البته در همین جا باید بین بازی های آموزشی و بازی های مهیج و خشن ، خط فاصله ای کشید و هر بازی را در اختیار دانش آموزان قرار نداد.
سایت های اینترنتی مختلفی وجود دارد که در آنها انوع بازی های متنوعی قابل دسترس می باشد . برنامه ریزان درسی می توانند با مراجعه به این سایت ها و بررسی بازی های مطلوب و مرتبط با درس های دانش آموزان ، سایت مورد نظر را انتخاب کنند و بعد نام آنرا به دانش آموزان معرفی کنند و سپس این دانش آموزان هستند که با جستجو در این سایت ها ، خودشان در رابطه با موضوع درس ، محتوای مورد نظر خود را انتخاب می کنند.
در این حالت دانش آموزی که درس علوم را با عنوان موجودات خونخوار مطالعه می کند وقتی با راهنمایی معلم به سایت مراجعه می کند ، در هنگام بازی اینترنتی برای اینکه برنده شود باید تلاش کند تا پشه قهرمان در بازی خون بیشتری بخورد و بزرگ شود تا امتیاز بیشتری بگیرد و برنده شود. در اینجا می توان گفت که دیگر حضور در کلاس درس و خواندن کتاب تنها دلیل یادگیری نیست. بلکه بازی با تمام هیجان و خاطره انگیز بودنش درس علوم می شود . و هنگامی که دانش آموز به مدرسه می آید آنچه را در بازی انجام داده و نتیجه ای را که دیده با زبان خود بیان می کند و به این ترتیب کودک ابتدایی مدرسه هوشمند دست به انتخاب محتوا می زند ( آذین فر و موسی پور ، ۱۳۸۵ : ۵ و ۶ ) .

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۲-۱۷ ) فرایند تمرین و تکرار در مدرسه هوشمند
در مدرسه هوشمند دو فرایند تمرین و تکرار صورت می گیرد و دیگر مشکل کمبود وقت تقریبا حل می شود چرا که هر دانش آموز با توجه به توانایی های خود روی هر تمرین وقت می گذارد ( آذین فر و موسی پور ، ۱۳۸۵: ۶ ) .
۲-۲-۱۸ ) آزمون در مدرسه هوشمند
گام بعدی در مدرسه هوشمند برگزاری آزمون است . نظام آموزش سنتی در این بخش دچار ضعف های کمی و کیفی است که هر دو ضعف با تمهیدات نظام مدرسه هوشمند به راحتی مرتفع می شوند.
آزمون در مدرسه هوشمند ، اتفاق نادر و پر استرس و اتفاقی در گزینش معلومات و توانمندی های دانش آموزان نخواهد بود.
در واقع در مدرسه هوشمند ، هر آنچه فرا گرفته می شود بارها در حداقل زمان و با بهترین راندمان می تواند مورد سوال واقع شود و همه نتایج آن برای ارزیابی میزان موفقیت فرایند آموزشی ثبت شود . همچنین در بخش های تمرین و آزمون نیز ، مجموعه دانش آموزان به طور فردی با فرایند آموزش روبرو می شوند . و هر کس مطابق استعداد ، توان و انژری خود پیشرفت می کند و هرگز دانش آموزان پیشرو برای دیگری متوقف نمی شوند ، همانگونه که دانش آموزان عقب تر مانده به دلیل جا ماندن مجبور به عبور سطحی از مطالبی که هنوز به درستی فرا نگرفته اند ، نخواهند شد.
بدیهی است تمام آنچه در مساعدت ابزارها به فرایند آموزش بیان شد ، محدود به فضای مدرسه نمی شود و دانش آموز می تواند تمامی آن را در منزل داشته باشد و از نقل و انتقال دفتر و کتاب به مدرسه و منزل بی نیاز شوند ( آذین فر و موسی پور ، ۱۳۸۵ : ۶ ) .
۲-۲-۱۹ ) راهبردهای توسعه مدارس هوشمند
راهبردها ، مسیرها و راهکارهایی برای رسیدن به اهداف هستند . در صورتی که اهداف را از جنس مقصد به شمار آوریم راهبردها از جنس مسیر رسیدن به مقصد می باشند . در تدوین راهبردها سعی می شود تا با شناسایی نقاط قوت و ضعف مدرسه هوشمند و تعیین فرصت ها و تهدیدهای موجود در زمینه بهره گیری از فناوری اطلاعات ، راهبردها به گونه ای تبیین شوند تا حداکثر استفاده از نقاط قوت و فرصت ها صورت گرفته ، نقاط ضعف برطرف شده و برای رویارویی با تهدیدها چاره اندیشی شود. راهبردهای توسعه مدارس هوشمند در آموزش و پرورش عبارتند از ( نقشه راه مدارس هوشمند ، ۱۳۸۸ : ۸ ) :

• • مستندسازی و به اشتراک گذاردن تجربیات مدارس پایلوت برای سایر مدارس منتخب .

• • تصویب ساز و کار مشخص برای جلب مشارکت های مالی و معنوی اولیای دانش آموزان در هوشمندسازی مدارس .

• • بهره گیری از قابلیت های وب ٢ برای توسعه محتوای آموزشی .

• • جلب حمایت های مالی سازمان های مرتبط ملی و بین المللی در هوشمندسازی مدارس .

• • تصویب مصوبات تسهیل کننده هوشمندسازی مدارس در حدود اختیارات سازمان در راستای رفع ضوابط محدودکننده موجود .

• • فرهنگ سازی و اطلاع رسانی در خصوص ویژگی ها و مزایای مدارس هوشمند به اولیای دانش آموزان .

• • ایجاد ساختار مدیریتی و اجرایی مدارس هوشمند در سازمان آموزش و پرورش شهر تهران .

• • فرهنگ سازی و آگاه سازی مدیران سازمان در رده های مختلف نسبت به الزامات مدرسه هوشمند .

• • برنامه ریزی برای استفاده از تجهیزات شخصی دانش آموزان در منزل با توجه به محدودیت های دسترسی به تجهیزات در مدارس .

• • هماهنگی با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای تجهیز مدارس به اینترنت پرسرعت .

• • تجهیز مدارس به حداقل امکانات مورد نیاز برای هوشمندسازی .

• • در نظر گرفتن مکانیزم های انگیزشی برای تشویق معلمین و دانش آموزان فعال و خلاق در فرایند هوشمندسازی .

• • آموزش و ارتقای مهارت های معلمین و دانش آموزان .

• • تعامل گسترده با تولیدکنندگان نرم افزارها و محتوای آموزشی برای برآوردن نیازهای مدارس هوشمند .

۲-۲-۲۰ ) زیرساخت توسعه یافته فناوری اطلاعات در مدارس هوشمند
مدارس هوشمند به مدارسی اطلاق می گردد که رایانه برای کلیه دانش آموزان فراهم باشد و این رایانه ها به کمک شبکه مرکزی به یکدیگر متصل شده باشند. علاوه بر شبکه، رایانه ها باید متصل به شبکه بین المللی اینترنت نیز بوده تا امکان دسترسی دانش آموزان به مطالب جدید فراهم گردد. در مدارس هوشمند از آخرین فناوری های روز در زمینه آموزش دانش آموزان و مدیریت مدرسه بهره گیری شده است و کلاس های درس مجهز به امکاناتی نظیر دوربین، نمایشگرهای تلویزیونی، ویدئو پروجکشن، وایت برد الکترونیکی و دیگر ابزارهای کمک آموزشی می باشند. در مدارس هوشمند فضای خاصی به عنوان آزمایشگاه رایانه درنظر گرفته شده و دانش آموزان می توانند علاوه بر اوقات درسی، زمان های فراغت خود را نیز در این مکان به جستجوی مطالب علمی بپردازند . در مدارس هوشمند شبکه بی سیم توسعه پیدا کرده و دانش آموزان می توانند از این طریق و به کمک یک عدد رایانه قابل حمل (لپ تاپ) یا تلفن همراه از امکانات نرم افزاری مدرسه و شبکه اینترنت استفاده نمایند . بنابراین مدارس هوشمند به مدارسی اطلاق می گردد که زیرساخت های لازم برای توسعه فناوری اطلاعات در مدرسه را به اندازه کافی و مناسب توسعه داده باشند و زمینه استفاده از این تجهیزات و امکانات برای کلیه دانش آموزان و معلمان در کلیه مقاطع تحصیلی فراهم شده باشد و کارشناسان و مدیران مدرسه نیز بتوانند به کمک این زیرساخت ها، مدرسه را بهتر اداره کنند.
مولفه های اصلی این رکن از مدل عبارتند از:

• • وجود تعداد کافی رایانه برای دانش آموزان

• • وجود تعداد کافی تجهیزات جانبی در مدرسه

• • اسقرار شبکه محلی در مدرسه

• • وجود تعداد مورد نیاز پروژکتور برای هر کلاس

• • وجود سایت رایانه ای مناسب در مدرسه

• • دسترسی به اینترنت با پهنای باند مناسب

• • وجود پست الکترونیک برای معلمان و دانش آموزان

• • وجود سرور مناسب در مدرسه

• • مناسب بودن مکانیزم های امنیت اطلاعات در مدرسه

• • وجود امکانات تهویه و خنک کننده مناسب سایت

• • وجود نرم افزار آنتی ویروس مناسب

• • استقرار سیستم مدیریت کاربران در مدرسه

• • میز و صندلی های استاندارد رایانه ( نقشه راه مدارس هوشمند ، ۱۳۸۸ : ۲۰ و ۲۱ )

۲-۲-۲۱ ) ساختار اجرایی مدارس هوشمند
در مدارس هوشمند، مدیر مدرسه، معلمین، دانش آموزان و اولیای دانش آموزان باید مهارت های جدیدی را فرا گرفته و نقش های جدیدی را ایفا نمایند. در این جا وظایف و مسئولیت هر یک از افراد مرتبط با مدرسه هوشمند بیان شده است.
۲-۲-۲۱-۱ ) شرح وظایف مدیر مدرسه هوشمند

• • هدف گذاری و برنامه ریزی برای هوشمندسازی مدرسه .

• تعیین امکانات و تجهیزات مورد نیاز مدرسه برای هوشمند شدن .

شکل ۷-۲ چارچوبی برای اتصال اهداف بلند مدت استراتژیک به اهداف و مقاصد کوتاه مدت

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

منبع: نقشه استراتژیک، نورتون و کاپلان
۵-۲-بررسی دلایل نیاز به تلفیق مدل های کارت امتیازی متوازن و هوشین کانری
۱-۵-۲-دلایل نیاز به تلفیق دو مدل کارت امتیازی متوازن و هوشین کانری
کارت امتیازی متوازن و هوشین کانری ابزار مشابهی هستند. هر دو به دنبال بهبود عملکرد، همسو سازی راهبردها و یکپارچه سازی اهداف برای کلیه سطوح موجود در سازمان هستند، با این همه در برخی از حوزه ها نیز با هم متفاوتند. نخست اینکه کارت امتیازی متوازن یک رویکرد مبتنی بر عملکرد است و نتایج مربوطه را مورد نظر قرار می دهد، که در این زمینه نتایج حاصل از آن حائز اهمیت می باشند. از سوی دیگر، هوشین کانری یک رویکرد مبتنی بر فرایند است و نه تنها بر نتایج مربوطه متمرکز می باشد بلکه روش و یا نحوه تحقق آنها را مد نظر قرار می دهد. دراین راستا، کارت امتیازی متوازن هدف گرا و هوشین کانری روش گرا می باشند. به منظور نشان دادن تفاوتهای موجود میان این دو، نقاط قوت و ضعف آنها نیز باید بیان شوند.(تنانت و ویچر^[۳۵]،۲۰۰۳)
کارت امتیازی و هوشین کانری هر دو قابلیت‌های محوری هستند. به این مفهوم که هر کدام از این دو برای مدیریت راهبردی شرکت، رویدادهای محوری و مرکزی هستند. مدیریت راهبردی در واقع به مدیریت کلی و عمومی اهداف بلند مدت سازمان اطلاق میشود(علی یونسیان، ۱۳۸۸: ۵۷)
کانجی و سا (۲۰۰۲) بر این باورند که کارت امتیازی متوازن رویکردی مشارکتی نبوده بلکه رویکردی بالا به پایین دارد. بر اساس نظر ایشان کارت امتیازی متوازن صرفاً از چارچوبی مفهومی برخوردار است. لوهمان و همکارانش(۲۰۰۴) گزارش کرده اند که در سازمان مورد بررسی خود کارت امتیازی متوازن از توسعه، ارتباطات و پیاده سازی راهبرهای مربوطه پشتیبانی نکرده است. بر این اساس، فقدان متدولوژی پیاده سازی میتواند باعث انحراف از ماهیت خود مفهوم شود. از سوی دیگر، دست اندرکاران فرایند هوشین کانری از تعیین اهداف اصلی شکایت داشته و تضادهایی را در تنظیم این قبیل موارد در یک چارچوب واحد تجربه کرده اند. یکی از فواید قابل ذکر هوشین کانری در این زمینه فرایند توپ گیری است که به ارتباطات راهبردی و ابتکارات عملی در سازمان کمک میکند.(مالینا و سلتو^[۳۶]، ۲۰۰۱)
کارت امتیازی متوازن فاقد متدولوژی برای استقرار و مدیریت اهداف در قالب اولویتهای کوتاه مدت در سطح فعالیتهای روزمره است . کاپلان و نورتون نظام ارزیابی متوازن را نظامی در سطح کلان معرفی میکنند که میتواند مرجعی برای سایر سطوح سازمانی فراهم آورد تا نظام های مرتبط با سطوح خود را طراحی کنند. اما سیستم پیاده سازی این نظام به روشنی معرفی نشده است. به عبارت دیگر، بکارگیری مدل کارت امتیازی متوازن به تنهایی، کلید برقراری ارتباط میان استراتژی و فعالیت ها نیست، بلکه وجود فرایند هایی که باعث تحقق این ارتباط میشوند نیز اهمیت ویژه ای دارند. به همین خاطر فقدان سیستمی مانند هوشین کانری، جهت پیاده سازی و مدیریت اهداف در سطحی از سازمان برای مدیریت بهبودهای عملیاتی، مورد توجه قرار گرفته است (ویتچر و چاو^[۳۷]، ۲۰۰۷). در شکلهای ۱-۵-۲ فرایند های دو مدل نشان داده شده اند. از سوی دیکر هدف اصلی مدل هوشین کانری، کنترل فرایندها در جهت بهبود کیفیت محصول یا خدمت است. به عبارتی این مدل اولویت را به کیفیت میدهد، چرا که اساساً مدل به عنوان بخشی از کنترل کیفیت جامع توسعه یافته است. بنابراین این مدل توجه کمتری به ذینفعان سازمان دارد. گستره توجه به فرایندهای داخلی و شرکای سازمان محدود میشود و منظر مشتری که یکی از بخشهای کلیدی کارت امتیازی متوازن است کمتر در این مدل مورد بررسی قرار میگیرد. در حالی که هدف اصلی مدل ارزیابی متوازن خلق ارزش شرکت از طریق بهبود عملکرد مالی است و با بکارگیری چارچوب منظرها، ذینفعان متعددی نظیر سهامدار، مشتری، تامیین کننده، کارکنان و … را مورد توجه قرار میدهد.
شکل ۸-۲ فرایند اجرای مدل هوشین کانری، منبع: یانگ و یه^[۳۸]، ۲۰۰۹

