منابع دولتی و بازار سرمایه بیرونی و شهری

منابع محلی و پس اندازی خرد مردم محلی

شیوه مدیریت

متمرکز و از بالا به پایین

غیر متمرکز و متکی به مردم

سازمان کار

دولتی با بنگاههای مالی و سازمان های بزرگ

متنوع، شبکه ای و متناسب با اندازه اقتصادی

شیوه فعالیت

روابط رسمی و قانونی و اصل اعتبار در ازاء اعتبار

ساده بر اساس اصل شفافیت و اصل اعتماد

منبع: عمادی ، ۱۳۸۴، ۴
استفاده از اعتبارات خرد، به عنوان یک روش مداخله غیر مستقیم در توسعه، مورد توجه اغلب نحله های فکری توسعه قرار گرفته است. این شیوه با گسترش بازارهای جدید و ارتقای فرهنگ مدیریتی، زمینه مناسبی برای حکمرانی کار آمد دولت در توسعه کشاورزی فراهم می سازد( افتخاری و همکاران، ۱۳۸۵، ۴۷).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اعتبارات خرد، یکی از مباحث عمده در اقتصاد نئولیبرال است که پس از تغییرات نظری در تئوری های اقتصادی و دیدگاه های توسعه به عنوان یک محرک اقتصادی برای کشورهای در حال توسعه و کشورهایی که با مشکل تورم و بیکاری فزاینده روبه رو هستند و توزیع ثروت و در آمد چندان عادلانه نیست، به عنوان کلید های حل معما در نظر گرفته شده است. بانک جهانی اعلام کرد: تحقیقات تجربی درباره رشد و توسعه نشان می دهد بازارها محرک های مهم توسعه هستند و برنامه ریزی متمرکز و دولتی دارای محدودیت هایی است، آزاد سازی اقتصادی منجر به عدم تمرکز قدرت سیاسی می شود و از نقش بخش عمومی در اقتصاد می کاهد و این امر به توسعه اقتصادی می انجامد در این راستا، بسط و برنامه ریزی برای اعتبارات خرد به عنوان مداخله گر توسعه، بازارهای جدید را گسترش داده و فرهنگ بازار آزاد را ارتقاء می دهد و تضمین کننده حداقل مداخله دولت می شود. اینها همگی سیاست های نئولیبرال اقتصادی بود که به وسیله فریدمن، بوئر، بانک جهانی و دولت هایی مثل ایالات متحده و انگلستان جهت تعدیل اقتصادی و اتخاذ سیاست های نوین در نظر گرفته می شد. اعتبارات خرد نیز حاصل این تفکر اقتصادی است(مافی،۱۳۸۵، ۱۶۳ـ۱۶۲).
۲ـ۳ـ۲ ـ اعتبارات خرد وکاهش فقر
در تعریف فقر آمده است، افرادی که دارای منابع و توانایی های کافی برای رفع نیاز های اولیه خود نمی باشند، و از لحاظ اقتصادی فقرا نه تنها از درآمد و منابع بلکه فرصت هایی که شامل عدم اعتبار برای ایجاد درآمد و ایجاد ثبات در مصرف نیز محروم می باشند(Weng,2008,1 ). فقر یکی از قدیمی ترین آسیب های اجتماعی در همه جوامع است. این واقعیت که یکی از تعالیم مهم همه ادیان، دستگیری و حمایت از فقراست، خود دلیل محکمی بر قدمت زیاد فقر و مسئله ساز بودن آن برای نظم اجتماعی جوامع در طول تاریخ است(زاهدی مازندرانی،۱۳۸۴، ۲). فقر یا نداری، دور افتادن نسبی از مسیر توسعه انسانی به علت عدم کفایت امکانات مادی، اجتماعی و معنوی است. بنا به تعریف فقرا عبارتند از: اشخاص، خانوارها و یا گروهی از اشخاص که منابعشان از نظر مادی، فرهنگی و اجتماعی به اندازه محدود باشد که آنها را از کمترین امکانات قابل پذیرش برای زندگی محروم نموده اند و از دیگر اعضای جامعه ای که در آن زندگی می کنند، مجزا می نماید. از مهم ترین نشانه های فقر به ویژه فقر اقتصادی می توان به کاهش امکان دستیابی به اشتغال، بالا بودن نرخ زادو ولد، افزایش نابرابری ها، افزایش فساد، ناکافی بودن امکانات زیر بنایی، کاهش قدرت خرید،گسترش بیکاری پنهان اشاره کرد. فقر و نابرابری با ابعاد متنوع و آثاری که بر روی اقتصاد، سیاست و اجتماع دارد مهمترین چالش فراروی سیاستگذاران، تصمیم گیران و کارشناسان علوم اجتماعی است (مافی،۱۳۸۷، ۱۴ـ۱۳). فقر در یک جامعه زمانی به وجود می آید که افراد از یک رفاه معیشتی که طبق معیارهای آن جامعه، حداقل معقول تلقی می شود، برخوردار نباشند. بدین ترتیب ممکن است در یک کشور در حال توسعه، فقر به معنی محرومیت از امکاناتی تلقی شود که صرفا برای حیات ضروری هستند، در حالی که این پدیده در یک کشور پیشرفته به معنای محرومیت نسبی از شرایط و امکانات یک زندگی معمولی آن کشور باشد، فقر نشانه ضعف و ناسالم بودن نظام اقتصادی است(خالدی و همکاران،۱۳۸۷، ۲۰۶). بر اساس گزارش بانک جهانی در آغاز هزاره سوم بیش از یک میلیارد نفر از جمعیت دنیا کمتر از یک دلار در روز و حدود ۳ میلیارد نفر یعنی تقریبا نیمی از جمعیت جهان درآمد کمتر از ۲ دلار در روز داشته و در فقر به سر می برند(Word bank,2008,30). همچنین یک سوم از کودکان جهان از سوء تغذیه رنج برده و ۶۴۰ میلیون انسان هم بدون سرپناه زندگی می کنند(Veltmeyer,2010,24). فقر مفهوم بسیار گسترده تراز کمبود درآمد دارد. در واقع فقر حیطه هایی از قبیل نقصان وکمبود دارایی، سلامتی، امید به زندگی، آموزش و تحصیلات، اختیار و قدرت و سایر شاخص های اجتماعی را نیز در بر می گیرد(فرشاد مؤمنی و همکاران، ۱۳۸۸،۴). می توان گفت فقر بخشی از یک سلسله مراتب اجتماعی و نمادین است که در آن به فقرا نقش بازنده داده اند، هر چه قدر فقر ادامه یافته، این سلسله مراتب بیشتر جا افتاده است(رضوی،۱۳۸۲، ۱۲). میلر با نگاهی اقتصادی تر فقر را شرایطی می داند که میزان درآمد یک پنجم پایینی توزیع درآمد قرار داشته باشد و منچر از دیدگاه اقتصاد سیاسی آن را وضعیتی ناهمساز با غایت های ملی جامعه می داند(Haralambos,Heald,1991,158). محققان از قرن نوزدهم به بعد که مطالعه منظم فقر آغاز شده است کوشیده اند که معیارهای ثابتی را برای سنجش فقر به کار گیرند. از لحاظ آرمانی یک چنین معیاری را می توان برای همه جوامع به کار گرفت و بر اساس آن می توان سطح ثابتی را تعریف کرد که خط فقر(Poverty line) نامیده می شود. بر طبق تعریف، فقر از زیر این خط آغاز شده و در بالای آن پایان می یابد. امروزه تمیز میان فقر مطلق (Absolute Poverty) و فقر نسبی(Relative Poverty) در ادبیات پژوهش یک ضرورت اساسی تلقی می شود. تعریف فقر مطلق اشاره به حالتی دارد که در آن فرد، با فقدان منایع لازم برای بقا روبه رو است، مصادیق این نوع فقر را بیشتر در جهان سوم و در جوامع توسعه نیافته می توان یافت. مفهوم فقر نسبی با تفاوت های مربوط به سطوح منابع مادی یعنی نابرابری های ناشی از توزیع آن در جامعه مرتبط است(Marshall, 1998,516). بانک جهانی مفهوم فقیر بودن را در گزارشات خود در سال (۲۰۰۵) ، اینگونه تعریف می کند: در فقر گرسنگی است، فقر نداشتن سرپناه است، فقر بیمار بودن و عدم توانایی مراجعه به پزشک است. فقر دسترسی نداشتن به مدرسه و نا آشنایی با خواندن است. فقر نداشتن شغل، هراس