در‌‌این روش، هدر رفت آب از طریق تبخیر بسیار اندک است، اما ‌‌این روش ریسک حرکت کند آب و تجمع نمک را افزایش میدهد. استفاده از ‌‌این روش برای برخی از مناطق مرطوب مناسب است.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در هندوستان، آبیاری زیرزمینی در وسعتی محدود و برای کشت سبزیجات در دریاچه‌ی دال کشمیر و برای درختان نارگیل در خاک‌های کوتانادا در کرالا، اجرا میشود
.
روش‌های پیشرفته‌ی بهرهبرداری از آب:
بهره وری رضایتبخش از آب به معنای استفاده‌ی مقدار صحیح آب به منظور حفظ رطوبت در حوزه‌ی ریشه‌ی گیاه به میزان ثابت و کافی و با هزینه‌ی قابل قبول و حداقل اتلاف آب، زمین، انرژی و کارگر می‌باشد.
به منظور مبارزه با شرایط خشکسالی و کم آبی بویژه در مناطق خشک و نیمه خشک روش های آبیاری نظیر آبیاری بارانی و آبیاری قطره‌‌ای، بکار میرود.
دو روش فوق در آبیاری تحت فشار با کم کردن میزان مصرف آب موجود و افزایش قابل توجه آبیاری سطح زیر کشت بازده آب مصرفی را افزایش میدهند.‌‌این دو روش را میتوان برای همه انواع محصولات بسته به نوع خاک زراعی، شیب، منبع آب و کشاورزان و … بکار برد. با اجرای ‌‌این روش های آبیاری ذخیره‌ی آب و افزایش بازده، تضمینی است.
۱) روش بارانی:
در‌‌این روش، بسته به نوع خاک، آبیاری در دوره‌های ۳ تا ۶ روزه صورت میگیرد و محصول با اسپری آب، تحت فشار تنظیم شده و با بهره گرفتن از لوله‌ها و نازلها با اندازه‌ی مناسب در سرعتی متناسب با نفوذپذیری خاک، آبیاری میشود. با بهره گرفتن از‌‌این تکنیک‌ها می توان اطمینان حاصل کرد که با انتخاب مناسب اندازه‌ی نازل، فشار و کارگذاری مناسب نازلهاو لوله‌های جانبی میتوان به بیشترین میزان کنترل آب دست پیدا کرد.
بکارگیری ‌‌این روش به ما ‌‌این اجازه را میدهد تا با آبیاری خاک‌هایی که نسبتاً کمتر نفوذپذیرند، خطر فرسایش و تلفات نشت آب به حداقل کاهش یابد. به علاوه روش بارانی به طور قابل توجهی در مصرف آب صرفهجویی میکند. اما ‌‌این روش برای خاک‌هایی با میزان نمک بالا مطلوب نمیباشد. محبوبیت روش بارانی در مناطق کم آب هندوستان به ویژه مناطقی که از مخازن و کانال‌های جمعآوری آب استفاده میشود، رو به افزایش است.
روش آبیاری قطره‌‌ای:
در روش آبیاری قطره‌‌ای، آبیاری به صورت روزانه و تنها در قسمتی از خاک که در مجاورت ریشه-‌ی گیاه است صورت میگیرد.‌‌این نوع آبیاری از طریق قطره چکانهایی که در محل‌های مناسبی جا سازی شده و به لولههای پلاستیکی در بالا یا زیر خاک متصل هستند برای آبیاری محصولات ردیفی اجرا میشود. هیچ گونه تنش رطوبتی به گیاه وارد نمیشود از ‌‌این رو رشد گیاه بطور یکنواخت است.‌‌این روش کاهش مصرف آب را با کاهش میزان تبخیر و نفوذ در خاک تضمین میکند. تنها مقدار مورد نیاز آب بر اساس مقدار نیاز به تبخیر و نفوذ کافی، به گیاه داده میشود.‌‌
این روشی است که در مصرف ‌آب بسیار صرفهجویی کرده و از ‌‌ایجاد توده‌های نمک جلوگیری مینماید. با ‌‌این روش بازده آب مصرفی افزایش مییابد. هر چند ‌‌این روشی پرهزینه و گران محسوب میشود اما با وجود‌‌این در آبیاری مزارع وسیع نارگیل، موز و انگور و … هم ترجیحاً ‌‌این روش بکار میرود.
مقایسه آبیاری بارانی و قطره‌‌ای:
آبیاری بارانی:
روش آبیاری بارانی جایگزین مناسبی برای روش‌های آبیاری ثقلی/ سطحی است. به دلیل مصرف آب کمتر، نیاز اندک به نیروی کارگر، تطابق با نواحی تپهای، جلوگیری از سرمازدگی، امکان کوددهی به صورت محلول.
ذخیره‌ی آب در حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد بوده و از‌‌ این رو با بکارگیری‌‌این روش میتوان تا ۵۰٪ سطح زیر کشت را افزایش داد.
آبیاری قطره‌‌ای:
این روش برای کشت محصولات با ارزش در فضاهای وسیع، بسیار مناسب است. آب مورد نیاز گیاه به مقدار دقیق به صورت روزانه از طریق یک شبکه‌ی سیستم لولهکشی به حوزه‌ی ریشه‌ی گیاه می رسد. از ‌‌این رو هیچ اتلاف آبی چه در مرحله‌ی انتقال و چه در مرحله‌ی توزیع وجود ندارد. تبخیر سطحی خاک نیز بسیار اندک است. زیرا آب تنها به ناحیه‌ی ریشه‌ی گیاه هدایت میشود و سایه‌ی سایبان از تبخیر آب جلوگیری میکند.‌‌این روش میتواند در مناطق کم آب اجرا شود. ذخیره آب حدود ۴۰ تا ۷۰ درصد بوده و بازده نیز از ۱۰ تا ۱۰۰ درصد برای محصولات مختلف افزایش مییابد.
تشخیص چگونگی روش آبیاری:
جهت افزایش بازدهی مصرف منابع محدود آبیاری، نکته‌ی مهم‌‌این است که دوران حساس و بحرانی رشد محصول را که در‌‌این دوران کمبود رطوبت خاک بازدهی محصول را کاهش میدهد، تعیین شود.
در دوران خشکسالی، حداکثر سطح زیر کشت بایستی با منابع آب موجود آبیاری شود. مناطق بسیاری در هندوستان وجود دارد که آبیاری بارانی و قطره‌‌ای باید بیشتر از آبیاری سطحی به کار گرفته شود. از ‌‌این رو، برای حصول به‌‌این هدف لازم است که شرایط منطقه و رشد محصولاتی که بیشتر برای‌‌این نوع آبیاری مناسب هستند، شناسایی شود.
اتوماسیون در آبیاری:
اتوماسیون در سیستم آبیاری از ‌‌این رو مورد نیاز است که مصرف آب به حداقل ممکن کاهش یافته و به علاوه یک آبیاری منظم و یکنواخت را تضمین میکند. زمانی که سیستم آبیاری اتوماتیک میشود بایستی سیکلهای مداوم آبیاری با تضمین‌‌ اینکه منابع موجود در صورت لزوم توزیع خواهند شد،‌‌ایجاد شوند.
روش‌-های آبیاری نظیر بارانی و قطره‌‌ای که آبیاری در آن-ها به صورت مداوم صورت می-گیرد باعث حفظ خاک شده و سطح آب را نسبتاً ثابت نگه میدارد و از ‌‌این رو تنش آبی گیاه را به حداقل کاهش میدهد. (فن^[۸۲]،۱۹۸۲).
به علاوه باید به مصرف بهینه‌ی آب از طریق آبیاری بارانی و قطره‌‌ای در مناطق کم آب و خشک تأکید کرد. کنترل تناوب بالای آبیاری در روش قطره‌‌ای باید به صورت اتوماتیک صورت گرفته و قادر باشد به تغییرات سریع و اندک در آب موجود در خاک یا آب گیاه و یا تبخیر، پاسخ دهد. اتوماسیون به طور گسترده‌‌ای در باغبانی علمی برای کنترل دقیق آب مطرح شده است.
اتوماسیون به کارگران امکان میدهد که زمان کمتری را برای آبیاری صرف کنند.
به علاوه پاک کردن فیلترها از خاک رس برای حفظ تأثیر فیلترها ضروری است. در سیستم‌های لولهکشی و کلاً در آبیاری اتوماتیک به تجهیزات فیلترینگ آب نیاز است.
روش آبیاری بارانی به پمپاژ آب از منبع (چاه یا تانک)و فرستادن آن به درون لوله‌هایی که در سطح خاک یا بالای محصولات قرار گرفته اند و تا حد امکان، اسپری یکنواخت آب که شبیه بارش باران است، گفته میشود.. در ‌‌این روش بدون نیاز به هموار کردن و یا تسطیح زمین میتوان عملیات آبیاری یکنواخت و کنترل شده‌‌ای را بر روی خاک‌های کم عمق، زمین‌های شیبدار و یا موجی، اجرا کرد. با روش بارانی میتوان منابع محدود آب را حفظ کرده و افزایش بازده آب مصرفی را تضمین نمود.
اسپری آب بوسیله‌ی جریان آب تحت فشار از طریق روزنه‌های کوچک آبپاش‌ها که به منظور تولید فشار برای هر کدام، یک بوستر پمپ (تلمبه‌ی کمکی) ضروری است، صورت میگیرد و جهت انتقال و توزیع آب در مزرعه به لوله کشی نیاز است. یک سیستم بارانی به شرطی خوب است که شرایط زیر را دارا باشد:
۱) نیاز محصول به آب را تأمین کند.
۲) کمبود رطوبت خاک را با سرعت مناسب جبران کند. ‌‌این سرعت نباید از سرعت نفوذ و زمان مورد نیاز تجاوز کند و نه ‌‌این که میزان ذخیره‌ی آب در خاک را افزایش دهد.
شرایطی که نشان دهنده‌ی ارجحیت آبیاری بارانی است:
۱) ‌‌این روش آبیاری صرفنظر از توپوگرافی زمین برای زمین‌هایی با شیب تند مناسب است.
۲) هیچ نیازی به تسطیح پر هزینه نمیباشد.
۳) این روش به فضای کمتری نسبت به کانالهای بزرگ آبیاری نیاز دارد.
۴) این روش با انواع گوناگون خاک قابل اجرا است.
۵) با ‌‌این روش میتوان در مصرف آب و نیروی کارگیری صرفهجویی کرد.
۶) نصب و اجرای ‌‌این روش بسیار سهل و آسان است.
۷) با ‌‌این روش میتوان از سرمازدگی گیاه جلوگیری کرد.
چرا آبیاری بارانی روشی مطلوب است؟
آبیاری بارانی به عنوان یک آبیاری تکمیلی زمانی بکار میرود که بارندگی ناچیز بوده و یا فواصل زمانی زیادی بین هر مرتبه بارندگی وجود داشته باشد و یا ‌‌اینکه آب کافی برای آبیاری محصولات زراعی در دسترس نباشد. گاهی آبپاش‌ها به‌‌این دلیل استفاده میشوند که به جوانهزنی و رشد اولیه‌ی دانه در زمان‌هایی که به ویژه ممکن است گیاه به عواملی نظیر شوری، دمای بالا و سله بستن خاک حساس باشد، کمک کرده باشند.
اصول سیستم آبیاری بارانی:
سیستم بارانی در یک مزرعه به دلایل زیر انتخاب میشود:
الف) داشتن ظرفیت برای تأمین آب مورد نیاز محصول
ب) تأمین آب با سرعت مناسب بطوریکه از سرعت نفوذ خاک تجاوز نکند.
پ) تأمین آب با حداقل هزینه
ت) ترکیب سرمایه، انرژی و نیروی کارگر برای به حداقل رساندن هزینه‌های آبیاری.
ث) تولید محصولاتی که از نظر اقتصادی، استفاده از ‌‌این سیستم آبیاری را توجیه کند.
الف) ظرفیت تأمین آب مورد نیاز:
ظرفیت سیستم بارانی باید به گونه‌‌ای باشد که نیاز محصولات بطور مداوم با آب موجود در خاک در طول فصل رشد تأمین شود. از ‌‌این رو، ظرفیت سیستم به عوامل زیر بستگی دارد:
– سرعت برآورد تبخیر و تعرق محصول
– عمق ریشه‌ی گیاه
ویژگیهای ذخیره‌ی آب در خاک به ‌‌این معنی که آب موجود در خاک را بالاتر از نقطه‌ی میانگین بین ظرفیت مزرعه و درصد پلاسیدگی گیاه نگه داشت تا بتوان به رشد بهینه گیاه و تولید بهینه دست یافت.

فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱ روش تحقیق
این پژوهش در قالب یک طرح پیمایشی و بصورت مقطعی ، انجام شد. داده های این مطالعه، در ماه های تیر و مرداد ۱۳۹۲ و در شهر یزد جمع آوری شدند.
۳-۲ جامعه آماری
جامعه آماری عبارتست از کلیه عناصر و افرادی که در یک مقیاس جغرافیایی دارای یکی یا چند صفت مشترک باشند. هرچه جامعه آماری کوچکتر باشد می توان آن را دقیق تر از یک جامعه آماری بزرگتر مطالعه نمود.اگر حجم جامعه ۳۰ نفر یا کمتر باشد محقق تقریبا باید در کل جامعه را به عنوان نمونه انتخاب کند.در تحقیق پیش رو جامعه آماری هتل های سنتی شهر یزد ۲۲ عدد می باشد .بدین سبب تمامی جامعه آماری مورد بررسی قرار گرفته است.
علاوه بر ۲۲ هتل سنتی شهر یزد ۵ پرسشنامه توسط کارشناسان امور گردشگری اداره میراث فرهنگی تکمیل گردیده است.
۳-۳ برخی هتل های سنتی استان یزد
۳-۳-۱ هتل سنتی مهر
هتل سنتی مهر در ساختمانی تاریخی معروف به زرگر یزدی احداث شده است. این ساختمان در دوره قاجاریه بنا شده و شامل حیاط اصلی،نارنجستان، بادگیر و … می باشد.این هتل ۴ ستاره
می باشد.
۳-۳-۲ هتل موزه فهادان
در ساختمانی معروف به خانه تهرانی ها احداث گردیده است. این ساختمان در زمان قاجاریه بنا شده است. زیبایی این بنا و بزرگی آن باعث شده بود تا این ساختمان مدت زمانی نیز، به عنوان دفتر کنسول گری اقتصادی برخی کشورهای اروپایی همچون فرانسه و آلمان قرار بگیرد. ساختمان این هتل شامل سه حیاط، نارنجستان و عمارت کلاه فرنگی و … می باشد.این هتل ۴ ستاره می باشد.
۳-۳-۳ هتل آنتیک ملک التجار
در خانه ای به همین نام تاسیس شده، این خانه متعلق به فردی به نام حاجی علی عسکر شیرازی از تجار با سابقه یزدی بوده است. ورودی آن کوچه ای باریک و طولانی و با دیوارهایی بلند می باشد. دیوار و سقف اکثر اتاق ها نقاشی شده که بعضا از آب طلا برای نقاشی بهره برده اند. این آثار هنری از لحاظ اسلوب کاملا با نقاشی های عمارت نارنجستان شیراز هماهنگی دارد.ورودی زیبا، هشتی شش ضلعی، قسمت زمستانه، اتاق آیینه و … بر زیبایی این بنا افزوده است.این هتل ۵ ستاره می باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۳-۴ هتل تاریخی لب خندق
در خانه ای تاریخی مشهور به طیبی احداث شده است. این ساختمان در اواخر دوره قاجاریه بنا شده است. ساختمان این هتل از دو حیاط شامل حیاط اصلی و نارنجستان، یک بادگیر زیبا، تالار و … تشکیل شده است.این هتل ۴ ستاره می باشد.

۳-۳-۵ هتل مظفر
این بنا به اظهارات مولفان تاریخ محلی یزد در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری شمسی احداث شده است که به پشت باغ نیز معروف است.این هتل ۳ ستاره می باشد.
۳-۳-۶ هتل باغ مشیر الممالک
این هتل اولین هتل باغ ایرانی و بزرگترین هتل سنتی می باشد که دارای نهر جاری آب و باغ بسیار وسیعی است که متعلق به دوره قاجاریه می باشد.این هتل ۴ ستاره می باشد.

۳-۳-۷ هتل داد
هتل داد یادگاری هشتاد ساله است که در مرکز تاریخی شهر یزد و در مجاورت آثار شناخته شده میراث فرهنگی قرار گرفته است. قوس ها، طاق نماها و نورگیرهای بسیار زیبا در گوشه گوشه بنا چشم را خیره می سازد. پیوند کاهگل و آجر که از قدیمی ترین مصالح مورد استفاده کویر نشینان بوده است از جلوه های معماری این هتل است.
این هتل دارای ۶۱ باب اتاق یک تخته، دو تخته و سه تخته با طراحی سنتی و امکانات رفاهی مدرن می باشد. رستوران سنتی با غذاهای متنوع ایرانی و فرنگی در محیطی آرام و زیبا و همچنین کافی شاپ از ویژگی های بارز این مجموعه است.این هتل دارای تالارهای مختلف جهت برگزاری جشن، سمینار، همایش و سایر مراسم می باشد.این هتل ۴ ستاره می باشد.
۳-۳-۸ هتل کورش
هتل سنتی کوروش یزد با قدمتی ۴۰۰ ساله و معماری و تجهیزات کاملا سنتی و در عین حال مجهز به کلیه امکانات رفاهی ومدرن، در محل خانه تاریخی حاج علی اکبر نجفی یزدی در مرکزبافت سنتی شهر و هم جوار با زندان اسکندر و مسجد جامع آرمیده است اتاق ها شامل یک تخته ،دو تخته و سه تخته و سوئیت به همراه سرویس کامل، یخچال همراه با مینی بار، اینترنت پرسرعت، تلویزیون،سیستم گرمایشی وسرمایشی(اسپیلت) و غیره.این هتل ۳ ستاره می باشد.
۳-۳-۹ هتل ادیب الممالک
هتل سنتی ادیب الممالک با قدمت بیش از ۲۰۰ سال متعلق به دوره قاجاریه ، گوهریست گرانبها، زاییده کویر واقع در بافت تاریخی یزد. این مجموعه شامل پنج دری(شاه نشین)، سه دری و دو دری و تالاری با شکوه با اتاقهای طبقه دوم،که به گونه ای زیبا مجموعه ای متقارن را تشکیل میدهند. از شاهکار های جذاب و بی نظیر این مجموعه میتوان به حمام سنتی و سرداب و پاکنه اشاره نمود. این حمام که در نوع خود بی نظیر است شامل تون حمام که وظیفه سیستم گرمایشی آب خزینه و کف حمام را به عهده دارد که این مهم طی جا سازی ظروف بزرگ مسی که حرارت را به محل منتقل میکند، انجام میگیرد و همچنین رختکن زیبا با حوضچه های دست نخورده به همراه آجر نما و طرح های هندسی که زیبایی آن را دو چندان نموده است. سرداب، محلی که تنها در خانه های اشرافی میتوان یافت با اختلاف دمای فاحش نسبت به دمای خانه، محل عبور آب قنات، و استراحتگاه تابستانی اهل خانه و محل نگهداری مواد غذایی بوده است.این هتل ۴ ستاره می باشد.
۳-۳-۱۰ هتل واحه
این هتل در بافت تاریخی یزد در مجاورت مسجد جامعه یزد می باشد که به دوره افشاریه باز
می گردد.

۳-۳-۱۱ هتل لاله
ساختمان هتل لاله یزد(خانه تاریخی گلشن) متعلق به دوره قاجار می باشد . این بنا تا قبل از سال پنجاه و هفت به عنوان منزل مسکونی مورد استفاده قرار می گرفت که پس از چند سال متروکه بودن از اوایل سال هفتاد و نه بازسازی آن آغاز گردیده و بعد از طی سه سال، کار بازسازی به اتمام رسیده واز ابتدای سال هشتاد و دو به بهره برداری کامل رسید.
هتل با واقع شدن در قلب شهر یزد و در نزدیکی مراکز خرید و بافت تاریخی دسترسی به این اماکن را آسان نموده است.این هتل ۴ ستاره می باشد.
۳-۳-۱۲ هتل کاروانسرای یزد
این هتل نمونه ای ارزشمند از یادگاری های معماری قرون گذشته مربوط به دوران قاجاریه می باشد.این هتل ۳ ستاره می باشد.

۳-۳-۱۳ هتل والی
این هتل تنها هتل دوره صفویه یزد است که قدمت آن به بیش از ۴۰۰ سال می رسد.فضای اندرونی و بیرونی و هشتی با گچکاری و کاربندی های فوق العاده زیبا،نارنجستان و سرداب با آب روان که مسیر قنات را به متراژ پنجاه متر احیا و به نمایش گذاشته ،انعکاس پنج دری و سه دری های قرینه و تالار مرتفع در حوض آب بزرگ حیاط بسیار چشم نواز بوده ،با توجه به موقعیت هتل در بین مجموعه امیر چقماق و مسجد جامع و روبروی بازار اصلی شهر دسترسی مهمان را به بافت قدیم آسان نموده ،و فضای رستوران و کافی شاپ که به طور سنتی تزیین گردیده با غذاهای محلی ایرانی خاطرات زندگی در ایام قدیم را زنده نموده بادگیر بلند و پشت بام این مجموعه نمای زیبای بافت قدیم یزد را به شما نشان می دهد.این هتل ۳ ستاره می باشد.
۳-۳-۱۴ هتل جاده ابریشم
این هتل در فاصله ۱۰۰ متری مسجد جامع یزد در قدیمی ترین منطقه مسکونی شهر یزد که به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است واقع شده است. این هتل ۲ ستاره می باشد.
۳-۳-۱۵ هتل سنتی سروش

در گوش دادن واقعی منظور این نیست که یک گوشه نشسته ودهانمان هم بسته باشد .گوش دادن فرایند فعالی است که لازمه آن مشارکت است (رادفر وهمکاران ، ۱۳۸۷ ، ص ۴) .
مفهوم مهارتهای ارتباطی شنیداری ( گوش دادن) ، این نیست که در هنگام گوش دادن به صحبتهای یک فرد، صرفاً گاهگاهی سر تکان دهیم و با ذکر کلمه ها و عباراتی مانند : صحیح، آهان، که اینطور، عجب و … وانمود کنیم که به صحبتهای او گوش میکنیم. در فرایند ارتباط مستقیم، بین ما و مخاطب برای برقراری ارتباط، واسطه ای وجود ندارد، درک پیام حائز اهمیت است. این امر هنگامی تحقق خواهد یافت که پیام گوینده را دقیقاً و بی کم و کاست بشنویم. در غیراین صورت، محتوای پیام و هدف گوینده را درک نخواهیم کرد و ارتباط مؤثر و هدفمند بین ما برقرار نخواهد شد ( عباسی ، ۱۳۹۰ ) .

