فصل دوم

مبانی نظری و پیشینه تحقیق

۲-۱- مقدمه

بازار و هر آن چه که در آن هست، در راستای کسب بیشترین منفعت برای منابع به کار گرفته شده است. لذا دارندگان منابع بازار که تأمین کنندگان نیازمندی فرصت­های سرمایه ­گذاری شرکت­های موجود در اقتصاد می­باشند، از طریق پیش ­بینی بازده سرمایه ­گذاری­های احتمالی خود، تصمیم مربوط به انتخاب­های سرمایه ­گذاری خود را بهینه خواهند کرد. در این راستا، دارندگان منابع ریسک را مد نظر قرار می­ دهند. ‌در مورد بازده، روش های گوناگونی برای پیش ­بینی قسمت اصلی تصمیم ­گیری سرمایه ­گذاری (یعنی بازده سرمایه ­گذاری) مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد. اصلی ترین عامل نرخ بازده است که سرمایه ­گذاران در تصمیم ­گیری خود مد نظر قرار می­ دهند. بازده، از مفاهیم پیچیده و چند وجهی است و با معیارهای سود، ارزش و قیمت ارتباط تنگاتنگ دارد. عوامل متعددی بر بازده سهام اثرگذار است. یکی از عوامل اثرگذار می ­تواند قیمت نفت و نوسانات آن باشد. نفت و فرآورده ­های آن به عنوان مهمترین منبع انرژی در فرآیندهای تولیدی در جهان مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد، از این رو نوسان در قیمت نفت می ­تواند بر هزینه تولید و سودآوری شرکت­های تولیدی اثرگذار باشد. نفت برای برخی کشورهای صادرکننده آن مهمترین منبع درآمدی به حساب می ­آید و قیمت نفت و نوسانات آن از این کانال نیز می ­تواند بر بخش حقیقی و همچنین بازار سرمایه اثر بگذارد، به طوری­که در بسیاری از کشورها که مدیریت درآمد نفتی مناسبی ندارند افزایش قیمت نفت با افزایش درآمد دولت و افزایش پایه پولی همراه شده که آثار تورمی دارد. در سال­های اخیر شاهد نوسانهای بسیاری در قیمت نفت بودیم که برآیند این تغییرات، افزایش و یا کاهش در قیمت نفت را نشان می­دهد. در این فصل سعی می­گردد تا با برخی از مبانی نظری در حوزه موضوعِ تحقیق آشنا شویم، این مطالب در دو بخش طبقه ­بندی شده است که شامل بخش اول بازده سهام و بخش دوم نوسانات قیمت نفت ‌می‌باشد.

۲-۲- بخش اول؛ بازده سهام

۲-۲-۱- بازار مالی

با تقسیم کل سیستم اقتصاد یک کشور به دو بخش واقعی^[۲] و مالی^[۳]، بخش مالی را ‌می‌توان به عنوان زیرمجموعه­ای از نظام اقتصادی تعریف کرد که در آن وجوه، اعتبارات و سرمایه در چارچوب قوانین و مقررات مشخص از طرف پس­اندازکنندگان و صاحبان پول و سرمایه به طرف متقاضیان، جریان می­یابد.

بازارهای مالی نیز بازارهایی هستند که در آن ها دارایی­ های مالی مبادله می­شوند. دارایی­ های مالی دارایی­ هایی مثل سهام و اوراق قرضه هستند که ارزش آن ها به ارزش تولیدات وخدمات ارائه شده توسط شرکت­های منتشر کننده آن ها وابسته است. تفاوت دارایی­ های مالی با دارایی­ های واقعی در این است که دارایی­ های واقعی ماهیت فیزیکی دارند مانند اتومبیل، املاک­و مستغلات، و وسایل منزل.