شکل۹-۲ فرایند اجرای مدل کارت امتیازی متوازن
منبع: یانگ و یه^[۳۹]، ۲۰۰۹
با وجود اینکه هوشین کانری استراتژی سازمان را به اهداف سطوح پایین تر و فعالیت ها بر اساس چرخه دمینگ^[۴۰] مرتبط می سازد، هنوز تنها به بخشی از چشم انداز و استراتژیها می پردازد، زیرا این مدل بیشتر به بهبود کیفیت و کاهش هزینه می پردازد، بنابراین سیستمی برای مدیریت کامل چشم انداز و استراتژی ارائه نمیکند. در حالیکه کارت امتیازی متوازن با شروع از چشم انداز و استراتژی انواع ارزشهای پیشنهادی به مشتری را در بر می گیرد. کارت امتیازی متوازن و هوشین کانری ابزارهای مکمل یکدیگرند. این دو مدل چارچوبی دوبخشی در کنار یکدیگر قرار میدهند. کارت امتیازی متوازن مدیریت استراتژی بلند مدت و هوشین کانری پیاده سازی و اجرای کوتاه مدت استراتژی بلند مدت را دنبال میکند. به این ترتیب که کارت امتیازی متوازن در سطح کلان در ارتباط با عناصر بلند مدت مدیریت استراتژیک طراحی میشود و هوشین کانری برای ترجمه استراتژیهای سطح کلان به عناصر کوتاه مدت در همه سطوح وظیفه ای شرکت یا سازمان بکار برده میشود.(ویتچر و چاو^[۴۱]،۲۰۰۷)
وابستگی و ارتباط قوی میان کارت امتیازی متوازن و هوشین کانری در نقش یک چارچوب استراتژی وجود دارد. چهار منظر ارزیابی مشابه چارچوبی است که هوشین کانری مورد استفاده قرار میدهد. ایده ابعاد چهارگانه کارت امتیازی متوازن شبیه به نوعی گروه بندی اهداف به نام QCDE^[42] در هوشین کانری است و به این ترتیب که مقیاسها و اهداف کلی کیفیت^[۴۳] قابل مقایسه با بعد مشتری در کارت امتیازی متوازن است. زیرا در نهایت این مشتریان هستند که معنای کیفیت را تعریف میکنند. به همین شکل هزینه ها^[۴۴] تداعی کننده اهداف مقیاس مالی هستند. تحویل^[۴۵] پوشش دهنده بعد فرایندهای داخلی کسب و کار است و در نهایت آموزش^[۴۶] نیز مشابه با بعد رشد و یادگیری در کارت امتیازی متوازن است. طبق گفته اشنایدرمن، کلید ایجاد رابطه بین استراتژی و عمل خود کارت امتیازی متوازن نیست، بلکه فرایندهای زمینه سازی است که آنرا عملی می سازد (اشنایدرمن^[۴۷]،۲۰۰۱). جدول ۱-۵-۲ به طور خلاصه بررسی مقایسه ای مدل های کارت امتیازی متوازن و هوشین کانری را نشان میدهد.

کارت امتیازی متوازن

هوشین کانری

تمرکز

چشم انداز و استراتژی

چشم انداز و اهداف اصلی محدود

مشخصه

بر مبنای عملکرد

بر مبنای فرایند

گرایش

نتیجه گرا

روش گرا

نقطه قوت

چارچوب مفهومی ساختار یافته

فرایند توپ گرای مراوده ای

نقطه ضعف

مشارکتی نبودن و جاری سازی

مشکل تعیین اهداف اصلی

جدول ۱-۲ مقایسه مدل های کارت امتیازی متوازن و هوشین کانری منبع: آسان و تانیاس^[۴۸]، ۲۰۰۷

۲-۲-۳-۲ انتخاب نهایی تامین کنندگان
این مرحله در کانون توجه نویسندگان و پژوهشگران در امر ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان هست.
دی بوئر مدل‌های این بخش را از سه طریق دسته‌بندی کرده است[۱۰]:
۱)مدل‌های تک عاملی یا بسته‌ای در مقابل مدل‌های چندعاملی
۲)مدل‌های شامل موجودی مواد خریداری‌شده و مدل‌های آن
۳)تکنیک‌های بکار گرفته‌شده در مدل‌ها
مدل‌های تک عاملی مدل‌هایی هستند که برای هر محصول یا ماده اولیه یک مدل انتخاب ارائه می‌دهند و وابستگی اثرات متقابل میان مدیریت خرید محصولات گوناگون را نادیده می‌گیرند اما مدل‌های چندعاملی روابط و اثرات متقابل میان محصولات (یا بسته محصولات) را در نظر می‌گیرند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