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ارتباطات بین فردی ، از جمله گسترده ترین ارتباطات انسانی است . همچنین از ارکان مهم و مبنای شکل گیری یک نظام اجتماعی حضور اقشار مختلف مردم و پیوند و ارتباط میان این افراد است . جامعه انسانی نیز به عنوان نظامی اجتماعی ، میان اجزاء آن ارتباط و پیوند وجود دارد .
ما بخش عمده ای از زندگی خود را در ارتباط با دیگران سپری می کنیم و یا در فکر آن به سر می بریم که ارتباطات موثری داشته باشیم. مهم ترین ابزار ارتباط زبان است، اما اولین ابزار ارتباط میان فردی لبخند اجتماعی است که بین هفته دوم تا هشتم ابراز می شود . انسان موجودی اجتماعی است به همین خاطر به روابط بین فردی نیاز دارد. سلامتی روان ما هم بستگی کاملی با کیفیت روابطمان با دیگران دارد. بسیاری از دانشمندان یکی از شاخص های سلامتی را میزان برقراری و حفظ روابط و تشریک مساعی با دیگران ذکر می کنند. افرادی که در این نوع روابط دچار مشکل هستند، اغلب دچار اضطراب های بیهودگی و انزوای روز افزون می شوند. به همین دلیل برای دور ماندن از رنج و تنهایی و کسب محبت مجبور به برقراری روابط انسانی موثر و مفید هستیم ( عاشوری ، ۱۳۹۰) .
درکتب ارتباطی خصوصا مبانی ارتباطات ، ارتباط را به انواع مختلفی چون : خصوصی ، جمعی ، نوشتاری ، ملی و فراملی ، کلامی و غیر کلامی ، انسانی و غیر انسانی ، سازمانی و غیری سازمانی و نمادین و …. تقسیم می کنند . اما به نحو کلی ارتباط را می توان به دو نوع انسانی و غیر انسانی تقسیم کرد که دو طرف ارتباط ، فرد و انسان مختار و عاقل قرار دارند این ارتباطات انسانی در سه سطح درون فردی ، میان فردی و جمعی قابل تقسیم هستند . (( ارتباط درون فردی یا همان ارتباط با خود به فعالیت هایی مانند پرورش افکار ، تصمیم گیری ، گوش دادن ، خود نگری و … گفته می شود . ارتباط میان فردی ، به ارتباط و مراودات بین دوفرد اطلاق می شود این نوع ارتباط شامل گفتگو ، مصاحبت و مذاکره گروهی و … می شود .در ارتباط جمعی ، فرد پیامی را به جمعی از مخاطبان می فرستد .این نوع ارتباط ممکن است مستقیم ، نظیر ارتباط چهره به چهره که طی آن پیامی از گویند به شنوندگان منتقل می شود یا مانند پیامی که توسط ابزارهایی مانند رادیو و تلویزیون پخش می شود ، غیر مستقیم باشد )) ( بستانی ، ۱۳۸۶ ، ص ۱۵ ) .
بدین ترتیب ارتباط میان فردی را اینگونه تعریف میکنیم :
فرایند پویا و پیوسته ، مبتنی بر همگرایی و اعتمادی متقابل بین دو فرد است که در آن با بهره گرفتن از گفتار ، نوشتار ، علایم و رفتار ،‌ فکر ، پیام و یا اطلاعات ، مبادله می شوند . که این تعریف دارای ویژگی های زیر است :
ارتباط یک فرایند است : برای برقراری ارتباط باید حداقل دو نفر در سلسله رویدادهایی مستمر و پویا درگیر شوند که طی آن ، هر دو یک از آنها تحت لوای نظام تعیین کنندگی متقابل بر یکدیگر تاثیر می گذارند و از یکدیگر تاثیر می پذیرند . این دو نفر به طور همزمان یکدیگر را در چنین بافتی ، ادراک و ماوقع را معنا کرده و براساس همین ادراکات و معانی در مورد نحوه واکنش و پاسخ خود تصمیم گیری می کنند ( هارجی ، ساندرز ، دیکسون ، ۱۳۷۷ ، ص ۲۱) .
ارتباط یک تبادل است : علی رغم نظر برخی نظریه پردازان قدیمی چون کلود شانون و وارن ویوور ^[۴۸] که ارتباط را فرایند خطی می دانستند که طی آن ، منبع ، پیام را فرمول بندی و به گیرنده منتقل می کرد ، نظریه پردازان دیگر چون مایرز به ماهیت پویا و متغیر فرایند ارتباط توجه داشته و بر تاثیر ارتباط برقرار کنندگان بر یکدیگر در یک سیسیتم دو سویه تاکید دارند . این تاثیر بین افراد ، همان تبادلی است که ارتباط ، در بردارنده آن می باشد . چناچه یکی از طرفین ارتباط ، داخل این سیستم دو سویه ارتباطی نشود ، ارتباط به معنا واقعی خود شکل نگرفته است این دیدگاه به دیدگاه تعاملی یا تبادلی نیز معروف است (هارجی ، ساندرز ، دیکسون ، ۱۳۷۷ ، ص ۲۴ ) .
ارتباط هدفمند است : یکی دیگر از ویژگی هایی که در تعریف اصلاحی ارتباط میان فردی بیان شد هدفمندی ارتباط است ،(طرفین ارتباط هدفهایی دارند،آنها می خواهند از ارتباط خود نتیجه ای مطلوب بگیرند،همین هدفمند است که نیروی محرکه ارتباط را افزایش میدهد و تبادل مورد نظر راجهت دار می کند) (هارجی ، ساندرز ، دیکسون ، ۱۳۷۷ ، ص ۲۵ ) .
برای بررسی دقیق‌تر مفهوم ارتباطات سازمانی ابتدا به توضیح مفاهیم سازمان و ارتباطات می‌پردازیم. سازمان به مجموعه‌ای اجتماعی، هدفدار و وظیفه مدار اطلاق می شود. مجموعه ای که هر کدام از اعضای آن دارای هدف های فردی هستند و کل مجموعه به عنوان یک نظام دارای اهداف سازمانی می‌باشد. این مجموعه برای انجام فعالیتهایش به نوعی هماهنگی در چارچوب یک ساختار سازمانی نیازمند است. هیچ سازمانی نمی‌تواند در خلاء به وجود آید یا در آن به ادامه فعالیت بپردازد، بلکه همه سازمانها توسط محیطهای اجتماعی پیرامون که هم بر آنها اثر می‌گذارند و هم از آنها تاثیر می‌پذیرند احاطه شده اند. برای هریک از افراد در یک سازمان دو مفهوم مهم وجود دارد؛ یکی مفهوم سازمان که حیاتی ترین امر در پروسه شغلی هر فرد است و دوم مفهوم ارتباط است که یک المان منحصر به فرد برای فهم نحوه عمل سازمان و دانستن وظیفه فرد برای ارتقاء و پیشرفت سازمان است. درحقیقت برای یک فارغ التحصیل دانشگاه هیچ فعالیت تخصصی نیست که نیاز به عضویت در یک سازمان را نداشته باشد ( داوود آبادی ، ۱۳۸۸) .
ارتباطات نقطه آغاز کلیه وظایف مدیریتی است. بدون ارتباطات، برنامه ریزی، سازماندهی و کنترل مقدور نیست زیرا درک اطلاعات وانتقال آنها ممکن نیست. ارتباطات عبارت است از فرایند ارسال اطلاعات از طریق یک شخص به شخص دیگر و درک آن توسط شخص گیرنده یعنی انتقال و سهیم شدن در اندیشه ها و عقاید و واقعیتها به گونه ای که گیرنده، آنها را دریافت و درک کند. به عبارت دیگر ارتباطات فرایندی است که به وسیله آن افراد در صدد بر‌می‌آیند تا در سایه مبادله پیامهای نمادین به مفاهیم مشترک دست یابند.
ارتباط سازمانی فرایندی است که مدیران را برای گرفتن اطلاعات و تبادل معنی با افراد فراوان داخل سازمان و افراد در ارگان‌های مربوط به خارج از آن سیستم توانا می‌سازد. انواع ارتباط سازمانی عبارتند از: ارتباطات عمودی در سازمان، ارتباطات رسمی و ارتباطات غیررسمی. ارتباطات عمودی از بالا به پایین با اهداف هدایت، آموزش، اطلاع و ابلاغ دستورات مقامات مافوق به زیردستان می‌باشد و ارتباطات عمودی از پایین به بالا جهت ارائه گزارش، پیشنهاد، ادای توضیحات و درخواست‌های گوناگون می‌باشد. در ارتباطات از پایین به بالا هر گاه زیر دست دریابد مافوق نسبت به پاره‌ای اطلاعات واکنش منفی از خود نشان می‌دهد آن گاه در ارسال آن نوع اطلاعات امساک کرده یا آنها را تعدیل می‌کند. در ارتباط از بالا به پایین هر گاه مدیران از دادن اطلاعات واقعی و کافی به زیردستان خودداری کنند آن گاه مرئوسان اعتماد خود را نسبت به آنان از دست داده و نمی‌توانند پاسخ‌های صحیح و درستی به پیام‌های ارتباطی آنها بدهند و این امور باعث تنش‌هایی در سازمان می‌شود (فولادگر، ۱۳۸۴ ، ص ۱۰ ) .
ارتباط رسمی در گروه‌های کوچک رسمی شامل شبکه‌های همه جانبه، چرخی و زنجیره‌ای هستند. در ارتباط همه‌جانبه همه اعضا می‌توانند آزادانه با هم در ارتباط باشند. در شبکه چرخی رهبر به عنوان کانون و مرکز این ارتباطات فعالیت می‌کند و در شبکه زنجیره‌ای یک زنجیر فرماندهی رسمی وجود دارد. وجود هر یک از این سه شبکه به هدف گروه بستگی دارد. افراد به محض ورود به سازمان بنا بر علل مختلف مانند علایق و سلیقه‌های مشترک، همفکری‌ها و همدلی ها، الفت و نزدیکی‌ها و غیره با هم رابطه برقرار می‌کنند و شبکه ارتباطات غیر رسمی را تشکیل می‌دهند. ارتباطات غیر رسمی در سازمان گاهی اوقات آنقدر توسعه می‌یابد که ارتباطات رسمی در آن محو می‌شود. در صورتی که ارتباطات غیررسمی با اهداف سازمان در تعارض باشد در راه رسیدن به این اهداف اختلال ایجاد می‌کند و در جو سازمان تنش پدید می‌آورد. هر گاه مدیر این گونه روابط را در راستای اهداف سازمانی ببیند آن گاه باید از آنها بهره گیرد و هر گاه آنها را مخالف و بازدارنده ببیند آن گاه باید در توقف این گونه روابط بکوشد تا بتواند تنش‌زدایی کند ( فولادگر، ۱۳۸۴ ، ص ۱۰ ) .
به عبارت دیگر ارتباطات سازمانی فرایندی است که به وسیله آن سیستمی را برای گرفتن اطلاعات و تبادل معانی به افراد و ارگان های مختلف داخل و خارج سازمان راه اندازی می‌کنند. ارتباطات، نظامی برای هماهنگی و یکپارچه سازی و ایجاد زمینه مشترک برای فعالیت سازمان و در نهایت افزایش بهره وری سازمان است.
می‌توان یک سازمان را به بدن انسان تشبیه کرد که مدیریت، سر آن است، یعنی سازمان یک موجود زنده و نظم یافته است. همانطور که بدن انسان برای انتقال پیام های مغز که کی بخورد، کی بخوابد، کی بایستد و … به سیستم عصبی تکیه دارد؛ یک سازمان هم به ارتباطات سازمانی برای رسیدن به اهداف خود نیازمند است. اگر در بدن انسان، اختلال فیزیکی یا عصبی به وجود بیاید یعنی مانعی در راه جریان آزاد پیام ها ایجاد شود، عواقب منفی به دنبال خواهد داشت به همین صورت اگر مشکلی در ارتباطات سازمانی ایجاد شود، باید به صورت سریع و کامل برطرف شود. درک مفهوم ارتباطات سازمانی، اثربخشی کارکنان سازمان را افزایش می‌دهد و کمبود اصول ارتباطات سازمانی باعث ایجاد مشکل در سازمان می‌شود ( داوود آبادی ، ۱۳۸۸) .
از مهم ترین مزایای مهارت های ارتباطی عبارتند از :
کنترل کارمندان:
کنترل کارمندان نیازمند ارتباط پایدار و موثر است. اگر نتوانید با افراد زیردستتان رابطه برقرار کنید، توانایی شما در مدیریت محدود خواهد شد و روحیه ی کارکنان را از بین خواهد برد. نیاز به برقراری ارتباط به طور صحیح در زمان های مامور کردن، تشویق کردن، درک کردن کارمندان و آموزش دادن به آنها الزامی است.
ارتباط خوب با کارمندان، به شما فرصت می دهد بتوانید آنها را ترغیب و تشویق کنید و انگیزه ی لازم برای کار را به آنها بدهید. داشتن مهارت برقراری ارتباط صحیح، از شما مدیری بهتر و کامل تر می سازد ( مبینی ، ۱۳۹).
برخورد با افراد خارج از سازمان :
چه برای یک شرکت کار کنید یا یک سازمان یا اداره ی دولتی، باید با افرادی خارج از آن شرکت یا سازمان از طریق تلفن ارتباط برقرار کنید. داشتن مهارتهای برقراری رابطه، باعث می شود بتوانید در چنین موقعیتی هم خود و شرکتتان را به بهترین شکل به طرف مورد نظر نشان دهید، از اینرو تاثیرگذاری شما دو برابر اهمیت پیدا می کند، اول به خاطر تصویری که از شرکت یا سازمان محل کار خود به آنها نشان می دهید، دوم به خاطر پیشرفت کاری خودتان ( عزیزی ، ۱۳۸۵ ) .
ایجاد اعتماد به نفس :
با پیشرفت مهارتهای ارتباطیتان، خواهید دید که اعتماد به نفستان نیز رو به افزایش است، از این رو تقویت مهارتهای ارتباطی می تواند جزء استراتژی های طولانی مدت شما برای رسیدن به موفقیت باشد.
بهتر است بدانید که ارتقاء مهارتهای ارتباطی در جنبه های مختلف زندگی شما، فواید و منافع متعدد دیگری نیز دارد ( مبینی ، ۱۳۹۰) .
سازمان به عنوان یک نهاد اجتماعی به دلیل اهداف بنیانی فراتر از ارتباطات روزمره، نوعی ارتباطات سازمانی بین افراد برقرار می کند. بدیهی است که در این زمینه ارتباطات و چگونگی جهت گیری آنها به سمت اهداف سازمانی از نکات ضروری مورد توجه مدیران است. مدیران نیز دریافته اند که ارتباط مؤثر با منابع انسانی و درک انگیزه های ارتباطی کارکنان در توفیق آنان برای دستیابی به اهداف طراحی شده سازمان عامل مؤثری است . بر این اساس مدیران سطوح مختلف، مسئول ایجاد ارتباطات صحیح در سازمان هستند، بنابراین باید از کم و کیف فرایند ارتباطی آگاه باشند و نحوه برقراری ارتباطات مؤثر را بدانند ( تقی پور و همکاران ، ۱۳۹۰ ، ص ۲۰ ) .
یکی از حوزه های ارتباطات داخلی سازمان ، ارتباطات مدیران و کارکنان است ( ترابی و همکاران ، ۱۳۸۷ ، ص ۶۱ ) .
