۳- برای اینکه یک اثر به عنوان پتنت در سطح جهانی مطرح شود و به ثبت رسد چه شرایطی باید داشته باشد؟

۴- آیا در حقوق داخلی ایران قانونی برای ثبت اختراعات وجود دارد؟ و اگر وجود دارد تا چه اندازه در این مورد مثمر ثمر بوده است؟
۱-۶- فرضیه های تحقیق
فرضیه های اصلی:
۱-از نقاط مشترک ثبت ورقه اختراع در حقوق ایران با حقوق بین‌المللی، می‌توان تشکیل پرونده در مرحله نخست، در یکی از مراجع معرفی شده را دانست، بدین صورت که متقاضی ثبت باید در ابتدا نسبت به تشکیل پرونده اقدام کند. و از جمله نقاط متفاوت این دو، در پیروی از دو نظام جهانی ثبت ورقه اختراع می‌باشد.
فرضیه های فرعی:
۲- به نظر می‌رسد که مقوله کهن سال ثبت اختراع در ایران هنوز در مراحل جنینی است و شاید نیاز به انکوبا توری برای تولد آن باشد.
۳-از شرایط پتنت شدن اختراع شامل نو بودن، دارا بودن گام ابتکاری کاربرد عملی و ارزش بیشتر اقتصادی است.
۴- به نظر میر سد در بخش ثبت اختراع، متأسفانه ایران نه تنها پیشرفتی نداشته بلکه جایگاهش تنزل کرده است.
فصـل دوم:
شباهت‌های ثبت بین‌المللی ورقه اختراع با حقوق ایران
۲-۱- حقوق مالکیت فکری
یکی از زیرساخت‌هایی که می‌تواند ضامن موفقیت اقتصادی و فناوری پژوهشگران و شرکت‌های دانش بنیان در عصر دانایی محوری باشد، توجه به «حقوق مالکیت فکری» است. حقوق مالکیت فکری، مفهوم حقوق نوینی است که از فعالیت‌ها و محصولات فکری در زمینه‌های تجاری، علمی، ادبی و هنری حمایت می‌کند. به عبارت دیگر، حقوق مالکیت فکری مجموعه ای از قوانین و مقرراتی است که از اثرات ناشی از فکر، خلاقیت و ابتکار بشر حمایت کرده و در این راستا یک سری حقوق مادی محدود به زمان و حقوق معنوی دائمی به پدید آورنده آن اعطاء می کند. سازمان جهانی مالکیت فکری، در تعریف حقوق مالکیت فکری چنین مقرر داشته است: «حقوق ناشی از خلاقیت‌ها و آفرینش‌های فکری در زمینه های علمی، صنعتی، ادبی و هنری است.» ( زر کلام، ۱۳۸۷)
البته موضوع مالکیت فکری بحث نوینی نیست. بلکه با پیدایش انسان، مالکیت فکری نیز به وجود آمده است. چرا که فکر، قدرت لاینفکی بوده که انسان هیچ وقت از آن خالی نبوده و همیشه به منظور رفع نیازهای خود از آن بهره می‌گرفته است. با تاسیس سازمان جهانی مالکیت فکری در سال۱۹۶۷ این اصطلاح به صورت رسمی بکار برده شده است. در قانون مالکیت فکری این مسئله مطرح است که اندیشه های خلاق انسانی زمانی شکوفا می‌شود که صاحبان حق انحصاری اثر از نظر مالی از کار خود بهره‌مند شوند و نسخه برداری از اثر خود را تحت کنترل داشته باشند.(فتحی زاده و همکاران، ۱۳۸۳).
بنابراین حقوق مالکیت فکری، حلقه مکمل چرخه نوآوری به حساب می‌آید و سبب شکوفایی اندیشه های خلاق انسانی، توسعه‌ی تحقیقات، علم و فناوری و تجارت می‌شود.با تکامل صنعت از قرن ۱۶ میلادی به بعد، برای حفظ آثار صنعتی و اختراعات صنعتگران و مخترعین و تشویق آنان حقوق مالکیت فکری هم مطرح شد. حقوق مالکیت صنعتی(فکری)، در بر گیرنده مواردی از قبیل حق اختراع، علائم تجاری، طرح‌های صنعتی، نشان مبدأ جغرافیایی، مدل‌های مصرفی، مدارهای یکپارچه، گونه های جدید گیاهی و اسرار تجاری است. (عربیان، ۱۳۸۲).