به‌طوری‌که یک تامین کننده ممکن است تخفیف‌های زیادی را برای حجم بالای خرید محصولات بدون توجه به ترکیب آن‌ها ارائه دهد. یا هزینه سفارش از طریق ادغام سفارش‌های خرید می‌تواند کاهش یابد.
بیشتر مدل‌های ارائه‌شده در بحث انتخاب تامین کنندگان مدیریت موجودی مواد خریداری‌شده را موردتوجه قرار نداده‌اند . اما به‌سادگی نمی‌توان از اثرات متقابل سیاست‌های خرید و مدیریت موجودی چشم‌پوشی کرد.
به‌طور مثال اگر برای یک محصول نیاز به سفارش‌های خرید متفاوت باشد یک تامین کننده باقیمت پایه بالا ولی هزینه سفارش پایین مناسب‌تر از یک تامین کننده باقیمت پایه پایین و هزینه سفارش بالا هست
۲-۲-۳-۲ تکنیک‌های انتخاب نهایی تامین کنندگان
۲-۲-۳-۲-۱ مدل‌های وزن دهی خطی
در مدل‌های وزن دهی خطی، به هر یک از معیارها یک وزن داده می‌شود که وزن هر معیار نشان‌دهنده اهمیت آن معیار هست . در مرحله بعد هر یک از تامین کنندگان نسبت به هر یک از معیارها وزن می‌گیرند. سپس وزن معیارها در وزن ضرب شده و بعد این وزن‌ها ترکیب می‌روند و وزن نهایی تامین کنندگان به دست می‌آیند.گراندو^[۱۵] و سیانی^[۱۶] یک مدل غیر جبرانی وزن دهی ارائه دادند. مدل آن‌ها وزن محلی تامین کنندگان را در غالب یک وزن نهایی ترکیب می‌کرد.اما مدل مزبور برای اجرا در موارد واقعی با اشکال همراه بود . لذا گریگوری^[۱۷] برای رفع اشکال فوق پیشنهاد داد که سفارش‌های خرید را باید بین دو تامین کننده‌ای که دارای بیشترین وزن باشد تقسیم کرد.
بسیاری از مقالات به بحث در مورد عدم اطمینان درزمینه وزن دهی پرداخته‌اند سوکوپ^[۱۸] یک مدل مبتنی بر شبیه‌سازی برای در نظر گرفتن عدم اطمینان درزمینه وزن دهی ارائه کرده است.برخی دیگر از مقالات نیز به‌طور اختصاصی به بحث درباره عدم دقت و درستی مکانیزم های وزن دهی پرداخته‌اند.
باربارا^[۱۹] در سال ۱۹۹۷و ناریشمان^[۲۰] ۱۹۸۳،[۱۴] ماسل^[۲۱] ۲۰۰۰، با به‌کارگیری مدل تحلیل سلسله مراتبی به وزن دهی تامین کنندگان پرداخته‌اند.
همچنین سارکیس^[۲۲] در سال ۲۰۰۰، مدل تحلیل شبکه‌ای را درزمینه وزن دهی تامین کنندگان بکار گرفته است.
۲-۲-۳-۲-۲ مدل‌های مبتنی بر هزینه کل مالکیت:
این مدل‌ها درصدد شناسایی کلی هزینه‌های کمی مربوط به انتخاب تامین کنندگان در چرخه حیات مواد خریداری‌شده می‌باشند .الرام^[۲۳] هزینه‌ها را در قالب سه دسته زیر طبقه‌بندی کرد:
۱)قبل از قرارداد خرید
۲)حین قرارداد خرید
۳)بعد از قرارداد خرید
از مدل‌های این دسته می‌توان به مدل اسمیلک^[۲۴] اشاره کرد.اسمیلک.با ترکیب هزینه کل و یک سیستم رتبه‌بندی برای معیارهایی همچون هزینه تحویل و کیفیت یک مدل برای رتبه‌بندی و انتخاب تامین کنندگان ارائه داد.
۲-۲-۳-۲-۳ مدل برنامه‌ریزی ریاضی
مدل‌های برنامه‌ریزی ریاضی با فرموله کردن شرایط تصمیم در قالب یک تابع هدف که باید اکسترمم گردد به همراه قیود مساله، مدل‌های عینی‌تری نسبت به روش‌های وزن دهی خطی می‌باشند.مدل‌های برنامه‌ریزی ریاضی، بیشتر عوامل و فاکتورهای کمی را در نظر می‌گیرند. نکته اساسی در مدل‌های ارائه‌شده در این زمینه، این است که در تمامی این مدل‌ها شرایط از قبل تعیین‌شده‌ای برای فاکتورهایی همچون قیمت و سطوح کیفیت، خدمات و … تعیین می‌شود.به‌طور مثال در کارهای سادریان^[۲۵] ۱۹۹۴،و قدسی پور ۱۹۹۸[۱۵] سطح مطلوب برای کیفیت و تقاضا تعیین‌شده است.
کارنت^[۲۶] با به‌کارگیری برنامه‌ریزی چندهدفه یک مدل تصمیم‌یار درزمینه تصمیمات مربوط به خرید ارائه داد و همچنین وبر نیز با ارائه یک مدل تحلیل پوششی داده‌ها به ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان پرداخته است.
وبر در سال ۲۰۰۰وکارپاک^[۲۷] در سال ۹۹ نیز با ارائه یک مدل برنامه‌ریزی آرمانی هزینه‌های انتخاب تامین کنندگان را مینیمم و کیفیت خدمات و محصول را در انتخاب محصول بیشینه کردند دگراو^[۲۸] نیز مدیریت موجودی کالا و تصمیمات مربوط به خرید و اثرات متقابل آن‌ها را در قالب یک مدل برنامه‌ریزی ریاضی در نظر گرفت.
۲-۲-۳-۲-۴ مدل‌های آماری:
مدل‌های آماری برای پرداختن به تصادفی بودن و عدم اطمینان مربوط به متغییرهای تصمیم در فرایند انتخاب تامین کنندگان به وجود آمده‌اند،بسیاری از موارد در انتخاب تامین کنندگان نظیر تقاضای محصول متغیرهای تصادفی هستند و مقدار دقیق آن‌ها مشخص نیست[۱۰].
۲-۳- کاربرد منطق فازی در ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان:
پیشینه تحقیق درزمینه به‌کارگیری منطق فازی در ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان غنی هست و عمده پژوهش‌های انجام‌گرفته درزمینه به‌کارگیری تکنیک‌های تصمیم‌گیری چند معیاره و تصمیم‌گیری چندهدفه در بستر فازی می‌باشند، که مهم‌ترین این تکنیک‌ها می‌توان به مواردی همچون تحلیل سلسله مراتبی فازی، تکنیک تاپسیس فازی و تکنیک برنامه‌ریزی فازی آرمانی اشاره کرد.
از عمده‌ترین این پژوهش­ها که در این تحقیق مورداستفاده قرار گرفته‌اند می‌توان موارد زیر را ذکر کرد.
۲-۳-۱ قدسی­پور و ابراین با طراحی یک مدل برنامه‌ریزی چندهدفه خطی فازی به ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان پرداخته‌اند.آن‌ها با در نظر گرفتن اهدافی همچون کمینه کردن قیمت.،زمان تاخیر، و بیشینه‌سازی کیفیت و خدمات پس از تحویل و در نظر گرفتن محدودیت‌هایی همچون مقدار تقاضا و ظرفیت هر تامین کننده، مقدار خرید از هر تامین کننده را به دست آورده‌اند.[۱۶]
۲-۳-۲ فلیکس^[۲۹] و کومار^[۳۰] با طراحی یک ساختار سلسله مراتبی فازی، به ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان در محیط بین‌المللی پرداختند. آن‌ها با افزودن عواملی همچون ریسک ارز، ریسک سیاسی، تعرفه‌های گمرکی و … به همراه فاکتورهایی همچون قیمت، کیفیت، خدمات و روابط، به ارزیابی تامین کنندگان خارجی سازمان پرداخته‌اند. روش فازی مورداستفاده در این تحقیق، روش تحلیل توسعه‌ای چانگ هست[۱۷].
۲-۳-۳- وی جون^[۳۱] و زیمینگ^[۳۲] نیز با طراحی یک مدل دومرحله‌ای، به ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان با در نظر گرفتن نرخ تخفیف پرداخته‌اند. در این روش ابتدا با بهره گرفتن از روش تحلیل سلسله مراتبی، مطلوبیت نهایی هر تامین کننده به دست می‌آید. سپس در مرحله بعد، با بهره گرفتن از یک مدل برنامه‌ریزی خطی فازی، سبد خرید بهینه شرکت به دست می‌آید. چن و دیگران نیز با طراحی یک مدل تصمیم‌گیری چند معیاره فازی و با بهره گرفتن از روش تاپسیس فازی، به ارزیابی و رتبه‌بندی تامین کنندگان پرداخته‌اند. عمید و دیگران با بهره گرفتن از روش برنامه‌ریزی خطی چندهدفه، یک مدل فازی برای انتخاب تامین کنندگان ارائه دادند.[۱۸]
۲-۳-۴-چن^[۳۳] و چینگ^[۳۴] در سال ۲۰۰۶ نیز با طراحی یک مدل تصمیم‌گیری چند معیاره فازی با بهره گرفتن از تکنیک تاپسیس فازی به ارزیابی و رتبه‌بندی تامین کنندگان پرداخته‌اند[۱۹].
۲-۳-۱- منطق فازی^[۳۵]:
پیچیدگی تحلیل رفتارهای اجتماعی، طبیعی و انسانی همواره ریشه در طبیعت ناسازگار مفاهیمی چون ذهنی و عینی، دقت و عدم دقت، سادگی و پیچیدگی، اطمینان و عدم اطمینان دارد. تلاش برای تحلیل پیچیدگی، عدم اطمینان، عدم دقت و ذهنی بودن سیستم‌های اجتماعی همواره منجر به راه‌ حل ‌های رضایت‌بخش شده است.اگرچه در شرایط عدم اطمینان و تصادفی بودن، مدل‌های ریاضی و تصادفی با موقعیت در شبیه‌سازی رفتارهای انسانی و اجتماعی به کار گرفته می‌روند، اما این مدل‌ها قادر به تشریح واقعیت به‌طور کامل نیستند.
در مواجهه با ناهنجاری‌ها و پیچیدگی سیستم‌های انسانی و اجتماعی،سیستم‌های جاری بسیار غیر منعطف و ساده رفتار می‌کنند دانش ریاضیات معمولی قادر به تشریح رفتار انسانی نمی‌باشد.به‌عبارت‌دیگر یک مدل مناسب اجرایی مبتنی بر دانش ریاضیات جاری برای تشریح تبدیل و کنترل سیستم‌های انسانی و اجتماعی وجود ندارد.
در حقیقت مواجهه با سیستم‌های انسانی، مدل‌های ریاضی با شرایطی روبرو می‌روند که دقیق نمی‌باشند. به‌عبارت‌دیگر، این موقعیت‌ها فازی می‌باشند. بسیاری از واژه‌ها نظیر توسعه، مطلوبیت، بهینه‌سازی و امثال آن‌ها ماهیت فازی دارند. این مفاهیم که معمول نادقیق و غیرقطعی می‌باشند، نقش مهمی در رفتارهای انسانی دارا می‌باشند.
در حال حاضر دانشمندان علوم طبیعی و اجتماعی بر این باورند که سیستم‌های اجتماعی می‌توانند به‌وسیله ریاضیات جدیدی به‌طور موثر تشریح شوند.
به‌عبارت‌دیگر، یک دانش ریاضیات جدید می‌تواند عدم دقت و ابهام را با یک روش منطقی موردتوجه قرار دهد. به همین خاطر دانش ریاضیات جدید، یعنی ریاضیات فازی به‌طور فزاینده ای موردتوجه قرارگرفته است. ]۲۰[
منطق فازی عبارت است از استدلال با مجموعه‌های فازی، مجموعه‌ای فازی توسط ماکس بلک و لطفی زاده ارائه گردید.ابتدا در سال ۱۹۳۷ ماکس بلک مقاله‌ای راجع به آنالیز منطق به نام ابهام را در مجله علم منتشر کرد. سپس در سال ۱۹۶۵ لطفی زاده مقاله‌ای تحت عنوان مجموعه‌های فازی منتشر ساخت در این مقاله او از منطق چند مقداری لولایه ویچ برای مجموعه‌ها استفاده کرد.
او نام فازی را برای این مجموعه در نظر گرفت، منطق فازی را از منطق دودویی دور سازد. او لغت فازی را انتخاب کرد تا همچون خاری در چشم علم مدرن فرورود. منطق فازی یک منطق چند ارزشی است. در این منطق به‌جای درست یا نادرست، سیاه یا سفید،صفر یا یک، سایه‌های نامحدودی از خاکستری بین سیاه‌وسفید وجود دارد.تمایز عمده منطق فازی با منطق چند ارزشی آن است که در منطق فازی حقیقت و یا حتی ذات مطالب هم می‌تواند نادقیق باشد.در منطق فازی مجاز به بیان جملاتی از قبیل “کاملا درست است” یا هستیم و حتی می‌توان از احتمال نادقیق مثل “تقریبا غیرممکن”، “به میزان”، “به‌ندرت” نیز استفاده کرد.بدین ترتیب منطق فازی نظام کاملا منعطفی را در اختیار زبان طبیعی قرار می‌دهد.
منطق فازی نظریه گسترده‌ای است که نظریه مجموعه‌های فازی، منطق فازی و غیره را در برمی‌گیرد.نظریه مجموعه‌های فازی توسط نظریه مجموعه‌های معمولی است.
منطق فازی نیز توسعه منطق دودویی است فازی بودن همان‌طور که در منطق فازی به کار می‌رود به انواع مختلف ابهام و عدم اطمینان بخصوص به ابهامات مربوط به زبان بیانی و طرز تفکر بشر اشاره دارد و با عدم اطمینان که توسط نظریه احتمال بیان می‌شود متفاوت است.
از سوی دیگر معیار سنجش کلماتی همچون زیبا یا جوان به دیدگاه شخصی فردی بستگی دارد که آن‌ها را داوری می‌کند و لذا ما نمی‌توانیم با انجام آزمون‌های بی‌پایان یک قاعده اکید برای قضاوت آن‌ها وضع کنیم. منطق فازی می‌تواند ریاضی‌وار با این ابهامات برخورد کند[۲۱].
۲-۳-۲- مقدمه‌ای بر فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی
فرایند تحلیل سلسله مراتبی، یکی از معروف­ترین فنون تصمیم‌گیری چند شاخصه است که توسط ساعتی معرفی‌شده است. این روش هنگامی‌که عمل تصمیم‌گیری با چند گزینه و شاخص تصمیم‌گیری روبرو است، می‌تواند مفید باشد. اگرچه افراد خبره از شایستگی‌ها و توانایی‌های ذهنی خود برای انجام مقایسات استفاده می‌نمایند، اما باید به این نکته توجه داشت که فرایند تحلیل سلسله مراتبی سنتی، امکان انعکاس سبک تفکر انسانی را به‌طور کامل ندارد. به عبارت بهتر، استفاده از مجموعه‌های فازی، سازگاری بیشتری با توضیحات زبانی و بعضاً مبهم انسانی دارد و بنابراین بهتر است که با بهره گرفتن از مجموعه‌های فازی (به‌کارگیری اعداد فازی) به‌پیش بینی بلندمدت و تصمیم‌گیری در دنیای واقعی پرداخت. در سال ۱۹۸۳ دو محقق هلندی به نام‌های لار هورن و پدریک روشی را برای فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی پیشنهاد نمودند که بر اساس روش حداقل مجذورات لگاریتمی بنانهاده شده بود. پیچیدگی مراحل این روش باعث شده این روش چندان مورداستفاده قرار نگیرد. در سال ۱۹۹۶ روش دیگری تحت عنوان روش تحلیل توسعه‌ای توسط چانگ ارائه گردید. اعداد مورداستفاده در این روش، اعداد مثلثی فازی هستند. مقیاس‌های فازی مورداستفاده درروش فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی در جدول (۳-۱) نشان داده‌شده‌اند.
یکی دیگر از روش‌های مشهور که به‌طور گسترده‌ای برای حل مسائل تصمیم‌گیری چند معیاره استفاده می‌شود، تاپسیس فازی است که برای اولین بار توسط چن و هونگ در سال ۱۹۹۲ ابداع شد[۲۲]. در این مدل وزن‌ها و ماتریس تصمیم‌گیری به‌صورت اعداد فازی تعریف می‌روند و همانند تاپسیس کلاسیک بر اساس فاصله از ایده آل مثبت و منفی رتبه‌بندی می‌کند. در تحقیقات بسیاری چون کاراکا^[۳۶] و ارتو^[۳۷] در سال ۲۰۰۷ و آسکونیس^[۳۸] و کلمنسیس^[۳۹] در سال ۲۰۱۰ از این روش بهره گرفته‌شده است.
در تحقیقات مختلف، روش ادغامی AHP و TOPSIS به این صورت است که ابتدا وزن معیارها و زیر معیارها به کمک روش AHP محاسبه می‌شود و از این وزن‌ها درروش تاپسیس به‌منظور رتبه‌بندی گزینه‌ها بهره‌گیری می‌شود در تحقیقاتی چون از این روش استفاده نموده‌اند[۲۳-۲۷]. اکثر مدل‌های تاپسیس فازی، ساختار سلسله مراتبی موجود در مسائل چند معیاره (مزیت اصلی AHP) را در نظر نمی‌گیرند.
پس از جمع‌ آوری معیارهای اصلی و فرعی و تشکیل ساختار سلسله مراتبی از معیارها، از روش تاپسیس توسعه‌یافته شده که در کتاب کهرمان [۲۸] ومقاله ونگ [۲۹]، تاپسیس سلسله مراتبی در محیط فازی نامیده شده‌اند، برای رتبه‌بندی گزینه‌ها استفاده می‌شود.
فصل سوم:روش پژوهش