از نظر مدیران ارشد سازمانها پس از بهره وری ، برپایی راههایی برای ارتباط با کارکنان یکی از اولویتهای امورکارکنان و منابع انسانی به شمار می آید . بهتر کردن ارتباط میان کارکنان ، یک روش اثر بخش و کارآمد برای بهبود بهره وری شناخته شده است . ارتباط می تواند انتقال اندیشه ها ی کارکنان را در راستای بهتر شدن فراورده ها و دگرگونیها ی سازمانی آسان سازد و در همان حال احساس مشارکت کارکنان را در کار افزایش دهد و آنان را در نظارت بر کار خود هدایت کند (ال دولان ، اس شولر ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۶۹ ) .
ارتباطات به دو دلیل برای مدیران حائز اهمیت می باشد :
اولا ارتباطات فرایندی است که مدیران با بهره گرفتن از آن وظایف برنامه ریزی ، سازماندهی ، رهبری ، هماهنگی و کنترل را انجام می دهند .
ثانیا ، ارتباط فعالیتی است که مدیران ، بیشتر وقت خود را به آن اختصاص میدهند زیرا فرایند ارتباط به مدیران این امکان را میدهد تا مسئولیتهای خود را به انجام رسانند .
اهمیت ارتباطات مناسب را یکی از مدیران اجرایی قدیمی به بهترین شکل خلاصه کرده و چنین اظهار میدارد که مفهوم بهترین برنامه ها بی معنی است مگر اینکه همه از آن آگاهی داشته باشند و برای کسب اهداف آن دست به دست هم دهند ( امیری ، کوهستانی ، آهنچیان ، ۱۳۸۷ ، ص ۴ ) .
۶-۱-۲ نظریه های مهارتهای ارتباطی
مهارت ارتباطی از نظر هارجی و دیکسون (۲۰۰۴) توانایی لازم برای انجام رفتاری می باشد که باعث رسیدن به اهداف یک تکلیف می گردد و در واقع، فرد را قادر می سازد تا به صورتی شایسته رفتار کند. نظریه دیکسون (۱۹۹۳) نیز بر آن است که داشتن ارتباط ماهرانه بستگی به استفاده صحیح و تسهیل کننده از شیوه های برقراری ارتباط مناسب و کارآمد با دیگران دارد . با توجه به نقش ارتباط در زندگی انسان، برخورداری از مهارت های ارتباطی جهت توفیق در اکثر حوزه های زندگی، بنا به گفته هارجی و دیکسون (۲۰۰۴) از طریق توانایی ارتباط قابل پیش بینی است ( میر جعفری ، برزگر ، مشکسار ، ۱۳۹۰ ، ص ۴ ) .
میر سپاسی معتقد است ارتباط فرایندی پویا است که زیر بنای بقا و رشد و تحولات تمامی سازمانها و سیستمها ی زنده محسوب می شود به همین دلیل ، ارتباطات از وظایف و نقشهای حیاتی انسان و سازمان است ، زیرا به وسیله آن انسان یا سازمان واحدهای داخلی خود را با هم مرتبط می سازد ( میرسپاسی ، ۱۳۶۹ ، ص ۴۰۹ ) .
«ریچاردز» اولین و بهترین تعریف را از ارتباط ارائه نمود : ارتباط هنگامی صورت می گیرد که یک فکر به نحوی در محیط عمل کند که فکر دیگری را تحت تأثیر قرار دهد. این کار به این صورت انجام می شود که در فکر دیگر همان تجربه ای که در فکر اول است متجلی گردد. در واقع، وقوع این نوع تجربه بخشی از همان تجربه اول است ( کاظمی پور ، ۱۳۸۰ ، ص ۸۴ ) .
مک گوایر و پریستلی^[۴۹] (۱۹۸۱ ) می گوید : مهارت ارتباطی – اجتماعی به رفتارهایی گفته می شود که شالوده ارتباط های موفق و رو در رو را تشکیل میدهند . کلی ^[۵۰] (۱۹۱۲) می گوید مهارت ارتباطی همان رفتارهای معین و آویخته شده ای است که افراد در روابط میان فردی خود ، برای کسب تقویت های محیطی یا حفظ آنها انجام میدهند (فیاض ، کریمی ، ۱۳۸۹ ، ص ۱۲ ) .
در تعریف اشلانت و مک فال ^[۵۱] (۱۹۸۵) مهارت ارتباطی همان فرایندهای مرکبی است که فرد را قادر می سازد به گونه ای رفتارکند که دیگران او را با کفایت تلقی کنند پس مهارت ها ، توانایی های لازم برای انجام رفتارهای هدفمند و موفقیت آمیزند ( فیاض ، کریمی ، ۱۳۸۹، ص ۹ ) .
قربانی مهارت های ارتباطی را مجموعه ای از رفتارهایی میداند که کیفیت ارتباط فرد با فرد را مشخص می کند (قربانی ، ۱۳۸۴ ، ص۹) .
ادوین امری^[۵۲] در کتاب « مقدمه ای بر ارتباطات جمعی » ، ارتباط را چنین تعریف می کند :« ارتباط عبارت از فن انتقال اطلاعات و افکار و رفتارهای انسانی از یک شخص به شخص دیگر است» . ویلبر شرام در تعریف ارتباط می گوید :« مفهوم ارتباط در واقع هماهنگ شدن فرستنده و گیرنده در رابطه با یک پیام ویژه است » (فلاحی ، ۱۳۸۸) .
نظریه پردازان قدیمی- همچون شنون و ویور(۱۹۴۹)- ارتباط را فرآیندی خطی می‌دانستند که طی آن منبع پیام را فرمول‌بندی و به گیرنده منتقل می‌کند. اما اکنون دیدگاه های تبادلی جای این نظریه را گرفته‌اند (هارجی ، ساندرز ، دیکسون،۱۳۷۷، ص۲۴) .
بنابر نظر سوسمان و دیپ^[۵۳] ، فرایند ارتباطات دست کم متشکل از شش عنصر اصلی ذیل تشکیل شده است :
فرستنده پیام ^[۵۴] ، پیام ^[۵۵] ، مجرا ^[۵۶] ، گیرنده پیام ^[۵۷] ، بازخور ^[۵۸] و زمینه ^[۵۹] . هریک از این عناصر نقش اساسی و متمایزی را در موفقیت یا شکست ارتباطات بازی می کنند ( عباسپور ، ۱۳۹۱ ، ص ۲۶۰ ) .
انان بر این باورند که نقطه آغازین ارتباطات هنگامی روی میدهد که شخصی احساساتی را ابراز ، ایده ای را خلق یا نیاز به برقراری ارتباطی را حس میکند . فرایند ارتباطات هنگامی تداوم می یابد که فرستنده پیام برای سهیم شدن در محتوای پیام با شخص دیگری دست به تعامل و اتخاذ تصمیم بزند ( گیرنده پیام ) (عباسپور ، ۱۳۹۱ ، ص ۲۶۰ ، ۲۶۱ ) .
به نظر کارسن^[۶۰] هر گاه رفتار طرفین وابسته به یکدیگر باشد- و حتی اندکی نفوذ میان فردی وجود داشته باشد- می‌توان گفت که دو طرف با هم ارتباط دارند.» در اینجا یادآوری جمله معروف واتز لاویک و دیگران ضروری می کند:«ما چاره‌ای جز ارتباط نداریم» برخی دیگر از محققان تعریف محدود‌تری از ارتباط ارائه می‌دهند. به نظر اکمن و فریزن^[۶۱] (۱۹۶۹) زمانی ارتباط برقرار می‌شود که طرف رمز گردان به عمد پیامی برای طرف گوینده ارسال نماید. اما آیا طرف رمز گشا باید از منظور وی آگاهی داشته باشد؟ اگر طرف رمزگشا متوجه تعمد او نشد و بر همین اساس واکنش نشان داد(یا اصلاًَ عملی انجام نداد)چطور؟ آیا باز هم می‌توانیم بگوییم ارتباطی برقرار شده است؟ وینر^[۶۲]و دیگران(۱۹۷۲) نیز ارتباط را به مجموعه رفتارهایی محدود می‌کند که با یک رمز خاص هماهنگی داشته باشد، رمز اجتماعی مشترکی که سنبل‌ها را معنا نماید. اما باز هم می‌توان پرسید که یک رمز تا چه حد باید مشترک باشد؟ و رسمیت آن چقدر باید باشد تا بتوانیم آن را یک رمز محسوب کنیم؟ ( دریاباری ، ۱۳۹۱ ) .
به نظر کلرمن ^[۶۳](۱۹۹۲) یکی از نشانه‌های هدفمندی ارتباط این است که ارتباط به فعالیتی«تنظیم شده» تبدیل شود. یعنی ارتباط برقرار کنندگان صحبتها و اعمال خود را متناسب با اهداف خود و الزامات موجود پی‌ریزی کنند. این نکته با نظر وینوگراد^[۶۴](۱۹۸۱) مبنی بر اینکه«تمامی چیزهایی که طرفین در برخوردهای اجتماعی خود ابراز می‌کنند ماحصل طرحی است برای تحقق یک هدف» هماهنگی کامل دارد. لنگر^[۶۵] و دیگران(۱۹۷۸) معتقدند که بخش اعظمی از ارتباط«بی‌فکر» صورت می‌گیرد. آنها بین فعالیت آگاهانه‌ای که در آن«افراد به دنیای خود توجه دارند و استراتژی‌های رفتاری خود را بر اساس اطلاعات دریافتی تدوین می‌کنند» و فعالیت ناآگاهانه که در آن«اطلاعات جدید عملاً پردازش نمی‌شود بلکه سناریوهای قدیمی که زمانی جدید بوده‌اند بطور قالبی احیاء می‌شوند» تمایز قائلند. کلرمن(۱۹۹۲) قاطعانه می‌گوید: «ارتباط هم هدفمند استراتژیک است و هم خودکار». او معتقد است که می‌توان بدون هر گونه آگاهی هوشیارانه‌ای به بازبینی رفتار هدفمند پرداخت. خلاصه هدفمندی ارتباط به این معنی نیست که الزاماً هوشیاری کاملی بر جریان ارتباط حاکم باشد. علیرغم اینکه تعهد، کنترل و آگاهی از جمله بخشهای بسیار مهم مفهوم ارتباط، بعنوان فعالیتی ماهرانه، هستند. اما ظاهراً بسیاری از زنجیره‌های قبلاً تمرین شده را می‌توان در پس ذهن نیز انجام داد . ما پس از کسب مهارتها می‌توانیم آنها ر ا «بدون» تفکر هوشیارانه انجام دهیم . اما گاهی این عدم آگاهی می‌تواند موجب عدم توفیق برخوردها شود لنگر(۱۹۹۲) تاکید می‌کند که:
عدم آگاهی از انتخاب کلمات در هنگام صحبت ما را از فرآیندی که به نفع ماست محروم می‌سازد. عدم آگاهی از این انتخابها در هنگام گوش دادن به هنگام حرفهای دیگران نیز برای ما گران تمام می‌شود…اگر رویکرد آگاهانه‌ای داشته باشیم که در آن از سایر چشم‌اندازها و باورها نیز مطلع گردیم آنگاه میزان کنترل ما بر ارتباط افزایش خواهد یافت (هارجی ، ساندرز ، دیکسون،۱۳۷۷، صص ۲۵ ، ۲۶ ) .
واتز لاویک و دیگران(۱۹۶۷) معتقدند که فرایند ارتباط در دو سطح مجزا اما به هم مرتبط روی می‌دهد. سطح اول مربوط به محتوی است و با موضوع اصلی مرتبط است. مثلاً صحبت درباره فیلم دیشب، انتخاب رستوران، تشریح نظریه نسبیت، و موضوعات دیگر. این مساله موضوع گفتگو را تشکیل می‌دهند و وقتی به آنچه در هنگام ارتباط روی داده فکر می‌کنیم، معمولاً همین مساله به ذهن ما خطور می‌کنند.
اما این کل ماجرا نیست. ارتباط جنبه‌های دیگری هم دارد که کمتر مشهودند. مثلاً فرافکنی هویت در حین مذاکره درباره رابطه، و یا تعریف ارتباط از سوی تعامل کنندگان. تعامل کنندگان با انتخاب موضوع بحث(و موضوعاتی که باید از آنها اجتناب کرد)، بخصوص با انتخاب کلمات و شکلهای ابراز، لهجه‌ها، سرعت گفتار و کل ویژگی‌ها و رفتارهای غیر کلامی، به ارائه خود^[۶۶] یا کنترل برداشت می‌پردازند. منظور تعامل کننده، ارائه مثبت خود در نظر عموم و اصولاً ارائه خود به شکلی خوشایند است.
ایجاد برداشتی صحیح و مطلوب در اذهان، چند فایده مهم دارد، از جمله اینکه علاوه بر پاداشهای مادی، منافع اجتماعی همچون تایید، دوستی و اقتدار را هم در پی دارد. گافمن ^[۶۷]درسا ل(۱۹۵۹)بر اهمیت حفظ صورتکها- که در واقع ابزار ارزشمندی شخص هستند- توسط بازگران اجتماعی تاکید می‌ورزد- صورتک عبارت است از ابزار ارزشمندی خودمان در حضور دیگران- گافمن متوجه شد که بازیگران اجتماعی نه تنها سعی می‌کنند صورتک خود را حفظ کنند، بلکه مراقب هستند تا صورتک طرف مقابل را نیز بی‌اعتبار نسازند. براون و لوینسون (۱۹۷۸) در یکی از فصول ارزشمند کتاب خود به این نکته اشاره می‌کنند که مودب بودن، شیوه‌ای برای کاهش احتمال لو رفتن صورتک است ( هارجی ودیکسون ، ۱۳۷۷ ، ص ۲۷ ) .
بنابر گفته چیستر بارنارد^[۶۸] ، نخستین اقدام هر مدیر این است که نظامی ارتباطی پدید آورد یا نظام را بهبود بخشد . بهترین برنامه ها نمی تواند بدون ارتباطات میسر شود . بنابراین ، مدیران به مهارت های ارتباطی موثر نیاز دارند . مهارت های ارتباطی به تنهایی می تواند یک مدیر موفق بسازد ( ترابی و همکاران ، ۱۳۸۷ ، ص ۶۱).
در پشتیبانی از اهمیت مهار تهای ارتباطی شفاهی و تاثیر آن در زندگی فردی و اجتماعی، متخصصین نظرات بسیاری را مطرح نموده اند که از آن جمله می توان از آلان^[۶۹] نام برد که اذعان می دارد بیان خواسته ها، احساسات ، افکار و عقاید به طور واضح و موثر تنها نیمی از فرایند ارتباطی مورد نیاز برای اثربخشی ارتباط میان فردی است و نیمی دیگر گوش کردن و درک آنچه دیگران در ارتباط با ما می گویند، است . ویب ^[۷۰]نیز معتقد است که تقریباً هیچ جنبه ای از زندگی انسان به اندازه بهتر گوش کردن نمی تواند در زندگی اجتماعی فرد موثر باشد . ارتباط با اعضای خانواده و دوستان تا مسائل شغلی و ارتباطات میان فردی اجتماعی، همگی متاثر از گوش کردن است. متاسفانه بیشتر ما شنوندگان خوبی نیستیم و نمی دانیم که با این ضعف بزرگ، چه چیزهای بزر گتری را از دست می دهیم ( خطیب زنجانی ، محرری ، ۱۳۸۹ ، ص ۲۷ ) .
همچنین از نظر بارتون جی ای^[۷۱] (۱۹۹۰) : مهارت شنودی یا گوش فرادادن ،جست و جوی فعال برای درک معنا می باشد .بسیاری از ما شنوندگان ناتوان هستیم.گوش دادن به تلاش ذهنی و تمرکز حواس نیاز دارد که می تواند بهبود یابد ( مرادی ، ۱۳۹۱ ) .
۲-۲ پیشینه پژوهش
همان طور که میدانیم تا کنون تحقیقات گوناگونی در مورد رابطه هوش هیجانی و مهارت های ارتباطی با عملکرد شغلی انجام شده است که ما در اینجا به تعدادی از این تحقیقات و پژوهش ها در داخل و خارج کشور اشاره می کنیم .
۱-۲ -۲ پژوهش های ارتباط هوش هیجانی با عملکرد شغلی
رئیسی وهمکارن در سال ۱۳۸۴ مقاله ای با عنوان رابطه هوش هیجانی با عملکرد مدیران بیمارستانهای آموزشی کرمانشاه به چاپ رساندند و به این نتیجه رسیدند که بابهبود روند انتخاب وگزینش مدیران بیمارستانها براساس مهارتهای هوش هیجانی وهمچنین آموزش وارتقای قابلیت‌های هوش هیجانی می توان عملکرد آنان را بهبود بخشید ( رئیسی ،نصیری پور ، کرمی ، ۱۳۸۷ ، ص ۴۷ ) .

۱-۲-بیان مساله:
از آنجا که یادگیری اساس رفتار انسان را تشکیل می دهد، فرد از طریق یادگیری است که با محیط خود آشنا می شود. زندگی در هر مرحله ای از رشد و برای ادامه ی آن مستلزم یادگیری است زیرا قسمت عمده رفتار انسان آموختنی است. زبان و بیان احتیاجات خود، بروز عواطف، کنترل احساسات، معاشرت با همنوعان و رشد قوه ی تفکر از طریق آموختن امکان پذیر است. بنابراین توجه به یادگیری و لحاظ موضوع مربوط به آن در فعالیت های تربیتی شرط اساسی موفقیت مربیان است(شریعتمداری، ۱۳۹۰، ص۳۱۴). اصطلاح اختلال یادگیری را اولین بار ساموئل کرک در سال ۱۹۶۳ در انجمنی از والدین که در شهر نیویورک تشکیل شده بود، پیشنهاد کرد(نریمانی و همکاران، ۱۳۹۱، به نقل از شهیم و هارون رشیدی، ۱۳۸۶). این اختلال به طور عمده در کودکان ۷تا ۱۰ ساله دیده می شود(کاپلان، سادوک و گرب، ۲۰۰۲ و ترجمه پورافکاری، ۱۳۸۲). با توجه به این که پردازش موسیقی در مغز در مناطقی متفاوت از مناطق درگیر در ادراک سایر اصوات از جمله گفتار، صورت می‌پذیرد امروزه از موسیقی درمانی در توانبخشی ذهنی و جسمی و نیز کمک به رشد دقت شنیداری و بهبود توجه و تمرکز و در نهایت رشد مهارتهای گفتاری استفاده می‌شود. این امر در مورد مبتلایان به اختلال یادگیری بیشتر صدق می‌کند(زاده محمدی، ۱۳۸۴).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۳-اهمیت و ضرورت تحقیق:
یکی از روش های مفید برای یادگیری مطالب به ویژه برای دانش آموزان، جایگزینی مطالب و مفاهیم جدید به جای اشعار و ترانه های موسیقی است. زمانی که فرد مطالب و اندیشه ها و کلمات را با موسیقی تنظیم و هماهنگ می نماید، ضمن اینکه مناطق مختلفی از مغز فعال می گردند، مطالب در شاهراه های متفاوت حافظه ذخیره شده و به این ترتیب ، قدرت یادگیری مطالب تقویت می گردد(همان،ص ۱۲۹).
کودکان مبتلا به اختلال یادگیری کودکانی هستند که دارای الگوهای غیر معقول در درک این جهان می باشند. الگوهای عصب شناختی آنان به نظر می رسد تا اندازه ای از کودکان هم سنشان که این اختلال ها را ندارند، متفاوت می باشند. افراد مبتلا به اختلال یادگیری در نوعی ناکامی تحصیلی و اجتماعی مشترک هستند. آنان آنچه را که دیگران در همان سطح هوشی به انجام می رسانند قادر نیستند انجام دهند(کالاگر و همکاران، ۱۳۸۷). در بروز اختلالات یادگیری عوامل مختلف آموزشی، محیطی، روانشناختی و حتی ژنتیکی دخیل اند و شامل نقایص نورولوژیک (عصب شناختی)، تحصیلی، اجتماعی، عاطفی و سازشی می شوند(نریمانی و همکاران، ۱۳۹۱، به نقل از رومن، ۱۹۹۸).
در حوزه روانشناسی، موسیقی را همچون زبان های رایج دنیا نوعی زبان دانسته اند که مناطق خاص خود را در مغز دارد و همچون زبان، درک آن نیازمند آموزش است(کیهانی و شریعت پناهی،۱۳۸۷). یک تجربه لذت بخش می تواند بیماران را در برابر شرایط ناامید کننده یا ناخوشایند زندگی تامین و حمایت کند. باتوجه به اینکه بسیاری از دیدگاه ها به تاثیر موسیقی به مثابه یکی از روش های درمان در بهبود عملکرد کودکان دارای اختلال ویژه معتقدند و با نظر به اهمیت موسیقی درمانی، پژوهش حاضر با هدف بررسی این شیوه بر کاهش اختلال یادگیری کودکان انجام می شود.
۱-۴- اهداف پژوهش:
۱-۴-۱- هدف کلی:
نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اختلال یادگیری دانش آموزان پسر پایه سوم ابتدایی شهرستان گیلانغرب در سال ۹۳-۹۲
۱-۴-۲- اهداف فرعی:
۱-نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اختلال خواندن دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.
۲- نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اختلال نوشتن دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.
۳- نقش آموزش مبتنی بر موسیقی برکاهش اختلال ریاضی دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.
۴-نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر کاهش اضطراب اجتماعی دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.
۵-نقش آموزش مبتنی بر موسیقی بر افزایش شناخت اجتماعی دانش آموزان ابتدایی شهرستان گیلانغرب.
۱-۵- فرضیه ‏های تحقیق:
۱-آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلالات یادگیری دانش آموزان تاثیر دارد.
۲-آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلال خواندن دانش آموزان تاثیر دارد.
۳- آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلال نوشتن دانش آموزان تاثیر دارد.
۴- آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اختلال ریاضی دانش آموزان تاثیر دارد.
۵- آموزش مبتنی بر موسیقی در کاهش اضطراب اجتماعی دانش آموزان تاثیر دارد.
۶- آموزش مبتنی بر موسیقی در افزایش شناخت اجتماعی دانش آموزان تاثیر دارد.
۱-۶- تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها:
۱-۶-۱- تعاریف مفهومی:
موسیقی: شکلی از هنر است که احساس، عاطفه، ادراک و شناخت انسان را بدون نیاز به تکلم و زبان منتقل می کند. استفاده بشر از موسیقی امری آسان و قابل دسترس بوده چون ریتم و ملودی به عنوان دو رکن اساسی موسیقی، در سرشت انسان وجود داشته است(زاده محمدی، ۱۳۸۴).
اختلال یادگیری: کمیته مشورتی ملی برای کودکان معلول آمریکا اختلال یادگیری را چنین تعریف کرده است: اختلال یادگیری یک اصطلاح عام است که به گروه ناهمگنی از مشکلات اطلاق می شود. وجه مشخصه این مشکل وجود مشکلات مهم در کسب و استفاده از توانایی های شنیدن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، استدلال و یا توانایی های ریاضی می باشد(کرک و همکاران،۱۳۷۷،ص۲۰).
اختلال ریاضی: ناتوانی در انجام مهارت های ریاضی که با توجه به ظرفیت هوش و سطح آموزش از کسی انتطار می رود(احدی، کاکاوند، ۱۳۸۷).
«خواندن» فرایندی شناختی است که در آن دیدگاه های خواننده و فرایند خواندن ارتباط زیادی با مطلبی که بناست فراگرفته شود، پیدا می کنند. در واقع فرایندی پیچیده و عالی است که اجزای بسیار متفاوتی را در بر می گیرد(خرازی، ۱۳۸۳، ص ۱۷۱).
۱-۶-۲- تعاریف عملیاتی:
آموزش مبتنی بر موسیقی: آموزشی در قالب کلمات ریتمیک توسط معلم برای بیان و ارائه درس و تکرار آن از جانب دانش آموز برای یادگرفتن مطلب ارائه شده، و استفاده از موسیقی بی کلام برای ایجاد انگیزه و هیجان در دانش آموزان.
دانش آموزان با اختلال یادگیری: شامل دانش آموزانی می شوند که در پایه سوم ابتدایی در حال تحصیل هستند که دارای هوش طبیعی و حواس سالم (بینایی، شنوایی و …) با مراجعه به دفترچه سلامت آزمودنی ها می باشند و برمبنای پرسشنامه اختلال یادگیری، اختلال دانش آموزان مورد تایید باشد.
اختلال ریاضی: ناتوانی در انجام مهارت های ریاضی، سوالات ۱۶، ۱۸، ۱۹ و۲۰ پرسشنامه مشکلات یادگیری کلورادو این اختلال را اندازه گیری می کند. دانش آموز در پایان بتواند محاسبات ریاضی را به درستی انجام دهد و بتواند در آزمون نمره قبولی را کسب کند.
اختلال خواندن: دانش آموز در خواندن کند است و هنگام خواندن کلمات را اشتباه و جابجا می خواند. سوالات ۲ تا ۶ پرسشنامه مشکلات یادگیری کلورادو این اختلال را اندازه گیری می کند.
اختلال نوشتن:دانش آموز با ناتوانی در بیان نوشتاری کلمات، همچنین نوشته هایش آشفته،کثیف و بدخط می باشد.سوالات ۱ و ۱۴، ۱۵ پرسشنامه مشکلات یادگیری کلورادر این اختلال رااندازه گیری میکند.
اضطراب اجتماعی: سوالات ۶، ۸، ۱۲، و ۱۳ پرسشنامه مشکلات یادگیری کلورادو این اختلال را اندازه گیری می کند.
شناخت اجتماعی: سوالات ۷، ۹، ۱۰، ۱۱ و ۱۷ پرسشنامه، این اختلال را اندازه گیری می کند.
فصل دوم
ادبیات وپیشینه پژوهش
۱-۲- مقدمه:
از سال ۱۹۵۰ به بعد، توجه مربیان، روانشناسان و پزشکان به گروه خاصی از کودکان و آموزش آنها معطوف گشت، که از نظر جسمی و مغزی دارای هیچ گونه عارضه ی مشخصی نیستند، ولی دچار نارسایی های ویژه یادگیری و گاهی اوقات نابهنجاری های رفتاری می باشند. متخصصان آموزشی با بسیاری از کودکان روبه رو می شوند که دچار اختلالات یادگیری هستند ولی علم پزشکی هیچ گونه علامتی از نابهنجاری های عصبی، یا ضایعات مغزی در آنها نمی یابد. این گونه کودکان با وجود هوش بهنجار در یک یا چند زمینه مانند: خواندن، نوشتن، سخن گفتن، فهم ریاضی و غیره دچار ناتوانی یا اشکالات یادگیری هستند(نادری، نراقی، ۱۳۸۲، ص ۱۱-۱۲). با اینکه وضعیت کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری، به تازگی مورد توجه قرار گرفته است اما علاقه در این زمینه پیشینه ای طولانی دارد. به رغم وجود پیکره ی گسترده ای از ادبیات خاص اختلالات یادگیری، میزان بسیار اندکی از اطلاعات جامع در زمینه ی راه های درمانی موثر بر کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری در دست است؛ در حقیقت هنگامی که دکتر «دوریس جانسون» در سال ۱۹۸۷ تحقیق درباره اختلالات یادگیری را برای کنفرانس بین المللی ناتوانی های یادگیری خلاصه کرد، متوجه شد که از چهار صد پژوهش موجود تنها پنج درصد از آنها مرتبط با درمان بوده است(بارابارا و همکاران، ۱۳۸۱، ص ۹۳-۹۴). کنترل رفتار جهت توسعه مهارت ها و یادگیری در افراد دچار ناتوانی یادگیری ضروری است. موسیقی همراه با نظم و ساختار توام می تواند به عنوان تقویت کننده ای جهت تسهیل رفتار و کنترل تحریکات استفاده می شود(زاده محمدی، ۱۳۸۰). رشته موسیقی درمانی در حقیقت یکی از شاخه های علوم درمانی است که در آن «موسیقی درمانگر» مانند پزشک که از دارو یا وسایل جراحی استفاده می کند، از موسیقی و فعالیت های گوناگون همراه با موسیقی به عنوان ابزار درمانی استفاده می نماید(نعمتیان، ۱۳۷۸، ص ۱۳۴).
۲-۲- موسیقی:
لغت موسیقی از واژه های هند و اروپایی است. نوشتار آن (Musiqus) با لغت «ذهن» (Mind) هم ریشه است(لطفی، ۱۳۷۷، ص ۱۰۴).در همه ی تمدن های کهن، موسیقی نه تنها یکی از شاخه های مهم علوم محسوب می شده، بلکه درباره ی جنبه متافیزیکی و ارتباط موسیقی با جسم و روح و روان انسان ها نیز نظرات شگفتی وجود داشته که بخش هایی از آنها حتی به صورت مکتوب به ما رسیده است. در کانون های اصلی تمدن های باستانی (هند و چین،بین النهرین،مصر و ایران) جلوه های متافیزیکی موسیقی و تاثیر گذاری روانی آن، مهمترین جنبه های موسیقی محسوب می شده است. این جنبه ها که در بیشتر موارد در هم تنیده شده اند و از آمیزش آنها تاثیرات غایی و نهایی مورد نطر گرفته می شده است، در دو بعد کلی قابل تفکیک اند: جنبه های عام تاثیر گذاری موسیقی که حاصل از آن بهجت و سرور معنوی انسانی است، جنبه های خاص تاثیر گذاری موسیقی که اختصاصا در حوزه های موسیقی درمانی قابل تبیین است(مرادی، ۱۳۸۹، به نقل از درویشی، ۱۳۷۹، ص ۳۹و۴۰). موسیقی شکلی از هنر است که احساس، ادراک، عاطفه و شناخت انسان را بدون نیاز به تکلم و زبان منتقل می کند و موسیقی درمانی به معنای استفاده از موسیقی و برنامه های تنظیم شده موسیقیایی برای توانبخشی تمامی بیماران (جسمی و روانی) است(اشمیت پرز، ۱۳۸۴).
۳-۲- موسیقی نیاز انسان :
موسیقی نیازی فیزیولوژیک، ذهنی، احساسی، اجتماعی و فرهنگی در زندگی انسان است و از طریق این نیاز ها ریشه گسترده در تار و پود زندگی بشر پیدا کرده است. موسیقی رابطه زیستی و فیزیولوژیک با مغزآدمی دارد.
ریتم، محرک بیولوژیک و ملودی مولد لذت، خوشی و خیال انگیزی است به این دلیل کوچک ترین کنش ریتمیک و نوای موزون روح و جسم را بر می انگیزد و تحریک می کند. از آغاز نوزادی بدون آن که آموزشی در کار باشد توجه به ریتم و ملودی وجود و مغز به هماهنگی، نظم و سازماندهی اصرار و گرایش دارد. بخش های مختلف مغز در تجزیه و تحلیل موسیقی مشارکت دارند. نیمکره چپ مغز با شنیدن موسیقی به تجزیه و تحلیل اصوات موسیقی می پردازد و نیکره راست هماهنگی و کل (گشتالت) صدا و عواطف آن را درک می کند(زاده محمدی، ۱۳۸۰، به نقل از گینز و برادشو، ۱۹۷۷). به بیانی دیگر نیمکره راست مغز در دریافت کلی پیام های موسیقایی, ترکیب فضایی روابط و درک وحدت موسیقی موثر است. شایان ذکر است کشش های قسمت راست مغز توسط سیستم لیمبیک (مرکز عواطف) توسعه می یابد. و نیمکره راست را در خواندن بدون کلام، درک الگوی کلی، رنگ آمیزی، بلندی صدا، ساختار هارمونی صداها و جنبه غیر کلامی آن موثر می داند. از سوی دیگر موسیقی با عناصر ذهنی مانند تخیل، حافظه، تداعی، الهام و… در آمیخته که در نتیجه از آن مقوله ای شناختی به وجود آورده است. اما بیش از هر چیزی موسیقی نیاز عاطفی و احساسی است. موسیقی سیستم عواطف (لیمبیک) مغز را به سرعت تحریک می کند و به تحریک احساسی و فرافکنی حالت های درونی و هم حسی منجر می شود و در بسیاری از مواقع زندگی، که کلام و بیان پاسخگو نیست، می تواند موجب همدردی و هم حسی شود و از همه مهم تر احساس ها را وسعت بخشد. همچنین موسیقی نیازی اجتماعی است و همبستگی در ذات مطبوع آن وجود دارد هر جا موسیقی جاری است گروهی در کنار و گرد هم جمعند زیرا موسیقی به راحتی می تواند احساس ها و بیان مشترکی را در جمع به وجود آورد و نیروی عمومی را برانگیزد موسیقی نیروی همدلی است به همین خاطر قدرت وحدت و پیوستگی دارد و از آن می توان در تفاهم اجتماعی و سلیقه ملی بهره جست و محبت و همدلی را در جامعه تقویت کرد. در مقیاس و دیدی وسیع تر موسیقی طنین وحدت عالم است(زاده محمدی، ۱۳۸۰).
۴-۲- استفاده از موسیقی:
شنیدن موسیقی تا حدودی مانند خواندن کتاب به شرایط مختلف روحی، علاقه و نیاز و ظرفیت عصبی فرد بستگی دارد. برای استفاده از موسیقی باید به موسیقی خوب، عادت کنیم. آثار ملی و اصیل را خوب و با هشیاری درک کنیم و تنها به موسیقی برای شور و حال و یا تفنن گوش نکنیم. بنابراین با توجه به احساس ها، هیجان ها، نیاز ها و به طور کلی با توجه به حال خود باید موسیقی را نیز جزء برنامه قرار داد. چرا که مصرف بیش از حد موسیقی به خصوص موسیقی هیجانی در بعضی افراد موجب بی قیدی عاطفی، آشفتگی های ذهنی و نوسان خلقی شود. پاسخ به سوالی دیرینه ذهنم را مشغول خود ساخت و به دنبال پاسخش برآمدم؛ آیا به راستی کسانی که به موسیقی گوش می سپارند و یا ساز می نوازند مجنون و یا روان پریش و روان نژند می شوند؟ آیا عصبیت های بعضی از موسیقیدانان که در شرح حال آنها بیان می شود به دلیل پرداختن به موسیقی و غور در حالت های آن بوده است؟ هنر به طور ذاتی واجد حساسیت، انعطاف و خلاقیت است(اشمیت پرز، ۱۳۸۴).
این خصایص مرتبط با هم در هر آفرینش هنری وجود دارد خلاقیت همیشه همراه با ظرافت و درک احساس بوده و موسیقی در میان همه هنرها به دلیل طبیعت صوتی و انرژیک، از نفوذ و حساسیت بیشتری برخوردار است. استفاده بی حد از این انرژی و صدای خیال انگیز آن حساسیت به وجود آورده و موجب تخلیه نیرو، خستگی، عصبیت و تلون احساس می شود. به خصوص وقتی که استفاده از موسیقی از حد نیاز و توان هنرمند خارج شده و این افراط تداوم پیدا کند. اما وجود این ناراحتی ها و عصبیت ها به علت شنیدن و یا پرداختن به موسیقی نیست بلکه به سبب مقدار و میزان و نوع استفاده از موسیقی است. بسیاری از موسیقیدانان و هنرمندان در عین این که واجد حساسیت، دقت و ظرافت روحی هستند با رعایت نظم، زندگی را در ید اختیار دارند( زاده محمدی, ۱۳۸۰). در حال حاضر آنچه در روانشناسی به عنوان موسیقی درمانی نام برده می شودعبارت از بهره گیری از روش هایی است که با گوش دادن و توجه به موسیقی به عنوان یک درمان جانبی و اغلب در کنار درمان های دارویی مورد استفاده قرار می گیرد(اندروز، ۱۳۸۲، ص ۷). موسیقی درمانی کاربرد صداها، سازهای موسیقی، آهنگ ها، قطعات موسیقی و هر چیز موسیقیایی است که به بهتر زیستن افراد کمک می کند(همان)..
۵-۲- یادگیری مطالب از طریق موسیقی:
زمانی که موسیقی با یادگیری همراه شود، در واقع می تواند شاهراه مستقیمی را به طرف مغز باز نماید. ارزش همراهی شعر یا ترانه با موسیقی این است که موسیقی از این طریق واکنش های احساسی و همچنین کورتکس شنوایی در مغز را فعال و تحریک می کند. بنابراین عناصر موسیقی از قبیل آواز، ملودی های خاص و ریتم قابلیت این را دارند که بتوان مطالب را از طریق آنها یاد گرفت و به ذهن سپرد. برای مثال اغلب افراد از همین طریق جدول ضرب و حروف الفبا را یاد می گیرند و بویژه همراه کردن حرکاتی از قبیل دست زدن، آهنگ اثر موسیقی در یادگیری مطالب را تقویت می کند. یادگیری مطالب توسط موسیقی، هم یک نوع تفریح و سرگرمی حساب می شود و هم باعث می گردد که مطالب در مناطق مختلف حافظه ضبط شده و به این ترتیب راحت تر و سریع تر یادآوری گردند.(جنسن، ۱۳۸۶، ص ۱۲۸-۱۲۹).
یکی از روش های مفید برای یادگیری مطالب به ویژه برای دانش آموزان، جایگزینی مطالب و مفاهیم جدید به جای اشعار و ترانه های موسیقی است. زمانی که فرد مطالب و اندیشه ها و کلمات را با موسیقی تنظیم و هماهنگ می نماید، ضمن اینکه مناطق مختلفی از مغز فعال می گردند، مطالب در شاهراه های متفاوت حافظه ذخیره شده و به این ترتیب ، قدرت یادگیری مطالب تقویت می گردد(همان،ص ۱۲۹).
۶-۲- منافع موسیقی در یادگیری مطالب:
شواهد نشان می دهد که موسیقی و هنرهای مربوط به آن، در یادگیری مطالب موثر هستند. سیستم هایی که موسیقی باعث تقویت آنها می شود مانند سیستم حواس پنج گانه، تمرکز ،درک ، احساس و سیستم حرکتی. در واقع نیرو های محرکه ای هستند که پشت قدرت یادگیری نهفته هستند. این مطلب به این معنی نیست که بدون موسیقی افراد نمی توانند مطالب را یاد بگیرند، بلکه یادگیری به همراه موسیقی امکان توسعه ی سیستم های مغز را که هیچ کدام به خاطر طبیعت خود امکان سنجش را ندارند، فراهم می آورد(جنسن، ۱۳۸۶، ص ۷-۸).

عشق و نفرت هر دو مانع هستند. هر دو جلوی چشم انسان مثل یک عینک و حائل رنگی عمل می‌کنند و آدمی را از دیدن صحیح باز می‌دارند. همان‌گونه که عاشق، زشتی‌ها و عیوب معشوق را نمی‌بیند و حتّی عیوب را، حسن و نیکی می‌بیند بالعکس، شخص متنفر محاسن طرف مقابل را ندیده، هرچه می‌بیند زشتی و بدی است. عشق و نفرت، کور و کر می‌کند.
امیر بیان علی۷ چه زیبا می‌فرماید:
«من عشق شیئاً اعشی بصره و امرض قلبه»^[۲۴۱]
قرآن کریم نیز روی این مسئله تکیه می‌کند و آن را جزء اصول معارف راجع به شناخت برمی‌شمرد. مسئله کوشش کردن برای بی‌طرف ماندن و خوب قضاوت نمودن: )أَ فَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً(^[۲۴۲] در مورد کسی است که عمل بدش در نظر خودش خوب جلوه می‌کند. چنین انسان‌هایی دچار خطاء در برداشت می‌شوند.

)هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً(^[۲۴۳]
از آیات قبل فهمیده می‌شود که در حقیقت این‌ها زیان‌کارترین مردم هستند چرا که بر اثر اعمال و کردارشان دچار قلب در برداشت شده و چیزهای بد را خوب می‌نگرند.