حقوق مالکیت فکری را در واقع می‌توان یکی از مباحث بسیار مهم در شناسایی و احترام به حقوق اشخاص و عمدتاً به عنوان بخشی از حقوق آن‌ها بر اموال تلقی کرد. در اهمیت و ضرورت شناخت و رعایت این‌گونه حقوق اعتباری بحث‌های فراوانی صورت پذیرفته است و البته مخالفانی نیز دیده می‌شود. هدف از اعتبار و احترام این حقوق، بیشتر فراهم کردن بستر فعالیت‌های خلاق و نوآوری و ابتکار در جامعه از طریق حمایت از کسانی است که وقت، انرژی و سرمایه خود را در راه خلق آثار و ایجاد اختراعات و ابتکارات به کار می‌گیرند. (زر کلام، ۱۳۸۷ ).
موضوعات این حقوق بسیار متنوع و گسترده است. این گستردگی ناشی از قوه‌ی ابتکار بشر است. امروزه دوره‌ی قدیم، به زمان ما بسیار نزدیک شده است. فناوری و دانش مرزها را می‌شکند و دنیا به دهکده‌ی جهانی تبدیل می‌شود. به هر حال در یک تقسیم بندی سنتی و مورد قبول، حقوق مالکیت فکری شامل دو گروه عمده‌ی حقوق مالکیت صنعتی و تجارتی و حقوق مالکیت ادبی و هنری است.
در گروه اول، جنبه های صنعتی و تجارتی دانش بشری شامل اختراعات، اکتشافات، دانش فنی، علائم و نام‌های تجارتی، اسرار تجارتی و غیره مورد بحث قرار می‌گیرند. و در گروه دوم، حقوق پدیدآورندگان آثار مختلف شامل کتاب، فیلم، انواع آثار هنری و غیره و به تبع آن حقوق اجراکنندگان این آثار و هنرمندان و تهیه کنندگان آثار صوتی و تصویری و جزء آن، جای می‌گیرند. (زر کلام،۱۳۸۷).
حقوق مالکیت فکری، اغلب در کشور ما به «حقوق مالکیت معنوی» ترجمه شده است که، به نظر می‌رسد کلمه‌ی «معنوی»، به خاطر معانی گسترده‌اش آن گونه که باید و شاید حق مطلب را در رابطه با معنی و مقصود مورد نظر ادا نمی‌کند. به عبارت روشن‌تر و به اصطلاح اهل منطق، این کلمه جامع هست، اما مانع نیست. چرا که اغلب در مقابل مادی، صوری و ظاهری تعریف شده است. در حالی که مقصود و منظور از این نوع مالکیت، حقوقی است که نشات گرفته از فکر، اندیشه و قوه تعقل انسان می‌باشد. موضوع مورد حمایت در این حقوق، آثار فکری و آفریده های خلاقانه بشری می‌باشد.
تحول زندگی بشر، تخصصی شدن مشاغل اجتماعی، پیچیدگی روابط اقتصادی و پیشرفت‌های حیرت آور و ارتباطات و فناوری از جمله عوامل رشد و ارتقای جایگاه حقوق مالکیت فکری است. زندگی ساده و آسان انسان گذشته، این امکان را برای او پدید آورده بود که همه‌ی نیازهای مادی خود را از راه فعالیت‌های ابتدایی اقتصادی فراهم آورد و به این صورت بتواند روزگار خویش را بگذراند. بنابراین، علم و صنعت مراحل طفولیت خود را پشت سر گذاشته و نیازهای مادی و سطح زندگی‌ها به شدت گسترش و ارتقاء یافته است. (امیری، ۱۳۸۸).
پیشرفت علم و فن آوری، تقسیم کار در اجتماع را ناگزیر ساخته است و تقریباً کسی نمی‌تواند هم زمان با پرداخت اصولی و عمیق به خلاقیت‌های فکری، به اشتغال و کسب درآمد از مشاغل معمولی نیز بیندیشد. برخلاف گذشته، اکنون آثار فکری ارزش مادی نیز پیدا کرده است و به عنوان تنها راه، و یا اصلی‌ترین راه تأمین نیازهای مادی پدیدآورندگان شناخته می‌شود.
