شکل ۴-۱۲- طیف­های فلورسانس مربوط به آنزیم TTL انکوبه شده در مایعات یونی ایمیدازولیومی با آنیون PF₆؛
پس از ۶۰ دقیقه حرارت­دهی در دمای°C 85

شکل ۴-۱۳- طیف فلورسانس آنزیم TTL انکوبه شده در مایع یونی [C₄MIM][PF₆]؛
پس از حرارت­دهی در دمای°C 85.
فصل پنجم
بحث
۵-۱- اثر مایعات یونی بر فعالیت هیدرولازی آنزیم TTL
با به کارگیری مایعات یونی بر پایه ایمیدازولیوم در فرآیندهای بیوکاتالیزوری می­توان فعالیت، اختصاصیت و پایداری آنزیم­ها را ارتقا داد (Wehofsky et al.,2008، Debnath et al.,2010). مایعات یونی ایمیدازولیومی با آنیون برمید حلالیت خوبی در آب دارند. کارهای متعددی در زمینه بررسی اثر مایعات یونی مختلف بر فعالیت آنزیم لیپاز در انجام واکنش­های استریفیکاسیون، ترانس استریفیکاسیون و تفکیک مخلوط­های راسمیک انجام شده است(Liu et al.,2010 ،Kaar et al., 2003 ،Lozano et al., 2004 ، Vidya and Chadha, 2009 ،Habulin and Knez,2009 ). با این وجود گزارشات محدودی از بررسی اثر مایعات یونی بر میزان فعالیت هیدرولازی آنزیم لیپاز وجود دارد (Ventura et al., 2012 ، Na et al.,2013 ).
می­توان اثر غلظت­های مختلف و ساختار کاتیون مایع یونی بر فعالیت هیدرولازی TTL را بر اساس خصوصیات تفکیک یونی و تجمع مایعات یونی تفسیر کرد. با توجه به گزارش Na و همکاران با افزایش غلظت مایعات یونی [C_nMIM][Br] رسانایی محلول نیز افزایش می­یابد (Na et al.,2013). به گزارش Sirieix-Plenet و همکاران در غلظت­های­ کمتر از غلظت آستانه تشکیل میسل در مایع یونی، افزایش غلظت مایعات یونی با افزایش رسانایی محلول در ارتباط است و پس از این غلظت این رابطه دیده نمی­ شود (Sirieix-Plenet et al., 2004) پس بر اساس این مشاهدات می­توان غلظت آستانه تشکیل میسل را به دست آورد. غلظت­های آستانه تشکیل میسل و همچنین غلظت­های بهینه مایعات یونی برای فعالیت آنزیمی حاصل از پژوهش حاضر در جدول ۵-۱ آمده است. غلظت­های بهینه به دست آمده برای افزایش فعالیت هیدرولازی آنزیم TTL در حضور مایعات یونی در مورد [C₂MIM][Br] و [C₆MIM][Br] کمتر ازCMC های گزارش شده برای این مایعات یونی است و در مورد مایع یونی [C₄MIM][Br] نیز غلظت بهینه در نزدیکی CMC مربوطه قرار دارد. بنابراین تا زمانی که غلظت مایعات یونی کمتر از مقادیر CMC مربوطه است، مایعات یونی می­توانند باعث افزایش فعالیت آنزیمی شوند. با افزایش غلظت مایع یونی از میزان CMC مربوطه مهار فعالیت آنزیمی را می­توان مشاهده کرد.

جدول ۵-۱- غلظت­های بهینه مایعات یونی (C_nMIM Br n=2,4,6) و CMC های مربوطه

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مایعات یونی
غلظت بهینه (mM)
CMC (mM)

[C₂MIM][Br]

۳۰۰

۱۹۰۰ (Goodchild I., 2007)

[C₄MIM][Br]

۱۰۰۰

۹۷۰ (Wang J. J., 2007)

[C₆MIM][Br]

۳۰۰

۷۷۰ (Wang J. J., 2007)

