میکروساختارهای سیلیکونی ساخته شده بااستفاده از میکروماشینکاری سطحی معمولا ساختارهای سطحی یادوبعدی میباشند.تکنیکهای دیگرشامل استفاده ازفیلم نازک موادساختاری رها شده به وسیله برداشت یک لایه عایق زیری به گسترش سطوح میکروماشینکاری مرسوم به بعدسوم کمک کرده است.بااتصال صفحات پلی سیلیکونی به زیرلایه وهرکدام ازلایه هابه وسیله مفاصل، ساختارهای میکرومکانیکی سه بعدی بعدازآزادکردن میتوانندمونتاژشوند. رویکرددیگربرای ساختارهای سه بعدی ازرسوب موافق باپلی سیلیکون وفیلمهای اکسیدعایق، برای پرکردن عمق گودیهایی که قبلادرزیرلایه سیلیکونی اچ کاری شده اند استفاده کرده است.یک مثال ساختارهای مکانیکی ساخته شده بااستفاده ازپروسه میکروماشینکاری سطحی اصلاح شده درشکل ۱-۱۸نشان داده شده است.این میکروساختارسه بعدی مخصوصاً برای وسایل ریزاپتیکی بدون نیازبه تماس پیداکردن باتوان خروجی مفیدهستند.

شکل (۱-۱۸) مثالی ازمیکروماشینکاری سطحی اصلاح شده

۱-۶-۳روش چسباندن لایه ای
میکروماشینکاری حجمی در ایجاد میکروساختارهای سه بعدی پیچیده در حالت مونولیتیک (Monolithic) دارای محدودیت است. یکی از راه حل ها ساخت اجزاء سیستم های پیچیده به صورت لایه-لایه بوده که بعداً به هم مونتاژ می شوند. اتصال لایه ای روشی است که قادر به یکپارچه سازی بدون درز لایه های متعدد است. میکروماشینکاری سیلیکون درفرم دادن میکروساختارهای پیچیده سه بعدی دریک قالب یکپارچه محدودیتهایی دارد. دراین موارد ساختمانهای چندتراشه ای برای MEMSها پیشنهادشده اند
چسباندن لایه ای برای MEMSمیتواندبه سه دسته اصلی تقسیم شود :

1. 1. چسباندن آنودی^[۳۹]

1. 1. چسباندن لایه واسطهکمکی^[۴۰]

1. 1. چسباندن مستقیم^[۴۱]