۱۵- پرخوری و حرام‌خواری مانع فطانت و زیرکی در ادراک

پرخوری که مورد نهی اسلام است و یکی از رذایل شمرده می‌شود باعث کم شدن فهم آدمی می‌گردد. در روایات اسلامی آمده است که: شکم‌هایتان را پر نکنید که نور معرفت در دل‌ها را خاموش می‌گرداند.
حضرت علی۷ می‌فرمایند: «لا تجتمع الفطنه و البطنه»^[۲۴۴]
«البطنه تحجب الفطنه»^[۲۴۵] و در سفارش‌های لقمان حکیم به فرزندش آمده است: چون معده پر شود، قوه فکر و اندیشه می‌خوابد و حکمت و دانایی لال می‌شود و اعضاء و جوارح از عبادت باز می‌ایستد.
رسول مکرّم اسلام۶ می‌فرمایند: «لا تشبعوا فیطفأ نور المعرفه من قلوبکم.»^[۲۴۶]
کسی که بیش از اندازه غذا می‌خورد هرگز حکیم نمی‌شود؛ زیرا روح الهی که امانت خداست، مجبور می‌شود این بدن را اداره نماید و تمام وقت خود را صرف برطرف نمودن احتیاجات بدن و جسم نماید و دیگر نمی‌تواند به اموری دیگر بپردازد.
پیامبر اسلام۶ می‌فرمایند:
«ایّاکم و فضول المطعم فإنّه یسم القلب بالقسوه و یبطئ بالجوارحِ عن الطّاعه و یصمّ الهمم عن سماع الموعظه»^[۲۴۷]
از غذای اضافی بپرهیز که قلب را پر قساوت می‌کند و از اطاعت حق تنبل می‌سازد و گوش را از شنیدن موعظه کر می‌کند.»
غذای حرام نیز در معرفت انسان اثر منفی می‌گذارد.
هر غذای و دوای ناپاک مصرف شده به وسیله انسان، در دو قوس نزول و صعود او، تأثیر اساسی و ظهور تغییرناپذیر دارد. در قوس نزول، تنزّل کرده و به صورت نسل او ظهور می‌کند و فرزندان ناصالح، تحویل می‌دهد و در قوس صعود نیز، به اندیشه تبدیل می‌گردد، هرگز خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های حرام، برهان عقلی و عرفان فطری نمی‌شود. بلکه در مسیر صعودی به مغالطات، شبهات، موهومات، رسومات و رسوبات جاهلی تبدیل می‌گردد که در نقطه تقابل با معرفت و ادراک ناب و بی‌پیرایه است.^[۲۴۸]
در حدیث معروف امام حسین۷ در روز عاشورا، بعد از ایراد آن سخنان پرمحتوا و گیرا در برابر لشکر لجوج و قساوتمند کوفه، هنگامی که ملاحظه نمود آنها حاضر به سکوت و گوش دادن به سخنانش نیستند، فرمود: «آری شما حاضر به شنیدن سخن حق نیستید زیرا «ملئت بطونکم من الحرام فطبع الله علی قلوبکم» شکم‌های شما از غذاهای حرام پر شده است، در نتیجه خداوند بر دل‌های شما مهر زده است (و هرگز حقایق را درک نمی‌کنید)^[۲۴۹]

۱۶- اغواء شیطان مانع فهم صحیح و القاء شیطان باعث سهو و نسیان

«شیطان با ایجاد وهم جلوی فهم را می‌گیرد.»^[۲۵۰]
کار شیطان آن است که خاطرات بدآموز، مغالطه‌ها، شبهه‌ها و خیالات واهی را در دل دوستان خود انباشته کند و آنان را به جدال فرهنگی با مؤمنان، وا دارد.
)وَ إِنَّ الشَّیاطِینَ لَیُوحُونَ إِلى أَوْلِیائِهِمْ لِیُجادِلُوکُمْ(^[۲۵۱]
شیطان، تنها با شیوه‌های عملی و واداشتن انسان به گناه، او را نمی‌فریبد، بلکه از زمینه‌های علمی نیز بهره می‌گیرد. نه تنها بزم شبانه گنهکاران را می‌آراید و رونق می‌دهد، که محقق شب تا سحر به تحقیق نشسته را نیز رها نمی‌کند. و با بهره گرفتن از مغالطه، می‌کوشد وهم او را به جای عقل او بنشاند و با جابجایی واهمه و فاهمه، تحقیقات او را به اشتباه و انحراف بکشاند.»^[۲۵۲]
)یَعِدُهُمْ وَ یُمَنِّیهِمْ وَ ما یَعِدُهُمُ الشَّیْطانُ إِلاَّ غُرُوراً(^[۲۵۳]
القای شیطان باعث سهو هم می‌شود.
امیرمؤمنان علی۷ می‌فرماید:
«لمّتان: لمّه من الشیطان و لمّه من الملک، فلّمه الملک الرّقَه و الفهم و لمّه الشّیطان ألسّهو وَ القسوه.»^[۲۵۴]
دو گونه القاء وجود دارد: القاء شیطانی و القای فرشته (رحمانی)، القای فرشته باعث خرّمی قلب و فزونی فهم است و القاء شیطانی موجب سهو و قساوت قلب می‌گردد.

۱۷- میل به باطل

)فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقِینَ(^[۲۵۵]
میل به باطل، باعث دور شدن از حق شده و آدمی را به سوی تبهکاری و انحراف پیش می‌برد. در حقیقت میل به باطل باعث گریزان شدن دل‌ها می‌گردد. انحراف از مسیر حقّ اگرچه در ابتداء راه بسیار اندک باشد، امّا رفته رفته این انحراف باعث تغییر در مسیر گشته و انسان از ناکجاآباد سر در میآورد و از مقصود حقیقی بسیار دور میشود.

۱۸- لجاجت و تعصّب بی‌جا مانع تفکّر، استدلال و حقّ‌بینی

علم به تنهایی برای هدایت یافتن کافی نیست، روحیه‌ی حق‌پذیری هم لازم است. حضرت علی۷ می‌فرمایند: «لیس للجوج تدبیر»^[۲۵۶] شخص لجوج مدیریّت و تدبیر ندارد. همانطور که می‌بینید حضرت لجاجت را یکی از موانع تدبیر در امور می‌داند. لجاجت به گونه‌ای است که آدمی را از درک حقایق و بدیهیّات باز می‌دارد. تعصّب هم سدّ راه شناخت است. دستگاه اندیشه انسان طوری آفریده شده است که اگر روح انسان از نظر عاطفی، رنگ به خصوصی داشته باشد، نمی‌تواند حقایق را آنگونه که هست ببیند، بلکه مطابق آن رنگ می‌بیند. تعصّب می‌تواند انسان را حتّی به توجیه بدی‌ها بکشاند. امّا اگر تعصّب نبود انسان آزاد از هر قیدی می‌تواند بهتر و شفاف‌تر قضاوت کند.

۱۹- بهانه‌جویی باعث قساوت قلب

در قرآن مجید خداوند منّان خطاب به قوم بنی‌اسرائیل، پس از داستان بقره و بهانه‌جویی‌های مکرّر این قوم می‌فرماید: )ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ فَهِیَ کَالْحِجارَهِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَهً…(^[۲۵۷]
یعنی بهانه‌جویی‌ها باعث قساوت قلب شد پس قلبتان مثل سنگ سخت شد و یا سخت‌تر از سنگ، چرا که سنگ گاهی می‌شکافد از آن چشمه‌ای می‌جوشد امّا قلب شما از سنگ هم سخت‌تر است یعنی نه حرف و سخنی در آن فرو می‌رود و از آن چشمه حکمتی سرازیر می‌گردد. کنایه از این که بخاطر انسداد مجاری ادراک نه مطلب نویی را میپذیرید و نه تراوشات معرفتی از قلب بسته شما خارج میشود.

۲۰- غفلت، گمراهی جان

غفلت یکی دیگر از رذایلی است که آثار سوءش در خرد و جان انسان بسیار مخرّب است. طبق آیات الهی، غفلت از یاد خداوند راه را برای نفوذ شیطان در دل انسان هموار می‌سازد.
)وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ(^[۲۵۸]
غفلت از خدا گاهی انسان را «کور» می‌کند، گاهی «احول» دوبین می‌کند و گاهی هم انسان را به «سراب» می‌کشاند، چون اهل بصیرت نیست، سراب را آب می‌بیند، کوری، دوبینی، سراب‌زدگی نتیجه غفلت است.^[۲۵۹]
در حقیقت غفلت سرچشمه اصلی بدبختی‌هاست.
)وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها وَلَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُونَ بِها أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ(^[۲۶۰]
در حقیقت این‌ها گوش دارند امّا اهل سمع نیستند، چشم دارند امّا اهل بصیرت نیستند، اهل خیال هستند اهل تفکّر و تعّقل نیستند.
حضرت علی۷ غفلت را گمراهی جان می‌داند. «الغفله ضلال النّفوس»^[۲۶۱]
امام باقر۷ می‌فرماید: «ایاک و الغفله ففیها تکون قساوه القلب»^[۲۶۲]
پیامبر اسلام۶ در پاسخ به این سؤال که علامت غفلت چیست فرمودند: «امّا علامه الغافل فاربعه العمی و السّهو و اللّهو و النّسیان»^[۲۶۳] یعنی نشانه‌های غافل چهار چیز است: نابینایی (بستن چشم بر روی حقایق)، و سهو و لهو و نسیان (به گونه‌ای که گرفتار فراموش کاری) و سردرگمی و همچنین سرگرمی به شهوات و عدم توجّه به سرنوشت آینده خویش می‌شود.
آیا برای چنین شخصی ادراک و معرفتی ناب حاصل می‌شود؟

۲۱- شقاوت و محرومیّت از علم

رذیله شقاوت باعث دوری انسان از علم و معرفت است.
رسول مکرم اسلام۶ می‌فرمایند:
«… العلم إمام العمل و العمل تابعه، یلهم به السعداء، و یحرمه الأشقیاء.»^[۲۶۴]
دانش پیشوای عمل و عمل پیرو آن است. به نیکبختان دانش الهام می‌شود. و شوربختان (اشقیاء) از آن محروم می‌شوند.
بنابر آنچه که از این روایت فهمیده می‌شود یکی از موانع علم و معرفت، شقاوت است وانسان شقی از نعمت بزرگ علم و معرفت و ادراک محروم است. البته باید توجّه داشت که مراد از معرفت و علم در این روایت، آن دسته از علومی نیست که با حسّ و تجربه بدست می‌آید چرا که بسیاری از دانشمندان علوم تجربی و علوم انسانی در طول تاریخ از صف سعادتمندان نبوده‌اند. و البته برخی از مفسّرین مراد از نفی علم در دنیا از مجرمین را به نفی از پیروی از علم تفسیر نموده‌اند. و گفته‌اند که مراد از نفی علم در آخرت نیز این است که وقتی سر از قبر بر‌می‌آورند جهالتی که در دنیا براساس آن زندگی کردند گریبانشان را خواهد گرفت و اعمالشان از ایشان منفکّ نمی‌شود.^[۲۶۵]

۲۲- فسق موجب گمراهی ومانع شناخت حقایق

فسق از جمله رذایلی است که باعث ضلالت و عدم دستیابی به هدایت است. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: )وَ ما یُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفاسِقِینَ(^[۲۶۶]
این رذیله فسق است که موجب ضلالت و گمراهی شخص شده و او را از نعمت هدایت محروم نگه می‌دارد.

۲۳- ترک عمل موجب از دست دادن علم