مطالعات اندکی در رابطه با بررسی اثر تجمع مایعات یونی بر فعالیت آنزیمی انجام شده است. در این رابطه می­توان مطالعه­ ای توسط Geng را نام برد که ساختار پروتئین ^[۹۶]BSA را در کنار غلظت­های مختلف مایعات یونی مورد بررسی قرار داده است (Geng et al., 2010). نتایج نشان می­دهد که در غلظت­های کمتر از CMC مایعات یونی برهم­کنش­های الکتروستاتیک با BSA برقرار می­ کنند و باعث پایدار شدن ساختار دوم BSA می­شوند. درحالی­که در غلظت­های بالاتر از CMC شدت آبگریزی مایعات یونی افزایش یافته و با اتصال قوی­ به BSA ساختار دوم آن­را برهم می­زنند و باعث دناتوره شدن BSA می­شوند. بنابراین می­توان گفت زمانی که غلظت مایع یونی بالاتر از CMC برود تعداد آنزیم­هایی که درون میسل­ها به دام می­افتند افزایش یافته و بنابر این آنزیم­ های بیشتری غیرفعال خواهند شد. در رابطه با مایعات یونی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت، افزایش فعالیت هیدرولازی را می­توان بر اساس برهم­کنش­های هیدروژنی و الکتروستاتیک ایجاد شده بین آنزیم و مایعات یونی آبدوست توضیح داد. این نوع برهم­کنش­ها می­توانند باعث باز شدن نسبی جایگاه فعال آنزیم و در نتیجه دسترسی بیشتر سوبسترا به محل وقوع واکنش شوند. هرچند این مایعات یونی به دلیل اندازه بزرگ کاتیون­ها، فضای محدودی در اطراف آنزیم ایجاد می­ کنند که مانع از باز شدن کامل ساختار آنزیم می­شوند. بنابراین در عین افزایش فعالیت آنزیمی در غلظت بهینه مایعات یونی آبدوست، پایداری ساختاری آنزیم نیز در این مایعات یونی حفظ می­ شود. نتایج نشان داد که کاهش فعالیت هیدرولازی TTL در غلظت­های بالاتری از مایعات یونی دارای زنجیره کوتاه­تر کربنی مانند [C₂MIM][Br] و [C₄MIM][Br]، ایجاد می­ شود. در حالی­که در مورد مایعات یونی با زنجیره کربنی بلندتر مانند [C₆MIM][Br]، این کاهش بلافاصله پس از گذشتن از غلظت بهینه اتفاق می­افتد. کاتیون­های دارای زنجیره کربنی طویل می­توانند با ایجاد ممانعت فضایی در دهانه جایگاه فعال آنزیم که یک فضای آبگریز است، مانع از ورود سوبسترا و انجام واکنش شوند. این پدیده می ­تواند دلیلی برای کاهش فعالیت آنزیم در اثر افزایش غلظت مایعات یونی با طول زنجیره­های بلندتر باشد (Ventura et al., 2012).
شایان ذکر است که گزارشات موجود در مورد مایعات یونی دارای آنیون برمید غالبا اثر منفی این نوع از مایعات یونی را بر فعالیت و ساختار آنزیم نشان داده­اند. نوریتومی و همکاران درصد بسیار پائینی از فعالیت آنزیم لیزوزیم را در حضور مایع یونی [C₂MIM][Br] نسبت به محیط بافری و مایعات یونی آبگریز گزارش دادند (Noritomi et al., 2011). ساسمال و همکاران [C₅MIM][Br] را یک عامل دناتوره کننده برای پروتئین HSA^[97] دانستند (Sasmal et al., 2011). یان و همکاران تعداد زیاد برهم­کنش­های الکتروستاتیک بین مایعات یونی ایمیدازولیومی با آنیون برمید و آمینواسیدهای آسپارتات و گلوتامات پروتئین BSA را علت باز شدن ساختار BSA گزارش دادند (Yan et al., 2012). این در حالی است که در چنین مطالعاتی اثر غلظت مایعات یونی را بررسی نشده است. مطالعاتی توسط Na در سال ۲۰۱۳ و هم­چنین Zhao در سال ۲۰۰۶ از معدود مواردی هستند که این موضوع را مورد توجه قرار داده­اند. در این بخش از پژوهش نشان داده شد که مایعات یونی با آنیون برمید نیز می­توانند در غلظت­های خاصی اثرات مطلوب قابل توجهی بر فعالیت آنزیمی داشته باشند.
۵-۲- اثر مایعات یونی بر پایداری دمایی آنزیم TTL
یکی از شرایط اصلی که می­بایست برای بهینه سازی انجام یک فرایند صنعتی مورد بررسی قرار داد، میزان پایداری آنزیم در شرایط محیطی خاص در دماهای بالا است. مایعات یونی به عنوان محیط واکنش مناسب در فرآیندهای صنعتی بسیار مورد توجه قرار گرفته­اند. پایداری دمایی آنزیم در محیط­های حاوی مایعات یونی یک شرط مهم برای استفاده از این محیط­ها در فرآیندهای صنعتی می­باشد. در این بخش از پژوهش ابتدا پایداری دمایی آنزیم در محیط آبی و سپس در مخلوط­های آبی مایعات یونی مختلف مورد بررسی قرار گرفت.
بررسی غیرفعال شدن برگشت­پذیر آنزیم لیپاز در دماهای بالا در مایعات یونی [C₄MIM][Br] (غلظت ۱ مولار) و [C₄MIM][PF₆] نشان داد که به طور کلی مایعات یونی ایمیدازولیومی با هر کدام از آنیون­های آبدوست و آبگریز، نسبت به محیط­های بافری محیط بهتری را برای حفظ پایداری آنزیم فراهم می­ کنند. هر چند مایعات یونی آبگریز مانند مایع یونی [C₄MIM][PF₆] نسبت به مایعات یونی آبدوست مانند [C₄MIM][Br]، که در این بخش مورد بررسی قرار گرفت، محیط پایدارکننده بهتری را برای آنزیم TTL ایجاد می­ کنند.
این باور وجود دارد که حلال­های آلی آبدوست با جذب آب اطراف ملکول آنزیم به سمت خود، باعث باز شدن آنزیم و در معرض قرارگیری باقیمانده­های آبگریز درون ساختار پروتئین می­شوند (Zaks and Klibanov, 1988). مایعات یونی نیز به طور کلی جزء حلال­های آبدوست و نسبتا قطبی به حساب می­آیند. با این وجود نتایج به دست آمده از این پژوهش و همچنین مطالعات دیگر (Liu et al., 2011, Dang et al., 2007, Pan et al., 2010, Ventura et al., 2012) نشان می­دهد که مایعات یونی خصوصا مایعات یونی با کاتیون ایمیدازولیوم هرچند با آنیون­های آبدوست می­توانند در غلظت­های کم باعث پایداری و حفظ ساختار آنزیم شوند. این امر احتمالا به دلیل ایجاد شبکه­ هایی از مایعات یونی است که به واسطه کاتیون­های بزرگ شامل زنجیره­های کربنی آن­ها ایجاد می­شودو باعث حفظ آنزیم در ساختار طبیعی خود و کاهش انعطاف­پذیری ساختار آن در طی زمان دمادهی به آنزیم می­شوند. هم­چنین می­توان افزایش پایداری آنزیم در حضور این مایعات یونی را به تغییرات احتمالی ساختار دوم آنزیم لیپاز مرتبط دانست که در مطالعات ساختاری گذشته نشان داده شده است. در پژوهشی توسط De Diego و همکاران ایجاد ساختار فشرده در آنزیم همراه با افزایش تعداد α-helix و β-sheet یکی از شواهد پایدار شدن آنزیم در محیط مایعات یونی گزارش شد(De Diego et al., 2005).
نمودار پایداری دمایی آنزیم TTL در مایع یونی [C₄MIM][PF₆] نیز نشان می­دهد که در هر دو دمای °C85 و °C90 این نوع مایع یونی به شدت پایداری آنزیم را حفظ می­ کند. همان­طور که در گزارشات پیش از این نیز دیده می­ شود (Paljevac et al., 2006) طبیعت آبگریز مایع یونی [C₄MIM][PF₆]، که بیشتر هم به دلیل حضور یون PF₆^– است، می ­تواند سبب پایدارسازی آنزیم­ها شود. این قابلیت بالا احتمالا به دلیل توانایی این مایع یونی در حفظ ملکول­های آب ضروری در محیط پیرامون آنزیم است (Lozano et al., 2005).
همان­طور که گفته شد، مایعات یونی با کاتیون ایمیدازولیوم سبب افزایش پایداری آنزیم TTL می­شوند. این مایعات یونی بسته به نوع آنیونی که در ساختار خود دارند، شدت اثر پایدارکنندگی متفاوتی را از خود نشان می­ دهند. در مقایسه­ ای که در این پژوهش مقایسه­ ای بین مایعات یونی [C₄MIM][PF₆] و [C₄MIM][Br] در دماهای بالا (°C 85 و °C 90) انجام شد، مایع یونی دارای آنیون PF₆^– اثر پایدارکننده بیشتری را برای آنزیم TTL ایجاد کرد.
نوع برهم­کنش­های بین آنیون مایعات یونی و آنزیم می ­تواند شاهد خوبی برای تفسیر علت پایداری بیشتر آنزیم در [C₄MIM][PF₆] باشد. برهم­کنش­های مختلفی که ممکن است بین آنیون­ها و آنزیم برقرار شود، توسط گروه ­های مختلفی براساس پارامترهای سولواتوکرومیک و همچنین قطبیت، اندازه و توزیع بار در زنجیره جانبی آمینواسیدها مورد بررسی قرار گرفته است (Tome et al., 2008). گزارشات مختلفی مبنی بر اثر نوع آنیون بر پایداری آنزیم در مایعات یونی وجود دارد. دسته ای از این مطالعات نحوه اثر آنیون­ها را بر اساس جایگاه قرارگیری آن­ها در سری هافمیستر توضیح داده­اند. سری هافمیستر(شکل ۵-۱) در واقع نوعی دسته بندی یون­ها بر اساس قابلیت آن­ها در حل کردن و رسوب دادن پروتئین است (Hofmeister F.,1888). به صورت زیر (Zhao et al., 2006):
اثر آنیون­ها بر اساس این سری بیشتر از کاتیون­ها است. در پژوهشی توسط Kumar مایعات یونی دارای آنیون کاسموتروپ و کاتیون کائوتروپ بر اساس سری هافمیستر گزینه های مناسبی برای پایدار ماندن آنزیم­ها پیشنهاد شدند (Kumar et al. 2014). هرچند سری هافمیستر در برخی موارد صدق نمی­کند. برای مثال در مورد آنیون PF₆^– گزارشات مختلفی مبنی بر افزایش پایداری آنزیم­ها در مایعات یونی دارای این آنیون وجود دارد. از این جمله می­توان پژوهش Ha و همکاران را نام برد که پایداری دمایی بسیار خوبی از آنزیم CALB را در حضور مایعات یونی با آنیون PF₆^– دیدند (Ha et al., 2008). این در حالی است که جایگاه این آنیون در سری هافمیستر در دسته آنیون­های کائوتروپ و ناپایدارکننده است. در تفسیر چگونگی اثر این آنیون بر پایداری آنزیم، Klahn با بررسی حلالیت آنزیم CALB در ۸ نوع مایع یونی مختلف، علت پایداری بیش­تر آنزیم در مایعات یونی دارای آنیون PF₆^– را آبگریزی بالای این آنیون دانست (Klahn et al., 2011). آنیون­های آبگریز مانند PF₆^– با آنزیم پیوند هیدروژنی برقرار نمی­کنند و ملکول­های آب ضروری اطراف آنزیم را حفظ می­ کنند. بنابراین آسیبی به ساختار طبیعی آنزیم نمی­زنند. همچنین در بین آنیون­ها، آنیون­هایی با اندازه کوچک­تر و چگالی بار سطحی بیش­تر، به تعداد بیشتری در سظح آنزیم تجمع می­یابند و بر هم­کنش­های الکتروستاتیک قوی­تری با بارهای سطحی آنزیم برقرار می­ کنند. در این حالت احتمال باز شدن ساختار طبیعی آنزیم به دلیل تعداد بیش­تر برهم­کنش­ها با حلال افزایش می­یابد. چنین پدیده­ای را در مورد مایعات یونی دارای آنیون برمید یا کلرید می­توان دید. به طور متقابل آنیون­های بزرگی مانند PF₆^– که چگالی بار سطحی کمی دارند، توانایی ایجاد تعداد کمتری برهم­کنش الکتروستاتیک با سطح آنزیم دارند. بنابراین کمتر ساختار آنزیم را تحت تاثیر قرار می­ دهند. با این حال حفظ پایداری آنزیم در چنین محیط­هایی همواره با مشکل حل نشدن آنزیم در مایعات یونی آبگریز همراه بوده است (Klahn et al., 2011). حفظ پایداری آنزیم در مایع یونی [C₄MIM][PF₆] در دماهای بالا پیش از این نیز گزارش شده است (Ha et al., 2008) که با نتایج گزارش شده از پژوهش حاضر مطابقت دارد.
بر اساس نتایج حاصل از بررسی پایداری دمایی آنزیم TTL در مایعات یونی ایمیدازولیومی با طول­های مختلف زنجیره کربنی، مایعات یونی با زنجیره­های ۲، ۴ و ۶ کربنه عملکرد نسبتا مشابهی را در حفظ پایداری آنزیم از خود نشان می­ دهند. اختلاف زیاد فعالیت باقیمانده آنزیم پس از دمادهی در محیط مایعات یونی نسبت به محیط بافری نشان دهنده اثر بسیار مطلوب مایعات یونی در حفظ پایداری آنزیم است که دلایل احتمالی این اثر پیش از این گفته شد. در این میان [C₆MIM][Br] با اختلاف کمی نسبت به [C₂MIM][Br] و [C₄MIM][Br]، محیط مناسب­تری را برای حفظ پایداری آنزیم فراهم می­ کند.
با مقایسه پایداری آنزیم در این مایعات یونی می­توان دریافت که طول زنجیره کاتیونی اثر کمی در میزان اختلاف پایداری آنزیم در این محیط­ها دارد. هرچند طول­های بسیار بالای زنجیره کاتیونی مایعات یونی ایمیدازولیومی اثر منفی بر پایداری ساختار آنزیم می­گذارند. مایعات یونی که در کاتیون خود زنجیره آلکیلی بلند دارند، در محیط آبی مانند سورفاکتانت عمل می­ کنند و بر فعالیت و پایداری آنزیم به شدت اثر می­گذارند (Greaves et al., 2008, Tariq et al., 2012). گزارشات متعددی مبنی بر اثر طول زنجیره مایعات یونی بر پایداری و فعالیت آنزیم­ها وجود دارد. Attri و همکاران دریافتند که مایعات یونی با کاتیون ایمیدازولیوم و فسفونیوم هرچقدر زنجیره آلکیل بلندتر و در نتیجه آبگریزی بیشتری داشته باشند عامل پایدارکننده ضعیف­تری برای α-کیموتریپسین به حساب می­آیند (Attri et al., 2011).
همان­طور که در بخش ۴-۶-۲-۳ نشان داده شد، با تغییر نوع کاتیون از پایه ایمیدازولیوم به پایه پیریدینیوم تغییر زیادی در میزان پایداری دیده نمی­ شود. مایع یونی [C₅Py][Br] نیز مانند مایعات یونی ایمیدازولیومی با طول مشابه ([C₄MIM][Br] و [C₆MIM][Br]) باعث حفط پایداری آنزیم در حدود ۶۰ درصد طی یک ساعت دمادهی در دمای °C85 می­ شود. همچنین مایع یونی [C₁₂Py][Br] به طور مشابهی نسبت به مایع یونی متناظر ایمیدازولیومی ([C₁₂MIM][Br]) هیچ اثر مطلوبی بر پایداری دمایی آنزیم نداشته است. در این مورد Yamamoto و همکاران مشاهده کردند که افزایش طول زنجیره کربنی در مایع یونی [C_nPy][Br] باعث ناپایدار شدن آنزیم لیزوزیم می­ شود (Yamamoto et al., 2011). علت احتمالی این پدیده ایجاد برهم­کنش­های آبگریز قوی بین آنزیم و زنجیره بزرگ کاتیونی آبگریز مایع یونی گزارش شده است.
۵-۳- بررسی ساختار سوم آنزیم در حضور مایعات یونی
اسپکتروسکوپی فلورسانس یک ابزار مرسوم برای بررسی تغییرات کنفورماسیون پروتئین است. در این بخش از پژوهش جهت ایجاد درک بهتر از مکانیسم پایدارسازی آنزیم توسط مایعات یونی از تکنیک فلورسانس جهت بررسی ساختار آنزیم TTL، پس از مجاورت با مایعات یونی مختلف در دمای °C85 و سرد سازی در یخ، استفاده شد.
آنزیم TTL داری دو آمینواسید تریپتوفان در ساختار خود می­باشد که در این روش میزان نشر فلورسانس این آمینواسید پس از برانگیخته شدن در طول موج nm 295، مورد بررسی قرار گرفت. بیشینه میزان شدت فلورسانس (I_Max) و بیشینه طول موج نشر (λ_Max)، تغییرات کنفورماسیون آنزیم را در حضور مایعات یونی مختلف و در عدم حضور مایع یونی نشان می­دهد (Bekhouche M., 2012). زمانی که ساختار آنزیم باز شود این باقیمانده­های کروموفور در معرض حلال آبدوست قرار می­گیرند و در نتیجه شدت نشر فلورسانس آن­ها با قرارگیری در فضای آبدوست کاهش می­یابد. البته این امر می ­تواند به دلیل پوشانده شدن عوامل فلوروفور پروتئین (Trp) توسط یون­های مایع یونی نیز باشد.
کاهش شدید نشر فلورسانس پروتئین به سبب باز شدن ساختار دوم پروتئین و قرارگیری باقیمانده های Trp در معرض حلال آبدوست مشاهده می­ شود. چنین پدیده ای در اثر حرارت دهی به آنزیم TTL در محیط بافری دیده شد. همان­طور که در بخش ۴-۶-۲ این پژوهش نیز نشان داده شد، آنزیم TTL در فضای بافری در دمای ˚C 85 پایدار نیست و در اثر حرارت دهی ساختار آنزیم باز شده و با قرارگیری باقیمانده های Trp در معرض حلال آبدوست، کاهش نشر فلورسانس را سبب خواهد شد.
طیف های نشری فلورسانس آنزیم TTL پس از انکوباسیون آنزیم در مایعات یونی[C₄MIM][PF₆] و [C₆MIM][PF₆] و سپس خارج کردن آنزیم از این محیط و وارد کردن آن به فضای آبی، گرفته شدند. بالا بودن شدت نشر فلورسانس در مورد آنزیم انکوبه شده در [C₄MIM][PF₆] نشان دهنده حفظ فشردگی ساختاری TTL در این محیط، حتی پس از ۱ ساعت حرارت دهی در ˚C 85 است. شدت نشر فلورسانس مربوط به [C₆MIM][PF₆] پایین­تر از [C₄MIM][PF₆] است. هرچند، کاهش λ_Max در مورد محیط [C₆MIM][PF₆] را می توان به فشرده­تر شدن ساختار پروتئین در این محیط که آبگریز­تر و دارای گرانروی بالاتری نسبت به [C₄MIM][PF₆] است، مرتبط دانست.
بنابراین با توجه به مشاهدات ساختاری بر اساس طیف های فلورسانس و بررسی های سینتیکی فعالیت آنزیمی در حضور این مایعات یونی می توان گفت آنزیم TTL در محیط [C₄MIM][PF₆] پایداری دمایی بیش­تری هم از نظر ساختاری و هم از نظر حفظ فعالیت سینتیکی را داشته است.
بررسی ساختار TTL در محیط [C₄MIM][PF₆] در زمان های مختلف حرارت دهی نشان می­دهد که آنزیم تا حد زیادی ساختار خود را حفظ کرده است. کاهش اندک نشر فلورسانس پس از ۳۰ و ۶۰ دقیقه حرارت دهی در ˚C 85 گویای حفظ باقیمانده های Trp در جایگاه درون ساختاری خود می­باشند. همچنین تفاوت زیاد موجود در بیشینه نشر فلورسانس مربوط به آنزیم حرارت داده شده در ˚C 85، نسبت به آنزیم کاملا غیرفعال (۲ ساعت حرارت دهی در ˚C100 در بافر تریس mM 50)، بیانگر حفظ پیچیدگی ساختاری در محیط این مایع یونی است. علت این امر همان­طور که پیش از این نیز در بخش سینتیکی گفته شد آبگریزی بالای مایع یونی است که سبب حفظ آب ضروری اطراف آنزیم می شود. همچنین بزرگی ملکول­های این نوع مایعات یونی سبب تشکیل ساختارهای شبکه مانندی می شود که انعطاف­پذیری ملکول آنزیم را کم کرده و در هنگام افزایش دمای محیط مانع از باز شدن ساختار آنزیم و دناتوره شدن پروتئین می­ شود.
فصل ششم
نتیجه گیری و پیشنهادات