۱-۷پایداری MEMS
برخی پدیده های متداول در MEMS وجود دارند که که در اکثر سیستمهای MEMS با آنها سر و کار داریم. بنابراین آگاهی نسبت به این پدیده ها برای دستیابی به طراحی برتر، ضروری و حتی حیاتی به نظر می رسد. یکی از این پدیده های مهم، پدیده Pull-in است.
سنسورهای MEMS از نوع خازنی اساساً یک مبدل الکترواستاتیکی هستند که عملکردشان وابسته به انرژی الکتریکی بر حسب ولتاژ ثابت و یا ذخیره بار ثابت به منظور سهولت آگاهی از تغییرات خازنی ناشی از تحریکات مکانیکی خارجی مانند نیرو و شتاب است. میکروتیرهای یک سر گیردار به طور گسترده در سنسورهای MEMS از نوع خازنی به عنوان اجزاء حس کننده مورد استفاده قرار می گیرند. به کارگیری ولتاژ ثابت در تحریک سیستم های MEMS نسبتاً راحت و متداول بوده و نیروی الکترواستاتیکی ایجاد شده به این روش غیرخطی است. اعمال یک ولتاژ DC بر روی یک تیر یا یک صفحه خازنی باعث ایجاد نیروی الکترواستاتیکی شده و سیستم را تا نقطه تعادل جدیدش دچار خیز خواهد کرد، در حالیکه ولتاژ پله، سیستم را حول نقطه تعادلش به نوسان وامی دارد. با افزایش این نوع بارگذاری، نیروهای برگرداننده مکانیکی سیستم در برابر نیروهای مخالف مقاومت کمتری داشته و سازه مرتبا دچار خیز بیشتری می گردد، در نتیجه نیروی الکتریکی در یک حلقه پسخوراند مثبت افزایش می یابد. این روند تا برخورد فیزیکی الکترودها و دگرگونی سیستم ادامه می یابد. پدیده ناپایداری سازه ای به عنوان Pull-in شناخته شده است و ولتاژ بحرانی متناظر با آن ولتاژ Pull-inنام دارد. تعیین دقیق ولتاژ Pull-in در پروسه طراحی برای تعیین حساسیت، پاسخ فرکانسی، پایداری و محدوده دینامیکی سیستم ضروری است. همچنین ولتاژ Pull-in می تواند در تشخیص خواص مواد مانند مدول یانگ موثر باشد.
یک مساله مهم در طراحی رزوناتورهای MEMS، تنظیم بارهای الکتریکی قبل از ناپایداری Pull-in است که ساختار را به سوی متلاشی شدن و شکست پیش می برد. از سوی دیگر این پدیده اساس عملکرد سوئیچ های با فرکانس رادیوئی در MEMS را تشکیل می دهد، که در آن، سازه مکانیکی با اعمال ولتاژ بیشتر از ولتاژ Pull-in با بیشترین سرعت و در کمترین زمان گسیخته می شود.
۱-۸مزایا و معایبMEMS
MEMSاین امکان را فراهم می‌کند که با ساخت سنسورهایی بسیار کوچک‌تر، سیستم‌ها بتوانند محیط اطرافشان را با دقت بسیار بالاتری نسبت به سیستم‌های ماکرو حس کرده و کنترل نمایند. این سنسورها در ساده‌ترین حالت خود به کمک ارزیابی پدیده‌های مکانیکی، گرمایی، زیستی، شیمیایی، نوری و مغناطیسی، اطلاعات را از محیط جمع‌ آوری می‌کنندوسیستم‌های الکترومکانیکی به کمک قدرت تصمیم‌گیری خود، با پاسخ‌‌هایی همچون جابه‌جایی، ضربه، تنظیم‌، پمپ‌کردن و فیلتر، محیط را به سمت نتایج موردنظر هدایت می‌کنند. از آنجا که دستگاه‌های MEMS همانند IC‌ها با تکنیک‌های ساخت مدارات مجتمع ساخته می‌شوند، می‌توان با صرف هزینه‌های پایین‌ترسطح بسیار بالایی از کارکرد و اطمینان را بر روی تراشه‌های کوچکیکه معمولاً از سیلیکون به دلیل داشتن خواص عالی همچون نسبت استحکام به وزن بالاساخته می‌شوند ایجاد کرد.
این فناوری جدید، مزایای متعددی دارد، اول اینکه فناوری گسترده‌ای است که می‌تواند تأثیر مهمی بر انواع تولیدات تجاری و نظامی بگذارد و دوم اینکه فاصله‌ی بین سیستم‌های مکانیکی پیچیده و مدارهای مجتمع الکترونیکی را پر می‌کند. سنسورها و محرکها عموماً گران قیمت‌اند، علاوه بر این محرکها و سنسورهای الکترونیکی در ابعاد بزرگقابل اعتماد نیستند. این فناوریامکان ساخت سیستم‌های میکروالکترومکانیکی را فراهم کرده که موجب برابری قیمت و اعتبار سنسورها و محرکها بامدارهای مجتمع می‌شود و انتظار می‌رود کارآیی دستگاه ها و ابزارهای MEMS بالاتر از عناصر و سیستمهای مقیاس ماکرو و قیمت آنها خیلی پایین‌ترباشد.
تکنولوژی MEMS در کنار مزیت‌های فراوانی که دارد دارای معایبی نیز می‌باشد. از نظر طراحی، استفاده از نرم افزارهای معمول طراحی بسیار وقت گیر بوده و دارای توانایی کافی برای اینکه بتواند تمام فاکتورهای واقعی اثرگذار روی عملکرد MEMSرا در نظر بگیرد نمی‌باشدبه طوریکه پیچیدگی طراحی MEMS بزرگترین معضل طراحان MEMS می‌باشد. حتی ساده‌ترین MEMS از شرایط مختلف محیطی که در مواقعی برای سیستم‌های ماکرو نامحسوس استتأثیرپذیری بسیاربالایی دارند و لازمه حل این معضل اینست که طراح MEMS در جستجوی راهی برای کنترل تأثیر متقابل و پیچیده این شرایط باشد. از نظر ساخت نیز، موضوع هزینه، سدی است که اغلب طراحان MEMS با آن روبرو می‌شوند و سرمایه‌گذاری‌های اولیه‌ی بالا سرعت پیشرفت MEMS را محدود می کنند.
سیستمهای MEMS به طور خاص از به‌ کارگیری تحریک و دریافت خازنی بهره می‌برند که در آن یک صفحه یا الکترود به روش الکترواستاتیکی فعال شده و حرکت و رفتار آن با تغییرات خازنی قابل مطالعه است. نمونه‌های بسیاری در MEMS وجود دارند که بر تحریک الکترواستاتیکی که در شکل (۱-۱۹) نشان داده شده است استوارند، از جمله میکروفون‌ها، میکرومحرک‌های دنده شانه ای^[۴۲]، میکروسنسورهای رزونانسی و میکروسوئیچهای با فرکانس رادیویی.