از آینده و هر روز فقط برای همان روز زنده ماندن است. مؤسسه نان برای جهان نیز در گزارش گرسنگی در سال (۲۰۰۵)، گزارش می کند که فقیر ترین و حاشیه ای ترین گروه ها در جهان، کشاورزان خرده پا و روستاییان بی زمین اند که سه چهارم از مردم گرسنه یا مبتلا به سوء تغذیه جهان را تشکیل می دهند(زاهدی مازندرانی،۱۳۸۴، ۱۶-۱۵). در ایران نیز مطالعات انجام شده بازگوی آن است که مهم ترین گروه های اجتماعی درگیر فقر در اجتماعات روستایی به ترتیب عبارتند از : بیکاران، خانوارهای تحت سرپرستی زنان، چوپانان، کارگران روستا، ماهی گیران خرده پا، سالخوردگان و ازکارافتادگان، روستاییان بی زمین(زاهدی و عبقری،۱۳۷۸، ۱۹ـ۱۸). در این میان, فقر شدید روستایی به منزله هتک حرمت روستاییان است، اگر مردم با واقعیت فقر مواجه شوند، تعداد کمی از آنها با این عبارت مخالفت می کنند. این بی حرمتی تنها در رابطه با محرومیت غیر قابل اجتناب نیست، بلکه رنج و مرگ غیر قابل تحمل را نیز شامل می شود(چمبرز، ۱۳۸۳، ۱۶). در جامعه روستایی، بخش عظیمی از روستاییان و کشاورزان خاصه روستایی فقیر و کشاورزان خرده پا و متوسط، عملاٌ آسیب پذیر به شمار می آیند و این وضعیت به ویژه در مقاطعی از سال که به دلایل مختلفی از قبیل طول فاصله زمانی تا فصل برداشت یا بروز وضعیت غیر مترقبه خانواده های ساکن روستا با کمبود مواد غذایی و درآمد نقدی روبه رو می شوند, تشدید می گردد(پاک نظر، ۱۳۸۵، ۱۴۳). این واقعیتی است که بیشتر فقیران و عموماً فقیرترین آنها در نواحی روستایی زندگی می کنند، کسانی که منزوی و پراکنده هستند و به خدمات اجتماعی و دیگر خدمات دسترسی ندارند. بدین ترتیب یکی از خصیصه های مهم فقر، روستایی بودن آن است. تقریبا ۷۰ درصد فقیران جهان در نواحی روستایی زندگی می کنند و پیش بینی می شود که نسبت فقیران در جهان تا سال ۲۰۳۵ به کمتر از ۵۰ درصد نرسد(پورطاهری و همکاران، ۱۳۹۰، ۲۰). فقرای روستایی دارای ویژگی هایی هستند، از مهمترین ویژگی آنها میتوان به عدم دسترسی لازم به منابع مالی لازم جهت کارآفرینی، توانمندسازی، استفاده و بهره برداری از منابع طبیعی اشاره کرد. امروزه با توجه به موفقیت برخی از نهادهای مالی در کشورهای بنگلادش، اندونزی، مکزیک، بولیوی، چین و . . . در ارائه اعتبارات خرد به فقرا و توانمند سازی آنها، اندیشمندان از این موفقیت ها به عنوان انقلاب اعتبارات خرد یاد کرده اند(Sengupta, 2008, 11).
اعطای اعتبارات خرد بانکی از چند طریق می تواند باعث بهبود وضعیت فقرای روستایی شود:
۱ـ برنامه های تاٌمین مالی خرد آسیب پذیری گروه های پایین درآمدی را از طریق افزایش سطوح درآمد خانوارها افزایش می دهد و از معیشت پایدار فقرای روستایی حمایت می کند(Jackson, 2005,8).
۲ـ افزایش اشتغال یکی دیگر از نتایج توسعه بازارهای مالی است. در بیشتر کشورهای در حال توسعه، از مهم ترین مشکلات فقرای روستایی این است که آنها یا دارای کار نبوده و یا درآمد کافی را از کار خود بدست نمی آورند. فقرا با دریافت اعتبارات خرد می توانند اقدام به ایجاد یک واحد کسب و کار جدید کرده و یا کار خود را در مقیاس های مختلفی توسعه دهند(misra, 2006,5).
۳- بهبود وضعیت زنان یکی دیگر از نتایج برنامه اعتبارات خرد است. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه زنان به عنوان بخش بزرگی از فقرا جهت ارتقای وضعیت زندگی خود نیازمند دسترسی به منابع مالی را دارند(دیهیم و وهابی،۱۳۸۲، ۶۲ ). از نمونه های موفق اعطای اعتبارات خرد در جهان می توان به کشور بنگلادش اشاره کرد، کشور بنگلادش دارای ۱۴۰ میلیون نفر جمعیت است که از این میزان ۸۴ درصد جمعیت ( ۳۵ درصد زنان) در نواحی روستایی زندگی می کنند. در طی دو دهه گذشته در این کشور توسعه برنامه های مربوط با تأمین مالی زنان روستایی باعث شده است که زنان در کنار کار در مزارع به توسعه تجارت های کوچک مانند تولید مواد غذایی و فروش آن، توسعه بخش دامداری، گسترش صنایع دستی و . . . بپردازند و باعث افزایش درآمد خود و خانوارها شوند(Afrin, 2008, 168).
صندوق بین المللی توسعه کشاورزی نیز انگیزه اعطای اعتبارات به روستاییان را که از طریق بسیج منابع و دانش به مثابه ابزاری راهبردی و مکمل و ائتلاف پویای روستاییان، دولت، مؤسسه های توسعه و اعتبار، سازمان های غیر دولتی و بخش خصوصی اجرا می شودرا به شرح زیر بیان می کند.
أـ تحرک اجتماعی، بالا بردن آگاهی ها، آموزش و قدرت دهی به فقیران،
ب ـ افزایش اعتماد به نفس فقیران، ظرفیت سازی های محلی و . . . ،
ج ـ فراهم سازی زمینه کار گروهی برای ایجاد دارایی و زیر ساخت تولید محلی، کمسیون اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل ( اسکاپ ) هدف از اعطای اعتبارات خرد به روستاییان را فقرزدایی، ایجاد اشتغال، درآمدزایی، توسعه اجتماعی و ترویج آموزش کشاورزی، افزایش خودکفایی و حفظ عزت نفس روستاییان می داند(Escap, 1996,13).
۲ ـ ۳ ـ ۳ ـ اعتبارات خرد و مهاجرت های روستایی
مهاجرت به عنوان مهم ترین صورت تحرک مکانی جمعیت در یک قلمرو جغرافیایی، حرکت یک فرد یا گروهی از افراد در امتداد مرزهای یک واحد سکونتگاهی به واحدی دیگر برای اقامت دائم یا موقت در مکانی غیر از زادگاه فرد است( Khotari, 2002,16). پدیده مهاجرت یکی از مسائل اصلی مورد توجه جامعه شناسان، جمعیت شناسان و موسسات مسئول کشورها است، زیرا مهاجرت در ابعاد مختلف جامعه طی زمان تغییرات تکنولوژی و اجتماعی را به وجود می آورد( tsekouras, 2005, 17). مهاجرت به معنای اعم کلمه عبارت است از ترک سرزمین اصلی و ساکن شدن در سرزمین دیگر به طور دائم و یا موقت. ولی به معنی اخص کلمه که مهم ترین نوع تحرک جمعیت می باشد، عبارت است از جا به جا شدن دسته جمعی یا انفرادی انسان ها به طور دائم بدون قصد بازگشت به مبدأ( جوان، ۱۳۸۶، ۳۱۶). انگیزه های مهاجرتی^[۴] افراد بسته به ویژگی های محیطی و شرایط زمانی ـ مکانی هر کانون سکونتگاهی برای فرد از محل زندگی و حرکت به سوی مکانی دیگر متفاوت می باشد. بدین معنا که عواملی سبب حرکت از مبدأ می شوند که اصطلاحاً به آن عامل « دافعه »^[۵] گویند و عواملی سبب تسریع حرکت در مقصد می شوند که به آن عامل « جاذبه » ^[۶] می گویند.( لهاسایی زاده، ۱۳۶۸، ۸۲).
مهاجرت عبارت است از جا به جایی مردم از مکانی به مکان دیگر به منظور کار یا زندگی، مردم معمولاً به دلیل دور شدن از شرایط یا عوامل نامساعد دور کننده ای مانند فقر، کمبود غذا، جنگ و . . . مهاجرت می کنند، دلیل دوم می تواند شرایط و عوامل مساعد جذب کننده مانند آموزش بهتر، مسکن بهتر و آزادی بیشتر در مقصد مهاجرت باشد. مهاجرت عموماً ناشی از وجود نابرابری های شغلی، درآمدی، کمبودهای خدماتی و تفاوت در سطوح کیفیت زندگی بین مناطق شهری و روستایی است. این نظریه که به مدل «رانش» و « کشش» در باب مهاجرت های روستا ـ شهری معروف است. مبنای حرکت جمعیت را بر اندیشه “توسعه ناهماهنگ شهر و روستا”، به عبارت دیگر وجود تضاد و نابرابری اقتصادی ـ اجتماعی میان این دو فضای سکونتگاهی قرار می دهد( فیندلی، ۱۳۸۲، ۵۶). در این راستا و به اعتقاد بوگ^[۷] جاذبه ها عمدتاً فرصت های شغلی بهتر، دستیابی به درآمد بیشتر، وجود مراکز تفریحی، فعالیت های فرهنگی، شرایط جذب محیط کار و زندگی همانند مسکن و خدمات رفاهی و فرصت های کسب آموزش های حرفه ای را شامل می شود که بیشتر در شهر ها متمرکزند. و عواملی چون کاهش منابع مالی و کم توجهی به بخش کشاورزی، مکانیزه شدن کشاورزی و در نتیجه محدودیت های شغلی در این بخش و بیکاری فزاینده، نبود بسترمناسب برای رشد خلاقیت های فردی و اجتماعی، حوادث طبیعی مستمر و کمبود امکانات معیشتی ـ رفاهی پاره ای از دافعه ها می باشد که در محیط های روستایی وجود دارند( زنجانی، ۱۳۸۰و جلالیان و همکاران، ۱۳۸۶، ۹۰). علل مهاجرت، وابسته به ویژگی های مختلف شخصیتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی افراد متفاوت است. هدف عده ای از مهاجرت اشتغال است و قصد عده ای دیگر تحصیل، ازدواج و . . . که قطعا هر کدام نتایج متفاوتی دارد. در کشور ما نیز مهاجرت روستاییان به صورت خانوادگی به واسطه تبعیت و ارتباط با اقوام ساکن در شهر و همچنین به تأسی از عوامل اجتماعی ـ فرهنگی، بعد از دلایل و انگیزه های اقتصادی همچون پیدا کردن شغل دارای بیشترین تعداد مهاجرت ها بوده است(قاسمی ارهائی،۱۳۸۵، ۷۶ـ ۲۲).
ویژگی های کلی مهاجرت های روستایی در ایران عبارتنداز:
الف ـ مهاجرت روستایی اغلب ناشی از علل اقتصادی و بیکاری بوده و هست.
ب ـ جابه جایی فصلی و موقت به مراتب بیشتر از مهاجرت های دائمی هستند.
پ ـ مهاجرت دائمی روستائیان اغلب به صورت خانوادگی صورت می گیرد.
ج ـ اکثریت مهاجران روستایی را افراد جوان و تحصیلکرده روستایی تشکیل می دهند ( مهدوی، ۱۳۸۵، ۱۴۱).
محققان عوامل مختلفی را در بروز مهاجرت ها ی روستایی موثر می دانند:
لیو فرایند مهاجرت های روستاـ شهری را بخشی از توسعه اقتصادی می داند که طی آن منابع انسانی از بخش کشاورزی که دارای تولیدات فرصت های کاری و منابع مالی اندک هستند، به طرف بخش صنعت شهری که دارای فرصت های کاری بالا و فرصت های سرمایه گذاری می باشند مهاجرت می کنند( LIU, 2008, 4).
پیتر بالا بودن فرصتهای سرمایه گذاری در بخش صنعت و به دنبال آن بالا بودن تقاضای نیروی کار در این بخش را مشوقی برای رخ دادن مهاجرت های روستا ـ شهری می شناسد( Peter , 2004, 7).
سیمون برای شناسایی عوامل موثر در بروز مهاجرت ها مدلی را ارائه می کند، طبق مدل سیمون سرمایه اجتماعی در وقوع مهاجرت ها مهمترین عامل می باشد( Simon, 2008, 13).
بنسون کم بودن فرصت های زندگی و تحرک اجتماعی در روستا و به دنبال آن وجود فرصت های بالای زندگی در مناطق شهری را علت اصلی رخ دادن مهاجرت های روستا ـ شهری می داند( benson, 2009,4 ).
بدون تردید از مهمترین عوامل بروز مهاجرت های روستایی نبود شرایط لازم برای ایجاد کسب و کار است. در بیشتر کشورهای در حال توسعه منابع مالی در اختیار کارآفرینان شهری قرار می گیرد و بیشتر روستاییان از دسترسی به این منابع محروم هستند؛ این در حالی است که مناطق روستایی دارای محیط های بهتری جهت ایجاد اشتغال بوده و با اهداف توسعه پایدار هم همخوانی بیشتری دارند. تجربه موفق کشورهای هند، بنگلادش، چین، اندونزی، مالزی، مکزیک، پاکستان، در ارائه اعتبارات خرد مالی به روستاییان و به دنبال آن کاهش بخش اعظمی از مهاجرت روستاییان به نواحی شهری نشان می دهد که، در صورت سرمایه گذاری در نواحی روستایی، این مناطق توانایی حفظ جمعیت خود را در یک محیط مناسب جهت رشد و تعالی انسانها را دارا می باشند( beccheti, 2008, 132).
۲ ـ ۴ ـ دیدگاه های موجود درباره اعتبارات خرد روستایی
به طور کلی دیدگاه های موجود درباره اعتبارات خرد به روستاییان شامل: ۱ـ دیدگاه بازار گرا ۲ـ دیدگاه دولت گرا ۳ـ دیدگاه جامعه گرا، توسعه همه جانبه روستایی، می باشد.
۲ ـ ۴ ـ ۱ ـ نظریه توسعه همه جانبه ( یکپارچه ) روستایی
ایده توسعه همه جانبه روستایی به طور مشخص ایده ی جدیدی نیست. مهاتما گاندی و مائوتسه تونگ نیز در این زمینه دیدگاههایی داشتند. « توسعه همه جانبه روستایی مورد نظر مائو و مهاتما گاندی یک جامعیت ارگانیک است، در حالی که یک عالم اجتماعی تربیت شده در غرب مایل است که آن را از نظر ارائه نهاده ها و امکانات زیر بنایی که برای افزایش محصولات و بهره دهی لازم است، مورد نظر قرار دهد. این امر بعد از جنگ جهانی دوم آشکار شد». استراتژی توسعه بعد از جنگ جهانی دوم، رشد اقتصادی، صنعتی کردن و تقلیدی از تجربه توسعه اقتصادی غرب بود. از این رو:
تفکر توسعه یکپارچه نواحی روستایی با ناکامیهای به وقوع پیوسته در نتایج طرحهای مختلف روستایی و کوله باری از تجارب دهه های گذشته و بویژه با ابداع و عمومیت یابی نظریه سیستمها در اواخر دهه ۱۹۶۰، در صحنه اندیشه مسائل توسعه روستایی دهه ۱۹۷۰ مطرح می گردد. در این تفکر و چهار چوب طرح شده آن، بر کلیدی بودن نقش مردم و تأثیرگذاری آنها در فرایند فکر و اجرا تأکید خاصی می گردد و تحلیل جامع منابع تولید در مقیاس منطقه ای و نیز پیوند افقی و عمودی برنامه ها بسیار مورد توجه قرار می گیرد. روش توسعه همه جانبه روستایی از مجموعه ای از چشم اندازهایی که غالباً از نظر ذهنی و ایدئولوژیک متضاد هستند، استفاده می کند: ۱) عدم دسترسی به آسایش اجتماعی و دسترسی عادلانه به خدمات؛ ۲) ظهور طرز تفکر سیستمی؛ ۳) دلسردی از روش های برخورد فن سالارانه و دیوان سالارانه. این چشم انداز، منجر به تأکید مجدد بر مشارکت محلی و موضوعات مربوط به بسیج منابع در اوایل جنبش توسعه همه جانبه شد. برای مشارکت عمومی در توسعه همه جانبه باید قشر بندیهای موجود در جوامع روستایی را از میان برداشت و علاوه بر زدودن فقر در بین گروه های خاص، فاصله بین شهر و روستا را کاهش و خود اتکایی در مناطق در مناطق روستایی را افزایش داد.
طرح های توسعه همه جانبه روستایی، نیاز به سرمایه گذاری در برخی بخشها را افزایش می دهد، این موارد عبارتند از:

(۴٫۲۶)
که:
برای بررسی پایداری تابع لیاپانوف زیر را در نظر می‌گیریم [۴۳]:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

تا هنگامی که ماتریس وزنی W ثابت باشد پس با جایگزاری به جای و باتوجه به خاصیت تقارن مورب می‌توان گفت:

حال را از رابطه‌ی (۴٫۲۶) جایگزین می‌کنیم:

قانون تطبیقی به صورت زیر را اعمال می‌کنیم [۴۹].

که نتیجه به صورت زیر خواهد بود:

که
و فرض می‌شود که و مقداری مثبت و مشخص است. پس:

بنابراین می‌توان با اختیار کردن مقدار مناسب برای به رسید. مگر اینکه احتمالا در همسایگی . پس سیستم به بیان لیاپانوف پایدار است. و در همسایگی ناحیه‌ای است که به‌وسیله که تعریف می‌شود.

شبیه­سازی و نتایج

در ادامه برای مقایسۀ مناسب بین کنترل کنندۀ پیشنهادی فازی نوع ۲ و نوع ۱، در مواجهۀ با عدم قطعیت­های پارامتری و مدل­سازی، دو مرحله شبیه­سازی انجام گرفته است و در هر مرحله دینامیک سیستم از قبل ناشناخته فرض شده است. مواردی که در این آزمایشات مورد بررسی قرار گرفته­اند عبارتند از، خطای مکان و سرعت بازو، پایداری داخلی مفصل و گشتاور خروجی کنترل کننده. ورودی سیستم کنترل یا همان سیگنال مرجع، که مکان وسرعت بار می­باشد، به صورت پاسخ پلۀ یک سیستم مرتبۀ ۲ میرای بحرانی، با فرکانس طبیعی ۳rad/s در نظر گرفته شده است، شکل (۴٫۲۱).
در اولین شبیه­سازی تحمل سیستم در مقابل مقادیر مختلف عدم قطعیت بار سنجیده می­ شود. برای این منظور در ثانیۀ پنجم اینرسی بار و جرم بازوها دو برابر شده و در ثانیۀ ۱۵ به مقادیر اولیه برگردانده شده است. نتایج در شکل (۴٫۲۲) آمده است. بر اثر این تغییر افزایش کمی در خطای مکان و سرعت دیده می­ شود. به هر حال سیگنال­های خطا و خروجی کنترل کننده فازی نوع ۱ دارای نوسانات بیشتری نسبت به نوع ۲ است که به مراتب خروجی صاف­تری دارد. همانطور که در قسمت (e) از شکل (۴٫۲۲) قابل مشاهده است، با کاهش در سرعت بار در کنترل کنندۀ نوع ۱ پایداری داخلی محرک نیز دچار افت شده است. در مقایسه می­توان گفت که عملکرد فازی نوع ۲ در مواجهه با این نوع عدم قطعیت بهتر و سریعتر بوده و نتایج نیز مؤید این مطلب هستند.
در دومین شبیه­سازی ضریب الاستیسیتۀ (سختی) بازو (k) در لحظۀ t=5s به طور ناگهانی به مقدار ۵N.m/rad کاهش یافته و در t=15s به مقدار اولیه یعنی k=7N.m/rad بازمی­گردد. نتایج این شبیه­سازی در شکل (۴٫۲۳) آمده است. همانند قبل کنترل کنندۀ فازی نوع ۱ در کنترل سیگنال­های خطای محدود اعمال شده موفق است، اما در اینکه پاسخ­ها را با شیب یکنواخت و نرم به مقادیر مناسب برگرداند چندان توفیق نداشته است. این موضوع با بررسی نمودارهای خطای موقعیت بار و سرعت و پایداری داخلی موتور که در قسمت­ های مختلف شکل (۴٫۲۳) آمده است. به عبارت دیگر، این موضوع واضح است که کنترل کنندۀ تطبیقی فازی نوع ۲، در کل رفتار کنترلی مناسب­تری نسبت به نوع ۱ دارد و این موضوع با مقایسۀ نمودارها مشهود است.
شکل ‏۴٫۲۱- سیگنال­های مرجع مکان و سرعت بازوها

شکل ‏۴٫۲۲- پاسخ­های سیستم کنترل تطبیقی فازی نوع ۱ و نوع ۲ با وجود تغییر در جرم بازو و اینرسی بار: (a, b) خطای مکان؛ (c, d) خطای سرعت؛ (e, f) سرعت موتور و بازو؛ (g, h) گشتاور کنترل کننده.

شکل ‏۴٫۲۳- پاسخ­های سیستم کنترل تطبیقی فازی نوع ۱ و نوع ۲ با وجود تغییر در ضریب سختی: (a, b) خطای مکان؛ (c, d) خطای سرعت؛ (e, f) سرعت موتور و بازو؛ (g, h) گشتاور کنترل کننده.

نتیجه ­گیری

کنترل تطبیقی برای بازوی رباتیک صلب، قدم اول در طراحی کنترل کنندۀ تطبیقی مقاوم برای بازوی منعطف است. این موضوع بر اساس تئوری اغتشاش منفرد و با فرض سختی بالای بازو بنا نهاده شد. همچنین تاثیر اصطکاک و تداخل بر عملکرد و پایداری سیستم مورد بررسی قرار گرفت. فرض سخت بودن بالای بازو این امکان را فراهم کرد تا مدل کنترلی پیش­خور برای سیستم صلب، تقریب خوبی برای مدل معکوس سیستم منعطف باشد. به عبارت دیگر، از جبران­سازهای تطبیقی اصطکاک و تداخل برای کاهش خطاهای باقی­مانده از مراحل پیشین استفاده شد. به طوری که از این روش در بسیاری سیستم­های کنترلی برای بازوی صلب می­توان به راحتی استفاده کرد. همچنین از یک تعامل خوب بین فاکتورها و خروجی سیستم برای بهبود پایداری داخلی استفاده شد. نتایج شبیه­سازی، موفقیت کار را در از بین بردن اثرات اصطکاک غیرخطی، تداخل و انعطاف نشان می­ دهند. یکی از مشکلات مهم این سیستم­ها، ردگیری مقادیر مرجع و حرکات بار و پایداری داخلی بود که در اینجا بر این مسائل راه حل مناسبی ارائه شد. همانطور که در شبیه­سازی پایداری سیستم کنترلی مشهود بود، به روش لیاپانوف این موضوع به اثبات رسید.
در این پایان نامه به منظور غلبه بر مشکلات مدل­سازی و همچنین عدم قطعیت­های پارامتری با اندازه و دامنه­های متغیر، کنترل کننده­ های فازی نوع ۲ و تطبیقی فازی نوع ۲ پیشهناد شد، که در آزمایشات نیز با مشابه نوع ۱ مورد قیاس قرار گرفت. البته کنترل کننده­ های فازی نوع ۲ به طور معمول دارای پیجیدگی­هایی هستند، اما در اینجا چون یکی از اهداف طراحی مناسب در عین سادگی است، این موضوع با به کار گیری توابع عضویت فاصله­ای^[۴۵] مرتفع شد. با مقایسه­ ای که بین این کنترل کننده­ها و مشابه فازی نوع ۱ در شرایط عملیاتی یکسان صورت گرفت، برتری و مزیت نوع ۲ در کاهش نواسانات حرکتی بازوها و در خنثی کردن اثرات عدم قطعیت­های با دامنۀ بالا، به خوبی مشاهده شد. این کار علاوه بر اینکه نتایج خوبی را توانست که در طراحی کنترل کننده برای بازوی رباتیک داشت و نیز رجحان فازی نوع ۲ را بر نوع ۱ نشان داد، یکی از معدود کارهایی است که از کنترل کنندۀ فازی نوع ۲ برای بازوهای رباتیک منعطف استفاده کرد و نتایج خوبی نیز داشته است.
بازوهای رباتیک تنها توسط موتورهای DC راه­هندازی نمی­شوند، بلکه ماشین­های AC نیز چنین کاربردی می­توانند داشته باشند. البته کارایی آنها نیز با توجه به اصطکاک غیرخطی و عدم قطعیت­های بار و … دچار افت می­ شود. بنابراین روش­های کنترلی متعددی برای بهبود کارایی این سیستم­ها تا کنون پیشنهاد و بعضاً اجرا شده، که انگیزه­ای برای تحقیق و بررسی روش­های جدید نیز می­باشد. در این پایان نامه و در فصل بعدی تحقیقی در مورد روش­های محاسبات نرم و تا حدودی مشابه همین فصل، در رابطه با ماشین­های سنکرون با آهنربای دائم (PSMSs) انجام گرفته است.
در جدول زیر مقایسه‌ای بین نتایج طرح‌های پیشنهادی در این پایان‌نامه و چند مرجع معتبر آمده است، که می‌توان به کمک آن در مورد موفقیت کار قضاوت کرد.
جدول ‏۴٫۳- جدول مقایسۀ نتایج

گشتاور کنترل کننده

درصد خطای سرعت موتور

درصد خطای سرعت

درصد خطای مکان

حدود (۱۴/ ۱۳) نیوتن.متر و با ۰٫۵ ثانیه تأخیر نسبت به مرجع صفر می‌شود

در ابتدا حداکثر (۶% / ۵%) و با ۰٫۵ ثانیه تأخیر نسبت به مرجع صفر می‌شود

حداکثر (۱% / ۰٫۷۵%)
و با ۰٫۵ ثانیه تأخیر نسبت به مرجع صفر می‌شود

حداکثر (۵% / ۴%)
و با ۰٫۵ ثانیه تأخیر نسبت به مرجع صفر می‌شود

فازی (نوع ۱/ نوع ۲) با مقادیر نامی
شکل ۴٫۱۳

طرح‌های پیشنهادی در پایان‌نامه

شکست کار دل غنچه تنگ دستی داد
خوش آنکه در غم عالم عنان به مستی داد
که سر بلند نشد هر که تن به پستی داد
ز نیستی است فغان کس نزد ز هستی داد
که همچو برهمنان داد بت پرستی داد

وزن:مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن / بحر مجتث مثمن اصلم
موضوع کلی: عشق وآوارگی راه عشق
غزل مردّف با ردیف فعلی.
۱-فراخ دستی، کنایه از بخشش و جوانمردی وگشاده دستی./ فراخ دستی گل، تشخیص./ دل غنچه شکستن، کنایه از ناراحت شدن وتشخیص است./ تنگ دستی، کنایه از فقر وبدبختی وبا گشاد دستی تضاد دارد./ تکرار قافیه مستی
۲-هم عنان، کنایه از همراه./ بیت استفهام انکاری دارد./عنان به مستی دادن، کنایه از به عیش ونوش پرداختن./
۳-دارفنا، کنایه از دنیا./سرکشیدن از چیزی، کنایه از سرپیچی وممانعت کردن./ سربلند وپستی ، تضاد./
۴-پیدا نبودن دهان، کنایه از دهان تنگ معشوق./ نیستی وهستی، تضاد است./
۵-همچو برهمنان، تشبیه /. برهمن ، پیشوای دیدن برهمایی./ بت پرستی وخدا پرستی، تضاد است./
غزل ۴۹۶

کی بود عاشق کسی کز سوختن غمگین بود
کور کن ای گریه بی یارم که چون یعقوب چشم
بهر کام دل اگر بر جان نشانی نخل عشق
عاشقی تلخ است و مارا تلخ تر کان نوش لب
کار اگر با غیرت مرد آزما افتد ز عشق
نیست در دستم سر مویی و لیکن همتم
هر که چون اهلی هلاک لعل جان بخش تو شد

عاشق آن باشد که چون پروانه در آتش رود
کور بهتر ز آنکه بی یوسف به عالم بنگرد
غیر بار دل عجب گر میوه ای بارش بود
می خورد با غیر از غیرت دل ما خون خورد
زن به از فرهاد اگر از جان شیرین نگذرد
یک سر مویت به ملک هر دو عالم می خرد
کافرم گر منت از عیسی مریم می برد

وزن : فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلات / بحر رمل مثمن مقصور
موضوع کلی:عشق ورزیدن و سختی های راه عشق /
غزل مقفی با قافیه فعلی.
۱- عاشق چون پروانه باشد.تشبیه./ سوختن،مجاز از تحمل سختی ها./ پروانه وسوختن، تناسب./
۲-تلمیح به داستان یوسف ویعقوب.رجوع کنید به غزل۳۰۰٫/ ای گریه تشخیص
۳-نخل عشق، تشبیه بلیغ اضافی./ نشاندن، کنایه از کاشتن./ عجب، یعنی جای تعجب است ./
۴-تلخ بودن عاشقی، حسامیزی./ نوش لب، کنایه از معشوق شیرین سخن./ غیر وغیرت، جناس ناقص افزایشی./ خون دل خوردن، کنایه از تحمل سختی ها./
۵-غیرت، اصطلاح فلسفی است رجوع کنید به غزل ۳۱۲٫/مصراع دوم اشاره به داستان شیرین وفرهاد دارد.رجوع کنید به غزل ۳۵۴٫/
۶-سرموی، کنایه از چیز بسیار کم./همت، اصطلاح عرفانی است رجوع کنید به غزل۳۰۲٫/ هردو عالم، کنایه از دنیا وآخرت./
۷-هلاک کسی یا چیزی شدن، کنایه از عاشق شدن ./ لعل، استعاره از لب./ مصراع دوم اشاره به زنده کردن مرده توسط عیسی دارد. رجوع کنید به غزل۳۰۸٫/
غزل ۴۹۷

• دو عدد بلبرینگ

مشخصات و ابعاد هر یک از اجزای تشکیل دهنده توربین درجدول زیر ارائه شده است.
جدول ۳-۱- مشخصات و ابعاد اجزای تشکیل دهنده توربین ساونیوس

نام قطعه
تعداد
ابعاد (cm)

پره
۲
قطر = ۵/۱۶
ارتفاع = ۲۰
میزان هم پوشانی= ۱۶۵/۰

بلبرینگ و یاتاقان
۲
قطر داخلی = ۱
قطرخارجی = ۴/۲

صفحه های نگهدارنده
۲
قطر = ۳۱
ضخامت = ۱۵/۰

محور مرکزی(شفت)
۱
قطر = ۵/۱
ارتفاع = ۱۲۰

توربین ساونیوس ساخته شده از جنس حلبی (tin foil) انتخاب شده که سبک باشد. همچنین برای حفظ استحکام و نیز افزایش راندمان روتور از دو صفحه نگهدارنده از جنس آلومینیم سبک برای نگهداری پره ها استفاده شده است. جهت جلوگیری از لرزش و ایجاد لنگر در توربین حین چرخش و نیز در عین حال حفظ استحکام از آلیاژ سبک و مستحکم بعنوان محور مرکزی استفاده شده است. شکل ۳-۱ شماتیک ساختمان روتور ساونیوس ساخته شده را نشان می دهد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

شکل ۳-۱ شماتیک ساختمان روتور ساونیوس و عمل آن در مقابل باد
به منظور انتقال توان تولیدی از باد توسط پره‌ها دو عدد بلبرینگ با قطر داخلی برابر با قطر محور مورد استفاده قرار گرفته است. تصویری از بلبرینگ مورد استفاده در شکل ۳-۲ نمایش داده شده است.

شکل ۳-۲ بلبرینگ استفاده شده در توربین
ثابت نگه‌داشتن محور مرکزی در جای مشخص و جلوگیری از حرکت طولی آن در سرعت‌های چرخش بالا با بهره گرفتن از دو زایده موجود در مجموعه بلبرینگ و یاتاقان انجام می‌شود.
به منظور ثابت نگه داشتن توربین در هنگام چرخش طراحی یک پایه که از یک سو از استحکام و وزن کافی برای حفظ تعادل توربین در سرعت‌های چرخش بالا برخوردار بوده و از سوی دیگر به سادگی امکان حمل و نقل داشته باشد، ضروری است. برای توربین ساخته شده سازه‌ای به وزن ۲۰ کیلوگرم شامل صفحه ای که امکان نصب بلبرینگ و یاتاقان بر روی صفحه وجود دارد. این سازه از سطح مقطعی مربع شکل که طول ضلع آن ۳۰ سانتی متر است تشکیل شده و ارتفاع بدنه آن که از قوطی آهنی ۸ سانتی متری تهیه شده، ۱۵۰ سانتی متر در نظر گرفته شده است. شکل ۳-۳ سازه نگه‌دارنده و توربین ساونیوس ساخته شده که بروی محور مرکزی مونتاژ شده است را نشان می دهد.

شکل ۳-۳ سازه نگه‌دارنده و توربین ساونیوس ساخته شده

۳-۳ آزمایش توربین در تونل باد

به منظور محاسبه بازده توربین در شرایط کارکرد طبیعی روش بهینه، شبیه‌سازی جریان باد با سرعت مشخص در داخل تونل باد است. در این پژوهش توربین‌ بادی ساخته شده در تونل باد مادون صوت در چند سرعت باد که به ترتیب در فرکانس های ۲۳ تا ۳۷ هرتز ایجاد شده اند مورد آزمایش قرار گرفته است. به منظور کاهش خطای اندازه‌گیری و دست‌یابی به نتایج دقیق‌تر هر آزمایش ۳ بار تکرار شده است. دیاگرام شماتیک تونل باد و توربین قرار گرفته بیرون آن در شکل ۳-۴ نشان داده شده است.

شکل ۳-۴ ابعاد و بخش های اصلی تونل باد مادون صوت استفاده شده

نتایج مقایسهی میانگینها نشان داد که بیشترین pH خاک در شوری ۱۴ دسیزیمنس بر متر و کمترین pH خاک در شوری ۳/۳ دسیزیمنس بر متر مشاهده شد (شکل a9). کاربرد فسفر تأثیری بر pH خاک نداشت (شکل b9). نتایج تحقیق حاضر نشان داد که افزایش شوری خاک با افزایش pH خاک همراه بود. نتایج تحقیقات گوپتا و همکاران (۱۹۸۹) نشان داد با افزایش شوری، pHخاک نیز افزایش یافت و این به دلیل حضور کربناتها و بیکربناتهای سدیم است. آنان بیان کردند که یونهای سدیم در خاکهای آهکی به کربنات و بیکربنات سدیم تبدیل میشوند و در pHهای بالای ۸/۸ با عمل هیدرولیز رابطه مستقیمی بین شوری و pH در خاک ایجاد مینمایند. لی و استیوار (۱۹۹۰) گزارش کردند در خاکهایی با قلیائیت کم، وقتی کربنات کلسیم کانی غالب خاک باشد، pH خاک با افزایش شوری خاک، کاهش مییابد و این را میتوان به تبادل کاتیونی و آزاد شدن پروتون به محلول(اثر نمک) نسبت داد. کروم و رینگاسامی (۱۹۹۷) و نیدو و همکاران (۱۹۹۵) بیان داشتند افزایش شوری خاک باعث کاهش pH خاک میشود. به طوری که pH خاکهای شور کمتر از خاکهای غیرشور میباشد. نتایج تحقیقات احمد و همکاران (۱۹۸۸) نشان داد که در خاکهای شور با بارندگی زیاد، مقادیر pH نسبت به نواحی غیرشور تحت آبیاری، پایین بوده و جذب فسفر این خاکها به مراتب کمتر از خاکهای غیرشور میباشد.
(a)
(b)
شکل ۹: تأثیر شوری (a) و فسفر (b) بر pH خاک پس از برداشت
۳-۳-۳- فسفر خاک پس از برداشت
نتایج مقایسهی میانگینها نشان داد که بیشترین فسفر خاک در شوری ۲/۱ دسیزیمنس بر متر (۸۳/۲۱ میلیگرم در کیلوگرم) و کمترین آن در شوری ۷۵/۰ دسیزیمنس بر متر (۹۲/۴ میلیگرم در کیلوگرم) مشاهده شد (شکل a10). همچنان که نتایج نشان داد همبستگی بسیار پایینی بین سطوح شوری و فسفر قابل جذب در خاک مشاهده گردید. اگرچه سطوح شوری از نظر فسفر قابل جذب در خاک اختلاف داشتند ولی این اختلاف از نظر آماری معنیدار نبود. بالا بودن فسفر قابل جذب شوری ۲/۱ دسیزیمنس بر متر را میتوان به بالا بودن فسفر اولیهی این خاک (۹۱/۳۸ میلیگرم در کیلوگرم) نسبت داد که با وجود برداشت گیاه هنوز هم مقادیر بالای فسفر در آن حضور دارد. با افزایش سطح شوری تا ۱۱/۵ دسیزیمنس بر متر، فسفر قابل جذب خاک افزایش، ولی با افزایش سطح شوری بیش از ۱۱/۵ دسیزیمنس بر متر فسفر قابل جذب در خاک کاهش یافت. تحقیقات مرجوی (۱۳۸۲) در استان قم نشان داد که با افزایش شوری خاک، فعالیت یون کلسیم در خاک زیاد میشود و افزایش فعالیت یون کلسیم در خاک سبب تشکیل فسفاتهای کلسیم با حلالیت کمتر میگردد و در واقع سرعت تثبیت فسفر در خاک افزایش مییابد. همچنین نتایج تحقیق وی نشان داد که در شوریهای کم، اثر متقابل مصرف کود و شوری خاک مثبت و معنیدار است ولی در شوریهای خیلی زیاد این اثر متقابل منفی است. لذا با توجه به نتایج حاصل از آزمایشهای گذشته در شوری بین ۶ تا ۵/۹ دسیزیمنس بر متر به ازای افزایش هر واحد شوری خاک، ۱۵ کیلوگرم به مقدار فسفات آمونیوم توصیه شده افزوده میشود تا از تأثیر شوری بر کاهش عملکرد کاسته شود. ولی هر چه مقدار شوری بالاتر میرود، میزان اضافه کردن مصرف کود فسفره کاهش مییابد تا جایی که در شوریهای خیلی زیاد دیگر نیازی به مصرف کود نیست. چون افزودن کود، تأثیری بر افزایش محصول نخواهد داشت. دلیل این موضوع را طبق قانون حداقل لیبیک میتوان ایجاد محدودیت بیشتر توسط شوری نسبت به کمبود فسفر دانست (هاولین، ۲۰۰۵).
بیشترین فسفر قابل جذب در خاک (۷۳/۹ میلیگرم در کیلوگرم) در سطح فسفر ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار و کمترین آن ( ۹۶/۶ میلیگرم در کیلوگرم) در سطح صفر کیلوگرم در هکتار کود فسفری مشاهده گردید (شکل b10). همبستگی بسیار بالایی بین سطوح فسفر و فسفر قابل جذب در خاک مشاهده
گردید.
مدیریت مناسب کوددهی در خاکهای شور بسیار ضروری است. به دلیل اینکه رشد و عملکرد محصولات زراعی در سطوح بالای شوری نسبت به زمانی که توزیع عناصر غذایی متعادل است، مختل میشود (سینگ و همکاران، ۱۹۹۲). ریدن و سییر (۱۹۷۵) کاهش فسفر قابل جذب برای گیاهان را در خاکهای شور گزارش کردند. محققین زیادی افزایش محصولات زراعی را با کاربرد کودهای فسفری در خاکهای شور گزارش کردند (ایلماهی و مصطفی، ۱۹۸۰؛ سینگ و همکاران، ۱۹۹۲). ایلماهی و مصطفی (۱۹۸۰) گزارش کرد که خاکهای شور فسفر بیشتری را نسبت به خاکهای غیرشور تثبیت میکنند. پس برای تولید محصول بیشتر لازم است به خاک فسفر اضافه شود. ایلماهی و مصطفی (۱۹۸۰) و سینگ و همکاران (۱۹۹۲) در شرایط آزمایشگاهی و گلخانهای افزایش خردل هندی را با کاربرد کودهای فسفره در خاک شور مشاهده کردند .کروم و رینگاسامی (۱۹۹۷)، نیدو و همکاران (۱۹۹۵)، کاهش فسفر قابل جذب در خاکهای غیرشور را در مقایسه با خاکهای شور گزارش نمودند و همچنین بیان داشتند که افزایش شوری مربوط به کلرید سدیم، سبب افزایش فسفر قابل استخراج با بیکربنات سدیم میشود و افزایش شوری خاک باعث افزایش مقدار یون و کاهش pH خاک میشود. به طوری که pH خاکهای شور کمتر از خاکهای غیرشور میباشد. نتایج آزمایش خوشگفتارمنش و نوربخش (۲۰۰۹) نظرات کروم و رینگاسامی، نادیو و همکاران را تأیید کرد. ریدن و سییر (۱۹۷۵) با تأیید گفته های نیدو و همکاران (۱۹۹۵) مبنی بر اینکه در خاکهای شور مقدار یونهای محلول خاک و غلظت آنیونهای لیگاندی بالا بوده که میتواند جذب فسفر را تحت تأثیر قرار دهد، بیان داشتند که فسفر قابل جذب برای محصول در خاکهای شور تقلیل مییابد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

(a)

(b)
شکل ۱۰: تأثیر شوری (a) و فسفر (b) بر فسفر خاک پس از برداشت
۳-۳-۴- غلظت فسفر بخش هوایی و ریشهی گیاه ذرت
نتایج مقایسهی میانگینها نشان داد که بیشترین فسفر بخش هوایی در شوری ۱۱/۵ دسیزیمنس بر متر (۵۸/۰ درصد) و کمترین آن در شوری ۲۵/۴ دسیزیمنس بر متر (۳۴/۰ درصد) مشاهده شد (شکل a11). اگرچه فسفر بخش هوایی در سطوح مختلف شوری با هم اختلاف داشتند ولی این اختلاف از نظر آماری معنیدار نبود. بیشترین فسفر ریشه در شوری ۱۴ دسیزیمنس بر متر (۵۹/۰ درصد) و کمترین آن در شوری ۲۹/۲ دسیزیمنس بر متر (۲۲/۰ درصد) مشاهده گردید (شکل a12). تنها اختلاف معنیدار بین سطوح مختلف شوری از نظر غلظت فسفر ریشه در شوری ۱۴ دسیزیمنس بر متر مشاهده گردید و سایر سطوح شوری از نظر این صفت اختلاف معنیداری با هم نداشتند. افزایش سطح فسفر، غلظت فسفر بخش هوایی و ریشه را به طور معنیداری افزایش داد. کاربرد ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار کود فسفری نسبت به سطح فسفر شاهد، فسفر بخش هوایی را ۷۸/۵۱ درصد (شکل b11) و فسفر ریشه را ۳۵ درصد (شکل b12) افزایش داد. تفاوت بین دو تیمار ۲۰۰ و ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار کود فسفر از نظر غلظت فسفر بخش هوایی و ریشه معنیدار نبود.
شوری باعث کاهش رشد گیاهان، کاهش سرعت فتوسنتز (کوسیدو و همکاران، ۱۹۸۷) و همچنین کاهش آب قابل دسترس و جذب عناصر غذایی در گیاهان میشود (پساواکلی و توکر، ۱۹۸۸، آلکاراکی، ۱۹۹۶). اساساً جذب مقادیر زیاد Na⁺ و ^–Cl، تعادل سایر یونها را در گیاهان مختل میکند. توان گونه های گیاهی برای مقابله با شوری یا ایجاد تعادل در غلظتهای مختلف نمک بسیار متفاوت است (جسکی، ۱۹۸۲؛ مونز، ۱۹۹۳). تابان و کتکت (۲۰۰۰)گزارش کردند که شوری باعث افزایش غلظت فسفر در ساقه و ریشهی گیاه ذرت شد. نتیجهی مشابهی توسط یحیی (۱۹۹۸) ارائه شد که با نتایج این تحقیق مطابقت دارد. در حالی که آلکاراکی (۱۹۹۷) و اوارد و همکاران (۱۹۹۰) کاهش غلظت فسفر ساقه و ریشهی گیاهان را در غلظتهای بالای نمک گزارش نمودند. افزایش غلظت فسفر ریشه در سطوح بالای شوری ممکن است به دلیل افزایش فسفر قابل جذب در خاک یا اثر همافزایی سدیم باشد که باعث افزایش جذب فسفر یا انتقال آن به ساقه میشود (گراتن و مس، ۱۹۸۸). سینگ و همکاران (۱۹۹۲) مشاهده نمودند که کاربرد فسفر غلظت فسفر بخش هوایی و ریشه را در گیاه خردل هندی افزایش داد. آنان بیان داشتند میزان افزایش غلظت فسفر در سطوح بالای فسفر به مراتب بیشتر از سطوح پایین آن بود. این نتیجه حاکی از آن است که کاربرد فسفر در خاکهای شور تعادلی را در عناصر غذایی خاک ایجاد مینماید که استفادهی مناسب عناصر غذایی در خاک را سبب میشود. نتیجهی مشابهی توسط سینگ و همکاران (۱۹۹۲) گزارش شد. وی افزایش عملکرد گیاه گندم را با کاربرد فسفر در خاکهای شور گزارش نمود.
(a)
(b)
شکل ۱۱: تأثیر شوری (a) و فسفر (b) بر غلظت فسفر بخش هوایی گیاه ذرت
(a)
(b)
شکل ۱۲: تأثیر شوری (a) و فسفر (b) بر غلظت فسفر ریشهی گیاه ذرت
۳-۴- نتیجه گیری کلی
نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که مصرف فسفر به تنهایی باعث بهبود رشد و عملکرد و افزایش غلظت املاح محلول خاک باعث کاهش رشد گیاه ذرت میشود. از سوی دیگر، در خاکهای شور میتوان با بهره گرفتن از کودهای فسفری عملکرد ذرت را بهبود بخشید. فسفر از طریق بهبود وضعیت تغذیه ای گیاه در شرایط شور اثرات منفی شوری را کاهش و بنابراین تولید ذرت (علوفهای) را بهبود میبخشد. کشت ذرت در EC بیش از ۱۱/۵ دسیزیمنس بر متر توصیه نمیشود. مصرف ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار کود فسفری در شوریهای کم و ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار آن در شوریهای متوسط توصیه میشود. در خاکهای با فسفر قابلجذب بیش از ۱۸ میلی گرم در کیلوگرم مصرف ۴۰۰ کیلوگرم کود فسفر باعث کاهش عملکرد محصول ذرت شد. در چنین خاکهایی مصرف ۲۰۰ کیلوگرم کود فسفر برای افزایش عملکرد ذرت توصیه میشود.
۳-۵- پیشنهادات
۱) تأثیر متقابل مصرف فسفر و شوری خاک برای سایر گیاهان زراعی بررسی شود.
۲) آزمایشهایی برای بررسی تأثیر فسفر در مقاومت به شوری در شرایط مزرعهای انجام شود.
۳) تأثیر متقابل تغذیه سایر عناصر غذایی با شوری مورد بررسی قرار گیرد.
۴) تأثیر کوددهی فسفر در خاک های شور بر جذب عناصر کم مصرف مورد ارزیابی قرار گیرد.
منابع
۱- بغوری، ا. ۱۳۷۰. مروری بر نتایج حاصل از کاربرد کودهای فسفره بر کادمیوم خاک و گیاه و بررسی میزان کادمیوم در کودهای وارداتی. مؤسسهی تحقیقات آب و خاک. نشریهی ش ۸۸۲.
۲- تاجبخش، م. ۱۳۷۵. ذرت (زراعت، اصلاح، آفات و بیماریهای آن). انتشارات احرار تبریز، ۱۳۳ صفحه.
۳- جودمند، ا. ۱۳۸۶. بررسی اثرات فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی شوری در چند رقم چغندرقند. پایاننامهی کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، ص ۱۵.
۴- حسنی، ع. ۱۳۸۲. بررسی اثرهای تنش خشکی و شوری ناشی از کلرور سدیم بر برخی خصوصیات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی گیاه ریحان رقم کشکنی لولو. پایان نامه دکتری، رشته علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس.
۵- دولتی، م. ۱۳۸۷. بررسی تحمل به شوری توده های بومی گندم شمالغرب ایران و تعیین تنوع ژنتیکی با بهره گرفتن از مارکرهای مولکولی و معیارهای فیزیولوژی. پایاننامهی کارشناسی ارشد، دانشگاه زابل.
۶- راشدمحصل، م.، حسینی، ح.، عبدی، م.، ملاقیابی، ع. ۱۳۷۶. زراعت غلات. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. ۴۰۶ صفحه.
۷- سالاردینی، ع.الف. ۱۳۸۲. حاصلخیزی خاک. انتشارات دانشگاه تهران، ایران، ص ۱۶۵- ۲۵۸.
۸- سرمدنیا، غ.، کوچکی، ع. ۱۳۷۳. فیزیولوژی گیاهان زراعی (ترجمه). چاپ چهارم، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، ۳۸۹ صفحه.
۹- شیرانیراد، ا. ۱۳۷۹. فیزیولوژی گیاهان زراعی. مؤسسهی فرهنگی هنری دیباگران تهران، ۳۵۸ صفحه.
۱۰- صادقزادهحمایتی، س.، هاشمیدزفولی، س.، سیادت، س.، ولیزاده، م. ۱۳۸۰. اثرات فاصلهی ردیف و تراکم بوته روی رشد و عملکرد سه رقم سیبزمینی در منطقهی اردبیل. ریختشناسی بوته و تجمع مادهی خشک. مجلهی دانش کشاورزی، ج ۱۱، ش ۳، ص۱-۱۴.
۱۱- طهماسبیسروستانی، ز.، امیدی، ح.، چوکان، ر. ۱۳۸۰. اثر تراکم و محدودیت منبع بر عملکرد، اجزای عملکرد و انتقال مجدد مادهی خشک و نیتروژن در ذرت. مجلهی نهال و بذر، ش ۱۷، ص۲۹۴-۳۱۴.
۱۲- علیزاده، ا. ۱۳۶۴. کیفیت آب در آبیاری. انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
۱۳- غازانشاهی، ج. ۱۳۸۷. خاک و روابط آن در کشاورزی. انتشارات آییژ. ص ۲۱۲-۲۱۴.
۱۴- فرهودی، ر. ۱۳۸۸. بررسی تأثیر تنش شوری و محلولپاشی آبسیزیک اسید بر رشد ارقام پاییزهی کلزا. پایاننامهی کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، ص ۱۱.
۱۵- قنبری، ع.، کریمیان، ن.، مفتون، م. ۱۳۷۸. ارزیابی گلخانهای و آزمایشگاهی چند عصارهگیر جهت تعیین فسفر قابل استفادهی ذرت در بعضی از خاکهای آهکی استان فارس. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. ش ۴. ص ۴۱-۵۶.
۱۶- قولرعطا، م.، رئیسی، ف.، نادیان، ح. ۱۳۸۷. اثرات متقابل شوری و فسفر بر رشد، عملکرد و جذب عناصر درشبدر برسیم. مجله پژوهشهای زراعی ایران. ج۶. ش ۱. ص۱۲۴-۱۷۱.
۱۷- کاظمیاربط، ح. ۱۳۷۸. زراعت خصوصی جلد اول (غلات). مرکز نشر دانشگاهی، ۲۵۳ صفحه.
۱۸- کریمی، ه. ۱۳۷۵. گیاهان زراعی. انتشارات دانشگاه تهران، ۷۱۴ صفحه.
۱۹- کریمیان، ن. ۱۳۷۷. پیامدهای زیادهروی در مصرف کودهای شیمیایی فسفری. مجلهی خاک و آب. ج ۱۲، ش ۴، ص ۱-۸.