۳-۴- ابزار جمع‌ آوری اطلاعات و اندازه‌گیری ۴۹
۳-۵- روش اجرای پژوهش ۵۰
۳-۶- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها ۵۲
فصل چهارم یافته های پژوهش
۴-۱- مقدمه ۵۴
۴-۲- توصیف داده ها ۵۴
۱-مرحله پیش آزمون ….. ۵۴
۲-مرحله پس آزمون ……… ۵۵
۴-۳- تحلیل داده‌ها ۵۶
فصل پنجم بحث و نتیجه‌گیری
۵-۱- بحث و نتیجه گیری ۶۰
۵-۲- محدودیت پژوهش ۶۳
۵-۳- پیشنهادهای پژوهشی ۶۴
۵-۴-پیشنهادهای کاربردی ۶۴
منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………………………۶۶
پیوست ۷۱
فصل یکم
مقدمه پژوهش
مقدمه
ازدواج به عنوان مهمترین و عالیترین رسم اجتماعی برای دستیابی به نیازهای عاطفی افراد همواره مورد تایید بوده‌است. رابطه زناشویی می‌تواند دستمایه و در غیر این صورت منبع تالم باشد.

مشکلات مربوط به صمیمیت، اغلب دلیل اصلی روابط شکست خورده به شمار می‌روند. در بسیاری از موارد ممکن است مشکل اصلی مراجعان اشتغال ذهنی با صمیمیت باشد که فرد مساله خود را به صورت مشکل در روابط نزدیک یا تعهد در روابط بیان می کند.
اگرچه برخی از زوج‌ها ممکن است اختصاصا صمیمیت را به عنوان آماج درمان ذکر نکنند، اما وقتی همین زوج‌ها ابزارهای سنجش مربوط به کیفیت، رضایت یا سازگاری زناشویی را تکمیل کنند، اغلب یک یا چند مولفه از نیاز به صمیمیت را برای خودشان مشکل‌زا تشخیص می‌دهند(باگاروزی^[۱]، ۲۰۰۱).
صمیمیت در ازدواج باارزش است، زیرا تعهد زوجین نسبت به ثبات ارتباط را محکم می‌کند و به طور مثبتی با سازگاری و رضایت زناشویی همراه است(هلر^[۲] و وود^[۳]، ۱۹۹۸).
مطالعات و تجارب بالینی نشان می‌دهدکه در جامعه معاصر، زوج‌ها مشکلات شدیدی را در هنگام برقراری و حفظ روابط صمیمانه و ارضا انتظارات و نیازهای یکدیگر تجربه می‌کنند(باگازوری، ۲۰۰۱).
از طرفی امروزه عوامل شناختی از مهمترین عوامل در فهم پویایی‌های زندگی زناشویی و تفسیر روابط زناشویی به شمار می‌روند(باوکم^[۴] و اپشتاین^[۵]، ۱۹۹۶).
برنشتاین(۱۹۸۶)، تاکید می‌کند، شواهد بسیاری نشانگر این واقعیت است که مکانیسم‌های شناختی بر سازگاری و رضایت زناشویی اثرگذارند و به همین دلیل معتقد است که زندگی زناشویی از گزند تفکرات غیر منطقی در امان نمی‌باشد.
تحریفات شناختی از برجسته‌ترین عواملی هستند که در پردازش فرآیندهای شناختی همچون انتظارات، برداشت‌ها، قالب‌ها و الگوهای ذهنی که هر فرد از همسر خود دارد، تاثیرگذار است. این تحریف شناختی باعث می‌شود افراد حساسیت ویژه‌ای نسبت به تغییر الگوهای کهنه ذهنی خود داشته‌باشند و هر حادثه‌ای را مساوی حادثه‌ای دیگر بدانند.
همچنین، الیس(۱۹۹۷) معتقد است که تفکرات غیر منطقی و انعطاف پذیری تفکر، عامل اصلی اختلافات در روابط اجتماعی و بخصوص در روابط همسران می‌باشد. ایجاد و حفظ روابط صمیمانه و ارضا نیازهای عاطفی و روانی در جریان ازدواج، یک مهارت و هنر است که علاوه بر داشتن سلامت روانی و تجارب سالم اولیه، نیازمند داشتن نگرش‌های منطقی و کسب مهارت‌ها و انجام وظایف خاصی است(باگازوری، ۲۰۰۱ ترجمه نظری، ۱۳۸۴).

