ابعاد مورد توجه در آموزه های دینی عبارت است:
– ابعاد اعتقادی: شامل اعتقادهای مربوط به اصول و فروع دین؛
– ابعاد رفتاری: شامل التزام به فروع دین، شرکت در مناسک، شعائر دینی و رعایت احکام شرعی؛
– ابعاد سیاسی: شامل اعتقاد به کفایت دین در اداره امور اجتماعی، احساس غرور ورضایت از مسلمان بودن، حمایت از مسلمانان و مظلومان جهان؛
ابعاد تاریخی: آگاهی از حوادث و شخصیتهای تاریخی اسلام به ویژه سیره پیامبر و اهل بیت، تعلق خاطر و احساس مثبت و منفی نسبت به حوادث و وقایع ، تاریخ اسلام (کارگروه تدوین شاخصهای فرهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی،۱۳۸۹:۱۷)
این چهار بعد در سطوح مختلف آموزه های دینی پراکنده بوده و با توجه به سطح مطالعاتی مورد توجه در این پژوهش، ایجاد هماهنگی بین آنها و مفاهیم سازمانی دشوار است. در بین این ابعاد، دو بعد اعتقادی و رفتاری ارتباط تنگاتنگی با مفاهیم سازمانی دارند ،که پس از بررسی و تأیید توسط خبرگان به عنوان مفاهیم اصلی مورد پژوهش در شناسایی ابعاد فرهنگ اسلامی که با پیشینه معنوی و الهی خود راه سعادت و نجات بشر را معرفی میکند با الگوی کلاکهان و استرادبک تلفیق گردید. درواقع بر این اساس اعتقادهای اسلامی در قالب ابعاد شش گانه تحقیق کلاکهان و استرادبک بیان و مورد بررسی قرار گرفت.
۱-رابطه با محیط: در اعتقادهای اسلامی، خداوند قادر مطلق و مظهر همه پاکی ها است. بر این اساس هر اتفاق که در دنیا روی میدهد با خواست و اراده او م یباشد.
هیچ برگی از » و نیز « خداوند به هر چیزی تواناست » : چنان که در قرآن کریم می فرماید سوره انعام، درخت نمی افتد جز آنکه او آگاه است و به اراده اوست».همچنین خداوند را حکیم مطلق است و تمام کارها از روی حکمت و به نفع انسان شکل می گیرد.
اما این موضوع هیچ گاه اراده انسان را منکر نمیشود. بلکه تأکید میکند که انسان خود راه هیچ اجباری در دین نیست، راه » : زندگی را انتخاب میکند. بر این اساس می فرمایند:
سوره بقره، آیه (۲۵۶)که دلالت بر اراده و اختیار انسان دارد « هدایت از گمراهی جداست.
خداوند سرنوشت هیچ قومی را تا وقتی خودشان نخواهند تغییر نمیدهد و نیز
سوره جاثیه،« خداوند آسمان و زمین را در تسخیر انسان آورده است »( رعد، آیه ۱۱ )
همه این آیات دلالت بر این دارد که انسان در سرنوشت خود سهیم بوده و خودسرنوشتش را می سازد. این دیدگاه کاملاً متعادل بوده و در آن ظرافت خاصی وجود دارد،امام صادق می فرماید: نه جبر است نه اختیار بلکه امری بین این دو (شیخ صدوق،باب۵۹،حدیث۸)
۲-توجه به زمان: در فرهنگ اسلامی و قرآن هم به گذشته توجه میشود و با عبارت سوره حشر، آیه۲ انسان را به تأمل در گذشته فرا میخواند و هم به حال توجه دارد و هم آینده را مدام مدنظر قرار داده و سرنوشت را به میخواند و هم به حال توجه دارد و هم آینده را مدام مدنظر قرار داده و سرنوشت را به
انسان گوشزد می کند.« پس عبرت بگیرید ای صاحبان چشم»
دیدگاه اسلام، زمان یعنی عمر، بالاترین نعمت دنیوی بوده و هر لحظه از آن ارزشی فوق تصور بشری دارد. زیرا اسلام معتقد است که میدان عمل فقط در دنیا باز است و بعد از مرگ دیگر همهی فرصتها از انسان گرفته میشود و این عمر محدود دنیوی سرنوشت عمر بینهایت اخروی را تعیین میکند. پس از دیدگاه اسلام هر ثانیه از عمر بشربینهایت ارزش دارد. امام علی بر خلاف فرهنگ عامه که عمر انسان ها را با سال می سنجند، عمر انسان را با تعداد نفسهای او می سنجند و این، حساسیت عمر انسانی و سرمایه زندگی او را نشان می دهد. ایشان می فرمایند :عمر تو، شماره نفس های توست.
۳-ماهیت فرد: از دیدگاه فرهنگ اسلامی انسان اشرف مخلو قها بوده و جایگاهی بس بلند مرتبه دارد و این به واسطه روحی است که خداوند آن را به خود نسبت داده است. «من از روح خود در تو دمیدم»
سوره حجر، آیه ۲۹ و فطرت انسانی را فطرتی پاک دانسته و از انسان میخواهد که به آن فطرت پاک توجه نمایند .«همان فطرتی که خداوند انسان را براساس آن فطرت آفریده »(سوره روم، آیه ۳۰ )
در هر صورت فرهنگ اسلامی، انسان را موجودی محترم و شایسته سجده ملائکه میداند. اما آنچه در هر نوع مدیریت استوار است، حفظ و پاسداشت کرامت انسان میباشد. توجه به کرامت انسان در روابط انسانی به خصوص روابط سازمانی سبب ایجاد علاقه ،نزدیکی قلوب و در نتیجه دستیابی به اهداف سازمان می شود. در هر صورت در فرهنگ اسلام انسان موجودی محترم بوده که شایسته سجده ملائکه می باشد و توجه به حفظ کرامت انسان در ابعاد مختلف ازجمله روابط سازمانی، مورد تأکید واقع شده است.
۴-توجه به مسئولیت: دیدگاه و فرهنگ اسلامی در اینجا هم به مسئولیت فردی و هم به مسئولیت اجتماعی توجه می شود. از طرفی معتقد است که هر کس مسئول کار خوداست«هیچکس گناه دیگری را جواب نمی دهد(سوره اسراء،آیه۱۵) آیات فراوان در مورد امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد که مؤید مسئولیت اجتماعی افراد است.تقوای خدا پیشه کنید، که شما در قبال همه چیز حتی گیاهان و حیوانات نیز مسئول هستید و همه شما در مقابل زیر دستانتان مسئولید.(بحارالانوار،ج۷۲)
۵-توجه به فعالیت: در دیدگاه اسلامی علاوه بر خود عمل، نیت و قصد عمل مورد توجه قرار دارد و ارزش هر عمل را نیت آن تعیین می کند. چنانچه پیامبر اسلام می فرماید: اعمال براساس نیات سنجیده می شود.(بحارالانوار، ج ۷۸)
در این دیدگاه پاداش هر عمل نیکی را خداوند به چندین برابر عطا میکند. زیرا خداوند درقرآن می فرماید:هر کس کار نیکى بیاورد، ده برابر آن پادا ش خواهد داشت.(انعام،آیه۱۶۰)
در فرهنگ اسلامی، پاداش مادی مثل ارتقاء موقعیت و مقام و نیز افزایش حقوق انگیزانند های ضعیف می باشند و هر کس کار خود را درست و صحیح انجام دهد و از عهده مسئولیت خود به خوبی برآید رضایت خداوند را کسب می کند که بهترین پاداش برای فرد است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۶-توجه به موقعیت: در دیدگاه اسلامی طبق آموزههای قرآن مجید که می فرماید:
بهترین شما نزد خداوند با تقواترین شما است .(حجرات،۱۳)
عملکرد فرد مورد توجه قرار گرفته و ظواهر نشان دهنده شخصیت، بزرگی و مقام نیست. چه بسا
رهبرانی که مروج چنین فرهنگی میباشند، زندگی و محل کار ساده برای خود برمی گزینند. وجود این نگرش باعث اجتناب از تجملات شده و از هزینه های سازمان می کاهد و از این طریق میتوان ایجاد روابط سازمانی را تسهیل کرد.
۲-۶ رفتار شهروندی سازمانی
ریشه مفهوم رفتار شهروندی سازمانی اولین بار از مطالعات برنارد^[۸] نشات گرفت.(طبرسا،۱۳۸۹)
باتمن وارگان برای اولین بار از اصطلاح رفتار شهروندی سازمانی استفاده کردند. آنان این مفهوم را بهعنوان بخشی از اقدامات کارکنان که با هدف بهبود بهره وری، همبستگی و انسجام در محیط کاری انجام می پذیرد تعریف کردند. اقدا مهایی که خارج از الزام های افراد به سازمان است.(هدسون^[۹]،۲۰۰۶)
از رفتار شهروندی تعاریف گوناگونی ارائه شده است. در برخی از رفتار شهروندی سازمانی به عنوان مجموعه رفتارهای داوطلبانه که جزء وظایف رسمی فرد نیستند که، منجر به بهبود مؤثر وظایف و نقش های سازمان می شوند یاد شده است(اپل بوم^[۱۰]،۲۰۰۵)
رفتار شهروندی سازمانی، به رفتارهای فردی و داوطلبانهای که باعث ارتقای اثربخشی و کارایی عملکرد سازمان می شوداما مستقیماً به وسیله سیستم های رسمی سازمان به آن پاداش داده نمی شود گفته می شود
(هال،۲۰۰۹:۱۱۹)
کارکنانی که از این ویژگی برخوردارند، رفتارهایی فراتر از نقش، وظایف و شرح شغل رسمی خویش بروز می دهند. هدف آنها از انجام این رفتارها کسب پاداشهای سازمانی نیست و تمام تلاش خود را برای بهبود و توسعه سازمان به کار می گیرند(تقوی،۱۳۸۹:۱۲۰)
مطالعات نشان میدهد کارمندانی که فراتر از شغل و وظیفه خود عمل کرده و رفتار شهروندی سازمانی از خود بروز می دهند ، از بهره وری و کیفیت بالاتری در گروه های کاری و سازمانی خود برخوردارند(پدسکف،۱۹۹۷:۱۳۵)
آنچه مسلّم است، رفتار شهروندی، به طور مستقیم قابل تقویت نمی باشند. به علاوه این رفتارها ناشی ازتلاش های فوق العاده کارکنان، به منظور دستیابی به موفقیت های مورد انتظار سازمان می باشد. در یک جمع بندی عناصر کلیدی تعاریف ، رفتار شهروندی را میتوان در چهار بخش زیر دسته بندی کرد :
نوعی از رفتار است که فراتر از وظایف رسمی کارکنان در سازمان است؛
نوعی از رفتار است که به صورت اختیاری و بر اساس اراده فردی شکل میگیرد؛
نوعی از رفتار است که به طور مستقیم پاداشی دربر نداشته و به طور رسمی از طرف سازمان مورد قدردانی قرار نمی گیرد.
نوعی از رفتار است که برای ارتقاء اثربخشی و کارایی عملکرد سازمان و همچنین موفقیت عملیات آن خیلی مهم است.(کاسترو^[۱۱]،۲۰۰۴:۲۹)
بکارگیری برخی از رفتارهای شهروندی در سازمان علاوه بر ایجاد زمینه های موفقیت می تواند نتایجی چون افزایش بهره وری، مدیریت و کارکنان، آزاد نمودن منابع سازمانی ، جهت به کارگیری برای مقاصد مفیدتر، کاهش در بکارگیری منابع، کمک به فعالی تهای هماهنگی درونی و بیرونی، تقویت توانایی سازمان در جذب و نگهداری کارکنان، افزایش ثبات عملکرد و افزایش قدرت انطباق سازمان با محیط را به همراه دارد(پدسکف،۲۰۰۴)
نتایج بررسی ادبیات موضوع حاکی از گستردگی مطالعات صورت گرفته توسط دانشمندان این حوزه می باشد. به طوری که تقریباً سی نوع متفاوت از انواع نظریه درخصوص رفتارشهروندی وجود دارد(یانگ^[۱۲]،۲۰۱۱:۹)
البته بین این نظریه ها هم پوشانی های زیادی وجود دارد، اما این موضوع نشان دهنده فقدان اجماع درباره ابعاداین مفهوم میباشد. در جدول زیر به بخشی از این نظریه ها توجه شده است.
جدول۲-۱:نظریات مختلف رفتارشهروندی ازدیدگاه صاحبنظران

نام مدل
ابعاد مورد توجه درمدل
منبع

مدل پودساکوف

رفتارهای امدادی، جوانمردی، آداب اجتماعی، تعهدسازمانی،توسعه شخصی

یولماز^[۱۳](۲۰۰۹)