از سوی دیگر، پیشرفت و تنوع روزافزون وسایل ارتباطی، این سرمایه‌ها را در معرض خطرهای بزرگ قرار داده است. با پیدایش صنعت چاپ در اواخر قرن پانزدهم میلادی، سوء استفاده از کتاب و نوشته های علمی سهولت و سرعت زیادی پیدا کرد و به همین جهت گفتگو پیرامون حق مؤلف و حمایت از اختراعات مخترعین، دارای طولانی‌ترین پیشینه، در میان مباحث حقوق مالکیت‌های فکری است. (زر کلام، ۱۳۸۷).
گواهی نامه ثبت اختراع یا پتنت، حقی انحصاری است که از طرف دولت به مخترع یک محصول یا یک فرایند ارائه دهنده راه حل یک مشکل یا مسئله، اعطا می‌شود. همچنین مالکیت فکری به حمایت از گونه های جدید گیاهی می‌پردازد تا به تلاش و مطالعات محققان در این زمینه پاسخ مناسبی بدهد. اسرار تجاری، فرمول، رویه، فرایند، طرح، ابزار، الگو یا مجموعه اطلاعاتی که در یک کسب و کار برای به دست آوردن مزیت نسبت به رقبا مورد استفاده قرار می‌گیرند، همگی در سایه حمایت مالکیت فکری یا صنعتی قرار می‌گیرند.
اصطلاح «حقوق مالکیت فکری»، از سه واژه حقوق، مالکیت و فکری، تشکیل شده است که با بررسی این واژه‌ها، می‌شود به درک بهتری از آن دست یافت.کلمه حقوق، در واقع جمع حق می‌باشد و در اصطلاح حقوقی عبارت است از قدرت، امتیاز، سلطه یا خواسته ای پیوسته و جدانشدنی که قانون برای یک شخص حقیقی یا حقوقی می‌شناسد. به عبارت دیگر، حقوق هر کشوری برای شخص، در برابر دیگران امتیازی می‌شناسد. این امتیاز که قانون برای حفظ منافع اشخاص در جامعه به آن‌ها می‌دهد«حق» نامیده می‌شود.
حق را می‌توان دارای سه ویژگی اصلی دانست. اول اینکه، ویژه و مخصوص دارنده آن است. دوم اینکه، دارنده حق می‌تواند هر زمان که بخواهد در چارچوب قانون از آن استفاده کند و دیگران باید به این حق دارنده احترام گذارند. و سوم اینکه، قانون از دارنده حق حمایت می‌کند مثلاً شخص می‌تواند با طرح دعوا یا دفاع در دادگاه‌ها و مراجع قضایی و اداری صلاحیت دار، از پشتیبانی قانونی برخوردار شود. و اما مالکیت، مفهومی عرفی- اعتباری است. هر چیزی که به شخص (حقیقی یا حقوقی) تعلق دارد و او می‌تواند هر زمانی که بخواهد از آن استفاده نماید و دیگران حق ندارند طبق قانون، بدون اجازه دارنده این حق از آن بهره‌مند گردند، مالکیت نامیده می‌شود. به آفریده‌های ذهنی انسان‌ها و آنچه از اندیشه و ذوق او تراوش می‌شود «فکری» می‌گویند. (ساکت، ۱۳۷۱).
مالکیت فکری، از حاصل آفرینش‌های ذهن و ذوق بشر، هوش و درک انسان پشتیبانی می‌کند. حقوق مالکیت فکری بر مبنای مصادیق مورد حمایت به دو بخش عمده «مالکیت ادبی-هنری» و «مالکیت صنعتی» تقسیم می‌شود. قبل از آنکه صنعت رو به تکامل رود و روز به روز پیشرفت کند، حقوق مالکیت صنعتی مطرح نبود. اما از قرن ۱۶ میلادی به بعد، در قاره اروپا موضوع صنعت و تجارت و اختراعات اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد و از طرفی نیز برای حفظ آثار صنعتی و اختراعات صنعتگران و مخترعین و تشویق آنان مقرراتی به وجود آمد و با توجه به اینکه دامنه اختراعات روز به روز توسعه می‌یافت و صنعتگران از آن اختراعات بهره‌مند می‌شدند، لذا به تدریج در قوانین مربوط به حمایت آثار مخترعین و صنعتگران تحولاتی پدید آمد تا به حدی که امروز در تمام کشورهای اروپا، آمریکا و آسیا قوانینی برای حفظ حقوق مالکیت صنعتی و اختراعات اشخاص وضع و به اجرا گذارده شده است. (ساکت، ۱۳۸۴). بنابراین مالکیت فکری، از جمله مقوله‌هایی است که به جهت اهمیت آن باید حفاظت شود، همان‌گونه که نیروی انتظامی امنیت را در شهر حاکم می‌سازد، مالکیت فکری هم باید محافظت شود.
حقوق شخصیت شامل پشتیبانی از آثار فکری و اندیشه گری (آفرینه ادبی، علمی، هنری و گواهینامه اختراع و اکتشاف) نیز می‌شود (ساکت، ۱۳۷۱).
بنابراین حقوق فکری از دسته حقوق شخصیت است که هر کدام از این حقوق، نمودی از نمودهای پیوسته به شخصیت دارنده آن و جدانشدنی از اوست.
۲-۲- تعریف حقوق مالکیت فکری از نظر سازمان جهانی مالکیت فکری Intellectual Property
سازمان جهانی مالکیت فکری، حقوق مالکیت فکری را این چنین تعریف می کند:
حقوق ناشی از خلاقیت‌ها و آفرینش‌های فکری در زمینه های: علمی، صنعتی، ادبی و هنری است.
بنابراین، حقوق مالکیت فکری، قدرت و امتیازات انحصاری است که قوانین برای صاحبان اندیشه‌ها، به رسمیت شناخته است. وصف بارز و عمده این حقوق، موقتی، غیرمادی و ناملموس بودن آن‌هاست.
۲-۲-۱- مالکیت صنعتی Industrial Property؛
حقوق مالکیت صنعتی ، حقوقی است که به طور عمده، به دلیل توسعه صنعت و در نتیجه سعی و ابتکار و کوشش صاحبان صنایع و مخترعان حاصل می‌شود. لزوم حفظ آثار صنعتی و اختراعات صنعتگران و همچنین تشویق آنان، باعث گردید که از قرن ۱۶ میلادی به بعد، حقوق مالکیت صنعتی مورد عنایت ویژه قرار گیرد. این حقوق، از جمله حقوق شناخته شده در حوزه‌ی بین‌الملل و همچنین حقوق داخلی کشور ما می‌باشند. حقوق مالکیت صنعتی به طور کلی، شامل حق اختراع، طرح‌های صنعتی، علائم تجاری و علائم جغرافیایی می‌شود.
گواهی نامه ثبت اختراع یا پتنت، حقی انحصاری است که از طرف دولت به مخترع یک محصول یا یک فرایند ارائه دهنده راه حل یک مشکل یا یک مسئله، اعطا می‌شود. یک علامت تجاری، نشانه ای است که اجازه می‌دهد مشتریان، کالاها و خدمات مشخصی را از سایر کالاها و خدمات متمایز سازند.طرح صنعتی صرفاً به ماهیت زیبایی شناختی و تزئینی یک محصول اشاره دارد و صرفاً مربوط به شکل و ظاهر یک محصول است. نشان مبدأ جغرافیایی، اشاره به نام مکان جغرافیایی دارد و تضمین کننده کیفیت مشخصی برای یک محصول خاص است. مدل مصرفی، اختراعی است که از جنبه گام ابتکاری از سطح پایین‌تری برخوردار است.
حقوق مالکیت صنعتی به دو بخش اصلی، حقوق معنوی (اخلاقی) و حقوق مادی تقسیم می‌شود. که در ذیل به بررسی هر یک خواهیم پرداخت:
۲-۲-۱-۱- حقوق معنوی (اخلاقی)؛
یکی از تقسیم بندی‌های حقوق مالکیت صنعتی، حقوق معنوی(اخلاقی)، می‌باشد. از جمله حقوق معنوی و اخلاقی، حق ثبت و ضبط نام مخترع به همراه اختراعش است. بدین معنی که اثر به وجود آمده همیشه همراه نام اوست و جامعه او را مخترع یا مبتکر می‌داند. این حق غیر قابل انتقال و دائمی می‌باشد.