نشاط و خوش‏بینی فرد را نشان می‏دهد و مشتمل است بر:
الف. شادی^[۸۶]: توانایی احساس رضایت از زندگی، احساس رضایت از خود و دیگران، سرزندگی و ابراز احساسات مثبت را بررسی می‏کند.
ب. خوش‏بینی^[۸۷]: توانایی توجه به جنبه‏ه ای روشن‏تر زندگی و حفظ نگرش مثبت را، حتی هنگام وجود احساسات منفی و ناخوشایند، مورد نظر قرار می‏دهد. (حسینى حسین‏آبادى،۱۳۸۴ )
۲-۳-۸- هوش هیجانی از دیدگاه اسلام
در اسلام به طور ضمنی هوش معنوی مورد توجه فراوانی قرار گرفته است. برای مثال عوامل مؤثر بر هوش معنوی در متون اسلامی تقوا و پرهیزگاری به همراه تمرینات روزمره از قبیل تدبر در خلقت، تدبر در آفاق و انفس، روزه داری، عبادات، خواندن قرآن و تدبر صادقانه در آیات قلمداد شده است (سهرابی، ۱۳۸۷ ).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

قرآن به افراد باهوش معنوی بالا، صفت اولوالاباب میدهد، که منظور افرادی هستند که به جوهره حقیقت پی برده اند و از پرده های اوهام عبور کردهاند. به طور کلی، اصولی که در دین مبنایی مطرح شده است، مانند دستیابی به وحدت در ورای کثرت ظاهری، یافتن پاسخ در مورد مبدأ هستی و تشخیص الگوهای معنوی و تنظیم رفتار بر مبنای آنها، محورهای اصلی هوش معنوی هستند. ما میتوانیم با رشد هوش معنوی، انسانهای دینداری پرورش دهیم. هوش معنوی به افراد، دلسوزی، مهربانی، یکپارچگی در تفاوتها و اتکا به معناداری را می آموزد (غباری بناب و سلیمی، ۱۳۸۶)
دین اسلام با ژرف‌نگری‌، کنترل و مدیریت احساسات و عواطف را مورد توجه قرار داده است. قرآن کریم تحقیر کردن و خوار شمردن را باعث کاهش اعتماد به نفس و ایجاد کمبود در طرف مقابل می‌داند و این صفات را به فرعون و طاغوتیان نسبت می‌دهد که قوم خود را تحقیر و خوار می‌کنند و آنان نیز از او اطاعت می‌کنند. (زخرف: ۵۴)
بنابراین، یکی از صفات اهل ایمان، دوست داشتن و عشق ورزیدن به دیگران است. بر اساس روایات، دوست داشتن دیگران، بُعدی از دین و رکن عقل است و موجب آسودگی عقل و قلب می‌گردد.( فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزشهای انسانی )خداوند در قرآن به پیامبر خطاب می‌کند که اگر سخت‌دل و خشن بودی، مردم از اطراف تو پراکنده می‌شدند. (آل عمران: ۱۵۹)
حضرت علی(ع)در روایتی ضمن تأکید بر صمیمت و دوست داشتن دیگران می‌فرماید: «خداوند مهربان است و هر مهربانی را دوست دارد؛ مهربانی کن تا مهربانی ببینی».در روایتی دیگر، امام صادق(ع)می‌فرمایند: «در معاشرت با مردم میانه‌رو باش؛ نه خشن و تندخو، که کسی به تو نزدیک نشود، و نه ضعیف که تو را تحقیر کنند». ( مطهری، انسان کامل )
با نگاهی به منابع حدیثی شیعه درمی‌یابیم که مؤلفه‌هایی چون مسئولیت‌پذیری اجتماعی، همدلی، تشخیص هیجانات دیگران و ارتباط میان‌فردی، با عناوینی چون صله رحم و آداب معاشرت با دیگران آمده است.یکی از موضوعات مهم مطرح در نظریه هوش هیجانی، خود‌آگاهی است؛ در آیات و روایات متعددی به ضرورت خودشناسی و منافع آن اشاره شده است؛ حدیث معروفی از نبی مکرم اسلام نقل شده است که می فرماید: «هرکسی نفس خود را بشناسد، خدای خود را خواهد شناخت». ( مجلسی، بحارالانوار).
همچنین خداوند متعال می‌فرماید: «به زودی نشانه‌های خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آنها نشان می‌دهیم تا برای آنها آشکار گردد که او حق است». (فصلت: ۵۷)
در روایتی دیگر امیرالمومنین(ع)می فرماید «معرفت و شناخت نفس، سودمندترین شناخت‌هاست». همچنین حضرت درجایی دیگر می‌فرماید: «هر قدر بر دانش شخصی افزوده شود، اهتمامش به خودش بیشتر می‌گردد و در راه تربیت و اصلاح خویش بیشتر می‌کوشد». لازم به ذکر است که در دین اسلام، خودشناسی با شناخت نیاز‌های انسانی ارتباط تنگاتنگی دارد. (مصباح ‌یزدی، خودشناسی برای خود‌سازی)
۲-۳-۹- کاربرد هوش هیجانی
پنج حیطه اصلی برای کاربرد نظـریه «هوش هیجانی» و سنجش آن وجود دارند: آموزش، مدیریت مــــنابع
انسانی، سیاست، بازاریابی و پویایی خانواده. به ترتیب، این پنج دامنه مورد بررسی قرار می‏گیرند:
۲-۳-۹-۱- آموزش
در سال‏های اخیر، موضوع هوش هیجانی برای سازمان‏دهی تلاش‏ها به منظور آموزش مهارت‏های گوناگون به کودکان مدرسه‏ای، مورد استفاده قرار گرفته است؛ مهارت‏هایی که به شکل‏گیری توانایی در مدیریت خود و روابط اجتماعی کمک می‏کنند. در متون تربیتی، معمولاً آن را «یادگیری اجتماعی و هیجانی» می‏نامند و برنامه‏هایی از آموزش مهارت‏هایی مثل حل مسئله اجتماعی و مدیریت تعارض، تا برنامه‏های آموزشی بلندتری، که زمینه‏های وسیع‏تری از رشد اجتماعی را تشکیل می‏دهند، دربر می‏گیرد.
۲-۳-۹-۲- مدیریت منابع انسانی
محل کار، عمدتا به خاطر کتاب تجاری پرفروش گلمن در هوش هیجانی، مشهورترین جنبه از کاربرد هوش هیجانی است. او با گروه‏های^[۸۸] یکی از شرکت‏های عمده مشاوره و رشد منابع انسانی به همکاری پرداخت تا میزان توانایی‏های کاری آنان را افزایش دهد و در پی آن، برنامه‏هایی برای افزایش این مهارت‏ها میان کارکنان شکل گرفت.
کوپر^[۸۹] و سواف^[۹۰] نوشته‏اند:
اگر نیروی انگیزش هوش در تجارت قرن بیستم IQ بود، در قرن بیست و یکم، EQ خواهد بود.
استفاده از EI برای تصمیمات استخدامی موفقیت ۹۰ درصدی را به همراه دارد.
با وجود اینکه این‏گونه ادعاها مبالغه‏آمیزند، نوشته‏هایی که به آرامی رو به گسترش هستند حکایت از اهمیت داشتن هوش هیجانی در محل کار دارند.
برای نمونه، یکی از معدود بررسی‏های انجام شده در کشورمان، که گل‏پرور و همکارانش روی تعدادی از کارکنان و کارگران اصفهانی انجام دادند، نشان داد از بین مؤلّفه‏های هوش هیجانی بار ـ اون، خوش‏بینی، مسئولیت‏پذیری اجتماعی، خودابرازی، همدلی و تحمّل فشار روانی قادر به پیشبرد شغلی هستند و صرفا خوش‏بینی، مسئولیت‏پذیری اجتماعی، خودابرازی و همدلی دارای مسیرهای یک‏سویه و معنادار با پیشرفت شغلی هستند. (گل‏پرور و همکاران،۱۳۸۴)
۲-۳-۹-۳- سیاست
در مقایسه با آموزش و مدیریت منابع انسانی، کاربرد هوش هیجانی در سیاست نسبتا جدید است. مارکوس^[۹۱] ، نیومن^[۹۲] و مکیون^[۹۳] کمابیش بر پایه اکتشافات مربوط به مبانی عصب‏شناختی تعامل هیجان و تصمیم‏ گیری منطقی، رویکردی از قوّه تشخیص سیاسی، با نام «هوش عاطفی»^[۹۴]تهیه کردند وارائه دادند. این رویکرد به منظور بررسی تعامل حالات روان‏شناختی گذرا (مثل خلق و هیجان) با ارزش‏ها و باورهای موجود (مانند علاقه به خود)، در مشخص کردن رفتار سیاسی، طرّاحی شد.
دیگر پژوهشگران نگاهی ویژه به موارد فردی از رهبری سیاسی داشته‏اند. گرینستین^[۹۵] در یک بررسی از همه رئیسان جمهور ایالات متحده آمریکا از روزولت^[۹۶] تا کلینتون^[۹۷] ، می‏گوید: برای موفقیت در اداره جمهوری، شش شرط لازم است:

1. 1. کارآمدی در ارتباط با عموم؛ ۲٫ ظرفیت سازمان‏دهی؛ ۳٫ مهارت سیاسی؛ ۴٫ بصیرت؛ ۵٫ روش‏شناختی؛ ۶٫ هوش هیجانی.