بعد از جنگ جهانی دوم به مدت تقریباً۴۰ سال ژئوپلتیک به عنوان یک مفهوم و یا روش تحلیل، به علت ارتباط آن با جنگ‎های نیمه اول قرن بیستم منسوخ گردید، هر چند ژئوپلیتیک در این دوره از دستور کار دولت ها در مفهوم قبلی خود خارج شد، اما همچنان در دانشگاهها تدریس می­شد. برای تبدیل شدن نقش فعال جغرافیا در تعریف ژئوپلیتیک به نقش انفعالی سه دلیل عمده قابل ذکر است:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اول اینکه جغرافیدانان بعد از شکست آلمان در جنگ، ژئوپلیتیک خاص آلمان را مقصر اصلی عنوان کردند و سیاست‎های آلمان نازی را متأثر از این مکتب می‎دیدند. خود را از مطالعات در مقیاس جهانی کنار کشیده، توجه خود را به دولت ها و درون مرزهای سیاسی بین المللی معطوف داشتند و واژه ژئوپلیتیک بر چسب غیر علمی‎به خود گرفت و از محافل علمی‎و دانشگاهی طرد شد.دلیل دیگری که موجب افول نقش جغرافیا در جنگ سرد شد ظهور استراتژی باز دارندگی هسته ای بود. توانایی پرتاب سلاح‎های هسته ای بوسیله هواپیما و موشک به فاصله‎های دور،باعث شد که دیگر نه فاصله و نه عوامل جغرافیایی مثل ناهمواری ها و اقلیم چندان مهم تلقی نمی‎شدند. دلیل سوم، ظهور ایدئولوژی به عنوان عامل تعیین کننده ی جهت گیری سیاست ها بود. ژئوپلیتیک جنگ سرد و ژئوپلیتیک عصر هسته ای از مشخصات دوره افول ژئوپلتیک هستند (زین العابدین، ۱۳۸۹ : 13).
۲-۱-۳- دوره احیا
بعد از پایان جنگ جهانی دوم جغرافیدانان شرمنده شدند و از آن پس تلاش نمودند جغرافیدانانی که ژئوپلیتیک را در اختیار آلمان نازی (هیتلر) گذاشته اند،کنار گذارند، و نتیجه اینکه حدود ۴۰ سال ژئوپلیتیک طرد شد. تا اینکه در دهه 1980 در جنگ ویتنام^[2] و کامبوج^[3] بر سر تصاحب منطقه ی مکنگ^[4]، گر چه هر دو کشور از بلوک شرق بودند، ایدئولوژی نتوانست جنگ را از بین ببرد. بنابراین، در گزارش این مناقشه و روابط دو کشور، مجدداً از مفهوم ژئوپلتیک استفاده شد و سپس کسینجر^[5] بصورت تفننی از واژه ی ژئوپلیتیک در مسائل جهان استفاده نمود. علاوه بر آن در جنگ ایران و عراق (1988-1980) و اشغال کویت توسط عراق (1991-1990 ) و به ویژه سقوط پرده آهنین در اروپا از سال 1989 موجب پر رنگ تر شدن این مفهوم شد و به خصوص فروپاشی شوروی (سابق) و برجسته شدن ملیت ها این مفهوم را به صورت یک مفهوم کلیدی در عرصه بین المللی قرار داد (زین العابدین،۱۳۸۹ :۲۸).
در حالیکه نامداران جغرافیای سیاسی چون ریچارد هارتشورن و استیفن جونز سخت در تلاش شکوفا ساختن جغرافیای سیاسی در جهان دوران میانه ی قرن بیستم شدند و سیاستمدارانی چون هنری کیسینجر واژه ژئوپلیتیک را دوباره به زبان روزمره سیاسی نیمه دوم قرن بیستم باز گرداند، جهانی اندیشانی چون ژان گاتمن و سوئل کوهن پیروزمندانه جهانی اندیشی جغرافیایی(ژئوپلتیک) را به بستر اصلی مباحث دانشگاهی باز گرداندند.در این زمینه ژان گاتمن^[6] با طرح تئوری «آیکنوگرافی^[7]– سیروکولاسیون^[8]» «حرکت» را در مباحث ژئوپلیتیک در معرض توجه ویژه قرار داد و عوامل روحانی یا عامل «معنوی» را در جهانی اندیشی «اصل» یا «مرکز» دانست و «ماده» یا «فیزیک» را تأثیر گیرنده قلمداد کرد (مجتهد زاده،۱۳۸۶:۹۶).
سائول بی کوهن می‎گوید: موضوعات ژئوپلیتیکی مهمتر از آن بودند که جغرافیدانان آنها را کنار بگذارند و اکنون خیلی از جغرافیدانان با یک تأخیر به او ملحق شده اند و از باز گشت و تجدید حیات ژئوپلتیک به اندازه او استقبال کرده اند.
2-2-رویکردهای جدید ژئوپلیتیک
همه نظریه‎های ژئوپلیتیکی جنبه ژئواستراتژیکی داشته و برای کسب قدرت بر فضای جغرافیایی تأکید داشتند. اما پس از پایان جنگ سرد و با مطرح شدن نظام نوین جهانی بسیاری از دیدگاه های ژئوپلیتیکی جنبه ی کمی‎پیدا کرد و حتی بعضی از این دیدگاه ها در عالم سایبر اسپیس مطرح شدند. در نظام نوین جهانی عده ای در تحلیل ژئوپلیتیکی خود، رویکرد انرژی را مد نظر قرار دادند،عده ای به مسائل زیست محیطی معتقد بودند، بعضی فرهنگ را عامل اصلی ژئوپلیتیک دانستند و بالاخره، عده ای مسائل ژئواکونومی‎را در تحلیل ژئوپلیتیکی خود مورد توجه قرار دادند. می‎توان گفت که معیار‎های قدرت که نظامی‎گری بود، به طور کلی جای خود را با معیار‎های مذکور تغییر داد. یعنی، قبل از پایان جنگ سرد، معیار اصلی قدرت نظامی‎گری بوده و تمام عوامل اقتصادی، اجتماعی به صورت ابزار مورد توجه بوده است.به علاوه مشخصه ی اصلی ژئوپلیتیک دوره جنگ سرد جهان دو قطبی، جهان سوم و کشورهای عدم تعهد بودند، اما در نظریه ی جدید ژئوپلیتیکی، جهان چهارم مطرح است (زین العابدین، ۱۷۱:۱۳۸۹).
۲-2-۱-رویکرد نظم نوین جهانی
اولین بارجورج بوش پدر^[9] رئیس جمهور اسبق آمریکا در جریان جنگ خلیج فارس در1990م نظام نوین جهانی^[10] را مطرح نمود. و در سال 1991 پس از مذاکرات خود در هلسینکی^[11] با گورباچف^[12] و مارگارت تاچر^[13]، رهبران اروپا، سازمان ملل متحد،کشورهای عربی به ویژه خلیج فارس و سایر هم پیمانان خود، نظریه نظام نوین جهانی خود را اعلام نمود (حافظ نیا،۵۳:۱۳۸۵).
این نظام دیدگاه‎های جدید آمریکا را بیان می‎کند. با فروپاشی نظام سیاسی اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق و از بین رفتن رقابت قدرت ها، جهان از این پس صاحب نظام نوینی شود که بر قدرت همه جانبه آمریکا استوار است. قدرت و سلطه آمریکا بر جهان بدون تسلط بر خلیج فارس ممکن نبود. نظام نوین جهانی طرحی جدید برای سلطه بر مناطق مهم جهان توسط آمریکا بود. این نظام به رغم عنوان گول زننده آن، شکل جدیدی از استعمار نو است که جهان را به سوی مخاصمه و تلاطم سوق می‎دهد. جورج بوش پدر نظم نوین جهانی را این چنین تعریف می‎کند: «نظم نوین جهانی می‎گوید که بسیاری از کشورها با سوابق متجانس و همراه با اختلافات، می‎توانند دور هم جمع شوند تا از اصل مشترکی پشتیبانی کنند و آن اصل این است که شما با زور کشور دیگری را اشغال نکنید…» اما آمریکائیها از زمان پی ریزی چنین نظریاتی، کمترین توجهی به آنچه خود معتقدند نداشته اند و تعبیر «نوام چامسکی» نظم نوین جهانی تعبیر تازه ای از توسل به زور و انقیاد مضاعف ملت ها است.تمام ابعاد نظم نوین جهانی بر پایه منافع و توسعه طلبی آمریکا استوار است در عصر نظم نوین جهانی، ثبات و امنیت تقریباً به طور کامل برای هیچ کشوری- حتی آمریکا- وجود ندارد.
2-2-2-رویکرد ژئواکونومی
پایه و اساس ژئواکونومی‎استدلالی است که از طرف ادوارد لوتویک^[14] ارائه شده است. او خبر از آمدن نظم جدیدبین المللی در دهه نود می‎داد که در آن ابزار اقتصادی جایگزین اهداف نظامی‎می‎شوند. به عنوان وسیله اصلی که دولت ها برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی به آن تأکید می‎کنند و این ماهیت ژئواکونومی‎است (عزتی،۱۰۷:۱۳۸۸)
ژئواکونومی‎عبارت ازتحلیل استراتژی­ های اقتصادی بدون درنظر گرفتن سودتجاری،که ازسوی دولتها اعمال می­ شود،به منظورحفظ اقتصادملی یا بخشهای حیاتی آن وبه دست آوردن کلیدهای کنترل آن ازطریق ساختارسیاسی وخط مشیهای مربوط به آن پرداخت. (عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت و فضا را مدّ نظر دارد و هدف اصلی آن کنترل سرزمین و دستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای اقتصادی فناوری و بازرگانی است بدین ترتیب به نظر می‎رسد مفاهیم ژئواکونومی‎در رویارویی با مسائل قرن 21 از کارآیی مناسبی در مقیاس جهانی برخوردار خواهد بود (واعظی،1388 :32)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت وفضا را بررسی می‎کند. فضای بالقوه ودرحال سیلان همواره حدود ومرزهایش درحال تغییروتحول است،ازاین رو آزادازمرزهای سرزمین وویژگیهای فیزیکی ژئوپلیتیک است.درنتیجه تفکر ژئواکونومی‎شامل ابزارآلات لازم وضروری است که دولت می‎تواندازطریق آنها به کلیه اهدافش برسد.(عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎و ژئوپلیتیک دارای تفاوتهای اساسی با هم می‎باشند،اول اینکه ژئواکونومی‎محصول دولت ها وشرکتهای بزرگ تجاری با استراتژیهای جهانی است درحالی که این خصیصه در ژئوپلیتیک نیست. نه دولت ونه شرکتهای تجاری هیچ نقشی درژئوپلیتیک ندارندبلکه یکپارچگی اتحادیه ها،منافع گروهی وغیره برپایه نمونه‎ های تاریخی با عملکردی نامرئی دراستراتژیهای ژئوپلیتیکی پایه واساسی برای همه صحنه‎های ژئوپلیتیکی هستند.
دوم اینکه هدف اصلی ژئواکونومی‎کنترل سرزمین ودستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای تکنولوژی وبازرگانی است. ازلحاظ کاربردی بایدگفت که مفهوم وعلم ژئوپلیتیک می‎تواند درنشان دادن راه وروش‎هایی برای پایان دادن به نزاعها ودرگیری ها ودرمجموع اختلافات نقش اساسی داشته باشددرحالی که ژئواکونومی‎ازچنین ویژگی برخوردارنیست(عزتی،1387: 112)
2-2-3- رویکرد ژئوکالچر
ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت،فرهنگ، و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگها همچون سایر پدیده‎های نظام اجتماعی همواره در حال شکل­ گیری، تکامل،آمیزش، جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرا فیایی کره زمین اند.به عبارت دیگر ژئوکالچر ترکیبی از فرایند ‎های مکانی – فضایی قدرت فرهنگی میان بازیگران متنوع و بی شماری است که در لایه‎های مختلف اجتماعی و درعرصه محیط یکپارچه سیاره زمین به نقش آفرینی پرداخته و در تعامل دائمی‎با یکدیگر بسر می­برندو بر اثر همین تعامل مداوم است که در هر زمان چشم انداز فرهنگی ویژه خلق می‎شود.از این رو ساختار ژئو کالچر جهانی بیانگر موزاییکی از نواحی فرهنگی کوچک و بزرگی است که محصول تعامل‎های مکانی – قضایی قدرت فرهنگی اند که در طول و موازات یکدیگر حرکت می‎کنند (دیلمی‎معزی،2:1387).
ژئوکالچر پدیده ای است که بر شالوده نظام اطلاع رسانی نوین و یا صنایعی استوار است که به تولید محصولات فرهنگی مبادرت می‎ورزد وظیفه این صنایع تولید انبوه محصولات فرهنگی است. نظام سلطه فرهنگی در جهان کنونی در کنار نظام سلطه اقتصادی یا سیاسی از عناصر اصلی نظام ژئوپلیتیک جهانی می‎باشند. امروزه منطق حاکم بر فرایند‎های ژئوکالچر جهانی بر اشکال پیچیده و تکامل یافته تر شیوه‎های رقابتی مبتنی است. این فرایند در عین نافذ بودن، مدام در تکامل می‎باشد
پدیده‎های فرهنگی به دلیل خصیصه‎های مکانی شان همواره میل به ثبات و پایداری در مقابل نوآوری ها دارند که می‎توان به تلاش جوامع سنتی و حفظ میراث فرهنگی و آداب و سنن و نمادهای تاریخی و … اشاره کرد. از طرفی الگوهای تمدنی به واسطه ماهیت فضائیشان در جهت سرعت بخشیدن به تغییرات فرهنگی و زدودن مرزهای قراردادی هستند(حیدری،۱۳۸1 :۱۶۸).
۲-2-4- رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی
مسایل ژئوپلیتیک زیست محیطی از اواخر قرن بیستم به موضوع اصلی فعالیت­ها و نگرانی­ها بین گروه‎های انسانی و بازیگران ملی و فراملی در سطوح منطقه ای و جهانی تبدیل شده است. محیط زیست بشری در سطوح محلی، ملی، منطقه ای و جهانی دستخوش مخاطرات گردیده است. این مخاطرات در سه بعد: کاهش و کمبود منابع، تخریب منابع و آلودگی محیط زیست تجلی یافته است. از دید ژئوپلیتیک، کمبود منابع زیست محیطی یا محروم کردن انسانها از زیستن در مکان مورد علاقه آنها رقابت و کنش متقابل بین گروه‎های انسانی و بازیگران سیاسی در سطوح مختلف را در پی دارد.(www.civilica.com).
طی چند دهه گذشته، افزایش جمعیت، گسترش دامنه مداخلات بشر در طبیعت برای تأمین نیازهای فزاینده از منابع کمیاب طبیعی، گسترش رویکرد سودانگاری در غالب طرح‎های توسعه ای، بی پروایی نسبت به جستار پایداری محیط زیست در ساخت سازه ها و زیر ساخت ها و مانند آن،پیامدهای ناگواری همانند گرمایش کروی، ویرانی لایه ازن، پدیده ال نینو، طوفانهای سهمگین، بالا آمدن سطح آب دریاها، گسترش گازهای گلخانه ای، خشکسالی، سیل، فرو نشست زمین، کاهش آب شیرین، بیابان زایی، کاهش خاک مرغوب، آلودگی هوا، باران‎های اسیدی، جنگل زدایی و نابودیت تنوع زیستی، نشانه‎هایی از جهانی شدن پیامدهای فروسایی محیط زیست در سطح فروملی و فراملی و جهانی بودن بوده اند. تداوم وضعیت موجود،آینده زیست و تمدن فراروی بشر را مبهم و نامطمئن کرده است.نگرانی از این وضعیت به همراه شرایط نا مطلوب کنونی، در طرح رویکردهایی همانند امنیت زیست محیطی، ژئوپلیتیک انتقادی، ژئوپلیتیک زیست محیطی، توسعه پایدار بسیار اثر گذاشت. با توجه به این که مفهوم «جهان» از مقیاس‎های مطالعاتی دانش یاد شده است، مرزهای محلی و ملی را در نوردیده اند، محیط زیست سویه ای ژئوپلیتیک یافته است (کاویانی،۱۳۹۰: ۸۵).
2-2-5-رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی
در مورد ماهیت و چیستی ژئوپلیتیک انتقادی نظریه‎های مختلفی ارائه شده است. عده ای از نظریه پردازان، ژئوپلیتیک انتقادی را در مقایسه با ژئوپلیتیک سنتی، که به دلیل سوء استفاده از شواهد جغرافیایی به نفع مقاصد امپریالیستی لکه دار گردیده، از لحاظ علمی‎مستقل و بی طرفانه می‎دانند که می‎تواند با دیدگاهی متعالی به امور جهانی نگریسته و تحقیق عینی بپردازد(مویر،220:1379). عده ای را باور بر این است که ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست­های پنهان دانش ژئوپلیتیک است (میرحیدر،42:1386)
از اوایل1970، شاهد ظهوررویکردی نوین به نام «ژئوپلیتیک انتقادی^[15]»هستیم.دانشمندان ژئوپلیتیک چون اتوتایل^[16] ومیشل فوکو را می‎توان ازپیشگامان این حرکت نوین دانست. این دانشمندان به طور همزمان، هم از ژئوپلیتیک انتقاد کردند و هم خود از اندیشمندان این عرصه بودند. این افراد، سیاست اندیشمندانه خود را بر «ضد ژئوپلیتیک» تعریف کرده و با وجود این، در چارچوب زیر بنایی مفاهیم ژئوپلیتیک کار می‎کردند (مویر،۳۷۸:۱۳۷۹).
محققین ژئوپلیتیک انتقادی تمایل دارند بجای تمرکز بر شناسایی عوامل جغرافیایی مؤثر بر شکل گیری قدرت دولتها و سیاست خارجی ایشان، از یک سو دریابند که سیاستمداران چگونه «تصاویر ذهنی» خود را از جهان ترسیم نموده اند و این بینش ها چگونه بر تفاسیر آن ها از مکان‎های مختلف تأثیر می‎گذارند؟ ژئوپلیتیک انتقادی به عنوان نظریه ای نسبتاً جدید که توانسته است خود را بر اساس مؤلفه‎های حاکم میان بازیگران روابط بین الملل، نظام مند سازد، چارچوبی مناسب برای فهم ژئوپلیتیکی جدید، به دور از عناصر سختی هم چون مرز و مکان ایجاد کرده است. بر اساس فهم برخی از موضوعات، بدون توجه به بعضی مسائلی که طبق نظریات سنتی غیرمرتبط می‎نمودند، امری ناقص خواهد بود. از منظر ژئوپلیتیک انتقادی، استراتژی قدرت همیشه نیازمندبه کارگیری فضا وهمین سبب گفتمان می­باشد. (www.javanemrooz.com)
رویکرد انتقادی، کوشش منتقدانه برای کشف ساختارهای جامعه معاصر است که ضمن نقد زیربنایی رویکردهای رایج در شناخت جامعه به تبیین کاستی ها ی روش شناسی آنها می‎پردازند و شیوه‎های اثبات گرایی (پوزیتیوسیتی) را در مطالعه جامعه نقد می‎کند و بر این انگاره استوار است که صرف تجربه و روش‎های تجربی کافی نیست و نباید مطالعه جامعه را همسان با مطالعه طبیعت انگاشت. هدف نظریه پردازان مکتب انتقادی، ایجاد دگرگونی‎های فرهنگی و روشنگرانه برای کاهش نابرابری‎های جهانی، برقراری عدالت بین المللی، احترام به تفاوت ها و گرایش به ارزش‎های فرهنگی جدیدی است که بر فرایند تعامل موجود در صحنه‎های اجتماعی و تمدنی حاکم شود و تعامل و عمل را در چارچوب ارزشهای موجود رهبری کند (مشیر زاده،۱۳۸۴ :۲۲۱).
هر چند ژئوپلیتیک به مطالعه روابط متقابل جغرافیا، قدرت سیاست و کنش‎های ناشی از ترکیب آنها با یکدیگر می‎پردازد (حافظ نیا،۳۶:۱۳۸۵). اما امروزه گفتمان آن تابعی از چالش‎های برخاسته از «جهانی شدن‎های اقتصادی»، «انقلاب اطلاع رسانی» و«خطرات امنیتی جامعه جهانی» است (مجتهد زاده،۱۲۸:۱۳۸۱)و بالاخره ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست‎های پنهان دانش ژئوپلیتیک است.مباحث ژئوپلیتیک مقاومت و آنتی ژئوپلیتیک از جمله مباحث مهم در پژوهش ها و نوشته‎های مربوط به ژئو پلیتیک انتقادی می‎باشد.این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که مقاومت می‎باشد بیشتر توجه می‎کند. و عاشورا به عنوان عالیترین و متعالی ترین صحنه ژئوپلیتیک مقاومت از چنان ماندگاری و جاودانگی برخوردار بوده و هست که امروزه و در قرن بیست و یکم وهزاره سوم نیز توان تحریک و به غلیان در آوردن جنبش‎های مقاومت را دارد. بسیاری از نهضت ها و مقاومت ها در دنیای اسلام و حتی غیر اسلام الگوی مقاومت خود را از عاشورا الهام گرفته اند. (باباخانی،38:1392)
2-3-اندیشه ملی گرایی
ملی گرایی مفهومی‎کاملا سیاسی دارد. این مفهوم به عنوان یک اندیشه و فلسفه سیاسی تلقی می­ شود. اندیشه‎ای که در هر ملتی ریشه در هویت ملی و میهن دوستی آن ملت دارد. در حالی که مفهوم میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند، ناسیونالیسم پدیده ای فلسفی و نوین محسوب می‎شود که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شده است. در این راستا هنگامی‎که جنگ جهانی اول و جنگ‎های بزرگ قبل از آن بیشتر با انگیزه میهن دوستی شروع شده بود، جنگ جهانی دوم حاصل برخورد اندیشه‎های ناسیونالیستی بود.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
ناسیونالیسم به وابستگی مردم یک منطقه که براساس یک احساس مشترک به وجود آمده گفته می­ شود این احساس مشترک ممکن است علل تاریخی، فرهنگی، نژادی، جغرافیایی و غیره داشته باشد. ناسیونالیسم در حقیقت ملاتی است که گروه‎های مختلف را به هم پیوند داده و واحدی به نام ملت را به وجود می‎آورد. (روشن و فرهادیان،242:1385)
میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند. ناسیونالیسم یا ملی گرایی مفهومی‎کاملاً سیاسی است که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شد. از نظر واژه شناسی ناسیونالیسم از ریشه ناسی(Nasci)آمده است این واژه لاتین متولد شدن معنی می‎دهد و نظریه تکاملی ایده ناسیونالیسم را تأیید می‎کند.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
اگر ناسیونالیسم بر مبنای برگشت به ارزشهای جاهلی و اساطیری باشد، ارتجاعی محسوب می‎شود و اگر بر مبنای یک احساس انسانی و فرهنگ خلاق باشد، مترقیانه خواهد بود. مفهوم ناسیونالیسم در قرن نوزدهم و بیستم به طور گسترده ای از اروپا به سایر نقاط و از جمله خاورمیانه انتشار یافت. افکار ناسیونالیستی به دلایلی چند در نیمه دوم قرن نوزدهم در خاورمیانه، گسترش یافت.
اول: افتتاح مدارس جدید درمصر، لبنان وسوریه
دوم: اختراع چاپ که به دنبال خود آگاهی از امور سیاسی را افزایش داده و مشوق احیای فرهنگی- ادبی شد.
سوم: تجزیه امپراطوری‎های قدیم که به دنبال خود، خود مختاری گروه‎های ملی را به دنبال داشت.(درایسدل و بلیک،77:1386)
با شروع قرن بیستم ناسیونالیسم به یک قدرت عمده سیاسی در خاورمیانه تبدیل شد و تأثیرات آن زمانی به اوج خود رسید که ناسیونالیسم ترک، عرب، ایرانی و یهود به طور همزمان در این منطقه ظهور کردند، از عوامل اصلی که سبب بروز شکاف و اختلاف در میان شیعیان منطقه خاورمیانه شده، اندیشه‎های ناسیونالیستی پیروان این مذهب در کشورهای مختلف می‎باشد. تنوع نژادی و قومی‎شیعیان ساکن در منطقه خاورمیانه الهام بخش اندیشه‎های ناسیونالیستی در میان آنان گردیده و این امر واگرایی و فقدان وحدت مذهبی در بین آنان را به دنبال دارد. ویژگی عمومی‎ناسیونالیسم تأکید بر برتری هویت ملی بر دعاوی مبتنی بر طبقه، دین و مذهب است و بر این اساس عوامل زبانی، فرهنگی وتاریخی مشترک به همراه تأکید بر سرزمین خاص، هویت بخش گروهی از مردم می‎شود.
بدین ترتیب ایدئولوژی ناسیونالیسم با تأکید بر نژاد و زبان در جهان اسلام که مرکب از انواع زبانها و نژادها ی گوناگون است، یکی از عوامل اصلی واگرایی تلقی می‎گردد. تجارب تاریخی گویای این واقعیت است که حتی پان عربیسم از ادعای نهضت وحدت سراسری اعراب نتوانست در جوامع و کشورهای عربی ایجاد وحدت نماید و طی جنگهای اعراب اسرائیل و با شکست اعراب اعتبار خود را از دست داد. به طوری که در جریان جنگ 1991 آمریکا و متحدین با عراق برخی کشورهای عرب برای آزادی کویت به یک کشور دیگر عرب(عراق)، حمله ور شدند(صفوی،202:1387).
2-4-میهن خواهی
میهن خواهی یا وطن دوستی فلسفه سیاسی ویژه ای نیست، بلکه غریزه ای است که از حس اولیه ی تعلق داشتن به مکان و هویت ویژه ای آن و حس دفاع از منافع اولیه ی فردی در آن مکان ویژه ناشی می‎شود. گونه ی اولیه ی خودنمایی این غریزه کم و بیش در همه ی حیوانات قابل مشاهده است. بیشتر حیوانات محدوده‎های مشخصی را برای جولان دادن و منافع اختصاصی، فردی یا گروهی خود در نظر گرفته و به آن دلبستگی و تعلق می‎یابند و دخالت و تجاوز دیگران را در آن با سرسختی دفع می‎کنند. (مجتهدزاده،70:1381). مفهوم میهن از انگیزه‎های سیاسی دور است و از حد غریزه ی طبیعی خارج نمی‎شود. میهن خواهی یا میهن دوستی تا آن اندازه طبیعی و غریزی است که با تعلقات معنوی انسان درآمیخته و جنبه ی الهی به خود می‎گیرد و به گونه ی مفهوم مقدس خودنمایی می‎کند.
2-5- مفهوم ملت
جمع افرادی که از پیوندهای مادی و معنوی ویژه و مشخصی برخوردار باشند و با مکان جغرافیایی ویژه ای، «سرزمین سیاسی یکپارچه و جداگانه» همخوانی داشته باشند و حاکمیت حکومتی مستقل را واقعیت بخشند، ملت آن سرزمین یا کشور شناخته می‎شوند. بدین ترتیب ملت و ملیت پدیده‎های سیاسی هستند که در رابطه مستقیم با سرزمین واقعیت پیدا می‎کنند و این اصطلاحات در حالی که مباحث سیاسی هستند، جنبه ای کاملاً جغرافیایی به خود می‎گیرند. (مجتهدزاده،65:1381).
در زبان‎های اروپایی واژه ملت از کلمه(natio) مشتق شده و بر مردمانی دلالت دارد که از راه ولادت با یکدیگر نسبت دارند و از یک قوم و قبیله هستند. ملت به مجموعه ای از افراد ساکن در فضای جغرافیایی مشخص و محدود از حیث سیاسی اطلاق می‎شود که بر اساس عوامل و خصیصه‎هایی نظیر تبار، تاریخ، فرهنگ، دین، مذهب، سرزمین، قومیت، زبان و …نسبت به یکدیگر احساس همبستگی می‎کنند و خود را متعلق به یک ما می‎دانند.(حافظ نیا و همکاران،108:1389)