شکل ۱-۱۹: دیاگرام شماتیکی از ایجاد نیروی الکترواستاتیکی
در دهه اخیر تکنولوژی MEMS همزمان با سایر زمینه‌ها پیشرفت فراوانی در ساخت ابزارهای صوتی نیز داشته است که از آن جمله می‌توان به میکروفون‌ها اشاره کرد. با پیشرفت میکروفون‌های میکرو کاربرد این نوع میکروفون‌ها با توجه به کوچکی ابعاد و پایین بودن هزینه‌ها در سمعکها، تلفن های همراه، میکرپرسنال دیجیتال آسیستان^[۴۳] بسیار رشد کرده است که در بیشتر آن‌ها از نیروی الکترواستاتیک به عنوان نیروی محرک استفاده می‌کنند. نیروی الکترواستاتیکی با اعمال ولتاژ بین دو صفحه ایجاد می شود و معمولاً فضای بین این دو صفحه توسط یک ماده دی‌الکتریک مانند هوا پر شده است. میکرومحرک الکترواستاتیکی یکی از پر‌کابردترین نوع میکرومحرکها در MEMS می‌باشد که از آن جمله می‌توان به میکروموتور^[۴۴]و میکرومحرک دنده شانه ای اشاره کرد کهدر شکل(۱-۲۰) ، عکس‌های میکروسکوپی از این دو میکرومحرک الکترواستاتیکی نشان داده شده است.

الف

ب
شکل ۱-۲۰:الف) میکرو محرک میکروموتور الکترواستاتیکی ، ب)الکترواستاتیکی دنده شانه‌ای
از نظر ساخت، میکرومحرک‌های الکترواستاتیکی میتوانند به آسانی روی یک تراشه ایجاد شوند و از آنجایی که در طی مراحل تحریک هیچ مصرف جریانی وجود ندارد، لذا در میکرومحرک‌های الکترواستاتیکی هیچ توانی مصرف نمی‌شود اما به منظور ایجاد نیرو و خیز بزرگ ولتاژ زیادی مورد نیاز است. همچنین تنشهای ایجاد شده، کنترل میکرومحرک‌های الکترواستاتیکی را با مشکل مواجه می‌سازند.
کاربردهای تکنولوژی MEMSبه قدری گسترده است که میتوان گفت تقریباً در تمامی زمینه‌های مختلف صنعتی، شامل سیستم‌های مکانیکی، الکتریکی، نوری و شیمیایی، به نوعی استفاده میشود. ساخت سنسورها در مقیاس میکرو نسبت به سنسورهای سنتی در مقیاس ماکرو دارای سه مزیت عمده‌ی قیمت پایین ، اندازه کوچک ومصرف کم است که می‌توان مزایای زیر را نیز به نقاط قوت مذکور اضافه کرد:

• • آسانی ساخت و سرعت در تولید انبوه آن

• • قابلیت ساخت سیستم‌‌‌های پیچیده به صورت یکپارچه

• • یکسان بودن مشخصه‌ های تعداد زیادی از یک محصول

• • دقت چیدمانی چند سنسور بر روی یک مدار

• • کاهش فرسودگی و پایداری مشخصه‌ ها در زمان بیشتر

فصل دوم
پیشینه تحقیق
۲-۱مروری بر کلیات تاریخچه(MEMS)
مروری کلی بر تاریخچه تقریبا کوتاه میکرومکانیک و خلاصه ای از مراحل برجسته آن به شرح زیر می باشد:
در سال ۱۹۵۹، موسسه صنعتی کالیفرنیا برای اولین بار تکنیک ساخت مینیاتوری و کوچک را برای میکروماشینها ابداع کرد.یک دهه بعد، در سال ۱۹۶۹، وستینگ هاوس^[۴۵] یک فیلتر رزونانسی بر پایه روش جدید ساخت میکروالکترونیکی ایجاد کرد.در سال ۱۹۷۴، National Semiconductor به عنوان اولین کمپانی در ساخت سنسورهای فشار در حجم بالا شروع به کار کرد.در دهه ۱۹۷۰، اولین سنسورهای فشار با بهره گرفتن از ویفر سیلیکونی ساخته شدند.در دهه ۱۹۸۰، گامی بزرگ در جهت ساخت اولین محرکهای الکترواستاتیکی شانه ای پلی سیلیکونی برداشته شد. همچنین در آن زمان آزمایشات و نشریه ها علاقه عمومی را برانگیخته بود.که اولین مجله موضوعی با نام Sensors and Actuators در سال ۱۹۸۰ منتشر شد.کلمه MEMS در سال ۱۹۸۷ ایجاد و مورد استفاده قرار گرفت.در دهه ۱۹۹۰ گامی فراتر در زمینه اولین سازه های سه بعدی در ^[۴۶]UCLA برداشته شد.

۲-۱-۱-۳- سنتز مایعات یونی
سنتز مایعات یونی در دو مرحله انجام می­ شود:
۱-تهیه کاتیون به­وسیله واکنش چهار­تایی کردن^[۲۴] (مثل چهارتایی کردن آمین­ها).
۲-واکنش تغییر آنیون.
ویژگی­ها و خلوص مایعات سنتز شده توسط NMR تعیین می­ شود. مقدار آب مایع یونی خشک و خالص توسط آنالیز کولومتر کارل-فیشر^[۲۵] تعیین می­ شود. تهیه مایعات یونی در مقادیر بالا خیلی مشکل­آفرین نیست، ­می­توان آن­ها را با خلوص کافی تهیه کرد.
مایعات یونی را می­توان برای دوره­ های زمانی طولانی نگه­داری کرد، بدون اینکه تجزیه یا تخریب شوند. هر­چند تعدادی از آنها رطوبت جذب می­ کنند.­ در نهایت این امکان وجود دارد که مایعات یونی بی­شماری را با ویژگی­های مختلف سنتز کرد [۷۸].