وی برای توجه به هوش هیجانی، بیشتر بر شاخه «مدیریت هیجانی» تمرکز می‏کند و متذکر می‏شود که رؤسای جمهور در این زمینه، متفاوت بوده‏اند. (لینلی ، ۲۰۰۴ )
۲-۳-۹-۴- بازاریابی
با عمومیت یافتن هوش هیجانی در خلال دهه ۱۹۹۰، متخصصان بازاریابی و تبلیغات علاقه‏مند به پیوند دادن تولیدات باحالات هیجانی مشتریان،از طریق فنی مشهور به «مارک تجاری هیجانی»^[۹۸] شدند^[۹۹].
با اینکه کتاب‏های «مارک هیجانی» تنها با مسامحه، به مطالعه هوش هیجانی مربوط می‏شوند، تا حدّی معقول به نظر می‏رسد که مدیریت هیجانات مشتریان بخشی از شیوه فروش تولیدات باشد. باید با مشتریان بالقوّه، ارتباط هیجانی ایجاد شود و نتایج هیجانی مطلوب در رسانه‏ها برجسته گردد.
۲-۳-۹-۵- پویایی خانواده
وجود بهداشت روانی در هر خانواده‏ای منجر به بهبود تمام عملکردهای عاطفی، شناختی و رفتاری افراد خانواده می‏شود و آنها را به بالاترین سطح ارتقا می‏دهد، به گونه‏ای که افراد از توانایی‏های ذاتی خود در حدّ کمال استفاده می‏ نمایند و یک حالت سازگاری خوب، احساس بهزیستی و نگرش مثبت به زندگی خود و دیگران در آنها ایجاد می‏کند. هوش هیجانی یکی از مؤلّفه‏های بهداشتی روانی است که در زمینه توانمندسازی خانواده‏ها نقش مؤثری دارد.
آخرین کاربرد هوش هیجانی مربوط به تربیت کارآمد و پرهیز از ناسازگاری زناشویی است. کتاب‏های راهنمای زیادی درباره اهمیت توانایی‏ها و مهارت‏های هیجانی در تربیت کارآمد و در رشد کودک برای عموم نوشته شده‏اند. برای نمونه، گاتمن^[۱۰۰] در خلال کارش، با هدایت هیجانی والدین، کشف کرد که تعامل والد ـ کودک هنگامی که هیجانات ابراز می‏شوند، برای رشد کودک حیاتی است.
به نظر می‏رسد والدین کارآمد کسانی هستند که:

1. 1. از هیجانات کودکشان آگاه می‏شوند.

1. 1. هیجان را به عنوان فرصتی برای یادگیری و صمیمیت می‏شناسند.

1. 1. همدلانه به کودکانشان گوش می‏دهند.

1. 1. به کودک کمک می‏کنند هیجاناتی را که در حال تجربه‏اند برچسب بزنند.

1. 1. هنگام جست‏وجوی راه‏حل برای مشکلی که هیجان‏ها را به وجود آورده است محدودیت‏هایی ایجاد می‏کنند. (لینلی ، ۲۰۰۴ )

بررسی‏هایی که با بهره گرفتن از مقیاس MSCEIT»»^[۱۰۱]انجام شده‏اند، ارتباطی قوی بین هوش هیجانی تربیتی و توانایی اجتماعی در کودکان را نشان می‏دهد. برای مثال، مارسلند^[۱۰۲] و لیکاوک^[۱۰۳] نمونه‏ای ۶۷ نفری از نوزادان و مادرانشان را بررسی کردند.
طبق بررسی آنان، هوش هیجانی مادران در شاخه‏های MSCEIT نشان داد: هوش هیجانی مادرانه، به ویژه ادراک هیجانی مناسب، با همدلی کودک بسیار همبسته است. هوش هیجانی بالای مادرانه با دلبستگی ایمن بالای نوزادان نیز همبسته است.
با وجود آثار گسترده در رشد هیجانی کودکان، در زمینه سنجش هوش هیجانی والدین و بررسی رابطه آن با مهارت‏ها و شگردهای تربیت کودک، کار اندکی انجام شده است.
(لینلی ، ۲۰۰۴ )
در یک بررســـی جدید، براکت^[۱۰۴] ، وارنر^[۱۰۵] و بسکو^[۱۰۶] ارتباط مــــیان هوش هیجانی را ـ که با MSCEIT