۲-۲-۱-۲- حقوق مادی؛
این حقوق بدین معنی است که مخترع، به طور انحصاری حق بهره‌وری مادی از اختراع، نام و علامت تجاری و…… را دارد. ویژگی حقوق مادی، قابلیت انتقال و موقت بودن است؛ مثلاً دارنده‌ی حق اختراع می‌تواند اجازه بهره برداری از اختراع را به دیگران واگذار نماید یا اجازه دهد که دیگران به نام شرکت او کالا تولید و عرضه کنند.
در ایران، حقوق مالکیت صنعتی عمری طولانی‌تر نسبت به مالکیت ادبی و هنری دارد. اولین قانون در این مورد مربوط به ثبت علائم تجاری و صنعتی در سال ۱۳۰۴ می‌باشد. این قانون با تصویب قانون ثبت علائم و اختراعات در سال ۱۳۱۰ نسخ شد و در سال ۱۳۳۷ و همزمان با الحاق ایران به کنوانسیون حمایت از حقوق مالکیت صنعتی(قرارداد پاریس)، با اصلاحیه جدید تجدید حیات یافت. این قوانین، از قوانین موجود در زمینه مالکیت‌های ادبی و هنری کامل‌تر بوده و کم‌تر جای ابهام و مجادله دارد و رویه های قضایی مربوط به آن هم غنی‌تر می‌باشد. در نهایت قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری در سال ۱۳۸۶ به منصه ظهور رسید.
از جنبه بین‌المللی نیز کنوانسیون پاریس، شامل کلیه موضوعات مالکیت صنعتی، از جمله اختراعات، علائم تجاری، طرح‌های صنعتی، نام‌های تجاری که تحت آن یک فعالیت صنعتی و یا تجاری شکل می‌گیرد، خصایص جغرافیایی محصولات و سرانجام قواعد رقابت‌های تجاری است که ایران نیز عضو آن می‌باشد.
۲-۲-۲- حقوق مالکیت ادبی و هنری Copyright؛
حقوق مالکیت ادبی و هنری به حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان می‌پردازد.حقوق مالکیت ادبی و هنری نسبت به حقوق مالکیت صنعتی، از سابقه‌ی طولانی‌تری برخوردار است اما، قوانین موجود در زمینه‌ی حقوق مالکیت صنعتی غنی‌تر از قوانین حقوق مالکیت ادبی و هنری است. در روم و یونان قدیم، سرقت ادبی عملی مذموم شمرده می‌شده است، در قرون وسطی از آن جایی که آثار، مظهری از الهام الهی بود حق انحصاری برای مؤلف قائل نبودند و اکثر آثار آن عصر به صورت گمنام منتشر شده است، پس از آن به تدریج فروش آثار نوشتاری در اروپا رونق یافت و با اختراع ماشین چاپ در قرن پانزدهم تحولی در این عرصه شکل گرفت.
گاهی اوقات به جای اصطلاح «مالکیت ادبی و هنری»، از اصطلاح «حق مؤلف» استفاده می‌شود. مقصود از مؤلف، صرفاً نویسنده نیست، بلکه پدیدآورنده ای است که از راه دانش، هنر یا ذوق و سلیقه، موادی را با هم ترکیب و اثر علمی، هنری و ادبی به وجود آورده است. (نعیمی،۱۳۹۰)
در مورد مالکیت ادبی و هنری، تعریف‌های گوناگونی ارائه شده است که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌گردد:
۱-حق مؤلف عبارت است از سلطه و اختیارات مؤلف بر اثرش که ان را خلق کرده یا به وجود آورده است.
۲-مجموعه حقوقی است که قانون برای آفریننده (خالق اثر) نسبت به مخلوق اندیشه و هوش او می‌شناسد. این حقوق عبارت است از حق انحصاری بهره برداری از آفرینه (اثر) برای مدت محدود به سود آفریننده آن و پس از مرگ برای ورثه او.