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۱-۲-۱-رنگ­ها
رنگ­ها معمولا منشاء مصنوعی و ساختار مولکولی آروماتیک پیچیده­ای دارند که به احتمال زیاد از قطران ذغال سنگ وهیدروکربن­هایی مانند بنزن، نفتالن، انتروسن، تولوئن و زایلن گرفته شده ­اند. امروزه بیش از صدهزار رنگ تجاری در بازار موجود هستند. رنگ­ها به سه دسته طبقه ­بندی می­شوند. دسته اول رنگ­های آنیونی هستند که شامل رنگ­های اسیدی و رنگ­های رادیواکتیو می­ شود. رنگ­های آنیونی در محلول آبی بار منفی را به واسطه گروه ­های سولفات حمل می­ کنند. دسته دوم رنگ­های کاتیونی هستند که رنگ­های بازی را شامل می­ شود رنگ­های کاتیونی بار مثبت را به واسطه حضور گروه ­های سولفور و آمین پروتونه حمل می­ کنند. دسته سوم رنگ­های غیریونی هستند که شامل رنگ­های پراکنده می­ شود. رنگ­ها به­ طور گسترده­ای در صنایع مختلف مصرف می­شوند، مقادیر اندکی رنگ (زیر یک میلی­گرم بر لیتر) اثرات مخرب قابل توجهی در محیط زیست دارند و علاوه بر اینکه به زیبایی طبیعت آسیب می­رسانند سمی و سرطان­زا هستند و زندگی آبزیان را هم به خطر می­اندازند [۷۹ و ۸۰].
۲-۱-۲-۲-ضرورت و اهمیت انجام حذف رنگ
امروزه بیش از صد هزار رنگ تجاری در بازار موجود هستند و نزدیک به یک میلیون تن رنگ در سال تولید می­ شود در حالی که ده درصد از این رنگ­ها به صورت فاضلاب وارد محیط زیست و منابع طبیعی می­ شود. آب آشامیدنی استفاده شده توسط هر انسان برای نوشیدن و پخت­وپز باید خالص و عاری از آلودگی باشد. فاضلاب صنایع نساجی، محصولات آرایشی، چاپ، مواد غذایی و صنایع کاغذ­سازی آلوده به رنگ هستند. بیش از هشتاد درصد از رنگ­ها توسط صنایع نساجی مصرف می­شوند و فاضلاب این صنایع شامل انواع مختلف از رنگ­ها است. این فاضلاب­های رنگی می­توانند با سیستم آب­های سطحی و زیرزمینی مخلوط شوند و به آب آشامیدنی انتقال یابد بسیاری از رنگ­ها و محصولات حاصل از تجزیه آنها برای موجودات زنده سمی هستند، اغلب رنگ­ها غیر زیست تخریب پذیرند ودر مقابل نور و اکسیداسیون پایدارند، و از این رو با روش­های معمول از بین نمی­روند. انتشار این رنگ­ها در جریان آب باعث اثرات زیست محیطی جدی می­شوند و با توجه به رنگ شدید آنها انتقال نور خورشید به آب را کاهش می­ دهند، و زندگی گیاهان آبزی را تحت تاثیر قرار می­ دهند و سبب برهم زدن اکوسیستم­های آبی می­شوند به­علاوه برای انسان­ها نیز سمی هستند. بنابراین حذف رنگ از فاضلاب­های رنگی ضروری است و دفع این مواد رنگی از فاضلاب صنایع قبل از تخلیه آنها به درون محیط زیست به یکی از مشکلات صنایع تبدیل شده است[۸۱ و ۸۲].
۲-۱-۲-۳-انواع روش­های حذف رنگ
روش­های حذف رنگ از محیط­های آبی شامل فرایندهای مختلف فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی می­باشد این روشها شامل جذب [۸۳] ، صافی­های نانو [۸۴]، رسوب­دهی [۸۵]، انعقاد الکتریکی، اکسیداسیون الکتروشیمیایی، اکسیداسیون نوری و استخراج مایع-مایع می باشد [۸۶].
۲-۱-۳-۱-طراحی آزمایش
در یک آزمایش عمدا یک یا چند فاکتور تغییر داده می­ شود که اثر این تغییرات روی پاسخ خروجی مشاهده شود. طراحی آزمایش^[۲۶] یک روش کارآمد برای برنامه­ ریزی آزمایش است به­ طوری­که اطلاعات به­دست آمده را می­توان تجزیه وتحلیل کرد و نتایج معتبر وعلمی را به دست آورد. طراحی آزمایش با تعیین هدف آزمایش و انتخاب فاکتورهای موثر بر آزمایش آغاز می­ شود. تکنیک­های طراحی آزمایش طراحان را قادر می­سازد که اثرات فردی و تعاملی فاکتورهای مختلف را روی پاسخ خروجی تعیین کند. طراحی آزمایش هم­چنین بینش کاملی از تعامل بین عناصر طراحی را فراهم می­ کند. بنابراین کمک می­ کند که هر طراحی استاندارد به یک طرح قوی تبدیل شود. طراحی آزمایش یک راه مقرون به صرفه برای حل مشکلات جدی در شرکت­های بزرگ دنیا است. این تکنیک چیزی که از طریق آزمایش قابل وصول نیست را فراهم می­ کند با طراحی آزمایش می­توان یکی از فاکتورها را تغییر داد در حالی که دیگر عوامل ثابت­اند مزیت­های دیگر طراحی آزمایش این است که پاسخ فاکتورهای به هم پیوسته را در یک طیف گسترده­ای از مقادیر می توان مشاهده کرد و این تکنیک بهترین ترکیب از مقادیر را پیدا می­ کند و یک نرم افزار فوق العاده سریع است [۸۷].
۲-۱-۴-۱-بررسی اثر افزایش نمک
برای مدت زیادی این علم وجود داشت که افزایش نمک­های معدنی به مخلوط آب و یک حلال آلی امتزاج­پذیر با آب سبب ایجاد جدایی بین حلال آلی و آب و تشکیل سیستم دو­فازی می­ شود در بعضی مواقع به این پدیده جداسازی فازها با القای نمک^[۲۷] نیز گفته می­شد. این اثر برای تعدادی از حلال­های امتزاج­پذیر با آب مانند استون، متانول، اتانول واستونیتریل انجام شد نمک­های متفاوت با غلظت­های مختلف سبب ایجاد درجات مختلفی از جدایی دو فاز می­شدند. حلال­های امتزاج­پذیر با آب که از قطبیت بالایی نیز برخوردارند، در این سیستم­ها برای استخراج یا تغلیظ بسیاری از گونه­ ها که با استخراج مایع-مایع متداول (استخراج با حلال غیرقابل امتزاج با آب) قابل استخراج نیستند به­کار می­روند [۸۸].
اما اثر نمک­زنی را می­توان برای افزایش میزان استخراج در حلال­های غیرقابل امتزاج با آب نیز به­کار برد. برای گونه ­هایی که بسیار اندک با حلال­های آلی معمول به کار رفته مانند دی اتیل اتر استخراج می­شوند، اثر نمک­زنی ممکن است بازده استخراج ترکیبات آلی مختلف از محلول­های آبی را افزایش دهد و بنابراین سبب بهبود حساسیت و دقت آزمایش شود [۸۸ و۸۹].
تغییر در انحلال­پذیری یک غیرالکترولیت (حل­شونده) در محلول آبی بر اثر افزایش یک الکترولیت را به عنوان اثر نمک­زنی معرفی می­ کنند. برای دو قرن دانشمندان از این روش برای ایزوله کردن و خالص کردن ترکیبات شیمیایی استفاده می­کردند. بنابراین، در اثر افزایش الکترولیت هم می ­تواند افزایش حلالیت^[۲۸] و هم کاهش حلالیت^[۲۹] رخ دهد[۹۰].
بازده استخراج در روش نمک­زنی به ترکیب دو فاز آبی (فازی که از آب غنی شده است) و فاز آلی (فازی که از جزء آلی غنی شده است) که تحت اثر نمک­زنی از هم جدا می­شوند بستگی دارد. چند معادله تجربی برای توضیح اثر نمک در مخلوط دو حلال ارائه شده است، از جمله معادلات تجربی که برای نشان دادن اثر نمک­زنی در مخلوط حلال­ها وجود دارد معادله ستکنو^[۳۰] (۲-۱) می­باشد. این معادله به طور گسترده در اثر نمک بر روی حلالیت گازها و حلال­های آلی در محلول­های نمکی استفاده می­ شود. هرچند، در مخلوط­هایی که حلال آلی و آبی به هر نسبتی در هم امتزاج­پذیر هستند یا نسبت به هم حلالیت متقابل بالایی دارند موفق نبوده است.
(۲-۱) log( )=log
در معادله(۲-۱) و sبه ترتیب انحلال­پذیری غیرالکترولیت در آب و الکترولیت در محلول است. غلظت الکترولیت، ضریب فعالیت غیرالکترولیت و k ثابت نمک­زنی است. مقادیر مثبت برای ثابت نمک­زنی نشان دهنده کاهش حلالیت در اثر افزایش الکترولیت و مقادیر منفی برای این ثابت نشان­دهنده افزایش حلالیت است [۹۲].
از جمله معادلات تجربی دیگر، معادله جانسون-فورتر^[۳۱] (۲-۲) می­باشد.که اثر نمک را در تغییر فراریت نسبی اجزاء در مخلوط دو حلال بررسی می­ کند. البته این معادله به بررسی اثر نمک بر روی تعادل بخار- مایع در مخلوط در حضور نمک می ­پردازد.
Ln= = α (۲-۲)
که در معادله (۲-۲) ، ، و به ترتیب کسرهای مولی اجزای a و b در فازهای بخار و مایع و کسر مولی نمک s در فاز مایع و و به ترتیب فراریت­های نسبی مخلوط در حضور نمک و در غیاب نمک می­باشد. . هم ثابت فورتر در این معادله است. در این معادله هم مقادیر مثبت برای ثابت فورتر بدین معنی است که فاز بخار از جزء a غنی شده است (کاهش حلالیت) و برای مقادیر منفی از ثابت فورتر افزایش حلالیت مشاهده می­ شود[۹۲ و ۹۳].
۲-۱-۴-۲-مکانیسم اثر افزایش نمک
اثر افزایش نمک بر روی محلول­های غیرالکترولیت به دلیل انواع زیاد مختلف برهم­کنشهای بین مولکولی یون-حلال، یون-غیرالکترولیت و غیرالکترولیت-حلال بسیار پیچیده است این مساله با توجه به انواع یون­ها وغیرالکترولیت­ها پیچیده­تر هم خواهد شد، به همین علت چندین تئوری برای توضیح کمی وکیفی این موضوع بیان شده است تا بتوان مکانیسم این پدیده را توصیف کرد [۹۲].
الف-تئوری آب­پوشی^[۳۲]
این تئوری جزء قدیمی­ترین و ساده­ترین تئوری­های مطرح شده در مورد کاهش حلالیت در اثر افزایش الکترولیت است. براساس این تئوری یون­ها توسط مولکول­های آب احاطه می­شوند که به این فرایند آب­پوشی یون­ها گفته می­ شود [۹۲].
وقتی یک الکترولیت به محلولی از یک غیرالکترولیت اضافه می­ شود، بر سر مولکول­های حلال (در اینجا منظور از حلال آب است) بین آن­ها رقابتی ایجاد می­ شود وهمان­طور که انتظار می­رود، برنده این رقابت یون­های الکترولیت یا یون­هایی هستند که تمایل بیشتری به حلال دارند. این مساله سبب می­ شود، تا مولکول­های حلال از اطراف غیرالکترولیت پراکنده شده و سبب کاهش میزان آب­پوشی آنها و در نتیجه کاهش حلالیت اجزای حل­شونده و جدا شدن آن­ها از محلول شوند. در نتیجه مولکول­های غیرالکترولیت رسوب می­ کنند یا به حالت تعلیق در می­آیند. شکل (۲-۲) این تئوری را نمایش می­دهد. همان­طور که در شکل دیده می­ شود با افزایش غیرالکترولیت A مولکول­های حلال آن را احاطه می­ کنند ولی زمانی که الکترولیت B به آن اضافه می­ شود مولکول­های حلال غیرالکترولیت A را رها کرده و اطراف B را احاطه می­ کنند. اما این تئوری با همه سادگی که در توصیف این اثر دارد دارای معایبی نیز هست که مهم­ترین آن عدم توجیه و توضیح افزایش حلالیت حل­شونده در اثر افزایش الکترولیت است[۹۲].