با توجه به مدل تحقیق در حالت اعداد معنی‌داری، مشاهده می‌شود که میزان آماره‌ی t بین دو متغیر کیفیت خدمات درک شده و واکنش‌های رفتاری برابر با ۳۳/۲ است و از آن جا که این مقدار در خارج از بازه‌ی ]۹۶/۱&96/1- [قرار دارد این فرضیه تایید می‌شود. با توجه به ضریب استاندارد هم می‌توان گفت که میزان تاثیر ارزش درک شده بر واکنش‌های رفتاری برابر با ۲۸/۰ است.
۶-رضایت بر واکنش‌های رفتاری تاثیر مستقیم مثبت دارد.
با توجه به مدل تحقیق در حالت اعداد معنی‌داری، مشاهده می‌شود که میزان آماره‌ی t بین دو متغیر رضایت و واکنش‌های رفتاری برابر با ۳۵/۳ است و از آن جا که این مقدار در خارج از بازه‌ی ]۹۶/۱&96/1- [قرار دارد این فرضیه تایید می‌شود. با توجه به ضریب استاندارد هم می‌توان گفت که میزان تاثیر رضایت بر واکنش‌های رفتاری برابر با ۳۸/۰ است.
۴-۸) بررسی قدرت تبیین مدل ساخت تحقیق
از معادله زیر قدرت تبیین مدل تعیین می‌شود.
BA = 0.11*Q.P + 0.25*V.P + 0.37*SATIS, Rý = ۰٫۴۹
با توجه به معادله فوق مشاهده می‌شود که متغیر کیفیت درک شده، ارزش درک شده و رضایت درحدود ۴۹% از متغیر واکنش رفتاری را به عنوان متغیر وابسته نهایی تبیین می‌کنند.
فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادات
۵-۱( بحث و نتیجه‌گیری
گردشگری در حال حاضر یکی از حوزه‌های خدماتی مهم در جهان محسوب می‌شود که به دنبال خود زنجیره‌ی ارزش زیادی را در سایر حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به دنبال دارد. از این رو رونق و پایداری بلند‌مدت آن همواره یکی از دغدغه‌های مسئولان و کارشناسان امر می‌باشد. در این میان تصمیم یک گردشگر پس از اقامت یا بازدید از یک منطقه گردشگری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که از آن در مبانی نظری غالباً تحت عنوان واکنش رفتاری یاد می‌شود. چنانچه رضایت خاطر گردشگر به شکل مطلوب تآمین شود و کیفیت درک شده با کیفیت مورد انتظار وی تطابق داشته و یا حتی بیشتر از آن باشد، آنگاه این گردشگر ترغیب می‌شود که بار دیگر به آن منطقه‌ی گردشگری سفر کند و نزد اقوام، دوستان و آشنایان، آنان را نیز به رفتن به آن منطقه گردشگری توصیه و تشویق نماید که این موضوع نیز در مبانی نظری تحت عنوان تبلیغات دهان به دهان مثبت شناخته می‌شود. بنابراین، واکنش رفتاری مثبت بایستی برای مدیران یک منطقه گردشگری به عنوان کلیدی‌ترین دستاورد و ماحصل کلیه‌ی فعالیتها و اقدامات صورت گرفته‌ی زنجیره گردشگری محسوب شود. پرواضح است که عدم تأمین رضایت خاطر گردشگر واکنش‌های رفتاری را در نقطه مقابل یاد شده به همراه خواهد داشت.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در این پژوهش واکنش رفتاری به عنوان یک متغیر وابسته در کانون توجه بوده و با توجه به مبانی نظری سایر متغیرهای میانجی و مستقل در غالب یک مدل مفهومی تعیین و روابط علی آنها بر اساس داده‌های تصادفی به دست آمده از ۳۸۴ گردشگر در مناطق گردشگری استان گیلان مورد بررسی و آزمون قرار گرفت. یافته‌های به دست آمده روابط علی یا به عبارت دیگر فرضیات پژوهش را به جز یک مورد تأیید نمود که همسو با یافته‌های پژوهش سایر محققین می‌باشد که این مقایسه در ادامه به صورت خلاصه در جدول آورده شده است.
۵-۲) نتایج آمار توصیفی
آمار نشان می‌دهد که جنسیت ۱/۵۳ درصد از پاسخ‌دهندگان مذکر و ۹/۴۶ درصد مونث می‌باشد. سن ۲/۱۰ درصد پاسخ‌دهندگان بین ۱۵ تا ۲۰ سال، ۳/۴۵ درصد بین ۲۰ تا ۳۰ سال، ۲/۲۳ درصد بین ۳۰ تا ۴۰ سال، ۱۳ درصد بین ۴۰ تا ۵۰ سال و ۸/۷ درصد بیش از ۵۰ سال می‌باشند؛ همچنین ۵/۰ درصد به این سوال پاسخ‌نداده‌اند. سطح تحصیلات ۶/۲۸ درصد پاسخ‌دهندگان دیپلم و کمتر، ۱/۲۲ درصد فوق دیپلم، ۴/۳۴ درصد لیسانس و ۶/۱۴ درصد فوق لیسانس و بالاتر می‌باشند؛ همچنین ۳/۰ درصد به این سوال پاسخ نداده‌اند. وضعیت تاهل ۸/۳۷ درصد از پاسخ‌دهندگان مجرد، ۶/۵۸ درصد متاهل، ۴/۳ درصد سایر موارد ذکر شده می‌باشند؛ همچنین ۳/۰ درصد به این سوال پاسخ نداده‌اند. وضعیت درآمد ۳۸ درصد پاسخ‌دهندگان بین ۵۰۰ هزار تا ۱ میلیون، ۲۴ درصد بین ۱ تا ۵/۱ میلیون تومان، ۸/۷ درصد بین ۵/۱ تا ۲ میلیون تومان، ۳/۶ درصد بیش از ۲ میلیون می‌باشند؛ همچنین ۲۴ درصد به این سوال پاسخ نداده‌اند. شغل ۷/۲۲ درصد پاسخ‌دهندگان دولتی، ۴۹ درصد غیر دولتی، ۱/۲۸ درصد بیکار می‌باشند؛ همچنین ۳/۰ درصد به این سوال پاسخ نداده‌اند. نحوه‌ی سفر ۵/۵ درصد پاسخ‌دهندگان حمل و نقل عمومی، ۸۷ درصد اتومبیل شخصی، ۶ درصد فوق تور، ۱ درصد سایر می‌باشند؛ همچنین ۵/۰ درصد به این سوال پاسخ نداده‌اند. تعداد دفعات بازدید ۳/۴۵ درصد پاسخ‌دهندگان از گیلان یکبار در سال، ۶/۲۷ درصد دو بار در سال، ۷/۱۰ درصد سه بار در سال، ۲/۴ درصد چهار بار در سال و ۲/۱۲ درصد فوق بیش از چهار بار در سال می‌باشند.
متغیر ارزش درک شده دارای کمترین مقدار ۵۴/۱، بیشترین ۹۸/۴، میانگین ۸۳۰۵/۳، انحراف معیار ۵۳۸۰۵/۰ و واریانس ۲۸۹/۰ می‌باشد. در بین سازه‌های ارزش درک شده بیشترین میانگین مربوط به متغیر ارزش احساسی (با میانگین برابر ۱۶۹۳/۴ ) می‌باشد.
متغیر کیفیت درک شده دارای کمترین مقدار ۲، بیشترین ۵، میانگین ۸۴۳۱/۳، انحراف معیار ۶۲۴۸۸/۰ و واریانس ۳۹/۰ می‌باشد. بین سازه‌های کیفیت درک شده متغیر شگفت‌زدگی داری میانگین بیشتری نسبت به متغیر غوطه‌وری می‌باشد.
متغیر رضایت دارای کمترین مقدار ۱، بیشترین ۵، میانگین ۴۱۵۴/۳، انحراف معیار ۵۹۹۰۵/۰ و واریانس ۳۵۹/۰ می‌باشد.
متغیر واکنش رفتاری دارای کمترین مقدار ۱، بیشترین ۵، میانگین ۲۲۵۳/۴ ، انحراف معیار ۷۳۴۷۵/۰ و واریانس ۵۴/۰ می‌باشد.
متغیر ویژگی مقصد دارای کمترین مقدار ۱، بیشترین ۵، میانگین ۷۹۶۷/۳، انحراف معیار ۶۲۳۳۶/۰ و واریانس ۳۸۹/۰ می‌باشد.
۵-۳) نتایج آمار استنباطی
در ارتباط با فرضیه اول که در آن به بررسی تاثیر ویژگی‌های مقصد بر کیفیت درک شده پرداخته شد، با توجه به مدل تحقیق در حالت اعداد معنی‌داری می‌توان گفت که فرضیه تایید شد و با توجه به حالت استاندارد می‌توان بین نمود که میزان تاثیر برابر با ۹۰/۰ است.
در ارتباط با فرضیه دوم که در آن به بررسی تاثیر کیفیت درک شده بر ارزش درک شده پرداخته شد، با توجه به مدل تحقیق در حالت اعداد معنی‌داری می‌توان گفت که فرضیه تایید شد و با توجه به حالت استاندارد می‌توان بین نمود که میزان تاثیر برابر با ۸۲/۰ است.
در ارتباط با فرضیه سوم که در آن به بررسی تاثیر کیفیت درک شده بر رضایت پرداخته شد، با توجه به مدل تحقیق در حالت اعداد معنی‌داری می‌توان گفت که فرضیه تایید شد و با توجه به حالت استاندارد می‌توان بین نمود که میزان تاثیر برابر با ۷۸/۰ است.
در ارتباط با فرضیه چهارم که در آن به بررسی تاثیر کیفیت درک شده بر واکنش‌های رفتاری پرداخته شد، با توجه به مدل تحقیق در حالت اعداد معنی‌داری می‌توان گفت که فرضیه رد شد.
در ارتباط با فرضیه پنجم که در آن به بررسی تاثیر ارزش درک شده بر واکنش‌های رفتاری پرداخته شد، با توجه به مدل تحقیق در حالت اعداد معنی‌داری می‌توان گفت که فرضیه تایید شد و با توجه به حالت استاندارد می‌توان بین نمود که میزان تاثیر برابر با ۲۸/۰ است.
در ارتباط با فرضیه ششم که در آن به بررسی تاثیر رضایت بر واکنش‌های رفتاری پرداخته شد، با توجه به مدل تحقیق در حالت اعداد معنی‌داری می‌توان گفت که فرضیه تایید شد و با توجه به حالت استاندارد می‌توان بین نمود که میزان تاثیر برابر با ۳۸/۰ است.
۵-۴) مقایسه نتایج تحقیق با تحقیقات گذشته
جدول ۵-۱) مقایسه نتایج با تحقیقات پیشین

تحقیقات پیشین
فرضیات

زارعی و همکاران (۱۳۹۱)، زابکار و همکاران (۲۰۱۰)، کاظمی و همکاران (۱۳۹۰)، جانکینگتون و گنجنارت (۲۰۱۲)، چن و تسایی (۲۰۰۷)، هسی (۲۰۱۲)

ویژگی‌های مقصد بر کیفیت درک شده خدمات گردشگری در مقصد تاثیر مستقیم مثبت دارد.

زابکار و همکاران(۲۰۱۰)، چن و چن (۲۰۱۰)، لای و چن (۲۰۱۱)، وو (۲۰۰۹)، اوه (۱۹۹۹)، زیثمال (۱۹۸۸)، هوانگ (۲۰۱۱)، رنجبریان و همکاران (۱۳۹۱)، جانکینگتون و گنجنارت (۲۰۱۲)، چن و تسایی (۲۰۰۷)، هسی (۲۰۱۲)

کیفیت خدمات درک شده بر ارزش درک شده تاثیر مستقیم مثبت دارد.

چن و چن (۲۰۱۰)، لای و چن (۲۰۱۱)، وو (۲۰۰۹)، سو (۲۰۰۴)، هوانگ (۲۰۱۱)، زارعی و همکاران (۱۳۹۱)، رنجبریان و همکاران (۱۳۹۱)، فتاحی (۱۳۸۳)، کائو و همکاران (۲۰۰۸)، جانکینگتون و گنجنارت (۲۰۱۲)، بیکر و کرومپتون (۲۰۰۰)، ریگاتی لوچینی و ماسون (۲۰۱۰)، تی ای کام (۲۰۱۱)، کانی و هدایت (۲۰۱۲)، شانک و چلادورائی (۲۰۰۸)، اوه (۱۹۹۹)

کیفیت خدمات درک شده بر رضایت تاثیر مستقیم مثبت دارد.

