خلیج ‌فارس آبراهی است که در امتداد دریای عمان و در میان ایران و شبه‌جزیره عربستان قرار دارد. مساحت آن ۲۳۹۰۰۰ کیلومترمربع است ( Emery,1956 ) و پس از خلیج مکزیک و خلیج هادسون سومین خلیج بزرگ جهان بشمار می‌آید. خلیج ‌فارس از شرق از طریق تنگه هرمز و دریای عمان به اقیانوس هند و دریای عرب راه دارد، و از غرب به دلتای رودخانه اروندرود، که حاصل پیوند دو رودخانه دجله و فرات و پیوستن رود کارون به آن است، ختم می‌شود. کشورهای ایران، عمان، عراق، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین در کناره خلیج ‌فارس هستند. در این میان سواحل شمالی خلیج ‌فارس تماماً در جغرافیای سیاسی ایران قرار دارند. به سبب وجود منابع سرشار نفت و گاز در خلیج ‌فارس و سواحل آن، این آبراهه در سطح بین‌المللی، منطقه‌ای مهم و راهبردی بشمار می‌آید.
نام تاریخی این خلیج در زبان‌های گوناگون ترجمه عبارت «خلیج ‌فارس» یا «دریای پارس» بوده است. همچنین در تمام سازمان‌های بین‌المللی نام رسمی این خلیج، «خلیج ‌فارس» است اما برخی از کشورهای عربی در دهه‌ های اخیر آن را خلیج عربی یا به‌سادگی، خلیج می‌نامند. سازمان آب‌نگاری بین‌المللی از نام خلیج ایران (خلیج‌ فارس) برای این خلیج استفاده می‌کند. ( تجلی پور ، ۱۳۷۳ )

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

• • • • 1. 1. تاریخچه پیدایش خلیج ‌فارس

زمین شناسان معتقدند که در حدود پانصد هزار سال پیش، صورت نخستین خلیج ‌فارس در کنار دشت‌های جنوبی ایران تشکیل شد و به‌مرورزمان، براثر تغییر و تحول در ساختار درونی و بیرونی زمین، شکل ثابت کنونی خود را یافت. خلیج ‌فارس در آغاز، بسیار پهناور بوده به‌طوری‌که تا اواخر دوره سوم زمین‌شناسی بیشتر جلگه‌های برازجان، بهبهان و خوزستان ایران تا کوه‌های زاگرس در زیر آب بوده‌اند. ( رامشت، ۱۳۶۸ )

• • 1. 1. ویژگی‌های جغرافیایی خلیج ‌فارس

          1. 1. موقعیت جغرافیایی خلیج ‌فارس در خاورمیانه

خلیج ‌فارس در ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد. این خلیج توسط تنگه هرمز به دریای عمان و از طریق آن به دریاهای آزاد مرتبط است. از بین کشورهای همسایه خلیج ‌فارس، کشور ایران بیشترین مرز آبی مشترک را با خلیج ‌فارس دارا می‌باشد. طول مرز آبی کشور ایران با خلیج ‌فارس، با احتساب جزایر در حدود ۱۸۰۰ کیلومتر و بدون احتساب جزایر در حدود ۱۴۰۰ کیلومتر است. طول خلیج ‌فارس از تنگه هرمز تا آخرین نقطه پیشروی آن در جهت غرب در حدود ۹۹۰ کیلومتر است. عریض‌ترین بخش خلیج ‌فارس ۳۳۸ کیلومتر است. حجم آن با عمق متوسط حدود ۳۶ متر، تقریباً ۸۶۳۰ کیلومتر مکعب برآورد می‌شود. عمیق‌ترین نقطه خلیج ‌فارس با عمق ۱۲۰ متر در ۱۵ کیلومتری تنب بزرگ و کم‌عمق‌ترین نقطه آن با عمقی بین ۱۰ تا ۳۰ متر در سمت غرب است. همچنین جزایر متعددی در خلیج ‌فارس وجود دارند. ( Emery,1956 )

• • • • 1. 1. زمین‌شناسی منطقه

از دیدگاه زمین‌شناسی، خلیج ‌فارس فرونشست زمین ساختی کم‌ژرفایی است که در حاشیه جنوبی رشته‌کوه زاگرس تشکیل‌شده‌ است. درواقع این دریا بازمانده گودال بزرگی است که از دوران گذشته زمین‌شناختی تحت تأثیر فشار ناشی از آتش‌فشان‌های فلات ایران بوده و پایداری فلات عربستان در مقابل این واکنش‌های تکتونیکی سبب ایجاد و توسعه پهنا-ژرفای آن شده ‌است. شدیدترین چین‌خوردگی‌های دوران پلیو پلیستوسن، کرانه‌های شمالی خلیج ‌فارس (زاگرس) را چین داده ‌است. بستر خلیج ‌فارس در مجاورت ایران از شیب نسبتاً تند ( حدود ۱۷۵ ) برخوردار است. درحالی‌که در سمت کشورهای عربی حوزه خلیج ‌فارس شیب آن کمتر ( حدود ۳۵ ) است. تعداد جزایر خلیج ‌فارس۱۳۰ جزیره، و بزرگ‌ترین آن‌ها جزیره قشم است. سطح دریا احتمالاً ۱۵۰ متر بالاتر از سطح کنونی بوده است. این سطح از ۱۰۰ هزار سال پیش از میلاد مسیح به‌تدریج به سطح کنونی رسیده است. ( رامشت ، ۱۳۶۸ )

• • • • 1. 1. اقلیم‌شناسی