در واقع بازارهای مالی، بازارهای رسمی و سازمان یافته­ای هستند که در آن انتقال وجوه از افراد و یا واحدهایی که با مازاد منابع مالی مواجهند، به افراد و واحدهای متقاضی وجوه (منابع) صورت ‌می‌گیرد. بدیهی است که در این بازارها اکثریت وام دهندگان را خانوارها و اکثریت متقاضیان وجوه را بنگاه­های اقتصادی و دولت تشکیل می­ دهند (راعی و تلنگی،۱۳۸۷: ۶). یکی از راه­های سرمایه ­گذاری خرید دارایی­ های مالی است. مزیت خرید دارایی­ های مالی نسبت به خرید دارایی­ های واقعی از دیدگاه اقتصادی این است که اولاً دارایی واقعی کالای مصرفی است نه وسیله پس­انداز و سرمایه ­گذاری؛ دوم اینکه خرید دارایی­ های واقعی و بلااستفاده نگه داشتن آن ها به امید گرانتر شدن در آینده به معنای بلااستفاده نگه داشتن منابع کشور است و ارزش افزوده­ای ایجاد نمی­کند. مگر آنکه از آن استفاده شود. چند نوع از دارایی­ های مالی عبارتند از: سپرده ­های سرمایه ­گذاری در بانک­ها، طرح­های بازنشستگی که توسط صندوق­های بازنشستگی ارائه می­ شود، انواع بیمه نامه­ های شرکت­های بیمه و در نهایت اوراق بهادار قابل داد و ستد در بورس اوراق بهادار که توسط کارگزاران خرید و فروش می­ شود. بازار مالی، امکانات لازم را برای انتقال پس انداز از اشخاص حقیقی و حقوقی به سایر اشخاصی که فرصت­های سرمایه ­گذاری مولد در اختیار دارند و نیازمند منابع مالی هستند، فراهم می­ کند. انتقال وجوه مذبور تقریباً در کلیه­ موارد به ایجاد دارایی مالی منتج می­ شود، که در واقع ادعایی است نسبت به درآمدهای آتی دارایی­ های شخصی که اوراق بهادار را صادر و منتشر ‌کرده‌است (شباهنگ، ۱۳۸۵: ۱۳).

در اقتصاد، بازار مالی به مکانیزمی اطلاق می­ شود که امکان خرید و فروش سهام، کالا یا هر محصول قابل تبادلی را برای مشارکت کنندگان با هزینه­ای پایین فراهم ‌می‌آورد. بازارهای مالی چند صده اخیر رشد قابل توجهی داشته و به طور مستمر درحال تکامل و افزایش­نقدینگی در جهان است. وظیفه بازارها گردآوری خریداران و فروشندگان علاقه­مند به مشارکت در بازار است. در واقع تمامی بازارهای مالی در پی گردآوری سرمایه و برقراری ارتباط بین جویندگان سرمایه (قرض­گیرندگان) و دارندگان سرمایه (قرض­دهندگان) هستند(مدیریت توسعه فرهنگ سرمایه ­گذاری بورس اوراق بهادار تهران^[۴]).

۲-۲-۱-۱- کارکردهای بازار مالی

مزایای بازارهای مالی شامل موارد زیر ‌می‌باشد:

۱- جذب و تجهیز پس اندازها و تخصیص بهینه­ منابع (انتقال وجوه بین واحدهای اقتصادی):

انتقال وجوه بین واحدهای اقتصادی نقش اساسی بخش مالی اقتصاد است. واحدهای اقتصادی به طورکلی شامل واحدهای دارای پس­انداز و واحدهای سرمایه ­گذاری هستند. نقش بازارهای مالی این است که این دو گروه مذبور را به یکدیگر نزدیک کند و راه­کاری فراهم نمایند که وجوه از واحدهای دارای مازاد پس­انداز به واحدهای مواجه با کمبود منابع یا کسری پس­انداز انتقال یابد. بدیهی است که تأثیر این نقل­وانتقال وجوه فراهم آوردن امکانات سرمایه ­گذاری مولد است. ‌بنابرین‏ ملاحظه می­ شود که در صورت عدم وجود یا ضعف بازارهای مالی، امکان تحقق سرمایه ­گذاری­های مولد در سطح وسیع وجود نخواهد داشت.

۲- تعیین قیمت وجوه و سرمایه:

قیمت وجوه و سرمایه نیز در بازارهای مالی تعیین می­ شود. ‌بنابرین‏ بازارهای مالی با تعیین قیمت سرمایه و وجوه، بنگاه­ها را در تصمیم ­گیری­های سرمایه ­گذاری و برنامه­ ریزی­های مالی کمک ‌می‌کنند. به طوری که قیمت