نظریات فقها به عنوان کارشناسان اسلامی‌و کسانی که مجوز استفاده از منابع احکام اسلامی(کتاب، سنت، عقل و اجماع) را به علت در اختیار داشتن ابزارهای استفاده از آن منابع (علوم حوزوی ) دارند، بسیار مهم و لازمالاتباع برای پیروان دین اسلام است که در این رابطه نظریات فقها به شرح ذیل مورد بررسی است:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

الف: نظریهی مشهور فقهای امامیه:
مشهور فقهای امامیه، سن مسئولیت کیفری را برای پسران، پانزده سال کامل و برای دختران ۹ سال کامل میدانند، عمدهترین دلیل مشهور در سن مسئولیت کیفری، روایت حمزه بن حمران است که قبلاً ذکر شد. حدیث مزبور در کافی با مقداری تفاوت در راویهای قبل ازابن محبوب و تفاوتهایی در متن روایت نقل شده است. البته به نظر میرسد با توجه به اینکه هر دو حدیث از یک امام نقل شده است و به ابن محبوب میرسد، دارای وحدت سند میباشد. بررسی سند روایت (حمزه ابن حمران) نشان میدهد که احمد بن محمد بن عیسی القسری که در سند روایت میباشد ضعیف است. عبد العزیزالعبدی نیز ضعیف است. حمزه بن حمران نیز که در سند حدیث قرار دارد، توسط احدی از علمای رجال تعدیل و یا توثیق نشده است. از این رو، فقط شهید ثانی^(ره) روایت را صحیح دانسته است.
ب: نظریه و اقوال مخالف مشهور فقهای امامیه:
در برابر نظر مشهور فقهای امامیه، آرای مخالفی وجود دارد، اگرچه با هم تفاوتهایی دارند، ولی از حیث مخالف بودن با قول مشهور فقها باهم موافقند، که این اقوال مخالف مشهور را میتوان در دو دسته تقسیم نمود.

1. 1. گروهی از فقها و محققان با توجه به روایاتی که در باب روزه وارد شده یا اخباری که در ابواب مختلف احکام به ما رسیده است، برای تکالیف مختلف، مراتبی را در نظر گرفته و سنین خاصی را برای هر تکلیف معین کردهاند که میتوان به نظریهی فیض کاشانی رحمه الله، علامه حلّی، آیه الله میر سید علی طباطبایی، آیه الله نجفی مرعشی، آیه الله معرفت و مرحوم نراقی اشاره کرد.

مرحوم فیض کاشانی در کتاب مفاتیح الشرایع میفرماید: جمع بین روایات ایجاب میکند که بلوغ سنی، مراتب مختلفی نسبت به تکالیف مختلف داشته است، همانطور که از احادیث روزه به دست میآید، بر دختر، قبل از سیزده سالگی، روزه واجب نیست، مگر اینکه قبل از این سن، حیض شود. از روایات حدود نیز استفاده میگردد که در نه سالگی، حد بر دختران جاری میشود و روایات دیگری در باب وصیت و عتق، دلالت دارد که ازکودک ۱۰ ساله، این قراردادها صحیح میباشد^[۸۶].

1. 1. گروه دیگری از محققان، با توجه به آیات و روایاتی که احتلام و حیض را ملاک بلوغ دانستهاند و تعارض روایات مورد استناد مشهور فقها با سایر روایات و در نظر گرفتن مقتضای اصول عملیه، مانند اصل برائت و استصماب و با توجه به واقعیات خارجی و نظر کارشناسان علوم طبیعی، معتقدند که پدیده بلوغ، یک امر تکوینی است و مراد از بلوغ در اسلام، بلوغ جنسی بوده و علامت و نشانهی قاطع آن در پسر، رسیدن به حدّ احتلام و در دختر، دیدن خون حیض است. از جمله قائلین به نظریهی فوق آیه الله معرفت، آیه الله مرعشی نجفی، آیه الله میر سید علی طباطبایی و علامه حلی و مرحوم نراقی هستندکه به بیانات برخی از آنها اشاره میکنیم؛

