۲۰۰۹) نظرات کروم و رینگاسامی، نادیو و همکاران را تأیید کرد. ریدن و سییر (۱۹۷۵) با تأیید گفته های نیدو و همکاران (۱۹۹۵) مبنی بر اینکه در خاکهای شور مقدار یونهای محلول خاک و غلظت آنیونهای لیگاندی بالا بوده که میتواند جذب فسفر را تحت تأثیر قرار دهد، بیان داشتند که فسفر قابل جذب برای محصول در خاکهای شور تقلیل مییابد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

(a)

(b)
شکل ۱۰: تأثیر شوری (a) و فسفر (b) بر فسفر خاک پس از برداشت
۳-۳-۴- غلظت فسفر بخش هوایی و ریشهی گیاه ذرت
نتایج مقایسهی میانگینها نشان داد که بیشترین فسفر بخش هوایی در شوری ۱۱/۵ دسیزیمنس بر متر (۵۸/۰ درصد) و کمترین آن در شوری ۲۵/۴ دسیزیمنس بر متر (۳۴/۰ درصد) مشاهده شد (شکل a11). اگرچه فسفر بخش هوایی در سطوح مختلف شوری با هم اختلاف داشتند ولی این اختلاف از نظر آماری معنیدار نبود. بیشترین فسفر ریشه در شوری ۱۴ دسیزیمنس بر متر (۵۹/۰ درصد) و کمترین آن در شوری ۲۹/۲ دسیزیمنس بر متر (۲۲/۰ درصد) مشاهده گردید (شکل a12). تنها اختلاف معنیدار بین سطوح مختلف شوری از نظر غلظت فسفر ریشه در شوری ۱۴ دسیزیمنس بر متر مشاهده گردید و سایر سطوح شوری از نظر این صفت اختلاف معنیداری با هم نداشتند. افزایش سطح فسفر، غلظت فسفر بخش هوایی و ریشه را به طور معنیداری افزایش داد. کاربرد ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار کود فسفری نسبت به سطح فسفر شاهد، فسفر بخش هوایی را ۷۸/۵۱ درصد (شکل b11) و فسفر ریشه را ۳۵ درصد (شکل b12) افزایش داد. تفاوت بین دو تیمار ۲۰۰ و ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار کود فسفر از نظر غلظت فسفر بخش هوایی و ریشه معنیدار نبود.
شوری باعث کاهش رشد گیاهان، کاهش سرعت فتوسنتز (کوسیدو و همکاران، ۱۹۸۷) و همچنین کاهش آب قابل دسترس و جذب عناصر غذایی در گیاهان میشود (پساواکلی و توکر، ۱۹۸۸، آلکاراکی، ۱۹۹۶). اساساً جذب مقادیر زیاد Na⁺ و ^–Cl، تعادل سایر یونها را در گیاهان مختل میکند. توان گونه های گیاهی برای مقابله با شوری یا ایجاد تعادل در غلظتهای مختلف نمک بسیار متفاوت است (جسکی، ۱۹۸۲؛ مونز، ۱۹۹۳). تابان و کتکت (۲۰۰۰)گزارش کردند که شوری باعث افزایش غلظت فسفر در ساقه و ریشهی گیاه ذرت شد. نتیجهی مشابهی توسط یحیی (۱۹۹۸) ارائه شد که با نتایج این تحقیق مطابقت دارد. در حالی که آلکاراکی (۱۹۹۷) و اوارد و همکاران (۱۹۹۰) کاهش غلظت فسفر ساقه و ریشهی گیاهان را در غلظتهای بالای نمک گزارش نمودند. افزایش غلظت فسفر ریشه در سطوح بالای شوری ممکن است به دلیل افزایش فسفر قابل جذب در خاک یا اثر همافزایی سدیم باشد که باعث افزایش جذب فسفر یا انتقال آن به ساقه میشود (گراتن و مس، ۱۹۸۸). سینگ و همکاران (۱۹۹۲) مشاهده نمودند که کاربرد فسفر غلظت فسفر بخش هوایی و ریشه را در گیاه خردل هندی افزایش داد. آنان بیان داشتند میزان افزایش غلظت فسفر در سطوح بالای فسفر به مراتب بیشتر از سطوح پایین آن بود. این نتیجه حاکی از آن است که کاربرد فسفر در خاکهای شور تعادلی را در عناصر غذایی خاک ایجاد مینماید که استفادهی مناسب عناصر غذایی در خاک را سبب میشود. نتیجهی مشابهی توسط سینگ و همکاران (۱۹۹۲) گزارش شد. وی افزایش عملکرد گیاه گندم را با کاربرد فسفر در خاکهای شور گزارش نمود.
(a)
(b)
شکل ۱۱: تأثیر شوری (a) و فسفر (b) بر غلظت فسفر بخش هوایی گیاه ذرت
(a)
(b)
شکل ۱۲: تأثیر شوری (a) و فسفر (b) بر غلظت فسفر ریشهی گیاه ذرت
۳-۴- نتیجه گیری کلی
نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که مصرف فسفر به تنهایی باعث بهبود رشد و عملکرد و افزایش غلظت املاح محلول خاک باعث کاهش رشد گیاه ذرت میشود. از سوی دیگر، در خاکهای شور میتوان با بهره گرفتن از کودهای فسفری عملکرد ذرت را بهبود بخشید. فسفر از طریق بهبود وضعیت تغذیه ای گیاه در شرایط شور اثرات منفی شوری را کاهش و بنابراین تولید ذرت (علوفهای) را بهبود میبخشد. کشت ذرت در EC بیش از ۱۱/۵ دسیزیمنس بر متر توصیه نمیشود. مصرف ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار کود فسفری در شوریهای کم و ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار آن در شوریهای متوسط توصیه میشود. در خاکهای با فسفر قابلجذب بیش از ۱۸ میلی گرم در کیلوگرم مصرف ۴۰۰ کیلوگرم کود فسفر باعث کاهش عملکرد محصول ذرت شد. در چنین خاکهایی مصرف ۲۰۰ کیلوگرم کود فسفر برای افزایش عملکرد ذرت توصیه میشود.
۳-۵- پیشنهادات
۱) تأثیر متقابل مصرف فسفر و شوری خاک برای سایر گیاهان زراعی بررسی شود.
۲) آزمایشهایی برای بررسی تأثیر فسفر در مقاومت به شوری در شرایط مزرعهای انجام شود.
۳) تأثیر متقابل تغذیه سایر عناصر غذایی با شوری مورد بررسی قرار گیرد.
۴) تأثیر کوددهی فسفر در خاک های شور بر جذب عناصر کم مصرف مورد ارزیابی قرار گیرد.
منابع
۱- بغوری، ا. ۱۳۷۰. مروری بر نتایج حاصل از کاربرد کودهای فسفره بر کادمیوم خاک و گیاه و بررسی میزان کادمیوم در کودهای وارداتی. مؤسسهی تحقیقات آب و خاک. نشریهی ش ۸۸۲.
۲- تاجبخش، م. ۱۳۷۵. ذرت (زراعت، اصلاح، آفات و بیماریهای آن). انتشارات احرار تبریز، ۱۳۳ صفحه.
۳- جودمند، ا. ۱۳۸۶. بررسی اثرات فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی شوری در چند رقم چغندرقند. پایاننامهی کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، ص ۱۵.
۴- حسنی، ع. ۱۳۸۲. بررسی اثرهای تنش خشکی و شوری ناشی از کلرور سدیم بر برخی خصوصیات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی گیاه ریحان رقم کشکنی لولو. پایان نامه دکتری، رشته علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس.
۵- دولتی، م. ۱۳۸۷. بررسی تحمل به شوری توده های بومی گندم شمالغرب ایران و تعیین تنوع ژنتیکی با بهره گرفتن از مارکرهای مولکولی و معیارهای فیزیولوژی. پایاننامهی کارشناسی ارشد، دانشگاه زابل.
۶- راشدمحصل، م.، حسینی، ح.، عبدی، م.، ملاقیابی، ع. ۱۳۷۶. زراعت غلات. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. ۴۰۶ صفحه.
۷- سالاردینی، ع.الف. ۱۳۸۲. حاصلخیزی خاک. انتشارات دانشگاه تهران، ایران، ص ۱۶۵- ۲۵۸.
۸- سرمدنیا، غ.، کوچکی، ع. ۱۳۷۳. فیزیولوژی گیاهان زراعی (ترجمه). چاپ چهارم، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، ۳۸۹ صفحه.
۹- شیرانیراد، ا. ۱۳۷۹. فیزیولوژی گیاهان زراعی. مؤسسهی فرهنگی هنری دیباگران تهران، ۳۵۸ صفحه.
۱۰- صادقزادهحمایتی، س.، هاشمیدزفولی، س.، سیادت، س.، ولیزاده، م. ۱۳۸۰. اثرات فاصلهی ردیف و تراکم بوته روی رشد و عملکرد سه رقم سیبزمینی در منطقهی اردبیل. ریختشناسی بوته و تجمع مادهی خشک. مجلهی دانش کشاورزی، ج ۱۱، ش ۳، ص۱-۱۴.
۱۱- طهماسبیسروستانی، ز.، امیدی، ح.، چوکان، ر. ۱۳۸۰. اثر تراکم و محدودیت منبع بر عملکرد، اجزای عملکرد و انتقال مجدد مادهی خشک و نیتروژن در ذرت. مجلهی نهال و بذر، ش ۱۷، ص۲۹۴-۳۱۴.
۱۲- علیزاده، ا. ۱۳۶۴. کیفیت آب در آبیاری. انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
۱۳- غازانشاهی، ج. ۱۳۸۷. خاک و روابط آن در کشاورزی. انتشارات آییژ. ص ۲۱۲-۲۱۴.
۱۴- فرهودی، ر. ۱۳۸۸. بررسی تأثیر تنش شوری و محلولپاشی آبسیزیک اسید بر رشد ارقام پاییزهی کلزا. پایاننامهی کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، ص ۱۱.
۱۵- قنبری، ع.، کریمیان، ن.، مفتون، م. ۱۳۷۸. ارزیابی گلخانهای و آزمایشگاهی چند عصارهگیر جهت تعیین فسفر قابل استفادهی ذرت در بعضی از خاکهای آهکی استان فارس. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. ش ۴. ص ۴۱-۵۶.
۱۶- قولرعطا، م.، رئیسی، ف.، نادیان، ح. ۱۳۸۷. اثرات متقابل شوری و فسفر بر رشد، عملکرد و جذب عناصر درشبدر برسیم. مجله پژوهشهای زراعی ایران. ج۶. ش ۱. ص۱۲۴-۱۷۱.
۱۷- کاظمیاربط، ح. ۱۳۷۸. زراعت خصوصی جلد اول (غلات). مرکز نشر دانشگاهی، ۲۵۳ صفحه.
۱۸- کریمی، ه. ۱۳۷۵. گیاهان زراعی. انتشارات دانشگاه تهران، ۷۱۴ صفحه.
۱۹- کریمیان، ن. ۱۳۷۷. پیامدهای زیادهروی در مصرف کودهای شیمیایی فسفری. مجلهی خاک و آب. ج ۱۲، ش ۴، ص ۱-۸.