– وکتوری کردن پروسه ای که داده های رستری را به داده های وکتوری(خط، نقطه، پلی گون) تبدیل می کنند (مک زوسکی، ۱۹۹۹؛ دکر، ۲۰۰۱).
– لایه های داده ها در سیستم اطلاعات جغرافیایی بیشتر به صورت نقشه های موضوعی جداگانه یا مجموعه ای از داده ها سازمان دهی می شوند. هر یک از این نقشه های موضوعی به عنوان یک لایه شناخته می شوند. یک لایه مجموعه ای از داده ها است که بیانگر یکی از ویژگی های هدف در یک محدوده جغرافیایی می باشد.
لایه ها مشابه با قلق های ترنسپرنسی عمل می کنند. به این صورت که هر یک، یک خصوصیت و عارضه را نمایش می دهند. سپس با روی هم اندازی آن ها می توان به روابط مکانی و اطلاعات جدیدتری دست یافت. هر لایه نقشه اطلاعاتی از یک طبیعت مادی متفاوت(ماهیت متفاوت) را نشان می دهد که به عنوان یک متغیر شناخته می شود. لایه نقشه قابل تغییر و دستکاری، ذخیره شدن، آنالیز است و به صورت منفرد و یا ترکیب با لایه های دیگر می تواند ارائه گردد (مک زوسکی، ۱۹۹۹).
– اطلاعات، شناخت، آگاهی
شکل(۲-۲) هرم اطلاعات را به صورت کلاسیک نشان می دهد. ما با داده های زیادی سروکار داریم و طبق طبیعت داده ها (نه اطلاعات) تفسیر آن ها دشوار می باشد. داده ها به عنوان ورودی به سیستم اطلاعات جغرافیایی وارد و در بانک های اطلاعاتی ذخیره می شوند. داده ها خام و کم ارزش هستند روی آن ها فرایند تبدیل، بهنگام سازی و تجزیه و تحلیل صورت می گیرد و داده تبدیل به اطلاعات می گردد. وقتی این اطلاعات تفسیر و درک شدند، شناخت افزایش می یابد. این شناخت از پدیده هایی که با آن ها سروکار داریم، منطقه مورد نظرمان و مزرعه ای که نتایج را به آن تعمیم می دهیم، ایجاد می شود.
شناخت کمک می کند تا از اطلاعات جهت پاسخ به سوالات استفاده می شود. وقتی نتایج به دست آمد به مرحله نهایی هرم رسیده ایم، یعنی دانش و آگاهی و یا به عبارتی توانایی در بهترین استفاده از شناخت برای حل مسائل (دکر، ۲۰۰۱)

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

– رقومی سازی برگرداندن و تبدیل داده های آنالوگی به ساختار رقومی، به طور مرسوم با قرار دادن یک نقشه کاغذی بر روی میز دیجیتایزر و ثبت نقاط از نقشه کاغذی انجام می گرفت. امروزه استفاده از اسکنر و بسته های نرم افزاری انجام این پروسه طولانی مدت و کسل کننده را آسان ساخته است (دکر، ۲۰۰۱).

۲-۶-۷ محدودیت ها و کاربردها

هدف از کاربری اراضی پایدار، تامین نیازهای کاربران ضمن حفظ منابع طبیعی می باشد. به این منظور در یک کاربری پایدار باید ۱) تمام اهداف کاربری اراضی در نظر گرفته شود. ۲) نیازهای اکولوژیکی کاربری های زمین تعیین می گردند. ۳) مکانیزمی برای تطابق نیازهای اکولوژیکی با اهداف و شرایط زمین ۴) مکانیزمی برای تصمیم گیری در مورد تخصیص بهینه ترین اراضی انتخاب گردد.
تامین این شرایط نیاز به داده های جامع و کاملی در مورد اراضی و کاربری های آن دارد. این داده ها از دو طریق دستی و دیجیتالی تهیه می شوند. در سیستم دستی منابع داده ها شامل: نقشه، عکس هوایی و داده های آماری هستند که به صورت سیستماتیک و با تکنیک هایی مانند روی هم اندازی تجزیه و تحلیل می گردند تا نقشه قابلیت و تناسب اراضی تهیه گردند و بر این اساس تجزیه و تحلیل های دستی صورت می گیرد. چندین محدودیت مانند: عدم انعطاف پذیری و تغییر، دشواری و کندی کاربرد و مشکل به هنگام کردن داده ها و اطلاعات وجود دارد. اکثر این محدودیت ها و کمبودها با بهره گرفتن از محاسبات و آنالیزهایی که در سیستم اطلاعات جغرافیایی صورت می گیرد پوشیده می شوند. در کنار افزایش توان آنالیز داده ها، سیستم های محاسباتی شرایطی را برای تلفیق داده های مکانی و غیر مکانی که از منابع جداگانه ای جمع آوری و در یک بانک اطلاعاتی رقومی ذخیره شده اند فراهم می سازند. زمانی که داده ها در بانک های اطلاعاتی سازمان دهی می شوند، استفاده از این داده ها و به هنگام کردنشان امکان پذیر است (مواسی، ۲۰۰۱). این سیستم با تبدیل اطلاعات جغرافیایی به داده های رقومی و ذخیره سازی آن ها، امکان هر گونه تغییر و بازنگری در اطلاعات، تغییر مقیاس و سایر اصلاحات مورد نیاز را میسر می سازد (رضایی، ۱۳۸۱؛ مدیری و خواجه، ۱۳۷۸).
نهایتا با خروجی هایی که ارائه می گردد مطمئنا کاربران زیادی با ساختارهای مناسب تر و جزئیات بیشتری از این اطلاعات استفاده می کنند و این انعطاف پذیری سیستم را نشان می دهد. گرچه استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی به تنهایی کمک بزرگی به ما در انتخاب مکان های مورد نظرمان می کند ولی این سیستم به کاربر در تصمیم گیری در مورد انتخاب بهترین مکان از بین مکان ها نمی کند. اکثر سیستم های اطلاعات جغرافیایی ابزار ویژه ای را جهت ارزیابی و تصمیم گیری در مورد مسائل چند معیاری با اهداف مختلف برای کاربر فراهم نمی سازند. در کل روش هایی بر اساس تکنیک های ارزیابی چند معیاری نیاز است تا تناسب مکان های قرار گرفته در داخل مناطق محتمل تعیین شده با روش های آنالیز سیستم اطلاعات جغرافیایی را ارزیابی کنند. در تخصیص کاربری اراضی و در زمینه تعیین کاربری اراضی، مطابق با نیازهای کاربر تصمیم گیری می شود. این تصمیم گیری بر اساس معیارهای اکولوژیکی و اولویت های کاربر که اغلب با یکدیگر متعارض هستند، صورت می گیرد. در این تصمیم گیری اثراتی که یک هدف ممکن است بر اهداف دیگر و شرایط محیطی داشته باشد مورد توجه قرار می گیرد. یک سیستم حمایتی تصمیم گیری در واقع به تصمیم گیرنده این امکان را می دهد تا از بین جایگزین های مورد نظر، بهترین را انتخاب کند. به دلیل فقدان ابزار مناسب تصمیم گیری، سیستم اطلاعات جغرافیایی در فرآیندهای تصمیم گیری ضعیف عمل می کند. بنابراین دو روش برای بهبود بخشی به قابلیت تصمیم گیری در سیستم اطلاعات جغرافیایی استفاده شد. در روش اوّل ابزارهای تصمیم گیری در این سیستم توسعه یافتند و در روش دیگر سیستم های اطلاعات جغرافیایی با بسته های نرم افزاری عمومی آماری یا با مدل های آنالیزی تخصص یافته مانند مدل های اجتماعی- اقتصادی یا محیطی ترکیب شدند (مواسی، ۲۰۰۱).
از طرفی عملکرد سیستم اطلاعات جغرافیایی در مدیریت مناطق محدود می باشد، که این محدودیت به دلیل موانع و مشکلاتی است که در همپوشانی نقشه های رقومی اطلاعات وجود دارد. بعضی از این مشکلات عبارتند از:

• • زمانی که بیش از ۴ متغیر وجود داشته باشد، همپوشانی دشوار است.

• • اگر متغیرها هم ارزش نباشد امکان همپوشانی نیست. بنابراین تکنیک های تحلیلی، تلفیقی طراحی شدند تا با بهره گرفتن از ارزیابی چند معیاری و با توجه به محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی، برای کاربر امکانات بیشتری را فراهم کنند (سیلوا و همکاران^[۳۸]، ۲۰۰۳).

۲-۸ بررسی مطالعات صورت گرفته در ایران و سایر نقاط دنیا

فرج نیا (۱۳۸۱) پتانسیل تولید گندم آبی در دشت تبریز را ۶۷۰۰ کیلوگرم در هکتار برآورد و گزارش نمود که به دلیل محدودیتهای زمین، خاک و مدیریت این مقدار تا ۱۲۵۰ کیلوگرم در هکتار افت پیدا می کند. سهرابی و همکاران (۱۳۸۲) پتانسیل تولید چغندقندر سیلاخور لرستان را با روش فائو ۶۸ تن در هکتار برآورد و گزارش کردند که بین شاخص اراضی محاسبه شده همبستگی خوبی با روش پارامتریک و عملکرد زارعین وجود دارد. سیدجلالی (۱۳۷۹) پتانسیل تولید و تناسب اراضی ۳۶۲۰۵ هکتار از اراضی میان آب شوشتر را برای گندم آبی و دیم مطالعه نمود. نتایج حاصل از اجرای این طرح نشان داد که پتانسیل تولید گندم آبی به روش فائو ۶۴۵۷ کیلوگرم در هکتار است که در مقایسه عملکرد واقعی زارع مشاهده نمود که ضریب همبستگی آنها ۷۷/۰ است و نتیجه گرفت که این مدل با شرایط منطقه تطابق خوبی دارد. پتانسیل تولید گندم دیم در این منطقه از ۱۵۰ تا ۱۱۱۱ کیلوگرم در هکتار متفاوت است که مهمترین عوامل محدود کننده شامل آهک، وضعیت زهکشی، شوری، قلیائیت و کمبود بارندگی است. هدف از این تحقیق محاسبه دوره رشد و تخمین تولید خالص بیوماس چغندرقند به روش فائو و ارزیابی تناسب اراضی دشت یکانات مرند برای کاشت این محصول است تا با رفع محدودیت های قابل اصلاح و ارتقاء سطح مدیریت، عملکرد زارعین را به عملکرد پتانسیل نزدیک نمود.
ایوبی(۱۳۸۵) در منطقه برآان شمالی اصفهان برای تولید گندم مقدار بحرانی ۶/۲ تن در هکتار را بدست آورد.محنت کش(۱۳۸۱) نیز در منطقه دشت شهرکرد مقدار۳/۲ تن در هکتار را بدست آورد. این نتایج مؤید آن است تولید بحرانی علاوه بر تأثیرپذیری از شرایط اقتصادی کشور به شرایط بازارهای محلی کشور نیز بستگی دارد. تولید پیش بینی شده بر اساس شاخص خاک و تولید پتانسیل محاسبه شده و سپس رابطه رگرسیون آن با تولید مشاهده شده در مورد گندم و ذرت به ترتیب با ضریب تشخیص ۸۱۶/۰ و ۸۲۶/۰ معنی دار می باشد. این ارتباط معنی دار گواه صحت روش ارزیابی و درجه بندی صحیح خصوصیات اراضی است. محنت کش نیز رابطه معنی داری (r² = ۰/۷۷ , P<0/01) بین تولید پیش بینی شده و مشاهده شده به دست آورد. بازگیر(۱۳۷۷) نیز برای گندم ضریب تشخیص معنی دار در سطح احتمال ۹۹ درصد (r2 = 0/67) به دست آورد. وان رانست و همکاران در مطالعه خود روی ذرت در منطقه کامرون با بهره گرفتن از روش فوق، بدون درنظر گرفتن فاکتورهای مدیریتی نشان دادند که متوسط تولید پیش بینی شده در منطقه ۲ تن در هکتار می باشد، حال آنکه متوسط برداشت زارعین یک تن در هکتار بوده است. آنها اختلاف زیاد بین دو تولید را اینگونه توضیح دادند که عوامل مدیریتی ضعیف در منطقه نظیر استفاده از واریته های کم بازده، عدم اقدامات حفاظتی در برابر فرسایش، در پیش بینی تولید لحاظ نشده اند. نتایج تعیین سطح مدیریت نشان می دهد که شاخص سطح مدیریت در مورد گندم در دامنه ۸۴/۰ – ۵۲/۰ قرار دارد که طبق راهنمای مربوطه سطح مدیریت این کشت در منطقه متوسط و بالاست. شاخص مدیریت کشت ذرت از ۸۴/۰ تا ۸۱/۰ در تغییر است که نشان دهنده سطح مدیریت متوسط و بالا در منطقه است. ولی شاخص مدیریت کنجد بین ۵۲/۰ – ۳۸/۰ قرار داشته که بیانگر سطح مدیریت کم تا متوسط برای این بهره وری است. همانطور که نتایج ارزیابی کمی نشان داد در عمده واحدها کلاس کمی تناسب برای کشت گندم و ذرت در کلاس S₃ قرار گرفته است. دلیل اصلی کاهش محصول در مورد گندم و ذرت مسائل مدیریتی نمی باشد و عمدتاً مربوط به محدودیت های خاک می باشد. لیکن در مورد کنجد علاوه بر محدودیت های اراضی مشکلات مدیریتی( نظیر سطح پایین مدیریت، غیر مکانیزه بودن کشت، عدم استفاده از کود و سموم دفع آفات و عدم ضد عفونی بذر )در کاهش تولید نقش مؤثری ایفا می کنند. نتای ارزیابی کمی نشان می دهد که در تمامی واحدهای اراضی برای محصولات گندم و ذرت نسبت به کلاس ارزیابی کیفی عموماً در یک سطح و یا بالاتر از آن قرار دارد که دلیل آن سطح مدیریت بالا برای کشت این محصولات در منطقه است. این نتیجه گیری با نتایج مطالعات گیوی(۱۳۸۷)، بازگیر(۱۳۷۷)، ایوبی(۱۳۸۱) و محنت کش(۱۳۷۸) مطابقت نشان می دهد. به علت مدیریت ضعیف در کشت کنجد کلاس های کمی این محصول در تمامی واحد ها در سطح پایین تری از کلاسهای کیفی قرار دارد.
فرج نیا(۱۳۸۴) در نتایج تناسب اراضی در دشت یکانات مرند نشان داد که منطقه مرند برای کاشت چغندرقند دیم مناسب است زیرا دوره رشد این محصول خارج از دوره رشد منطقه (۲۱ آبان – ۱۵ اردیبهشت ماه) می باشد اما در این منطقه برای کاشت چغندرقند آبی محدودیت اقلیمی وجود ندارد. پتانسیل تولید چغندرقند در منطقه با بهره گرفتن از مدل پتانسیل تولید آبی فائو ۷۷ تن در هکتار برآورد شد. ارزیابی تناسب تک تک واحد های اراضی با روش پارامتریک نشان داده که ۸۵/۵ درصد از کل اراضی مورد مطالعه برای کاشت چغندرقند در کلاس ۲S (نسبتاً مناسب)، ۷۵/۲۶ درصد در کلاس S3 (مناسب اما با سودآوری کم) ۹/۵۲ درصد این اراضی در کلاس N(نامناسب) قرار گرفتند. همبستگی قوی بین شاخص اراضی محاسبه شده به روش پارامتریک و عملکرد فعلی زارعیننمایانگر دقت بالای این روش در ارزیابی اراضی است. محدودیت اصلی این اراضی برای کاشت چغندرقند، شوری خاک است. از سایر عوامل مؤثر در افت محصول می توان به تپه ماهور، شیب دار بودن اراضی و عوامل خاکی نامساعد (بافت سنگین،سنگریزه و … ) و مدیریت ضعیف زارعین اشاره نمود.
نتایج ارزیابی تناسب اراضی دیمزارهای منطقه تالاندشت استان کرمانشاه نشان داد که برای کشت گندم، جو و نخود دیم تماماً تناسب پایینی دارند. این امر ناشی از کمبود آب در بخشی از مراحل رشد می باشند. با آبیاری تکمیلی محدودیت آب واحدهای اراضی کاملاً رفع می گردد. علاوه بر محدودیت های اقلیمی محدودیت های شیب، میکرورلیف و سنگریزه مهمترین عوامل محدود کننده برای رشد نباتات مورد نظر اقتصادی، نخود به عنوان مناسب ترین نبات و در درجات بعدی گندم و جو در منطقه معرفی می گردند (جلالیان و همکاران، ۱۳۸۵).
نتایج ارزیابی کیفی تناسب اراضی در دشت مهران نشان داد که عمده واحد های اراضی برای محصولات مورد نظر دارای کلاس تناسب متوسط هستند که این امر ناشی از محدودیت خصوصیات فیزیکی خاک می باشد. مقایسه کلاسهای کیفی و کمی در مورد گندم و ذرت نشان می دهد که کلاس های کمی در سطح برابر یا بالاتری نسبت به کلاسهای کیفی قرار دارند که ناشی از سطح مدیریت بالای کشت این محصولات است، درحالی که کلاسهای کمی در مورد کنجد در سطح پایین تری نسبت به کلاسهای کیفی قرار گرفته که این به واسطه مدیریت ضعیف در کشت و کار این محصول است. نتایج تناسب اقتصادی نشان داد که سودآورترین محصول در منطقه گندم بوده و تناوب زراعی گندم و کنجد در واحدهای تحت کشت این محصولات دارای سودآوری بیشتری از تناوب گندم و ذرت می باشد و این سودآوری در آینده با رعایت اصول صحیح مدیریت در مورد کنجد قابل بهبود می باشد (جلالیان و همکاران، ۱۳۸۵).
الباجی و همکاران(۲۰۱۰) در پژوهشی به مقایسه روش های آبیاری مختلف بر اساس روش بررسی پارامتری در دشت عباس- ایران پرداختند. نتایج نشان داد که استفاده از آبیاری بارانی به جای روش های آبیاری سطحی و قطره ای، باعث بهبود کشت ۲۱۲۵۰ هکتار از اراضی مورد مطالعه می شود. علاوه بر این استفاده از آبیاری قطره ای به جای آبیاری بارانی و سطحی باعث می شود که ۶۲۷۵ هکتار از اراضی این دشت که مناسب هستند، بهبود یابند. مقایسه انواع روش های آبیاری نشان داد که روش های آبیاری بارانی و قطره ای موثرتر و کارآمدتر از دیگر روش های آبیاری برای بهبود سطح بهره وری زمین می باشند. باید توجه داشت که عامل اصلی محدود کننده در استفاده از روش های آبیاری بارانی و سطحی در این منطقه بافت خاک و عامل اصلی محدود کننده جهت استفاده از روش آبیاری قطره ای محتوای کربنات کلسیم خاک و بافت خاک است. نتایج حاصله و با بهره گرفتن از تکنیک های سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی نشان داد که برای آبیاری ۱۶۱۲۵ هکتار از منطقه روش آبیاری سطحی و برای ۶۰۰۱۶ هکتار روش آبیاری بارانی و ۱۵۴۲۵ هکتار جهت آبیاری قطره ای مناسب می باشد؛ در صورتی که ۲۱۵۰ هکتار از منطقه مورد مطالعه جهت آبیاری بارانی و سطحی نامناسب بود.
تاپا و مورایاما (۲۰۰۷)، جهت ارزیابی کشاورزی استان هانوی ژاپن، روشی جامع با بهره گرفتن از AHP و GIS ارائه کردند. آن ها بعد از انجام نقشه برداری های مزرعه ای و بر اساس داده های به دست آمده از خاک، کاربری اراضی، منابع آب، شبکه های جاده ای و دسترسی به بازار فروش، به عنوان عوامل اصلی موثر در ارزیابی استفاده کردند. سپس نقشه هر یک از پارامترهای ذکر شده را با بهره گرفتن از ملاک های منطقی در مقیاس منطقه ای به دست آوردند. از روش AHP جهت اولویت دهی وزنی، به هر یک از متغیرها استفاده شد. پنج لایه مکانی ایجاد شده از پارامترهای موثر با توجه به وزن هر کدام، جهت ایجاد نقشه های تناسب نهایی با هم ادغام شدند. طبق گفته این محققان، روش گفته شده روشی ارزان، سریع و ارائه دهنده چهارچوبی همه جانبه می باشد که تصمیم گیری سیاستگزاران را در اتخاذ شیوه های موثر در پایداری اراضی بهبود خواهد بخشید.
محنت کش(۱۳۷۸) در منطقه شهرکرد نیز نشان داد که اقلیم منطقه برای رشد گندم مناسب بوده است. تناسب کیفی اراضی نشان می دهد که برای کشت آبی محصولات گندم و ذرت، خصوصیات فیزیکی خاک بیشترین محدودیت را ایجاد کرده و در اکثر واحدهای اراضی مشکل عمده زیادی گچ و در مرحله بعد مازاد آهک می باشد. در برخی واحدها نیز عمق کم خاک و شوری نیز مشکل ساز می باشند. محنت کش(۱۳۷۸) در منطقه دشت شهرکرد نیز نشان داد که مهمترین محدودیت های کشت گندم در منطقه شامل محدودیت های فیزیکی خاک، توپوگرافی و زهکشی در واحدهای مختلف بوده است. بازگیر در منطقه تالاندشت استان کرمانشاه نیز نشان داد که مهمترین خصوصیات فیزیکی محدوده کننده برای تولید گندم درصد سنگریزه در عمق و سطح بوده است.
حاتمی و همکاران (۱۳۸۷) ارزیابی اراضی برای محصولات اقتصادی با بهره گرفتن از اطلاعات سنجش از دور (RS) و سامانه های اطلاعات جغرافیایی(GIS) در محدوده ی منطقه رباط کریم را مورد مطالعه قرار دادند. نتایج حاصل از مطالعه آن ها نشان داد که در واحد اول و دوم کلاس تناسب کیفی اراضی برای محصولات گندم ، جو و ذرت S2 و برای کلزا و انگور S3 می باشد. در واحد سوم و چهارم برای همه محصولات کلاس S3 بدست آمد. در واحد پنجم کلاس تناسب کیفی برای گندم و جو S2 و برای سایر محصولات S3 بدست آمد. در واحد ششم با بررسی های انجام شده مشخص گردید کلاس تناسب کیفی اراضی برای همه گیاهان S3 می باشد. تناسب کیفی به دست آمده در واحد هفتم برای گندم، ذرت، جو و کلزا S2 و برای انگور S3 بود. در واحد هشتم کلاس تناسب کیفی برای همه محصولات S3 بدست آمد. در واحد نهم برای گندم ، جو و ذرت کلاس S2 و برای کلزا و انگور کلاس S3 بدست آمد و نهایتا در واحد دهم کلاس S2 برای همه محصولات بدست آمد و همچنین در مرحله بعد از لحاظ کمی نیز محصولات را مورد بررسی قرار داده و توجیه اقتصادی هر محصول را در هر واحد مورد تحلیل قرار دادند.
حانل و مگنوسون^[۳۹] (۲۰۰۵) در ارزیابی تناسب اراضی در اسپانیا جهت حاصلخیز کردن جنگل های اسپانیا (با خاک های آلی) با بهره گرفتن از خاکستر از ضخامت پیت، باروری مکانی، زهکشی، وضعیت زهکش ها، گیاهان غالب منطقه و مرحله توسعه درختی به عنوان عوامل موثر در شناسایی محل های مناسب جهت استفاده از خاکستر در خاک های آلی جنگل های اسپانیا استفاده کردند. خاکستر شامل تمام عناصر مغذی جهت رشد درختان به غیر از نیتروژن را دارا می باشد. در خاک های آلی در اسپانیا نیتروژن به مقدار کافی فراهم می باشد در حالی که مقدار دیگر عناصر مغذی در پیت کم می باشد. این بدان معناست که جنگل های اراضی پیت، فراهم کننده فرصتی مناسب برای استفاده از خاکستر به عنوان مواد اصلاحی جهت افزایش تولیدات جنگل را فراهم می آورد که این محققان به این منظور به شناسایی مناطق متناسب جهت افزایش خاکستر (ماده اصلاحی) با بهره گرفتن از معیار های گفته شده پرداختند.
شاکری و همکاران(۱۳۸۶) برای بهینه سازی طبقه بندی تناسب اراضی در منطقه آق قلا، مطالعات خاکشناسی نیمه تفصیلی به روش ژئوپدولوژیک را انجام دادند که مطالعات طبقه بندی تناسب اراضی برای محصولات انتخابی به روش محدودیت ساده و بر مبنای اصول ارائه شده در راهنمای فائو انجام گرفت. در مقایسه با روش معمول ایران، اعمال روش ژئوپدولوژیک در مطالعات خاکشناسی و طبقه بندی تناسب اراضی منجر به افزایش درجه خلوص واحدهای نقشه خاک گردید. افزایش درجه خلوص واحدهای نقشه خاکشناسی و طبقه بندی اراضی به نوبه خود تاثیر مثبتی در تفکیک و همگنی کلاس ها و تحت کلاس های طبقه بندی تناسب اراضی برای محصولات انتخابی در منطقه مطالعاتی نشان داد.
مارتین و مانگر^[۴۰] (۲۰۰۲) مفید بودن داده های TM را برای طبقه بندی خاک ها در مناطق خشک مطالعه کردند و بعد از بررسی چهار روش ( ساده ، تکنیکی، مقیاسی وکمپلکس) از داده های سنجش از دور در جداسازی واحد های خاک به این نتیجه رسیدند که روش ساده دارای دقت ۶۷ تا۷۰ درصدی بوده و نوارهای ۴.۲و۷ را بهترین نوارها برای جداسازی واحدهای خاک معرفی کردند. این محققان دقت روش های تکنیکی، نسبتی و کمپلکس را به ترتیب ۶۶.۸۶% و ۶۱.۴۳ % و۲۸.۵۰ % گزارش کرده اند، اما روش تکنیکی را به خاطر دقت آماری بالاتر از سایر روش ها و نیز امکان جداسازی واحدهای خاک با داشتن داده های کمتر به عنوان بهترین روش برای طبقه بندی خاک ها در مناطق خشک ارائه دادند.
عمادی و همکاران (۲۰۰۹) با ایجاد و توسعه روشی در ارزیابی تناسب اراضی در جنوب کشور از سامانه اطلاعات جغرافیایی، زمین آمار و سنجش از دور کمک گرفتند و بیان داشتند استفاده از داده‏های ماهواره‏ای هر چند هم که همبستگی بالایی با داده‏ های طیفی نداشته باشد می تواند در افزایش دقت نقشه توصیفی در ارزیابی تناسب اراضی داشته باشد. شلابی و همکاران (۲۰۰۶) نیز بیان داشتند داده‏های سنجنده ETM+ می تواند نقش مهمی در شناسایی منابع اراضی در تهیه نوع کاربری های اراضی در تهیه نقشه نهایی ارزیابی تناسب اراضی داشته باشد.
مسینگ و همکاران (۲۰۰۳) و چن و همکاران (۲۰۰۳) معیارهایی را در ارزیابی تناسب اراضی در حوضه های آبخیز کوچک در جلگه های بادرفتی در چین که به شدت از مشکل فرسایش رنج می برند را ارائه داده اند. این پروژه در سطح ملی در کشور چین به هدف شناسایی روشی برای برنامه ریزی کاربری اراضی، برنامه ریزی مشارکت کشاورزان، ارزیابی اراضی و مدل سازی فرسایش در این کشور در استفاده پایدار از منابع ملی انجام شد. آن ها ویژگی های مناسب را در این مناطق برای انتخاب بهترین کاربری ویژگی های اقلیمی، مقدار آب خاک، جهت شیب، ظرفیت نگهداشت آب خاک، محدودیت های خاکورزی، درجه شیب، ظرفیت نفوذ، فراهمی عناصر غذایی و خطرات سیل گیری ذکر کردند. آن ها بیان داشتند هر چند که تغییرات مدیریتی انجام شده در منطقه جهت بهبود باروری و پایداری در این پروژه، محدودیت های بزرگی را در تولید زراعی دارد، اما محدود کننده ترین دلیل برای بیشتر محصولات منطقه به ترتیب درجه شیب، خطر فرسایش، در دسترس بودن آب و فراهمی عناصر غذایی می باشد.
این محققان اعلام کردند که با حمایت دولت می توانند تمام زمین هایی با خاک عمیق و شیب های کمتر از ۱۵ درجه به زمین های زراعی اختصاص یابند و در صورت امکان حفاظت بیولوژیکی ترکیبی مانند مالچ پاشی همراه با آیش مناسب انجام گردیده و تمام زمین های با شیب بیشتر از ۱۵ درجه برای مصارف دیگر مانند باغستان، درختان جنگلی، چمن زار و بوته زار اختصاص یابند. البته کاهش قابل ملاحظه ای در درآمد کشاورزان در اجرای این طرح ایجاد شد که کشاورزان محلی را با مشکلاتی در پذیرش این طرح مواجه می کرد. اما حمایت مالی از منابع غیر کشاورزی (احداث کارخانجات صنعتی در منطقه) به واسطه امکانات فراهم شده در این مناطق توسط دولت، این مشکل کشاورزان را نیز برطرف نمود. آنان پیش بینی کردند که بهبود درآمد کشاورزان با بهبود وضعیت خاک و کنترل فرسایش و امکان کشت در شیب های ۱۵ تا ۲۵ درجه در ۵ سال آینده فراهم خواهد شد.
زیادت (۲۰۰۷) در مطالعه ای به طبقه بندی تناسب اراضی با بهره گرفتن از منابع مختلف اطلاعاتی (نقشه های خاک و ویژگی های تخمینی خاک) پرداخت. از آن جایی که آماده کردن نقشه هایی با مقیاس بزرگ و دقت کافی در کشور اردن بسیار پرهزینه و وقت گیر بودند، او از ویژگی های زمینی بدست آمده از مدل های رقومی ارتفاع (DEM) استفاده کرده و برای تخمین ویژگی های خاک در مکان هایی که اطلاعات خاکی وجود نداشت، استفاده کرد. هدف از این تحقیق بدست آوردن نقشه های طبقه بندی تناسب اراضی بدست آمده از داده ای تخمینی و دو نقشه تناسب اراضی بدست آمده از مطالعات نقشه برداری سنتی (با مقیاس ۱:۱۰۰۰۰ و ۱:۵۰۰۰۰) می باشد. نتایج نشان داد که دقت نقشه های بدست آمده بوسیله ویژگی های تخمین زده شده ی خاک، تفاوت چشمگیر و دقیق تری نسبت به دو نقشه دیگر داشته است. او استفاده از روش های میان یابی را عامل افزایش دقت نقشه های تناسب اراضی می داند. همچنین توزیع مکانی طبقه بندی تناسب از ویژگی های تخمین زده شده ی خاک، الگوهای واقع گرایانه تری را ارائه داده است. این تحقیق تاکید کننده آن است که در مناطقی که نقشه های خاک هنوز تهیه نشده است و یا از اطلاعات قابل اعتمادی برخوردار نیستند، می توان از مدل های تخمینی و یا روش های میان یابی به عنوان منبعی جایگزین استفاده کرد.
بونیانوفاب و همکاران (۲۰۰۴) در ارزیابی تناسب اراضی شمال تایلند برای کشت موز از GIS برای ترکیب ۵ عامل محیطی (عوامل تجاری، فراهمی آب، ویژگی خاک، اقلیم و توپوگرافی) که شامل ۱۹ متغییر بودند از امتیاز دهی به متغییرها و وزن دهی به هر عامل و متغییر ها استفاده کرده و تناسب اراضی را در ۵ کلاس ( از S₁ تا N₁) بیان کردند و با ادغام شرایط محیطی فعلی، ویژگی های خاک و انواع کاربری های اراضی مکان های جدید مناسب برای کشت موز را تحت روش های مدیریت اراضی در تایلند پیشنهاد کردند.
با توجه به تحقیقات گذشته می توان چنین برداشت کرد که افزایش دقت در نقشه های ارزیابی تناسب اراضی اقدامی لازم الاجرا است و استفاده از ارزیابی تناسب اراضی با بهره گرفتن از زمین آمار و سامانه اطلاعات جغرافیایی می تواند در بهبود دقت نقشه های ایجاد شده موثر باشد که در طرح تحقیقاتی زیر به آن پرداخته خواهد شد.
سرمدیان و همکاران (۱۳۸۲)، به مطالعه تناسب اراضی برای محصولات تحت آبیاری با بهره گرفتن از سنجش از راه دور (RS) و سامانه های اطلاعات جغرافیایی (GIS) در منطقه ی ورامین پرداختند و اهمیت اطلاعات مکانی و جغرافیایی را در ارزیابی تناسب اراضی نشان دادند و سامانه های اطلاعات جغرافیایی و پردازش رقومی تصاویر ماهواره ای برای تهیه نقشه ای موضوعی مورد نیاز در یک منطقه خشک را به کار بردند. نتایج حاصله به این صورت بود که با ارزیابی تناسب کیفی اراضی منطقه مورد مطالعه نشان داد که کلاس تناسب کیفی واحد های اراضی در شرایط فعلی برای گندم و جو آبی غالباً S₁ ( مناسب ) و S₂ ( نسبتاً مناسب ) و برای برخی واحد های S₃( مناسب اما با سود کم ) و N ( نامناسب ) بوده و برای ذرت دانه ای و پنبه نیز اکثراً S₂ ( نسبتاً مناسب ) و S₃ ( مناسب اما با سود کم ) و در برخی واحد ها N (نامناسب) می باشد.
کمالی(۱۳۸۲)، به بررسی و تعیین تناسب اراضی برای محصولات آبی عمده منطقه آبیک قزوین با بهره گرفتن از تصاویر ماهواره ای و سیستم اطلاعات جغرافیایی پرداخته است و همچنین با مقایسه روش های مختلف تناسب اراضی بهترین کاربری را در منطقه تعیین کرده و درجه ی تناسب کیفی اراضی برای محصولات عمده ای که در منطقه به روش آبی کشت شده اند را نیز تعیین کرده و نقشه تناسب اراضی برای محصولات فوق را با بهره گرفتن از سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه کرده است.
عسگری(۱۳۸۵) ، به پهنه بندی اکولوژی کشاورزی بخشی از اراضی قزوین با بهره گرفتن از سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی پرداخته و نشان داد که بانک داده های اراضی به منظور برنامه ریزی ، مدیریت منابع اراضی و اختصاص دادن اراضی به کاربردهای مناسب با توجه به میزان تناسب برای هر یک از استفاده های خاص بسیار ارزشمند و گرانبها هستند و به طور وسیع و گسترده ای امکان ارزیابی و بر همکنش بین سطوح مختلف مدیریت اراضی منطقه و اخذ تصمیمات درست را فراهم کند.
دلی و همکاران (۲۰۰۲) نیز ارزیابی تناسب اراضی را برای گندم زمستانه در ناحیه تیارت در کشور الجزایر انجام دادند. آن ها اطلاعات اولیه را با بهره گرفتن از عکس های ماهواره Landsat به دست آورده اند و با بهره گرفتن از آن نقشه واحدهای اراضی را تعیین کردند و این مطالعه در مقیاس ۱:۲۰۰۰۰۰ انجام گرفت. در اغلب این اراضی محدودیت های فیزیکی نظیر اقلیم، توپوگرافی، خاک و فرسایش پذیری مشاهده شد و دیده شد که فقط ۲ درصد از اراضی کاملا مناسب بوده که این اراضی کاملا مناسب در ناحیه شمالی و مرکزی دشت های آبرفتی قرار داشتند و ۵۶ درصد از این اراضی نیز نامناسب بودند.
بوهم و ون چانگ ^[۴۱](۲۰۰۵) به ارزیابی تناسب اراضی در منطقه Thanhtra در کشور ویتنام و بر روی گیاه پوملو (میوه ای شبیه به گریپ فرویت) پرداختند و با بهره گرفتن از سامانه های اطلاعات جغرافیایی این عمل را انجام دادند و روستایی که آن ها انتخاب کردند در منطقه ای به وسعت ۲۲۹۸ هکتار و دارای ۱۶ واحد خاک بود و شیب منطقه۳ تا ۲۵ درجه و در عمق ۳۰ تا ۱۰۰ سانتی متری از سطح خاک از خاکی با حاصلخیزی ضعیف تا متوسط پوشیده شده بود و نتایجی که از این تحقیق حاصل شد این بود که ۲۷/۱۳۲۲ هکتار از این اراضی مناسب بودند که از این میزان اراضی ۱۰ درصد کلاس S2 (تناسب متوسط) و ۹۰ درصد از این اراضی کلاس S3 (تناسب کم ) بودند. کمبود آبیاری، روان آب غیر قابل پیش بینی و هم چنین کم بودن حاصلخیزی خاک از بزرگترین مشکلاتی بود که بر کیفیت و کمّیت محصول تاثیر گذاشته اند.
گومز و همکاران^[۴۲]( ۲۰۰۴) از داده های ASTER در تهیه نقشه سنگ شناسی در نامبیا استفاده کردند . در این تحقیق آنها تجزیه مولفه های اصلی را روی ۹ باند مرئی و مادون قرمز به منظور حذف اطلاعات اضافی و کاهش ابعاد اطلاعات انجام دادند و با اعمال طبقه بندی حداکثر احتمال بر نتایج آن موفق به جداسازی ۱۰ نوع سنگ آهکی و ماسه سنگ آبرفتی شدند. آن ها تائید کردند که پردازش تصاویر این سنجنده در تعیین لیتولوژی مناطق مختلف دنیا بسیار سودمند است. روش کار به طور کلی به این صورت است که ابتدا تعدادی پلات در منطقه می گیریم (با رعایت اصول آماری و نمونه برداری تخصصی از نقاطی که گویای تغییرات کلی منطقه باشند) سپس مختصات محل پلات ها را با بهره گرفتن از GPS تعیین و روی تصویر ماهوارهای تطابق داده شده قرار می دهیم، بعد تجزیه و تحلیل آماری انجام می دهیم تا ببینیم آیا رابطه ای بین پارامتری که در سطح زمین اندازه گیری کردیم و DN های تصاویر ماهواره ایی مربوط به آن ها وجود دارد، یعنی ما می توانیم با داشتن این رابطه ها و DN ها صفت مورد مطالعه را در نقاط مختلف تعیین کنیم.
جلالیان و همکاران(۱۳۸۵) با توجه به اهمیت مطالعات ارزیابی در برنامه ریزی و استفاده از سرزمین و استفاده پایدار از اراضی و عدم اطلاعات کافی در زمینه پتانسیل دشت مهران، مطالعه ای را به منظور بررسی تناسب کیفی، کمّی و اقتصادی این منطقه برای کشت آبی گندم، ذرت و کنجد انجام دادند و نشان دادند که مقایسه کلاس های کیفی و کمّی در مورد گندم و ذرت نشان می دهد که کلاس های کمّی در سطح برابر یا بالاتری نسبت به کلاس های کیفی قرار دارند که ناشی از سطح مدیریت بالای کشت این محصولات است، در حالی که کلاس های کمّی در مورد کنجد در سطح پایین تری نسبت به کلاس های کیفی قرار گرفته که این به واسطه مدیریت ضعیف در کشت و کار این محصول است. نتایج تناسب اقتصادی نشان داد که سود آورترین محصول در منطقه گندم بوده و تناوب زراعی گندم و کنجد در واحدهای تحت کشت این محصولات دارای سودآوری بیشتری از تناوب گندم و ذرت می باشد و این سودآوری در آینده با رعایت اصول صحیح مدیریت در مورد کنجد قابل بهبود می باشد.
ارزیابی کیفی تناسب اراضی به روش های گوناگونی قابل انجام می باشد که روش های محدودیت و پارامتریک از مهمترین آن ها هستند (رحیمی لاکه و همکاران، ۲۰۰۹). به عنوان مثال جعفرزاده و همکاران (۲۰۰۸) با بهره گرفتن از روش پارامتریک ریشه دوم، ایستگاه بیلوردی در تبریز را دارای تناسب بحرانی(S3) برای کشت گندم، جو، ذرت و یونجه معرفی کردند. علاوه بر این اگر همه این داده ها را بتوانیم با داده های بدست آمده از سیستم اطلاعات جغرافیایی تلفیق کنیم به درک صحیح تری از تناسب محصولات زراعی برای خاک های مختلف و شرایط بیوفیزیکی گوناگون دست می یابیم( مارتین و ساها، ۲۰۰۹).
ملکیان و جعفرزاده(۱۳۸۸) کلاس بندی کیفی اراضی ایستگاه تحقیقاتی خواجه برای محصولات گندم، جو، یونجه و گلرنگ به روش پارامتریک را انجام دادند. نتایج مطالعات کیفی نشان می دهد که اقلیم منطقه برای گندم و جو آبی و یونجه دارای محدودیت متوسط، برای ذرت محدودیت شدید و برای گلرنگ هیچ محدودیتی بوجود نمی آورد و برای گندم محدودیت خیلی شدیدی ایجاد می کند. در نهایت بر اساس نتایج بدست آمده از روش ریشه دوم پارامتریک، به ترتیب اولویت محصولات گندم، جو ، یونجه و گلرنگ توصیه می گردند. مهمترین عوامل محدود کننده هدایت الکتریکی(EC)، درصد سدیم تبادلی، کربن آلی و در تناسب گلرنگ CEC نیز به عنوان عامل محدود کننده دخالت کرده است.
دادگر و همکاران(۱۳۸۸) در مطالعه ای به بررسی ارزیابی کیفی تناسب اراضی برای کشت گلرنگ و سویا و آفتابگردان در منطقه دماوند به روش کشت فاریاب پرداختند. آن ها نتیجه گرفتند که در منطقه دماوند عمده ترین عامل محدود کننده درصد بالای کربنات کلسیم می باشد، که به دلیل درشت بودن ذرات از محدودیت آن کاسته شده است. می توان از واریته های مقاوم استفاده نمود و یا با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی در منطقه عملیات اقتصادی را انجام داد.
بنی نعمه و سید جلالی(۱۳۸۸) در تحقیقی ارزیابی تناسب اراضی برای محصولات زراعی مهم منطقه سردشت بهبهان را بررسی کردند که نتایج به دست آمده نشان داد که اقلیم منطقه برای محصولات گندم دیم و برنج نسبتا مناسب (S2) و برای گندم آبی کاملا مناسب است، و محدودیت های عمده منطقه برای محصولات ذکر شده که باعث کاهش درجه تناسب اراضی گردیده آهک، بافت، شوری و قلیائیت می باشد.
سهرابی و همکاران(۱۳۸۸) ارزیابی کیفی تناسب اراضی برای چغندرقند را مورد بررسی قرار دادند و نتایج حاصل از مشاهده آن ها نشان داد که کلاس تناسب اقلیم محاسبه شده به روش ریشه دوم S1 بود در نتیجه دوره رشد محدودیتی برای چغندرقند ایجاد نمی کند ولی عوامل محدود کننده شامل آب زیرزمینی، پستی و بلندی، واکنش خاک، قلیائیت و وجود سنگریزه در خاک است و اراضی مورد مطالعه از نظر تناسب کیفی برای چغندرقند در کلاس های S2، S3 و N1 قرار گرفتند.
برای اولین بار در ایران مطالعات ارزیابی تناسب اراضی بصورت کیفی با بهره گرفتن از چهارچوب ارزیابی اراضی فائو توسط موحدی نائینی در سال ۱۳۷۲ در اراضی شمال کشور برای محصولات زراعی مهم منطقه گرگان انجام شده است. در این مطالعه اراضی منطقه ابتدا برای آبیاری سطحی ارزیابی شد و سپس تناسب انواع مهم بهره وری از اراضی شامل گندم، پنبه و ذرت آبی و کشت دیم پنبه و گندم برای ۱۳ واحد اراضی جدا شده، تعیین گردید. نتایج این مطالعه نشان داد که محدودیت های شوری و قلیائیت، کمبود رطوبت و خصوصیات پروفیلی خاک، مهمترین عوامل محدودکننده برای رشد گیاه می باشد.

فصل سوم

مواد و روش ها

فصل سوم

مواد و روش ها