آیت الله معرفت: ملاک اصلی بلوغ در پسران، رسیدن به حالت احتلام و در دختران رسیدن به سنّ رشد زنانگی که با احراز خون حیض صورت میگیرد است و بلوغ یک امر طبیعی است و نقش شارع مقدس، بیان امارات و علائم متداول است و هیچ گونه تعبّد شرعی در چنین زمینه‌های طبیعی، در کار نیست^[۸۷].
علامه حلّی^(ره) : معیار کودک بودن دختران، سن کمتر از ۹ سال است، زیرا دختر در کمتر از ۹ سال خون حیض نمیبیند و دیده نشده که دختری قبل از ۹ سالگی، خون حیض ببیند، بدین جهت که خداوند، خون حیض را آفریده تا غذای جنین باشد. پس حکمت در آفرینش خون حیض، تربیت و نمو جنین در رحم زنان است و دختران، قبل از ۹ سالگی، شایستگی بارداری ندارند. لذا خون حیض در آنان آفریده نمیشود، زیرا فاقد حکمت است. همانند منی در پسران که حکمت آفرینش آن در پسران، همگون حکمت آفرینش خون حیض در دختران است که (منی) مایهی تکوین جنین است و “خون حیض” نیز غذای موجب رشد و نمو جنین و هریک از این دو، درحالت صغر وجود ندارد. از این رو، هریک دلیل و نشانهی بلوغ میباشد و پایینترین سنی که دختران ممکن است خون ببینند۹ سالگی است. پس اوّل سن حیض، ۹ سال است و لذا احتمال بلوغ دختران در این سن مطرح گردیده است^[۸۸].
میرسید علی طباطبایی: خون حیض، چیز شناخته شدهای است که دیگر ملل و طوایف مردم و نیز اطباء از آن به خوبی اطلاع دارند و چیزی نیست که بر بیان شارع متوقف باشد، بلکه همانند دیگر پدیده های طبعی در بدن انسان، مانند بول و منی که موضوع احکام شرعی قرار گرفته در شناخت آنها به بیان شارع نیازی نیست، بلکه هرگاه تحققو شناسایی گردید، احکام مربوط بر آن مترتب میگردد«و امّا البلوغ فهو شرط فی وجوب العبادات الشرعیه و حدّه الاحتلام فی الرجال و الحیض فی النساء^[۸۹]»
پس در نتیجه: از بیانات شیخ طوسی در بخش صدم از کتاب مبسوط ۳ و ذکر روایاتی مانند دو صحیحه‌ی عبدالله ابن سنان۴ و موثقهی عمّار ساباطی۵ و روایات ابی بصیر از امام صادق^(ع) ۶ و آیهی ۶ سورهی نساء نتیجه میگیریم که معیار اصلی برای رسیدن به بلوغ در پسران احتلام و در دختران، دیدن خون حیض است که این امر از فتوای مرحوم صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه با اشاره به آیهی ۱۵۲ سوره انعام نیز استفاده میشود و سایر علایم و سن، نشانههایی است که نوعیت دارد ولی موضوعیت ندارد و نیز بلوغ، امر تکوینی است نه تشریعی. البته تعیین سنی که نوعاً دختران در آن، خون حیض میبینندو پسران محتلم میشوند، از سوی قانونگذار ضرورت دارد، شایان ذکر است که برای تحقق مسئولیت کیفری، علاوه بر بلوغ جنسی، ادراک کامل(رشد کیفری) نیز لازم و ضروری میباشد. لذا سن برای مسئولیت داشتن، موضوعیت ندارد، بلکه طریقت دارد.
فصل دوم: محدودهی سنی مسئولیت کیفری از نظر مقررات قانونی
مبحث اول: محدوده‌ی سنی مسئولیت کیفری از نظر مقررات داخلی
برای سنی که درآن بتوان یک نوجوان را از نظر عقل و منطق دارای مسئولیت کیفری دانست، معیار مشخص بین المللی وجود ندارد. مجمع عمومی‌سازمان ملل متحد در سال ۱۹۸۹ میلادی، کنوانسیون حقوق کودک را تصویب و اکثر ممالک جهان از جمله جمهوری اسلامی‌ایران به آن پیوسته است. پیمان نامهی حقوق کودک صرفاً به دولتهای عضو دستور میدهد به تعیین «یک سن حداقل مبادرت ورزند که کودکان تا قبل از رسیدن به آن بنا به فرض، توانایی اقدام علیه قوانین کیفری را ندارند» در برخی جوامع، محدودیت سنی معین نشده است و سنّ مسئولیت کیفری عملاً از بدو تولد آغاز میشود. در جوامعی که حداقل سن مسئولیت کیفری مشخص شده است. تفاوتهای موجود بین کشورهای مختلف واقعاً حیرت آور میباشند، مثلاً در کشور اسکاتلند که سن مسئولیت کیفری در میان پایینترین موارد مورد بررسی یعنی ۸ سال قرار دارد، سیستم تصاعدی حضور اطفال در محاکم به نحوی طرّاحی شده که از تمامی‌نوجوانان زیر سن۱۶سال با محاکم رسمی‌قضایی مگر در مورد جرائم بسیار سنگین اجتناب ورزند، برعکس در کشور رومانی که سنّ مسئولیت کیفری از ۱۴سالگی آغاز میشود، کودکی که به آن سن رسیده باشد، عملاً به دادگاه آورده شده و مانند بزرگسالان برای جرائم مشابه ممکن است به حبس محکوم شودکه متخلفین زیر ۱۸ سال به دوره های طولانی اقامت در مؤسسات اجتماعی- آموزشی محکوم میشوند. نتیجه این که سنّ مسئولیت کیفری به خودی خود نمایانگر اتخّاذ دیدگاهی مبتنی بر بازپروری یا بالعکس، گرایش به سرکوبگری از سوی مقامات قضایی تلقّی شود. مثلاً در فرانسه که حداقّل سن مسئولیت کیفری ۱۳ سال است، کودکان ۱۰ و ۱۲ ساله هم ممکن است ناگزیر از حضور در برابر قاضی دادگاه اطفال شوند، چرا که در نوجوانان عصرما زودرسی، هوش و ابتکار بعضی از اعمال کیفری مشهود است وچه بسیارند اطفالی که مرتکب جرائمی‌نظیر ضرب و جرح شدید، حریق و سرقت‌های حرفهای میشوند. منتهی در این شرایط قاضی و اطفال فقط میتواند به صدور دستور اقدامات آموزشی و مراقبتی از جمله آزادی به قید التزام در صورتی که تشخیص دهد کودک در معرض خطر قرار دارد، مبادرت نمایند.
رژیم قانون مجازات عمومی‌سال ۱۳۰۴هـ ش
قانون مجازات عمومی‌مصوب۲۳ دی ماه ۱۳۰۴ شمسی تحت تأثیر مکتب کلاسیک وبا الهام از قانون جزای عمومی‌فرانسه و شرع مقدس اسلام، اطفال را به سه دسته تقسیم کرده بود:
۱- اطفال کمتر از ۱۲ سال:
در مورد اطفال کمتر از ۱۲ سال، قانونگذار در مادّهی ۳۴ قانون مجازات عمومی‌مقرر داشته بود که: «اطفال غیر ممیّز را نمیتوان جزائاً محکوم نمود. در امور جزائی هر طفلی ۱۲ سال تمام نداشته باشد حکم غیر ممیز را دارد». تمیز مرحلهای از رشد قوای عقلی است که در آن مرحله حسن و قبح امور را در نتیجهی مطابقت آنها با نُرمهای اجتماعی درک میکند. حال این سؤال مطرح میشد که دادرس دادگاه چگونه پی خواهد برد که انسان به این مرحله از رشد و نموّ عقلی رسیده است؟ اصولاً این مطلب جنبهی فنّی دارد و بایستی با کمک کارشناس تمیز و عدم تمیز تشخیص داده شود. مقنن در مادّهی ۳۴ قانون مورد بحث، اماره تغییر ناپذیر عدم تمیز را ارائه و فرض قانونی بر این بوده است که هر طفلی که سنّش کمتر از ۱۲ سال تمام است، فاقد قوهی تمیز میباشد. این فرضیهی قانونی از فروضی است که خلاف آن قابل اثبات نیست به این مفهوم که نمیتوان برای طفلی که کمتر از۱۲ سال رادارد و قانوناً غیر ممیّز است، اقامهی دعوی نمود و او را تحت تعقیب و مجازات قرار داد. چنین اطفالی، جزائاً فاقد مسئولیت بوده و در صورت ارتکاب جرم میبایست جهت تعلیم و تربیت به اولیای آنها با الزام به تأدیب و تربیت تسلیم شوند. این قبیل اطفال ولو آنکه مرتکب قتل هم بشوند، معاف از تعقیب و مجازات بوده و مراجع قضایی مکلف بودند که آنان را به اولیای خود جهت تأدیب و تربیت تسلیم نمایند.
۲- اطفال بین۱۲تا۱۵ سال
آنچه از مفهوم مادهی ۳۴ قانون مجازات عمومی‌برمیآید این است که سنّ ۱۲ سالگی از نظر قانونگذاری سرحد بین تمیز و عدم تمیز است. حدّ بین شعور و لاشعور است. قبل از ۱۲ سالگی سنّ غفلت و بی خبری است و بعد از ۱۲ سالگی سنّ آگاهی و اطلاع و تمیز است. منتهی باید به این نکته توجه نمود که قبل از سنّ ۱۲ سالگی خلاف فرضیهی عدم تمیز قابل اثبات نیست، لکن بعد از رسیدن به این سن می‌توان خلاف آن را به اثبات رسانید. در این مرحله طفل از قوه‌ی تمیز برخوردار بوده ولی به سن بلوغ نرسیده است. بنابراین چنانچه مرتکب جرمی‌شود قاعدتاً نباید مسئول و مقصر شناخته شود، منتهی قانونگذار به منظور ایجاد ترس و هراس در طفل مجرم در مادهی ۳۵ همین قانون تأکید میکند: «اگر اطفال ممیّز غیر بالغ که به سنّ ۱۵ سال تمام نرسیدهاند مرتکب جنحه و یا جنایتی شوند فقط به ۱۰ الی ۵۰ ضربه شلاق محکوم میشوند، ولی در یک روز زیاده از ۱۰ ضربه و در دو روز متوالی زیاده از ۱۵ ضربه شلاق نباید زده شوند». بدین ترتیب اختیار دادگاهها در مورد طفل بزهکار بین ۱۲ تا ۱۵ سال تمام، منحصر به صدور حکم شلاق، آن هم حداکثر ۵۰ ضربه بود. منتهی نکتهی قابل تأمل این بود که اگر طفلی فرضاً مرتکب جنحه و جنایتی نمیشد ولی عمل ارتکابی او طبق قانون خلاف تلقی میشد، آیا باز هم مقصر شناخته میشد یا اینکه از مجازات معاف میبود، در اینجا قانونگذار تکلیف این قبیل اطفال را مشخص نکرده بود^[۹۰].
۳-اطفال بین ۱۵ تا ۱۸ سال:
در مورد اطفال بین ۱۵ تا ۱۸ سال تمام، مقنن این قبیل اطفال را علی الاصول واجد مسئولیت شناخته و برای آنان مجازاتهایی پیش بینی نموده است. در مادهی ۳۶ این قانون آمده است: « اشخاص بالغ که سن آنها بیش از ۱۵ سال تمام بوده ولی به ۱۸ سال نرسیدهاند اگر مرتکب جنایتی شوند، مجازات آنها حبس در دارالتأدیب است که حداکثر آن از ۵ سال تجاوز نخواهد نمود و اگر مرتکب جنحه شوند مجازات آنان کمتر از نصف حداقل و زیادتر از نصف حداعلای مجازات مرتکب همان جرم نخواهند بود»
بدین ترتیب هرگاه طفلی کمتر از ۱۸ سال مرتکب جرم و جنحهای شود که مطابق قانون مجازات آن حبس بین شش ماه تا سه سال حبس باشد، مجازات طفل بزهکار در مورد جرم بین سه ماه تا یکسال و نیم حبس و اگر مرتکب جنایتی گردد ولو آنکه جرم ارتکابی قتل هم باشد، حداکثر مجازات همان حبس به مدت ۵ سال در دارالتأدیب است. متأسفانه سیستم قانون مجازات عمومی‌سال ۱۳۰۴ در مورد اطفال بزهکار نتایج مطلوبی به بار نیاورد و مورد انتقاد قرار گرفت، زیرا، اوّلاً- برای رسیدگی به جرم ارتکابی اطفال و نوجوانان دادگاه ویژه وجود نداشت و به جرائم اطفال مانند بزرگسالان در دادگاه جنحه رسیدگی میشد. ثانیاً- در دادگاه جنحه یا در دادگاه جنائی جهت دادرسی اطفال بزهکار همان قواعد دادرسی بزهکاران بزرگسال رعایت و اجرا میشد، ثالثاً- محکومیت به حبس کودکان مجرم ۱۵ تا ۱۸ سال در دارالتأدیب بود، در حالی که در آن زمان در کشور ما دارالتأدیب به‌اندازهی کافی ساخته نشده بود و تنها اقداماتی که صورت گرفته، این بود که یک قسمت از زندانهای عمومی‌رااز سایر قسمتهای دیگر جدا کرده و به آن نام دارالتأدیب نهاده بودند. در نتیجه اطفال بزهکار وقتی از زندان خارج می‌شدند به مراتب فاسدتر میشدند^[۹۱].
ب: محدودهی سنّی مسئولیت کیفری در قانون مجازات اسلامی:
مادهی ۴۹ قانون مجازات اسلامی‌مقرر میدارد؛ «اطفال در صورت ارتکاب جرم مبرّا از مسئولیت کیفری هستند و تربیت آنان به نظر دادگاه به عهدهی اطفال و عندالاقتضاء کانون اصلاح و تربیت اطفال می‌باشد». در قانون مجازات اسلامی‌در تبصرهی ماده ۴۹منظور از طفل را مشخص نموده و مقنن اضافه می کند که: «منظور از طفل کسی است که به حدّ بلوغ شرعی نرسیده باشد». در قانون مجازات اسلامی‌حدّ بلوغ شرعی تعریف نشده است و برای تعیین حدّ بلوغ شرعی ناگزیر میبایست به مقررات قانون مدنی مراجعه نماییم که به نظر میرسد از آنجایی که قانون مجازات اسلامی‌برگرفته شده از احکام اسلامی‌است و در احکام و مبانی فقهی اسلامی‌سن مسئولیت کیفری در پسران ۱۵ سال تمام هجری قمری و در دختران ۹سال تمام هجری قمری است.
منظور نظر قانون مجازات اسلامی‌از بلوغ شرعی نیز همان سن مندرج در مبانی فقهی است که این سن نیز در “قانون مدنی” به عنوان سن مسئولیت کیفری قرار داده شده است که در تبصرهییکمادهی ۱۲۱۰ قانون مدنی اصلاحیه مورخه۱۴‏/۸‏/۱۳۷۰ مجلس شورای اسلامی‌آمده است«سنّ بلوغ در پسران ۱۵ سال تمام قمری و در دختران ۹ سال تمام قمری است». بدین ترتیب باید توجه داشته باشیم که وقتی میگوییم نه سال تمام قمری یعنی ۸سال و ۹ماه شمسی و پانزده سال قمری یعنی ۱۴ سال و ۷ماه شمسی و در نتیجه بالای این سن شخص، مسئولیت کیفری کامل را دارد و با او مانند یک انسان بزرگسال رفتار میشود.
مبحث دوم: عوامل رافع مسئولیت کیفری در قوانین داخلی ایران

1. 1. طفولیت یا صغر سنی: