مدل عدم قطعیت توان تولیدی توربین بادی

برای مدل­سازی تابع احتمال سرعت وزش باد در یک منطقه باید از داده ­های آماری دراز مدت در آن منطقه استفاده کرد. در این پروژه فرض می‌شود که سرعت باد دارای توزیع ویبول است. تابع توزیع احتمال^[۵۳] سرعت باد در رابطه‌ی زیر آورده شده است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

(۳-۱۹)
که در آن سرعت باد ، ضریب مقیاس ( بدون واحد) و ضریب شکل است. بازه تغییرات معمولاً بین ۱۰ تا ۲۰ مایل بر ساعت و بازه تغییرات بین ۵/۱ تا ۵/۲ است. چون هدف اصلی این تحقیق تعیین ذخیره‌ی چرخان است، فرض می‌شود که پارامترهای توزیع باد مشخص هستند.

احتمال وقوع
سرعت نرمالیزه باد
شکل۳‑۱: تابع توزیع احتمال سرعت باد
به منظور سادگی بیشتر تابع توزیع احتمال سرعت باد در یک بازه محدود شده و با بهره گرفتن از چند بازه گسسته که هر بازه با نقطه‌ی میانی^[۵۴] آن نشان داده می‌شود، تقریب زده می‌شود. برای این کار ابتدا در هر دوره، متغیر تصادفی سرعت باد با تقسیم بر مقدار متوسط سرعت باد در هر دوره نرمالیزه می‌شود. برای پوشش کامل تابع توزیع احتمال، سرعت باد به ۵/۲ محدود می‌شود. با این کار تقریباً ۹۹% تابع توزیع پوشش داده می‌شود. تعداد بازه‌های گسسته بستگی به میزان دقت مورد نظر دارد. احتمال مربوط به هرکدام از بازه‌ها را می‌توان به سادگی با انتگرال‌گیری از تابع توزیع احتمال سرعت باد در آن بازه محاسبه کرد. برای مثال تابع توزیع احتمال سرعت باد که به ۵ بازه گسسته تقسیم شده به همراه احتمالات مربوط به هر بازه‌ی گسسته در شکل فوق نشان داده شده است.
توربین‌های بادی پیوسته به شبکه متصل بوده و قابلیت ارائه ذخیره چرخان را ندارند. با پیش‌بینی سرعت باد و داشتن تابع تبدیل سرعت باد به توان، توان تولیدی توربین بادی را می‌توان محاسبه نمود. سرعت باد و توان خروجی توربین بادی طبق رابطه‌ی زیر به یکدیگر مرتبط می‌شود.
(۳-۲۰)
در رابطه فوق ، ، ، و به ترتیب توان خروجی توربین بادی ، توان نامی توربین ، سرعت برش داخلی باد ، سرعت نامی باد و سرعت برش خارجی باد می‌باشند.

مدل عدم قطعیت توان تولیدی سلول خورشیدی

تابع توزیع احتمال تابش خورشید در رابطه‌ی (۳-۲۱) آورده شده است.
(۳-۲۱)
در رابطه فوق شدت تابش ، ضریب وزن دهی، و ضرایب شکل و و ضرایب مقیاس هستند. فرض می‌شود که پارامترهای توزیع تابش خورشید مشخص هستند.
مشابه تابع توزیع احتمال سرعت باد، می‌توان تابع توزیع احتمال تابش را نیز در یک بازه محدود و با بهره گرفتن از چند بازه گسسته تقریب زد. برای مثال تابع توزیع احتمال تابش خورشید که به ۵ بازه گسسته تقسیم شده به همراه احتمالات مربوط به هر بازه‌ی گسسته در شکل زیر نشان داده شده است.

توان خروجی
تابش نرمالیزه خورشید
شکل۳‑۲: تابع توزیع احتمال تابش خورشید
سلول‌های خورشیدی نیز پیوسته به شبکه متصل هستند و قابلیت ارائه ذخیره چرخان را ندارند. با پیش‌بینی تابش خورشید و داشتن رابطه بین توان و تابش می‌توان میزان توان تولیدی سلول‌های خورشیدی را محاسبه نمود. رابطه بین تابش خورشید و توان تولیدی سلول‌های خورشیدی در معادله‌ی ۳-۲۲ آورده شده است.
(۳-۲۲)
که در رابطه فوق ، و به ترتیب توان تولیدی آرایه‌ی خورشیدی ، بازده و مساحت آرایه خورشیدی هستند.

مدل عدم قطعیت بار

به منظور مدل‌سازی عدم قطعیت بار معمولاً از توزیع نرمال استفاده می‌شود که میانگین آن و انحراف استاندارد آن است. مانند حالت‌های قبل توزیع نرمال را نیز می‌توان با بهره گرفتن از چند بازه گسسته تقریب زد که هر بازه با نقطه میانی آن نشان داده می‌شود. برای نمونه می‌توان به تقریب توزیع نرمال با هفت بازه اشاره کرد. این توزیع به همراه احتمالات مربوط به هر بازه در شکل زیر نشان داده شده است. با توجه به اینکه خطای پیش‌بینی بار ریزشبکه‌ها زیاد است، انحراف معیار توزیع نرمال باید مقدار بزرگی باشد.

احتمال وقوع
انحراف استاندارد از میانگین
شکل۳‑۳: منحنی توزیع نرمال هفت‌گانه بار

۴٫۳٫۳ نمونه گیری بر مبنای روش مونت کارلو

به منظور ایجاد سناریو های مختلف برای عدم قطعیت های به کار رفته که شامل باد ، نور، قیمت و میزان در دسترس بودن خودروهای هیبریدی از روش نمونه گیری مونت کارلو استفاده می کنیم.
روش مونت کارلو بر اساس انتخاب نمونه های رندومی کار می کنند که در فضای احتمالاتی مشخص و برای تابع توزیع احتمال معینی و تعداد نمونه های بالا کارایی دارند.
روش های مونت کارلو چندین ویژگی دارند که از آنها می توان به پیاده سازی راحت و در چند بعد اشاره کرد. در این پروژه هم ما نیاز به تولید سناریوهای در اطراف مقدار متوسط و با انحراف معیار مشخص داریم که روش مونت کارلو برای تولید درخت سناریو بهترین گزینه می باشد. اگر این روش را بر اساس روش متروپلیس هستینگ به صورت زیر توضیح می دهیم:
۱-تعدادی عدد رندوم بر اساس تابع چگالی احتمال نرمال انتخاب می شوند
۲- تعدادی عدد بر اساس تابع چگالی احتمال یکنواخت انتخاب می شوند
۳-حال در هر مرحله برای تولید عدد رندوم دلخواه یک عدد رندوم تولید می شود و اگر از عدد نرمال رندوم انتخاب شده بزرگتر بود این عدد انتخاب می گردد در غیر این صورت با عدد تابع یکنواخت مقایسه می گردد اگر باز بزرگتر بود انتخاب می شود ولی اگر کوچکتر بود عدد قبلی جایگزین می شود
۴- تمامی اعمال بالا برای تعداد مشخصی تکرار می گردند.

کاهش سناریو

فرض کنید که P بردار احتمال اندازه گیری شده برای N سناریو می باشد. حال می خواهیم یک بردار مانند Q برای بردار احتمال قبلی تقریب بزنیم و تعداد سناریو ها را به n کاهش دهیم حال سوال اینجاست که کدام سناریوها بایستی حذف شوند و چگونه تقریب مناسبی برای تابع احتمال زده شود؟
در این جا از روش کانتروویچ استفاده می شود، این روش برای تقریب احتمالات از یک بردار فاصله مانند d استفاده می کند. برای این منظور مراحل زیر را انجام می دهیم:
۱-ابتدا بردار فاصله ی مناسب را بر اساس تعداد سناریوهای کاهش یافته و بیشترین و کمترین مقدار تعیین می کنیم
۲-از کمترین مقدار شروع می کنیم
۳-متوسط هر یک از مقادیری که در فضای di می افتند را می گیریم
۴-مقادیر احتمالاتی که در هر یک از فضای di قرار می گیرند را با هم جمع می کنیم
بعد از انجام موارد بالا تعداد سناریوها به تعداد مشخصی کاهش می یابند اما در مرحله ی دوم کاهش سناریو، سناریوهایی که دارای احتمال خیلی کم هستند را از بین می بریم و احتمال آنها را به بقیه سناریوها اضافه می کنیم.

شکل۳‑۴: نحوه ی کاهش سناریوها
در شکل فوق چگونگی انتخاب نمونه ی مناسب از بین تعداد زیادی از نمونه ها را نشان می دهد. در شکل زیر فلوچارت مرحله به مرحله ی کار را به راحتی نشان داده و مشخص می نماید که روش کاهش سناریو به چه نحوی تعداد سناریوها را کاهش داده تا زمان حل مساله کاهش یابد.

در پژوهش پیش­رو، استـفاده از تحلیل عاملی اکتشافی دارای اولویت می­باشد چرا که هر چند تحقیقات گسترده­ای در زمینه نیازهای مشتریان بانکی ، رضایت و نتایج رفتاری صورت پذیرفته است که می­توانند دانش نسبتاً مناسبی در این خصوص فراهم آورند در این تحقیق با بهره گرفتن از تحلیل عاملی اکتشافی مدل مورد نظر مشخص و با بهره گرفتن از تحلیل عاملی اکتشافی مدل ، مورد آزمون قرار می­گیرد ..
بیشتر پژوهشگران حوزه علوم اجتماعی بر این عقیده­اند که تحلیل عاملی تأییدی نسبت به تحلیل اکتشافی روش برتری است زیرا تحلیل تأییدی، فرضیه ­ها را مورد آزمون قرار می­دهد که این آزمون فرضیه، برای روش علمی امری اساسی است. این مسأله تا جایی است که حتی مولیک^[۱۲۷] (۱۹۸۷) پیشنهاد کرده است که تمام تحلیل­های اکتشافی را باید به ­وسیله تحلیل عاملی تأییدی تکمیل کرد. لذا، در این پژوهش نیز ابتدا با بهره گرفتن از تحلیل اکتشافی مدل مورد نظر مشخص شده و در مرحله بعد با بهره گرفتن از تحلیل تأییدی مورد آزمون قرار گرفته است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱۱-۳مدل سازی معادلات ساختاری
در تحقیق حاضر جهت داده پردازی از مدل معادلات ساختاری استفاده شده است . مدل­سازی معادلات ساختاری یک تکنیک تحلیل چند متغیری بسیار کلّی و نیرومند از خانواده رگرسیون چند متغیری و به بیان دقیق­تر بسط مدل خطی کلی است که به پژوهشگر امکان می­دهد مجموعه ­ای از معادلات رگرسیون را به طور همزمان مورد آزمون قرار دهد. مدل­یابی معادلات ساختاری یک رویکرد آماری جامع برای آزمون فرضیه­هایی درباره روابط بین متغیرهای مشاهده شده و مکنون است که گاه تحلیل ساختاری کوواریانس، مدل­یابی علّی و گاه نیز لیزرل نامیده می­ شود. مدل معادلات ساختاری یک روش چند متغیره با هدف نشان دادن علیت و بر اساس تحلیل مسیر با متغیرهای مکنون است که اخیراً در علوم رفتاری و اجتماعی برای داده­پردازی­های چند متغیره کاربرد فراوانی پیدا کرده است.
مدل­سازی معادلات ساختاری از دو جزء تشکیل شده که مدل اندازه گیری و مدل ساختاری می­باشد. مدل اندازه ­گیری، جزیی از مدل ساختاری می­باشد که به نحوه اندازه ­گیری متغیر پنهان با بهره گرفتن از دو یا تعداد بیشتری متغیر مشاهده شده تعریف شده است. همچنین می­توان مشخص کرد که متغیرهای مشاهده شده تا چه حد تحت تاثیر متغیرهای پنهان مورد نظر و تا چه حد تحت تاثیر متغیر خطا هستند. هر چقدر واریانس مشترک بین متغیر پنهان با متغیر مشاهده شده بیشتر باشد وزن آن متغیر مشاهده شده در تعریف متغیر پنهان بیشتر خواهد شد. به این ترتیب می­توان گفت به ازای هر متغیر پنهان دارای یک مدل اندازه ­گیری هستیم. مدل اندازه ­گیری یک نمایش بصری است که سازه­های مدل، متغیرهای مشاهده شده و روابط بین آنها را مشخص می­ کند. تحلیل عاملی تاییدی، مقیاس کمی از اعتبار و پایایی سازه­ها را فراهم می­ کند. مدل ساختاری جزیی از مدل معادله ساختاری است که نشان می­دهد متغیرهای مکنون چگونه بر یکدیگر اثر می­گذارند. مدل ساختاری رابطه ساختارهای مدلی که به وسیله فرضیه ها صورت گرفته است را تعیین می­ کند. مدل­سازی معادله ساختاری تعیین می­ کند که آیا بین سازه­ها روابطی وجود دارد و به همراه تحلیل عاملی تاییدی پژوهشگر را به پذیرش یا رد تئوری­های خود توانمند می­سازد.
در مدل ساختاری روابط بین صفت­های مکنون قابل توجه است. در واقع در مدل ساختاری به دنبال این هستیم که مشخص کنیم روابط موجود بین صفت­های مکنون که بر اساس نظریه استخراج شده ­اند با توجه به داده ­های گردآوری شده از نمونه مورد تایید قرار می­گیرد یا خیر.
دلایلی که باعث می­ شود تا پژوهشگران از مدل­سازی معادله ساختاری استفاده کنند به این شرح است که این روش برخلاف سایر روش­های آماری به طور همزمان تمامی متغیرها را با یکدیگر می­آزماید. همچنین در این روش خطای اندازه ­گیری را می­توان همزمان بدست آورد در حالیکه در روش­های کلاسیک خطای اندازه ­گیری جداگانه محاسبه می­ شود.
در مدل­سازی معادلات ساختاری متغیرهای متفاوتی وجود دارند که به طور کلی به دو بخش آشکار و پنهان تقسیم ­بندی می­شوند. متغیرهای پنهان یا مکنون به آن دسته از متغیرها می­گویند که قابل مشاهده نیستند و پژوهشگر قصد محاسبه تغییرات آنها را دارد. متغیرهای آشکار به متغیرهایی گفته می­ شود که پژوهشگر به عنوان شاخص­ های قابل مشاهده برای متغیرهای پنهان بکار می­برد که در واقع همان گویه های پرسش­نامه را شامل می­ شود. در بین متغیرهای مکنون نیز متغیرها به دو دسته متغیرهای درونی و بیرونی تقسیم می­شوند. متغیرهای بیرونی همان متغیرهای مستقل و متغیرهای درونی همان متغیر وابسته را تشکیل می­ دهند.در تحقیق حاضر نیز جهت داده­پردازی از مدل معادلات ساختاری استفاده شده است.
۱-۱۱-۳مراحل مدل­سازی معادلات ساختاری
مدل­سازی یک معادله ساختاری شامل پنج مرحله است که عبارتند از ۱- تدوین مدل، ۲- تشخیص مدل، ۳- برآورد مدل، ۴- ارزیابی مدل و ۵- نشخیص مجدد مدل.
۱-۱-۱۱-۳ تدوین مدل
تدوین مدل شامل به کار بردن کلّیه نظریه­ های مرتبط، پژوهش­ها و اطلاعات در دسترس و طرح مدل نظری است. تدوین مدل شامل تعیین همه روابط و پارامترها در مدل است که پژوهشگر آنها را مورد نظر دارد. در فرایند تدوین مدل یک محقق براساس مطالعات تجربی و تحقیقات اکتشافی، بررسی تئوری­های موجود به شناسایی روابط متغیرها با یکدیگر می ­پردازد و یک سری روابط فرضی را برای متغیرهای درونی صورت داده و آن را به آزمون می­ گذارد.
۲-۱-۱۱-۳ تشخیص مدل
برای اینکه مشخص کنیم که مدل پیشنهاد شده برازنده داده ­ها می­باشد یا نه، بایستی یک فرض لازم را تامین کنیم. به همین منظور لازم است که تعداد پارامترهای مجهول و معلوم را مشخص و اختلاف بین آنها را محاسبه کنیم که در صورتی که تعداد پارمترهای مجهول بیشتر باشد، درجه آزادی منفی خواهد بود و پژوهشگر قادر به مدل­سازی نخواهد بود (اصطلاحاً گفته می­ شود که مدل همگرا نمی ­باشد). عناصر معلوم را از طریق فرمول زیر بدست می­آوریم که در آن V تعداد متغیرهای مشاهده شده می­یاشد:
عناصری که بایستی تغییرات (واریانس) آنها را برآورد کنیم عبارتند از: واریانس عامل مکنون، واریانس خطاهای اندازه ­گیری و مسیر روندهایی که از متغیر مکنون بر متغیرهای مشاهده شده کشیده شده است. در صورتی که درجه آزادی مثبت باشد اصطلاحاً گفته می­ شود که مدل مشخص است.
۳-۱-۱۱-۳برآورد مدل
این مرحله شامل ساخت مدل و روابط بین متغیرها می­باشد. در این مرحله روش­های مختلفی وجود دارد که مهم­ترین آن را می­توان روش حداکثر درستنمایی دانست.
۴-۱-۱۱-۳ آزمون مدل ( ارزیابی مدل)
پس از برآورد مدل بایستی مشخص کنیم که داده ­ها تا چه حد با مدل برازش دارند. در بخش آزمون مدل پژوهشگر
می­بایست دو بخش کلی را لحاظ کند که شامل اندازه ­گیری برازش کلی مدل و اندازه ­گیری پارامترهای منفرد مدل می­باشد. شاخص های برازش را به سه گروه کلی تقسیم می کنند که عبارتند از ۱- شاخص­ های برازش مطلق ۲- شاخص­ های برازش تطبیقی ۳- شاخص­ های برازش مقتصد.
شاخص برازش مطلق شاخص­ هایی هستند که برمبنای تفاوت واریانس و کواریانس­های مشاهده شده از یک طرف و واریانس و کواریانس پیش ­بینی شده برمبنای پارامترهای مدل تدوین شده از طرف دیگر قرار دارند. هرچقدر به مدل پارامترهای بیشتری اضافه شود شاخص برازش معنادارتر می­شوند. از شاخص­ های برازش مطلق می­توان به شاخص کای اسکوئر به عنوان مهمترین شاخص اشاره کرد. در این بخش هر چقدر مقدار کای اسکوئر کمتر و نزدیک به صفر باشد گفته می­ شود که مدل از برازش خوبی برخوردار است.
شاخص دیگری که مهم می­باشد شاخص ریشه دوم میانگین مربعات باقیمانده می­باشد که برای مقایسه دو مدل متفاوت با داده ­های یکسان استفاده می­ شود. حداقل مقدار برای این شاخص صفر است. هر چقدر مقدار این شاخص کمتر از ۰۸/۰ باشد مدل از برازش بهتری برخوردار است.
شاخص­ های تطبیقی شاخص­ هایی هستند که برمبنای مقایسه مدل تدوین شده با یک مدل مبنا محاسبه می­شوند. این مبنا به طور پیش فرض یک مدل مستقل است که در آن تنها پارامتر آزاد واریانس­های متغیرهای مشاهده شده است. این شاخص ­ها نشان­دهنده آن هستند که مدل تدوین شده تا چه اندازه توانسته است از یک مدل مستقل به عنوان مدلی که متغیرهای آن فاقد هرگونه کوواریانس یا همبستگی با یکدیگر هستند دور شود. شاخص­ های مورد نظر عبارتند از GFI ، AGFI و CFI و هر چقدر این شاخص نزدیک به یک باشد مدل از برازش خوبی برخوردار است. شاخص برازش تطبیقی نیز بر مبنای همبستگی بین متغیرهای حاضر در مدل تبیین می­ شود و هر چقدر به مقدار یک نزدیک­تر باشد مدل از برازش بهتری برخوردار است.
آخرین بحث مربوط به شاخص­ های برازش مقتصد است که به موضوع هزینه/ پاداش مربوط می­ شود و طرح آن به این دلیل اساسی بوده است که پژوهشگر در تدوین مدل خود، به منظور آزاد گذاردن پارامترها امساک به خرج دهد و پارامترهایی را برای برآورد آزاد گذارد که دارای مبنای نظری و تجربی قوی باشند. با توجه به مبنای اصلی در طرح این شاخص ­ها تکیه آنها بر درجه آزادی است. از آنجا که هر پارامتری که آزاد گذارده می­ شود منجر به کاهش یک درجه آزادی می­ شود، کاهش درجه آزادی مدل را می­توان به عنوان هزینه قلمداد کرد. پاداش اخذ شده در مقابل هزینه تحمیل شده کاهشی است که در مقدار کای اسکوئر مدل و بنابراین بهبود شاخص­ های برازش مطلق و اغلب شاخص­ های برازش تطبیقی حاصل می شود. از جمله مهمترین شاخص­ های برازش مقتصد می­توان به ریشه دوم میانگین مربعات خطای برآورد اشاره کرد. این شاخص بر مبنای تحلیل واریانس باقیمانده تبیین می­ شود. با بهره گرفتن از این شاخص می­توان مشخص کرد که آیا مقدار بدست آمده برای مدل تدوین شده با مقدار بحرانی ۰۵/۰ تفاوت دارد یا خیر. مقداری که اغلب به عنوان نقطه برش برای مدل های خوب و بد شناخته می­ شود. مدل­های خوب دارای مقداری کمتر و مدل‌های بد دارای مقداری بیشتر از مقدار تعیین شده هستند.
۵-۱-۱۱-۳تشخیص مجدد مدل
بعد از ارزیابی مدل و بررسی شاخص­ های نیکویی برازش، در صورت مناسب بودن شاخص ­ها مدل تایید شده و کار به اتمام می­رسد. اما در صورتی که شاخص­ های نیکویی برازش مناسب نباشند با توجه به بارهای عاملی هر یک از گویه ­ها در خروجی اقدام به حذف گویه ­هایی با بارهای عاملی غیر معنی­دار کرده و مدل را مجدداٌ برازش داده تا به مدلی مناسب برسیم. در صورتی که مدل مناسب نباشد و تمامی بارهای عاملی گویه ­ها نیز معنی­دار باشند اقدام به حذف گویه یا گویه ­هایی با بارهای عاملی کمتر می­ شود.
۱۲-۳ تجزیه و تحلیل روایی^[۱۲۸] و پایایی^[۱۲۹]
اساساً تجزیه و تحلیل روایی و پایایی را می­توان پس از تعیین ابعاد کیفیت خدمات به اجرا گذاشت. به­ طور کلی یک آزمون یا یک ابزار اندازه ­گیری باید پایا باشد تا بتواند روا باشد لکن رابطه معکوس بین این دو ضروری نیست (خاکی ،۱۳۷۹، ۱۳۵).
در این تحقیق ابتدا پرسشنامه بین ۳۰ نفر از مشتریان هدف شعبه مرکزی توزیع و روایی و پایایی پرسشنامه به شرح ذیل بررسی شد .
۱-۱۲-۳تجزیه و تحلیل روایی :
یک روش پر کاربرد برای سنجش اعتبار محتوا ضریب لاوشه است. در این روش میزان موافقت میان ارزیابان یا داوران در خصوص مناسب یا اساسی بودن یک گویه ی خاص را اندازه گیری می کند. لاوشه پیشنهاد کرد که هر گویه یا پرسش به مجموعه ای از ارزیابان یا داوران داده شود و از آنها پرسیده شود که آیا گویه­ی مورد نظر برای سنجش سازه یا متغییر مورد نظر سودمند هست یا نه؟ طبق نظر لاوشه اگر بیش از نیمی از ارزیابان یا داوران بیان داشتند که آن گویه سودمند است، آن سازه از اعتبار محتوا برخوردار است. هر چه میزان موافقت ارزیابان بالاتر باشد، اعتبار محتوا نیز بالاتر خواهد بود. فرمول لاوشه به صورت زیر است:
:CVRنسبت روایی محتوا :ne تعداد کارشناسانی که بیان می دارند گویه ی مورد نظر سودمند است. :Nتعداد کل کارشناسان
در این تحقیق جهت محاسبه روایی پرسشنامه ، شاخص های بدست آمده از مصاحبه و مقالات ، بین ۲۰ نفر از کارشناسان بانک ( با تحصیلات کارشناسی ارشد به بالا ) ، توزیع و در خصوص سودمند بودن شاخص ها نظرسنجی و بر اساس فرمول لاوشه روایی سنجیده و شاخص هایی که امتیاز قابل قبول را کسب کردند در پرسشنامه نهایی گنجانده شدند .
سوالاتی که امتیاز قابل قبول را کسب کردند در پرسشنامه گنجانده شدند (جدول شماره ۱-۳) .
( جدول شماره ۱-۳ نتایج روایی شاخص های اولیه )

شماره شاخص
CVR
شماره شاخص
CVR
شماره شاخص
CVR
شماره شاخص
CVR
شماره شاخص

۰٫۰۰

۰٫۰۰

۰٫۰۰

۰٫۰۰

۰٫۰۰

۰٫۰۰

تعداد مشاهدات

۸۵۶

در نهایت، در آزمون جارک- برا، سطح خطای محاسبه شده کوچکتر از ۰٫۰۵ است، نشان دهنده توزیع غیر نرمال برای متغیرهای تحقیق می باشد. ما با بهره گرفتن از روش تبدیل جانسون سعی در نرمالسازی متغیرهای وابسته نمودیم که تنها متغیر وابسته GOI با بهره گرفتن از این روش نرمال شد. نتایج نرمالسازی این متغیر در جدول ۴-۲ ارائه شده است:

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

جدول ۴-۱-۲٫ نتایج حاصل از آزمون جارک برا

عنوان متغیر

علامت اختصاری

آماره

سطح معناداری

بازده ناخالص دارایی های غیرمالی

GOI

۱٫۴۵

۰٫۴۸

به طور کلی، با توجه به زیاد بودن تعداد نمونه و استناد به قضیه حد مرکزی، عدم نرمال بودن متغیرها توجیه می گردد.
۴-۳٫ نتایج آزمون های اولیه
در این بخش رابطه بین متغیرهای چرخه تبدیل وجه نقد، دوره پرداخت بدهی، دوره وصول مطالبات و دوره گردش موجودی کالا با سودآوری شرکت را با بهره گرفتن از داده های ترکیبی برای ۱۰۷ شرکت طی دوره ۱۳۸۵-۱۳۹۲ مورد آزمون قرار می دهیم. برای این منظور ابتدا خواص آماری داده های ترکیبی را به لحاظ مانایی یا وجود ریشه واحد مورد بررسی قرار داده، سپس رابطه بلندمدت میان متغیرها را مبتنی بر رویکرد هم انباشتگی تابلویی آزمون می کنیم. در پایان نیز عدم هم خطی میان متغیرهای مستقل را مورد بررسی قرار می دهیم.
۴-۳-۱٫ آزمون ریشه واحد
داده های مورد استفاده در مطالعات اقتصاد سنجی را می توان به سه دسته داده های سری زمانی، مقطعی، پانلی تقسیم بندی کرد. به استثنای داده های مقطعی، در بقیه داده ها باید آزمون ریشه واحد صورت گیرد(صمدی،۱۳۸۸، ۲۵).
روش­های سنتی اقتصادسنجی در برآورد ضرایب یک الگو، مبتنی بر پایا^[۴۵] (مانا) بودن سری­های زمانی می­باشند. متغیر سری­زمانی وقتی مانا است که میانگین، واریانس، کواریانس و در نتیجه ضریب همبستگی آن در طول زمان ثابت باشد و مهم نباشد که در چه مقطعی از زمان، این شاخص ­ها را محاسبه کنیم. امّا از طرفی، «بررسی­هایی که از سال­های ۱۹۹۰ به بعد انجام شده، نشان داده است که بسیاری از متغیرهای سری­زمانی در اقتصاد مانا نیستند»(هژبر کیانی، ۱۳۷۶، ۵۲). به عبارتی دیگر، میانگین و واریانس این سری­ها در طول زمان متغیر بوده و کواریانس آن­ها در ازای وقفه­های مشخص، ثابت نیست که از این خصوصیات به عنوان نامانا^[۴۶] بودن سری­های زمانی یاد می­ شود. اگر سری­های زمانی مورد استفاده در برآورد ضرایب الگو نامانا باشند، برآورد الگو با چنین متغیرهایی ممکن است به رگرسیون کاذب^[۴۷] منجر شود؛ بدین معنی که ممکن است ضریب تعیین به دست آمده از الگوی برآوردی بسیار بالا بوده، ولی هیچ رابطۀ معنی­داری بین متغیرهای الگو وجود نداشته باشد. عدم توجه به چنین نکته­ای، موجب گمراهی محقق و استنباط­های غلط در مورد ارتباط بین متغیر­ها خواهد شد. از این رو قبل از استفاده از این متغیرها لازم است نسبت به مانایی یا عدم مانایی آنها اطمینان حاصل کرد.(نوفرستی ،۱۳۷۸، ص۸۶)
همانطور که اشاره شد یکی از راه های اجتناب از رگرسیون کاذب ،اطمینان از ایستایی داده ها است از اینرو قبل از تخمین مدل ، خواص آماری داده ­های پانل، به لحاظ مانایی یا وجود ریشه واحد مورد بررسی قرار می­گیرند. برای این منظور ما از هر چهار آزمون ریشه واحد استفاده کرده ایم. در همه این آزمون ها، فرضیه صفر نشان دهنده وجود یک ریشه واحد می باشد. نتایج حاصل از آزمون ریشه واحد برای متغیرهای مدل (به جزء متغیرهای مجازی) در جدول ۴-۲ ارائه شده است. همانطور که مشاهده می شود، تمامی متغیرها در سطح مانا بودند؛ متغیرهای AR و DEBT نیز در ۳ آزمون از ۴ آزمون مانا بودند که آنها را هم مانا در سطح محسوب نمودیم. اما گردش موجودی کالا(INV) و اندازه (SALES) مانا نبودند که با یکبار تفاضل گیری مانا شدند.

جدول ۴-۲٫ نتایج آزمون ریشه واحد

متغیر

نام آزمون

آماره آزمون

P-Value

نتیجه آزمون

در این فصل، کلیات پژوهش ارائه می‌گردد. در ابتدا ضرورت و اهمّیت انجام این پژوهش مطرح و مسأله‌ی مورد نظر بیان خواهد شد و پس از آن اهداف، فرضیه ها و سوالات پژوهش بیان می‌شود. در پایان این فصل، قلمرو موضوعی، زمانی و مکانی پژوهش مطرح می­گردد و واژگان کلیدی و پرکاربرد این مطالعه تعریف خواهند شد.

۱-۲-اهمّیت موضوع

تبیین منطق و ارائه دلایل قابل قبول برای توجیه ضرورت مطالعه و پژوهش در حوزه های موضوعی و سازمانی هر پژوهشی اولین شرط لازم برای تضمین موفقیت و اثر بخشی آن پژوهش خواهد بود. امروزه فضای کسب و کار ناپایدار و بی ثبات، شرکت ها در سراسر جهان را در معرض تهدید های زیادی قرار داده است. در چنین شرایط نامطلوب اقتصادی، ضرورت دارد مطالعات زیادی با هدف بررسی عوامل مختلف موثر بر عملکرد شرکت درطول رکود اقتصادی انجام شود(براندز و برگ، ۱۹۹۳).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

آنچه مسلم است رکود کاهش تقاضا را در پی خواهد داشت نه قطع تقاضا، بنابراین بنگاه ها با چالش جدی رو به رو می شوند، کسب و کارهای کندتر و ضعیف تر از بین می روند و بنگاه های قوی و مقاوم تر باقی می مانند (درگی، ۱۳۸۷).
به هر حال در رکود اقتصادی، کوچک ترین اشتباه استراتژیکی میتواند علت سریع ورشکسته شدن یک شرکت باشد. بنابراین، استراتژیهای بازاریابی مناسب مانند بیمه در مقابل خطر عمل میکند و باعث میشود شرکت ها کمتر در برابر تغییر شرایط کسب و کار و موقعیت اقتصادی آسیب پذیر باشند. . جان کوئلچ استاد دانشکده بازرگانی دانشگاه هاروارد اخیراً بیان کرده شرکتهای موفق “استراتژی های بازاریابی خود را در شرایط بحران اقتصادی رها نمیکنند، بلکه آن ها را با شرایط موجود وفق میدهند”( معصوم زاده زواره، ۱۳۹۰). هرچه رقابت شدیدتر شود اهمیت و ضرورت رعایت اصول بازاریابی بیشتر می شود، لذا تسلط به اصول بازاریابی و دقت در اجرای این اصول در دوره بحران و رکود از اهمیت به مراتب بیشتری برخوردار است(بختایی، ۱۳۹۲). استراتژیست ها به ندرت به مسئله ورشکستگی پرداخته اند. چنین غفلتی، با توجه به تعداد شرکت هایی که در اقتصاد بازار دچار ورشکستگی می شوند تا حدی عجیب است. در رکود اقتصادی شرکت دچار رکود می گردد که بطور معمول مدیران ارشد باید درباره آن تصمیم گیری کنند(رحمان سرشت و همکاران، ۱۳۸۳). در دوره رکود و بحران اندازه بازار به شدت کوچک می شود و این به این معناست که جا برای شرکتهای فعال در یک بازار بسیار تنگتر شده و لذا برخی از شرکتها دچار ورشکستگی شده و از بازار خارج می شوند لذا هدف اصلی مدیران در این دوره باید حفظ بقا باشد. و اهداف توسعه ای به جز موارد خاص در این دوره جایی ندارند(بختایی، ۱۳۹۲).
طی چهار دهه اخیر، ادبیات علمی زیادی در مورد بقا در شرایط رکود اقتصادی و افول شکل گرفته است. برخی محققان معتقدند که باید به مطالعات بیشتری به بررسی نحوه بقا و زنده ماندن شرکت ها در دوره ی رکود اقتصادی بپردازند(پیرس و مایکل، ۱۹۹۷). از جمله پیشگامان و نظریه پردازان این عرصه می توان به آر جنتی(۱۹۷۶)، شندل و پاتن(۱۹۷۶) اشاره کرد. با مروری بر تحقیقات پیشین، مشخص می شود که تعداد تحقیق های جامعی که در مورد بقای شرکت های بحران زده شده است بسیار اندک است(پندیت، ۲۰۰۰). اغلب نتایج و یافته های تحقیقاتی که در این زمینه بدست آمده متناقص بوده و بحث های زیادی در مورد صحت و اعتبار و قابلیت تعمیم پذیری آن ها وجود دارد. بیشتر تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده در کشورهای پیشرفته بوده و در کشورهای در حال توسعه کمتر به این موضوع پرداخته شده است(بروتن و همکاران، ۲۰۰۱). برای مثال در کشور ما تاکنون تحقیقی جامع در خصوص استراتژی ها ی مناسب برای بقا در شرایط رکود اقتصادی انجام نشده است. با عنایت به مباحث فوق و با توجه به اینکه استراتژی های مناسب در شرایط رکود اقتصادی موجب بقای شرکت ها میگردد، انجام تحقیقی جامع در مورد استراتژی شرکت ها در شرایط رکود اقتصادی که بتواند شکاف نظری و تجربی موجود را برطرف کند و هم الگویی برای برای انتخاب استراتژی مناسب برای بقا در اختیار مدیران شرکت ها برای خروج از شرایط بحران و رکود اقتصادی و زنده ماندن در این شرایط ارائه دهد، از ضرورت و اهمیت خاصی برخوردار است.

۱-۳-بیان مسئله

اقتصاد جهانی و به تبع آن اقتصاد ایران دوران رکود و نزول شاخص های اقتصادی را طی می کنند. تقریبا قریب به اتفاق کسب و کارها وضعیت بغرنج و دشواری را سپری می نمایند. با این وجود شاید بتوان این دوران رکود را برای حوزه بازاریابی و تبلیغات به مثابه یک فرصت و دوران طلایی تلقی کرد. چرا که در چنین شرایطی بنگاه های اقتصادی تلاش های بیشتری را معطوف فعالیت های بازاریابی می نمایند و دانش و تخصص بازاریابی اهمیت و جایگاه رفیع تری در استمرار فعالیت و بقا کسب و کارها می یابد. در این میان کسب و کارهایی که خیال تغییر و تطبیق با شرایط موجود را ندارند به تدریج از گردونه رقابت حذف می شوند اما بنگاه هایی که شرایط را به خوبی درک کرده اند و خود را با وضعیت موجود تطبیق داده اند این گردنه دشوار را نیز با موفقیت طی خواهند نمود (درگی، ۱۳۸۷).
رکود می تواند فرصتی باشد برای افزایش وفاداری مشتریان ، بهره وری و تحکیم جایگاه فضای کسب وکار ناپایدار و بی ثبات شرکتها در سراسر جهان که در معرض تهدیدهای زیادی قرار دارند. در چنین شرایط نامطلوب اقتصادی، ضرورت دارد مطالعات زیادی با هدف بررسی عوامل مختلف مؤثر بر عملکرد شرکت در رکود اقتصادی انجام شود. در عین حال واکنش مدیران بازاریابی به رکود بسته به نوع تحلیل و مشاهده آن ها از مفهوم رکود و اثر رکود بر کسب و کارهایشان دارد در نتیجه ممکن است رکود در سطح ملی تاثیر متفاوتی بر شرکت های مختلف داشته است و در واقع ممکن است محیط های اقتصادی متفاوتی را نمایان سازد مثل محیط های رشد وتورم. بنابراین مستلزم این است که مدیران بازاریابی از معیارهای استراتژیک و فنی مختلفی بهره گیرند تا خود را با محیط تطبیق داده یا حتی از تغییرات در محیط اقتصادی به سود خود بهره گیرند(عرفانی، ۱۳۹۰). چرخه های کسب و کار(شکل گیری، رشد، بلوغ و افول) به طور کلی و رکود به طور خاص بر عملکرد تک تک شرکت ها، صنایع و کل بخش های اقتصادی می گذارد. اما همه ی شرکت ها در دوران رکود عملکرد ضعیف نداشته و ور شکست نمی شوند- بعضی شرکت ها رونق یافته و حتی رشد می کنند. برخی شرکت ها به رکود به عنوان فرصتی برای تقویت کسب و کار خویش می نگرند، سرمایه گذاری وسیعی انجام داده و بر رقبایشان فائق می آیند (سرینیواسان^[۱] و دیگران۲۰۰۵).
بازاریابی شرکت در شرایط رکود مدیریت ویژه ای می طلبد و بازاریابان خاص توانایی آن را دارند، زیرا اهداف اجزا منابع محیط و مدیریت در نظام بازار و بازاریابی کاملا دگرگون شده اند و دیگر نمی توان با رویکرد، راهبرد، الگو و ابزار رفتار بازاریابی در شرایط عادی انتظار موفقیت داشت(کاتلر و ای کسلیون^[۲] ، ۲۰۰۹).
اقتصاددانانی مانند شومپیتر^[۳](۱۹۴۲) مطرح می کند رکود دارای اثر پاک کنندگی است تا جایی که در آن سازمان ناکارآمد و محصولات منسوخ حذف می شوند. در مقابل اقتصاددانان دیگر مثل اویانگ^[۴] (۲۰۰۹) نشان داده است که رکود علاوه بر از بین بردن شرکت های ناکارآمد، از بین برنده شرکت های برتر و یا حتی شرکت هایی با پتانسیل بسیار زیاد نیز می باشد، اگر این شرکت ها فاقد منابع و مهارت لازم برای بقا در شرایط نامطلوب اقتصادی باشند. با این حال تحقیقات کمی بر روی قابلیت های و استراتژی هایی که به شرکت ها در شرایط رکود اقتصادی کمک می کند انجام شده است (گیولاتی^[۵] و همکاران ، ۲۰۱۰).
برای خدمات وظیفه ای همچون بازاریابی، تعداد کمی از مطالعات به سود حاصل از مخارج تبلیغات و استراتژی بازاریابی در طول دروه رکود پرداخته اند (لی لین^[۶] و اسرینواسان، ۲۰۱۰، رولینز^[۷] و همکاران، ۲۰۱۴، اسرینواسان و همکاران، ۲۰۰۵و ۲۰۱۱).
مطالعات همچنین نشان می دهد که احتمال تولید سود از طریق استراتژی بازاریابی تهاجمی تحت شرایط رکود وجود دارد (یوسمان احمید^[۸] و همکاران، ۲۰۱۴).تحقیقات مختلفی به دنبال دو رکود بزرگ چند دهه قبل صورت گرفته‌اند و در سال ها ی اخیر مطالعاتی در زمینه تدوین استراتژی بازاریابی و فروش در دوران رکود اقتصادی در سطح کشور انجام شده است اما با توجه به مبتلا بودن اکثر بنگاه های اقتصادی انجام مطالعات بیشتر و تخصصی تر در این زمینه ضروری می باشد (عرفانی،۱۳۹۰).
شرکت های تولیدی فعال به عنوان یکی از بازیگران اصلی اقتصاد هر کشوری نقش مهمی در افزایش درآمد ملی دارند، صرفنظر از پرداخت مالیات به دولت، شرکت ها فرصت های شغلی زیادی را به وجود می آورند و با استخدام و پرداخت حقوق به افراد جویای کار امکان پرداخت مالیات به دولت را برای آن ها فراهم میکنند. همچنین شرکت ها با صادرات کالاهای خود به کشورهای دیگر در بهبود تراز خارجی کشور نقش مهمی ایفا می کنند. از سوی دیگر، شرکت های ورشکسته توان پرداخت مالیات به دولت را از دست داده و مجبور به اخراج کارکنان خود می شوند که به نوبه ی خود هزینه های تامین اجتماعی افزایش یافته و می تواند مشکلات فرهنگی و سیاسی زیادی به همراه داشته باشد، شرکت ها ی ورشکسته قادر به پرداخت وام های خود نیستند و این می تواند مشکلاتی را برای موسسات وام دهنده به وجود آورد(بان و ردوود، ۲۰۰۳). در دراز مدت انباشتگی بیش از حد وام های پرداخت نشده شرکت ها ی ورشکسته، موجب اتلاف سرمایه های موسسات وام دهنده می شود و تضعیف سیستم بانکی را در پی خواهد داشت(ویلیج، ۲۰۰۲). ورشکستگی بی سابقه شرکت ها در طول چند سال گذشته موجب اهمیت یافتن تحقیقاتی شده که در زمینه علل افول و رکود شرکت ها و راهبردهای انجام می شود(فرانسیس و دیزای، ۲۰۰۵).
شرکتهای کوچک ومتوسط^[۹] در ادبیات بازاریابی با محدودیت منابع(کارسون^[۱۰]، ۱۹۹۰)، به ویژه در منابع انسانی، سازمانی و مالی (بجرک و هالتمن ^[۱۱]، ۲۰۰۲ و اسچیدهات وهمکاران ^[۱۲]، ۲۰۰۸) و عدم تخصص در بازاریابی و برنامه ریزی(هوی^[۱۳] ، ۲۰۰۸ و هیلز و همکاران، ^[۱۴] ۲۰۰۸( درک می شوند. امروزه کسب و کارهای کوچک و متوسط، سهم قابل توجهی در پیشرفت اقتصادی اکثر کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته بر عهده دارند(موریارتی و جونز^[۱۵]،۲۰۰۸).
صنایع کوچک و متوسط فعال در شهرک های صنعتی کشور به عنوان نیرو محرکه کشور در بخش اقتصادی همواره تاثیر گذار بوده به گونه ای که فعالیت یا عدم فعالیت این شهرک های صنعتی و شرکت های حاضر در آنها اثر خود را در بخش منطقه و ملی با علائمی همچون افزایش بیکاری، کمبود مواد و تجهیزات در سطح منطقه ای و ملی و غیره می گذارد (عرفانی، ۱۳۹۰).کسب و کارهای کوچک و متوسط سهم گسترده ای درتولید ناخالص ملی، اشتغالزایی و تسهیل مشکل اقتصادی دارند (فاکس^[۱۶]،۲۰۰۵).
نرخ رشد این کسب وکارها در سالهای اخیر بسیار سریع بوده که در حال حاضر ۷/۹۹درصد از کارفرمایان کشورهای آمریکای شمالی در حوزه کسب وکارهای کوچک ومتوسط در حال فعالیت هستند، که ۹۰ درصد آنها، با کمتر از ۲۰ نفر پرسنل فعالیتهای خود را انجام می دهند، مهمتر آنکه شرکتهای مذکور بالغ بر ۵۰ درصد از درآمد و ۵۴ درصد از مشاغل بخش خصوصی این کشورها را به خود اختصاص داده اند(موریارتی و جونز،۲۰۰۸).
در دهه ی اخیر، اقتصاد ایران شاهد تحریم ها و افزایش فشارهای اقتصادی بوده که توان رقابتی بنگاههای بزرگ و کوچک کشور را کاهش داده است. افزایش هزینه های تولید و تورم، نوسانات نرخ ارز، کمبود نقدینگی، مشکلات مربوط به تامین مالی، کهنگی و فرسودگی فناوری، کاهش تعرفه های کمرگی و افزایش واردات و کاهش ارزش پول ملی مشکلات زیادی برای بنگاههای اقتصادی بزرگ و کوچک در کشور بوجود آورده است. در چنین شرایطی، صاحبان بنگاههای اقتصادی کشور به جای مدیریت بحران و رقابت با رقبای خارجی، به توقف تولید یا کاهش کمیت و کیفیت روی آورده اند که در بلندمدت پیامدهایی چون زیان های انباشته و ورشکستگی را به دنبال خواهد داشت. آمار مربوط به صنایع و شرکت های ورشکسته در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران به دلایل سیاسی در دسترس نیست؛ اما شواهد و قراین نشان می دهد که تعداد این گونه شرکت ها روز به روز در حال افزایش هستند. گزارش شاخص انجام کسب و کار^[۱۷] که توسط بانک جهانی منتشر می شود نشان می دهد که در سال ۲۰۱۳ در بین ۱۸۳ کشور مورد مطالعه در گزارش انجام کسب و کار بانک جهانی، ایران در خصوص سهولت کسب و کار رتبه ۱۵۹ را کسب نموده است. طی سال های(۲۰۱۴-۲۰۰۶) رتبه ایران در زمینه فضای کسب و کار با تغییرات و نوساناتی مواجه شده که در جدول(۱-۱) نشان داده شده است. همانطور که ملاحظه می شود طی سال های (۲۰۱۴-۲۰۰۶) یا به عبارت دیگر (۱۳۹۲-۱۳۸۵) رتبه ایران در خصوص فضای کسب و کار از ۱۱۹ به ۱۵۲ سقوط کرده است. بخصوص در سه سال اخیر شرایط فضای کسب و کار در ایران به دلیل رکود اقتصادی نامساعدتر شده است.
جدول۱-۱-رتبه ایران در شاخص فضای کسب و کار طی سال های(۲۰۱۴-۲۰۰۶)

سال

۲۰۰۶

۲۰۰۷

۲۰۰۸

۲۰۰۹

۲۰۱۰

۲۰۱۱

۲۰۱۲

۲۰۱۳

۲۰۱۴

رتبه ایران در فضای کسب و کار

۱۱۹

۱۳۱

۱۳۵

۱۴۲

۱۳۷

۱۲۹

۱۴۴

۱۴۵

۱۵۲

منبع: بانک جهانی
در این شرایط، مدیران شرکت های بحران زده برای پیشگیری از ورشکستگی باید دنبال انتخاب استراتژی های مناسب برای بقا در شرایط رکود اقتصادی باشند.
با توجه به اهمیت استراتژی های بازاریابی شرکت بعنوان موثرترین عامل در مورد پویایی و بقا در رکود یک بنگاه تجاری اعم از بزرگ یا کوچک، و مبتلا بودن اقتصاد ملی و بین المللی به رکود این پژوهش بر آن است که به شناسایی و رتبه بندی سه استراتژی های بازاریابی(رهبری هزینه ؛ استراتژی کاهش و استراتژی تمرکز مجدد بر محصول بازار) شرکت های کوچک و متوسط که موجب بقای آنها در شرایط رکود اقتصادی می شود، بپردازد.

۱-۴-اهداف پژوهش

هدف پژوهش درک شرایط و ویژگی های رکود اقتصادی، تاثیر رکود بر عملکرد شرکت ها، عوامل موثر بر بقای شرکت ها در رکود اقتصادی، شناسایی استراتژی های بازاریابی موثر بر بقای شرکت های کوچک و متوسط در رکود اقتصادی و همچنین اولویت بندی این استراتژی های در شرایط رکودی بر اساس دیدگاه خبرگان با روش فرایند تحلیل شبکه فازی می باشد.

۱-۵-فرضیه ی پژوهش

سرمایه اجتماعی در سطح فردی به دسترسی­های افراد به منابع از طریق شبکه ­های متقابل اجتماعی اشاره دارد(Ciabattari,2007:35).
سرمایه اجتماعی مدرن، شیوه­ای برای ایجاد جامعه­ای منسجم با اعتماد عمومی بالا در حین اهمیت دادن به انتخاب­های فردی است(Ferragina,2010:76).

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

تعاریف بالا که از سوی نظریه­پردازان مختلف درباره مفهوم سرمایه اجتماعی ارائه شد، به نقل از کتاب(موسوی و علی پور،۱۶:۱۳۹۱- ۱۹) می­باشد. مفهوم سرمایه اجتماعی را به طور کلی می­توان روابط اجتماعی بین افراد دانست که از طریق تعهدات، ارتباطات اجتماعی، شبکه ­های عمیق تعاملی و فرایند اجتماعی شدن حاصل می­ شود و دربرگیرنده­ی شاخص­ های آگاهی و توجه، اعتماد، هنجارهای مشارکتی و شبکه ­های اجتماعی است که موجب ارتقای همکاری بین افراد به صورتی منسجم و با ثبات به منظور تامین هدفی مشترک می­ شود و آنان را به ایجاد کنش جمعی توانا می­سازد.
۲-۱-۳-۲ نظریه­پردازان سرمایه اجتماعی
۱-۲-۱-۳-۲ پیر بوردیو^[۵۱]
بوردیو، نخستین تحلیل منظم از سرمایه اجتماعی را مطرح کرده است، بعضی از صاحب­نظران ادعا دارند که نظریه بوردیو منسجم­ترین نظریه­ جامعه­شناسانه در تبیین مفهوم سرمایه اجتماعی است. دیدگاه بوردیو، رویکردی چپ­گرایانه است. به اعتقاد او، سرمایه به فرد اجازه می­دهد که سرنوشت خود و دیگران را در اختیار بگیرد(ریتزر،۷۲۴:۱۳۸۴). بنا به تعریف بوردیو سرمایه عبارت است از کار تجمع­یافته که در انحصار عاملان یا گروهی از عاملان است و آنان را قادر می­سازد که نیروهای اجتماعی را به تصرف درآورند(Bourdieu,1986:284). به منظور شناخت و درک اندیشه بوردیو در مورد سرمایه اجتماعی، به دو مورد خواهیم پرداخت: ۱) روش بهره­ گیری بوردیو از مفهوم سرمایه ۲) درک او از هرم اجتماعی.
بحث اولی که می ­تواند ما را به درک افکار بوردیو در مورد سرمایه اجتماعی رهنمون شود، این است که وی چگونه از واژه­ی سرمایه بهره می­گیرد(فاین،۱۳۸۵: ۱۰۲- ۱۰۹).
وی سرمایه را به چند مقوله گسترده تقسیم می­ کند، به باور او توضییح ساختار و کارکرد جهان اجتماعی ناممکن می­نماید، مگر اینکه مجدداً سرمایه را در تمام شکل­هایش- نه تنها به صورتی که در نظریه اقتصادی مطرح است- معرفی کنیم. سرمایه، بسته به زمینه­ای که در آن عمل می­ کند و هزینه­ کم و بیش گرانِ تغییر شکل­هایی که پیش شرط اثربخشی آن هستند، به سه شکل اساسی خود را نشان می­دهد: سرمایه اقتصادی، که بی­درنگ و به صورت مستقیم، می­توان آن را به پول تبدیل کرد و ممکن است در اشکال حقوق مالکیت نهادینه شود؛ سرمایه فرهنگی که در شرایط معینی می­توان آن را به سرمایه اقتصادی تبدیل کرد و ممکن است در اشکالی از مهارت­ های آموزشی نهادینه شود؛ و سرانجام سرمایه اجتماعی که از تعهدات ساخته شده و در شرایط معینی به سرمایه اقتصادی تبدیل می­ شود یا ممکن است به شکل اصالت و اشرافیت درآید(بوردیو،۲۴۳:۱۳۸۶). جایگاهی که بوردیو برای سرمایه اجتماعی قایل است، بر گستره­ی پیوندها یا شبکه ­های اجتماعی متمرکز است. او اولین بار سرمایه اجتماعی را در سال ۱۹۷۳ در مبحثی درباره راه ­هایی که اعضای گروه ­های حرفه­ای برای تثبیت جایگاه خود و بچه­هایشان به کار می­بندند، اینگونه تعریف کرد:
سرمایه اجتماعی عبارت است از سرمایه ارتباطات اجتماعی که در صورت لزوم، حمایت­های مفید را ایجاد می­ کنند. سرمایه­ای از مقبولیت و احترام که اغلب، زمانی که شخص می­خواهد توجه مردم را به یک موقعیت اجتماعی مهم جلب کند ضروری است و شاید مانند پول در حرفه­ی سیاسی به کار آید.
او بعدها این تعریف را به این نحو اصلاح کرد: سرمایه اجتماعی، مجموعه ­ای از منابع بالفعل یا بالقوه است که با مالکیت یک شبکه بادوام از روابط کم و بیش نهادینه شده از آشنایی و شناخت متقابل و دوجانبه، پیوند یافته است. به عبارت دیگر، عضویت در یک گروه، هر یک از اعضایش را از پشتیبانی سرمایه جمعی برخوردار می­سازد؛ صلاحیتی که آنان را سزاوار “اعتبار” به معانی مختلف کلمه می­ کند(Bourdieu,1986:248-249).
به تعبیری دیگر از بوردیو، سرمایه تنها قدرت عام نیست، حتی اگر آن را به رده­های گوناگون همچون سرمایه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی یا نمادین تقسیم کنیم، بلکه هر گونه قدرت خاص را نیز شامل می­ شود. افزون بر این، سرمایه در شکل اقتصادی آن آزادانه مانند یک استعاره به کار گرفته می­ شود. درواقع گونه­ های مختلف سرمایه کم و بیش به یکدیگر تبدیل پذیرند؛ به طوری که انواع متفاوت سرمایه را می­توان از سرمایه اقتصادی استخراج کرد(Bourdieu,1986:252). به تعبیر لین، سرمایه اجتماعی در نظر بوردیو لباس مبدل برای سرمایه اقتصادی است، با این حال او معتقد است شکل­های دگرگون شده سرمایه اقتصادی، هرگز تماماً به این تعریف تبدیل­پذیر نیست (توسلی و موسوی،۹:۱۳۸۴). بوردیو برای نمایش تعامل بین سرمایه اجتماعی و سرمایه اقتصادی یا فرهنگی، اعضای حرفه­ها را مثال می­زند، مانند وکلا یا پزشکان که با بهره ­برداری از سرمایه اجتماعی – ارتباطات، مقبولیت و احترام- اعتماد و اطمینان مشتریان را در یک جامعه سطح بالا به دست می­آورند، یا حتی از آن در زمینه­ شغلی و سیاسی بهره ­برداری می­ کنند. برعکس بوردیو معتقد است آنانی که فقط به کیفیت تحصیلات خود متکی هستند، بیش­تر از همه در قبال کسادی مدرک زخم پذیرند؛ زیرا نه فقط دچار نبود ارتباطات هستند، بلکه ضعف سرمایه فرهنگی آنان سبب کاهش آگاهی در مورد نوسانات بازاری درباره مدارک آنان می­ شود(فیلد،۲۶:۱۳۸۵). با این حال چون قدرت نسبی است، به طور کلی منابع در دسترس همگان است. سرمایه به آسانی ممکن است با گروه ­های اقتصادی، اجتماعی یا حتی افراد یکسان انگاشته شود. بر این اساس، مسئله­ مقدار سرمایه اجتماعی، فرهنگی و نمادین که یک کارگزار در تملک دارد، مطرح می­ شود. به اعتقاد بوردیو، حجم سرمایه اجتماعی تحت تملک یک فرد به دو عامل بستگی دارد:
اندازه شبکه پیوندهایی که می ­تواند به طور مؤثری آنها را بسیج کند؛
حجم سرمایه(اقتصادی، فرهنگی یا نمادین) تحت مالکیت هر یک از کسانی که با آنان مرتبط است(Bourdeiu,1986:243).
بحث دومی که می ­تواند ما را به درک افکار بوردیو در مورد سرمایه اجتماعی رهنمون شود، این است که توجه اصلی وی بر مبنای آن بوده است که به درک هرم اجتماعی برسد(فیلد،۲۴:۱۳۸۵).
استفاده­ی بوردیو از واژه­ی سرمایه اجتماعی تلاشی واضح و روشن برای فهم چگونگی ایجاد طبقات و تقسیمات طبقه­ای است(Bourdieu,1986:243). بوردیو اعتقاد داشت که سرمایه اقتصادی ریشه­ اصلی تمام سرمایه­هاست و علاقه­مند بود که از نحوه­ ترکیب آن با دیگر انواع سرمایه برای ایجاد و تولید مجدد نابرابری اطلاع یابد. از نظر بوردیو، نابرابری باید بر اساس تولید و بازتولید سرمایه توضیح داده شود. او معتقد است که نگاه به سرمایه فقط از دیدگاه اقتصادی ناکافی است؛ البته مبادلات اقتصادی برای کسب سود است و سرچشمه آن تلفیق منابع فردی است. سرمایه فرهنگی و اجتماعی را باید به مثابه­ی ثروت در نظر گرفت که منتج از کار تجمع­یافته است.
از نظر بوردیو واژه­ی سرمایه اجتماعی، تنها وسیله­ تشریح دارایی­ های اجتماعی است و جایی آشکار می­ شود که افراد مختلف با سرمایه­ای یکسان(اقتصادی یا فرهنگی) بازده­های مختلفی به دست می­آورند که منتج از وسعت به کارگیری سرمایه گروهی از سوی آنان است؛ پس سرمایه اجتماعی فی­نفسه مستقل از سرمایه فرهنگی و اقتصادی سبب نابرابری می­ شود. بعضی از انواع سرمایه تبدیل­پذیر نیستند یا به طور دقیق­تر تبدیل­پذیر به سرمایه اقتصادی نیستند و این امر از آنجا سرچشمه می­گیرد که سرمایه­ها به درجات مختلف”جنبه­ های اقتصادی را پنهان می­دارند”. هر چه ارزش اقتصادی آشکارتر باشد، توانایی تبدیل بیشتر است؛ ولی از نظر تمایز اجتماعی، اعتبار کمتری دارد (فیلد،۲۶:۱۳۸۵-۲۴). در مجموع می­توان گفت که بوردیو در انتقال سرمایه اجتماعی از صورت استعاره­ای به یک مفهوم جامعه­شناختی، نقش اساسی داشته است و بر تبدیل­پذیری اشکال مختلف سرمایه و تقلیل نهایی همه اشکال به سرمایه اقتصادی تاکید دارد.
۲-۲-۱-۳-۲ رابرت پاتنام^[۵۲]
پاتنام برای نخستین بار مفهوم سرمایه اجتماعی را در انتهای کتاب خود با نام “دموکراسی و سنت­های مدنی” به کار می­برد. به نظر پاتنام همکاری داوطلبانه در جامعه­ای که سرمایه اجتماعی را در شکل هنجارهای عمل متقابل و شبکه ­های مشارکت مدنی به ارث برده، بهتر صورت می­گیرد (پاتنام،۲۸۵:۱۳۸۰). او در تعریف سرمایه اجتماعی می­نویسد:
منظور از سرمایه اجتماعی وجوه گوناگون سازمان­های اجتماعی نظیر اعتماد، هنجارها و شبکه­هاست که می­توانند با تسهیل اقدامات هماهنگ، کارایی جامعه را بهبود بخشند. به اعتقاد پاتنام سرمایه اجتماعی نیز مانند دیگر سرمایه­ها مولد است و امکان دستیابی به اهداف مشخصی را فراهم می­ کند که بدون آن دسترسی­ناپذیر خواهند بود. برای مثال گروهی که اعضایش اعتبار خود را نشان داده­اند و به یکدیگر اعتماد زیادی دارند، نسبت به گروهی که فاقد این ویژگی­ها هستند، توان انجام کارهای زیادتری را دارند(پاتنام،۲۸۵:۱۳۸۰). پس به طور دقیق­تر، سرمایه اجتماعی کمک­کننده­­ رفتار جمعی است، یعنی موجب افزایش هزینه­ های بالقوه­ی عهدشکنی در هر معامله­ای، تقویت هنجارهای معامله­ی متقابل، تسهیل ارتباطات، بهبود جریان اطلاعات در مورد قابل اعتماد بودن افراد و انتقال حسن شهرت فعالان به دیگران، نمایان ساختن موفقیت­های پیشینیان در همکاری می­ شود و همانند چارچوب فرهنگی شفاف برای همکاری آینده عمل می­ کند(پاتنام،۲۹۷:۱۳۸۰).
پاتنام در زمینه مالکیت سرمایه اجتماعی معتقد است که سرمایه اجتماعی بر عکس سرمایه ­های متعارف دیگر، یک کالای عمومی است که در مالکیت خصوصی کسانی که از آن بهره می­برند، نیست. سرمایه اجتماعی مانند دیگر کالاهای عمومی(هوای پاک، خیابان­های امن و…) است که کارگزاران بخش خصوصی گرایشی به تولید آن ندارند. یعنی، سرمایه اجتماعی اغلب باید از طریق دیگر فعالیت­های اجتماعی تولید شود. این سرمایه به طور معمول در پیوندها، هنجارها و اعتماد تشکیل می­ شود که از یک موقعیت اجتماعی به دیگر موقعیت اجتماعی قابل انتقال است (Patnam,1993:38). پاتنام عمده­ترین عناصر مورد استفاده در سنجش مفهوم سرمایه اجتماعی را در پنج محور عمده به شرح زیر معرفی می­ کند: (او در کتاب بولینگ یک نفره، سطح سرمایه اجتماعی در ایالت­های مختلف آمریکا را با محورهای زیر مورد بررسی قرار می­دهد).
زندگی سازمانی و عضویت در شبکه ­های اجتماعی: درصد حضور، خدمت در سازمان­های محلی در سال گذشته و میانگین عضویت در گروه­ ها.
مشارکت در امور عمومی: آمار و ارقام شرکت در انتخابات ریاست جمهوری و میزان درصد حضور در یک نشست عمومی در شهر یا امور مدرسه در سال گذشته.
مشارکت در امور داوطلبانه: شامل تعداد سازمان­های غیردولتی به ازای هر هزار نفر، میانگین دفعات شرکت فرد در طرح­های اجتماعی در سال گذشته و میانگین تعداد دفعات کار داوطلبانه فرد در یک سال گذشته.
انجمن­پذیری غیررسمی: مقدار زمان صرف شده برای ملاقات با دوستان و میانگین تعداد میهمانی در منزل در یک سال گذشته.
اعتماد اجتماعی: میزان موافقت با این دو جمله: “بیشتر مردم قابل اعتماد هستند” و “بیشتر مردم راستگو هستند”(فیروزآبادی،۱۶۰:۱۳۸۴).
پاتنام در نهایت سرمایه اجتماعی را با سه مؤلفه­ی(اعتماد، هنجارها و شبکه­ ها) مفهوم­سازی می­ کند که در زیر هر یک از آنها به طور مختصر تعریف می­ شود:
هنجارها: هنجارها هنگامی به وجود می­آیند که یک عمل تجلیات بیرونی مشابهی برای افراد دیگر دارد. هنجارها از طریق سرمشق شدن و اجتماعی شدن(آموزش مدنی) و نیز از طریق مجازات­ها در افراد جامعه تلقین و تثبیت می­شوند. هنجارهایی که اعتماد را تقویت می­ کنند، توسعه می­یابند، چرا که آنها هزینه معاملات را کاهش می­ دهند و همکاری را تسهیل می­سازند(پاتنام،۲۹۴:۱۳۸۰- ۲۹۳). پاتنام نوع خاصی از هنجارهای همیاری را مولدترین جزء سرمایه اجتماعی می­داند و آن را ملاک سرمایه اجتماعی می­نامد. وی در تعریف هنجارهای همیاری به دو نوع متوازن و تعمیم­یافته(عمومی) اشاره می­ کند. معامله متقابلِ متوازن به مبادله همزمان چیزهایی با ارزش برابر اشاره دارد؛ مانند زمانی که همکاران روزهای تعطیل­شان را با هم عوض می­ کنند یا نمایندگان پارلمان با هم زد و بند می­ کنند. اما معامله­ی متقابلِ عمومی به رابطه تبادلی مداومی اشاره دارد که یکطرفه و غیرمتوازن است اما انتظارات متقابلی ایجاد می­ کند، مبنی بر اینکه سودی که اکنون اعطا شده، باید در آینده بازپرداخت شود؛ مانند رابطه دوستی که اغلب به معامله متقابل عمومی تبدیل می­ شود(پاتنام،۲۹۴:۱۳۸۰- ۲۹۳).
اعتماد: پاتنام اعتماد را یکی از مؤلفه­ های حیاتی و اساسی سرمایه اجتماعی می­داند. به اعتقاد او، اعتماد، همکاری را تسهیل می­ کند و هر چه سطح اعتماد در جامعه­ای بالاتر باشد، احتمال همکاری بیش­تر خواهد بود و خودِ همکاری نیز اعتماد ایجاد می­ کند. اعتماد که یکی از عناصر ضروری تقویت همکاری است، غیراختیاری و ناآگاهانه نیست، بلکه مستلزم پیش ­بینی رفتار یک بازیگر مستقل است. شما برای انجام کاری صرفاً به این دلیل که فردی یا نهادی می­گوید آن را انجام خواهد داد، به او اعتماد نمی­کنید، بلکه تنها به این دلیل به او اعتماد می­کنید که با توجه به شناختتان از خلق و خوی او، انتخاب­های ممکن او، تبعاتشان و توانایی او حدس می­زنید که او انجام این کار را بر خواهد گزید. در جوامع کوچک این پیش ­بینی بر اساس چیزی انجام می­گردد که برنارد ویلیامز آن را اعتماد صمیمانه می­نامد، یعنی اعتمادی که به آشنایی نزدیک با فرد بستگی دارد. اما در جوامع بزرگتر و پیچیده­تر، اعتماد غیرشخصی­تر یا شکل غیرمستقیمی از اعتماد ضرورت دارد. پاتنام افزایش مشارکت­های مدنی و گسترش شبکه ­های اجتماعی را از سازوکارهای تبدیل اعتماد شخصی به اعتماد اجتماعی معرفی می­ کند(پاتنام،۲۹۲:۱۳۸۰).
شبکه ­های اجتماعی: وجود شبکه ­های اجتماعی در هر جامعه­ای موجب تسهیل روابط و ارتقای همکاری در جامعه می­ شود. “هرچه شبکه ­های اجتماعی بین افراد متراکم­تر باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که شهروندان بتوانند در جهت منابع متقابل همکاری کنند”. به باور پاتنام سرمایه اجتماعی جمع کل گروه ­های داوطلبانه در روابط اجتماعی رسمی و غیررسمی است، صرف نظر از منابع اقتصادی خاصی که می ­تواند شکل بگیرد. روابط افراد در گروه­ ها در بسیاری از مواقع تعبیری از شبکه ­های اجتماعی است که این شبکه­ ها موجب پیوندهای اجتماعی افراد می­ شود. به نظر پاتنام همکاری داوطلبانه در جامعه­ای که سرمایه اجتماعی عظیمی را در شکل هنجارهای عمل متقابل و شبکه ­های مشارکت مدنی به ارث برد، بهتر صورت می­گیرد. بنابراین یکی از وجوه و ویژگی­های سرمایه اجتماعی، وجود شبکه­ ها می­باشد که در تخصیص اولیه پاتنام به دو نوع شبکه ­های رسمی و غیررسمی تقسیم شده است(پاتنام،۲۹۶:۱۳۸۰).
۳-۲-۱-۳-۲ فرانسیس فوکویاما^[۵۳]
مباحث و مطالعات فوکویاما نیز مانند پاتنام در سطح کلان طرح شده است و سرمایه اجتماعی را در سطح کشورها و در ارتباط با رشد و توسعه اقتصادی می­بیند. به زعم وی “سرمایه اجتماعی را می­توان به عنوان مجموعه معینی از هنجارها یا ارزش­های غیررسمی تعریف کرد که اعضای گروهی که همکاری و تعاون میانشان مجاز است در آن سهیم هستند. مشارکت در ارزش­ها و هنجارها به خودیِ خود باعث تولید سرمایه اجتماعی نمی­گردد، چرا که این ارزش­ها ممکن است منفی باشند. هنجارهایی که تولید سرمایه اجتماعی می­ کنند اساساً باید شامل سجایایی از قبیل صداقت، ادای تعهدات و ارتباطات دوجانبه باشند”(فوکویاما،۱۱:۱۳۸۵).
فوکویاما مانند پاتنام هنجارهای همیاری را شالوده سرمایه اجتماعی معرفی می­ کند و مینویسد: “فرض بر این است که سرمایه اجتماعی وجود هنجارهای رفتاری مبتنی بر تشریک مساعی را منعکس می­ کند”. هنجارها و ارزش­هایی که در این تعریف جای می­گیرند از هنجار ساده مشترک بین دو دوست گرفته تا نظام­های ارزشی پیچیده که مذاهب سازمان­یافته ایجاد کرده ­اند ادامه می­یابد (فوکویاما،۱۹:۱۳۸۵).
فوکویاما معتقد است از آنجا که همکاری از هر نظر برای همه افراد به عنوان وسیله­ای برای دستیابی به اهداف شخصیشان ضروری و لازم است، عقل حکم می­ کند که افراد سرمایه اجتماعی را به عنوان کالای خصوصی تولید کنند(Fukuyama,1999:1 به نقل از موسوی و علی­پور،۷۴:۱۳۹۱).
به اعتقاد فوکویاما در مورد سرمایه اجتماعی دو نکته باید روشن شود: نخست اینکه سرمایه اجتماعی به این دلیل زیرمجموعه سرمایه انسانی نیست که این سرمایه متعلق به گروه­هاست و نه افراد. سرمایه انسانی معمول- مانند سطح تحصیلات و مهارت- را می­توان به تنهایی نیز کسب کرد. برعکس، هنجارهایی که شالوده سرمایه اجتماعی را تشکیل می­ دهند، در صورتی معنی­دارند که بیش از یک فرد در آن سهیم باشد. گروهی که حامی سرمایه اجتماعی­اند ممکن است به کوچکی دو دوست باشند که با یکدیگر تبادل اطلاعات می­ کنند و یا ممکن است در مقیاس بزرگتری تمامی یک ملت باشد. دوم، سرمایه اجتماعی با توجه به علم سیاست و اقتصاد لزوماً چیز خوبی نیست. در این علوم همکاری و همیاری برای تمام فعالیت­های اجتماعی خواه خوب یا بد ضروری است (فوکویاما،۱۳:۱۳۸۵).
فوکویاما سرچشمه سرمایه اجتماعی را منابع زیر می­داند: ۱) هنجارهایی که به صورت نهادی ساخته شده ­اند: این هنجارها در نتیجه کنش قصدمند مؤثر بر اجتماع، به طور کلی مثلاً از طریق نهادی مانند دولت ساخته می­شوند؛ ۲) هنجارهای خودجوش: این هنجارها از کنش­های متقابل اعضای یک اجتماع می­آیند؛ ۳) هنجارهای ساخته شده به صورت برونزاد: این هنجارها از جاهایی غیر از همان جایی که در آن بکار رفته است سرچشمه می­گیرند؛ ۴) هنجارهایی که از طبیعت سرچشمه می­گیرند: که شامل هنجارهای مربوط به خویشاوندی، نژاد، قومیت و… می باشند(فوکویاما،۷۲:۱۳۸۵).
فوکویاما میزان اعتماد متقابل در گروه را با متغیر شعاع اعتماد مورد ارزیابی قرار می­دهد، او با طرح مفهوم شعاع اعتماد بر این نکته اشاره دارد که تمامی گروه ­های اجتماعی دارای میزان خاصی از شعاع اعتمادند که به مفهوم میزان گستردگی دایره همکاری و اعتماد متقابل اعضای یک گروه است. می­­توان نتیجه گرفت که هرچه یک شعاع اعتماد در گروهی بیشتر باشد، سرمایه اجتماعی بیشتر خواهد بود. از نظر فوکویاما مفهوم شعاع اعتماد بر توانایی افراد جامعه به فراتر رفتن از خانواده و خویشان، داشتن همکاری با دوستان و دیگر شهروندان اطلاق می­ شود(Fukuyama,1999:17 به نقل از موسوی و علی­پور،۷۵:۱۳۹۱).
به اعتقاد وی جامعه­ای دارای سرمایه اجتماعی بالایی است که دارای تعداد زیاد گروه ­های اجتماعی با اعتماد متقابل به یکدیگر و دارای انسجام گروهی باشد. علاوه بر آن باید بتواند در ارتباط با محیط بیرون خود مؤثر عمل کرده و همکاری­های متقابلی با جوامع دیگر داشته باشد. از نظر فوکویاما اعتماد برای فهم و تشکیل نظم اجتماعی و اقتصادی جایگاه رفیعی دارد، دلیل توجه وی به اندازه ­گیری اعتماد نیز بررسی میزان پیشرفت اقتصادی است(موسوی و علی­پور،۷۵:۱۳۹۱).
۴-۲-۱-۳-۲ جیمز کلمن^[۵۴]
رویکرد کلمن در مورد سرمایه اجتماعی بر اساس نظریه­ انتخاب عقلانی و مبتنی بر کارهای پیشین او در نظریه مبادله­ اجتماعی است(King,2002:5). به اعتقاد بن­فاین، مفهوم سرمایه اجتماعی بسط نظریه مبادله­ اجتماعی است. او به پیوندهای بین مبادله­ اجتماعی و سرمایه اجتماعی اشاره کرده و معتقد است که نظریه مبادله­ اجتماعی بسیاری از همان مسائل نظریه سرمایه اجتماعی را مطرح کرده است. چگونگی پیوند نظریه خرد با کلان و چگونگی پیوند عامل­های اقتصادی با عامل­های غیراقتصادی، از آن جمله­اند(فاین،۱۲۴:۱۳۸۵).
کلمن نظریه ساده مبادله­ اجتماعی را بکارگیری ابتدایی رشته اقتصاد، به نظریه سرمایه اجتماعی تبدیل کرده و در چارچوب همین نظریه، ایده خود را درباره سرمایه ی اجتماعی پرورش داده است. مفهوم سرمایه اجتماعی محملی است برای کلمن تا به تشریح چگونگی امکان همکاری افراد بپردازد. کلمن در مقاله­ “نقش سرمایه اجتماعی در ایجاد سرمایه انسانی”(۱۹۸۸) که مرجع بسیاری از نوشته­ های دیگر قرار گرفت، ضمن تعریف سرمایه اجتماعی تلاش کرده مفهوم سرمایه اجتماعی را به موازات مفاهیم متعارف سرمایه مالی، سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی وارد نظریه اجتماعی کند، مفهومی که به اعتقاد او در روابط بین اشخاص بروز می­ کند. او به طور خاص به این موضوع توجه داشت که سرمایه اجتماعی چگونه می ­تواند به توسعه سرمایه انسانی کمک کند. او بعدها اذعان داشت که این دو مفهوم به جای آنکه رقیب یکدیگر باشند، اغلب مکمل یکدیگرند (کلمن،۴۶۵:۱۳۷۷). کلمن به جای تعریف سرمایه اجتماعی بر حسب ماهیت و محتوا، به کارکرد آن توجه دارد. او در این مقاله می­نویسد: سرمایه اجتماعی بر حسب کاربرد آن تعریف می­ شود، سرمایه اجتماعی موجودیت واحدی نیست، بلکه مجموعه ­ای از موجودیت­های گوناگون است که دو مشخصه مشترک دارند: در همه آنها، جنبه­ای از ساختار اجتماعی وجود دارد و همه آنها اعمال خاص کنشگران داخل ساختار را تسهیل می­ کنند. سرمایه اجتماعی مانند دیگر شکل­های سرمایه، مولد است و تحقق اهداف معین را که در نبودش محقق نمی­ شود، ممکن می­سازد. سرمایه اجتماعی بر خلاف دیگر شکل­های سرمایه، به طور ذاتی در ساختار روابط بین کنشگران و میان کنشگران وجود دارد. یعنی در خود کنشگران نهفته نیست، بلکه در روابط میان آنها نهفته است. سرمایه اجتماعی به مثابه منبعی برای اشخاص است، منابع اجتماعی- ساختاری؛ دارایی سرمایه­ای، یا همان سرمایه اجتماعی برای فرد است(Coleman,1988:98 به نقل از موسوی و علی­پور،۵۶:۱۳۹۱).
کلمن در مقایسه بین سرمایه اجتماعی و سرمایه انسانی بیان می­ کند که سرمایه اجتماعی از تغییرات روابط میان افراد پدید می ­آید که سبب تسهیل کنش می­ شود. اگر سرمایه فیزیکی کاملاً ملموس و در اشکال مادی مشهود، تجسم یافته است و سرمایه انسانی کمتر ملموس است و در مهارت ­ها و دانشی که افراد تحصیل می­ کنند تجسم می­یابد؛ سرمایه اجتماعی حتی کمتر از این ملموس است، زیرا در روابط میان افراد به وجود می ­آید. همان­طور که سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی فعالیت تولید را تسهیل می­ کنند، سرمایه اجتماعی نیز تسهیل­کننده روابط است. برای مثال، گروهی که در میانشان اعتماد وجود دارد، به کمک این اعتماد می­توانند کارهای بیشتری از کسانی که این خصوصیت در میان آنان وجود ندارد، انجام دهند(Coleman,1988:101 به نقل از موسوی و علی­پور،۵۶:۱۳۹۱).
کلمن با بکارگیری تمایز اقتصاد سنتی بین کالاهای خصوصی و عمومی، به تشریح چگونگی کمک­های سرمایه اجتماعی به اعمال جمعی پرداخته و می­نوسید: سرمایه اجتماعی نوعی کالای عمومی است که از منافع حاصل از آن، همه اجزای ساختار سود می­برند(Coleman,1988:116 به نقل از موسوی و علی­پور،۵۶:۱۳۹۱). بنابراین سرمایه اجتماعی سبب ایجاد همکاری بین افرادی می­ شود که در غیر این صورت به دنبال منافع فردی خود بودند. او معتقد است سرمایه اجتماعی ویژگی­هایی دارد که آن را از کالاهای خصوصی تقسیم­پذیر و انتقال­پذیر که در نظریه­ اقتصادی نئوکلاسیک بحث شده است، متمایز می­سازد. کلمن ویژگی­های سرمایه اجتماعی را به عنوان نوعی کالای عمومی اینگونه بیان می­دارد:
یکی از ویژگی­ها، انتقال­ناپذیری عملی آن است؛ این سرمایه، منبعی است که ارزش استفاده دارد، ولی به آسانی مبادله نمی­ شود.
سرمایه اجتماعی، دارایی شخصی هیچ یک از افرادی که از آن سود می­برند نیست.
ویژگی دیگر سرمایه اجتماعی که آن را از کالای خصوصی متمایز می­سازد، این است که بر خلاف سرمایه فیزیکی که معمولاً کالایی خصوصی است و بر اساس حقوق مالکیت به شخصی که در سرمایه فیزیکی سرمایه ­گذاری می­ کند تعلق دارد و به او سود می­رساند، در مالکیت فرد نیست و سودآوری مستقیم ندارد. به عنوان مثال انواع ساختارهای اجتماعی که هنجارهای اجتماعی و ضمانت­های اجرایی تحمیل آنها را امکان پذیر می­سازند، در درجه اول به افرادی که تلاش­هایشان برای ایجاد هنجارها و ضمانت­های اجرایی لازم است سود نمی­رسانند، بلکه به همه افرادی که جزء آن ساختار معین هستند سود می­رسانند (کلمن،۴۸۲:۱۳۷۷) و از آنجا که بسیاری از منافع کنش­های پدیدآورنده سرمایه اجتماعی را افرادی غیر از فردی که آن را پدید آورده، کسب می­ کنند و فرد ایجادکننده­ی سرمایه اجتماعی بهره چندانی نمی­برد، بنابراین انگیزه سرمایه ­گذاری برای ایجاد سرمایه اجتماعی کم است. این موضوع بر اساس نظریه­ انتخاب عقلانی قابل توجیه است، طبق این نظریه فعالان در پی خلق سرمایه اجتماعی نیستند، بلکه در پی منافع فردی هستند، ولی در این فرایند به طور ناخواسته سرمایه اجتماعی به وجود می ­آید. از دید کلمن، به وجود آمدن سرمایه اجتماعی نه به دلیل انتخاب سرمایه ­گذاری حساب شده در آن، بلکه محصول فرعی فعالیت­هایی است که اهداف دیگری داشته اند. بنابراین سرمایه اجتماعی از پیامدهای ناخواسته این گونه روابط­اند. به اعتقاد کلمن این امر سبب تمایز سرمایه اجتماعی از سرمایه فیزیکی و انسانی است که هر دو منتج از انتخاب­های عمدی و هدفدار افرادند. بنابراین سرمایه اجتماعی، همانند کالای عمومی در نظر گرفته می­ شود(موسوی و علی­پور،۵۷:۱۳۹۱- ۵۸).
سرمایه اجتماعی بر خلاف دیگر اشکال سرمایه، در صورت استفاده بیش­تر، نه تنها استهلاک نمی­پذیرد، بلکه افزایش می­یابد. ولی اگر تجدید نشود، از بین می­رود(کلمن،۴۸۲:۱۳۷۷).
کلمن برخی از روابط اجتماعی را که می­توانند منابع سرمایه­ای سودمند ایجاد کنند، به شرح زیر نام می­برد:
– تعهدات و انتظارات: بحث تعهدات و انتظارات را می­توان با یک مثال روشن کرد. * کاری را برای } انجام می­دهد، با اعتماد به اینکه } در آینده آن را جبران می­ کند؛ این امر انتظاری را در * و تعهدی را از جانب } برای حفظ اعتماد ایجاد می­ کند. این تعهد را می­توان مانند برگه­ای اعتباری تصور کرد که در دست * است و باید با عملکردی از طرف } بازخرید شود. اگر * تعداد زیادی از این برگه­های اعتباری از افرادی که با آنها رابطه دارد در دست داشته باشد، مانند سرمایه مالی، اعتباری را ایجاد می­ کند که در صورت لزوم می ­تواند از آن استفاده کند. دو عامل برای این شکل از سرمایه اجتماعی حیاتی است: ۱) حد درخور اعتماد بودن محیط اجتماعی که به این معناست که تعهدات بازپرداخت خواهند شد؛ ۲) حد واقعی تعهداتی که بر عهده گرفته شده است. ساختارهای اجتماعی از هر دو بعد متفاوت است و کنشگران در درون ساختار اجتماعی معینی در بعد دوم با هم فرق می­ کنند.
– ظرفیت بالقوه اطلاعات: ظرفیت بالقوه اطلاعات، جزء ذاتی و جدایی­ناپذیر روابط اجتماعی است. اطلاعات در فراهم ساختن شالوده­ای برای کنش مهم است، اما به دست آوردن اطلاعات پرهزینه است. کمترین چیزی که برای کسب اطلاعات لازم داریم، توجه است که همیشه اندک است. یکی از وسایلی که از طریق آن، اطلاعات ممکن است کسب شود، استفاده از روابط اجتماعی است که برای مقاصد دیگر حفظ می­ شود. در اینجا صرف رابطه اجتماعی پایه­ مبادله­ اطلاعات و تشکیل سرمایه اجتماعی است.
– هنجارها: هنجارهای مؤثر در قالب و شکل دستوری به طرز نیرومندی سبب ظهور سرمایه اجتماعی در جمع می­شوند و فرد، تحت تاثیر قدرت این هنجارها باید منافع شخصی را رها کرده، به سود جمع عمل کند. البته هنجارها می­توانند مانع بروز ابتکار و خلاقیت نیز بشوند، به عنوان مثال هنجارهای مؤثر در یک حوزه، می­توانند نوآوری در آن حوزه را کاهش داده، نه تنها کنش­های انحرافی را که به دیگران آسییب می­رساند، بلکه کنش­های انحرافی را که ممکن است به سود همه باشد، نیز محدود کنند.