شکل(۲-۲). تئوری آب­پوشی. بر اساس این تئوری کاهش حلالیت از حرکت مولکول­های آب از اطراف حل­شونده و احاطه کردن یون­های الکترولیت ناشی می­ شود.
ب- تئوری دو­قطبی آب^[۳۳]
کروت و رابینسون^[۳۴] در سال ۱۹۲۶ پیشنهاد کردند که ساختار حلال نقش مهمی در اثر نمک­زنی ایفا می­ کند. بر اساس این تئوری اثرات مختلفی که نمک­ها بر رو­ی حل­شونده­های مختلف دارند بر اثر نحوه جهت­گیری دو­قطبی­های آب در لایه آب­پوشی اطراف یون­ها می باشد. بدین صورت که اگر جهت­گیری مناسبی از مولکول­های آب به سمت حل­شونده قطبی وجود داشته باشد، سبب افزایش حلالیت می­ شود اما اگر این جهت­گیری مطلوب نباشد سبب کاهش حلالیت می­ شود. ساختار خود الکترولیت روی لایه آب پوشی و روی دوقطبی­های آب مؤثر است و تعیین می­ کند که افزایش یا کاهش حلالیت رخ دهد. شکل (۲-۳) این تئوری را نشان می­دهد. اما با اینکه این تئوری کاملا این اثر را در حل­شونده­های قطبی تشریح می­ کند اما قادر نیست این پدیده را در مورد حل­شونده­های غیرقطبی توجیه کند. همان طور که در شکل (۲-۳) دیده می­ شود در اثر افزایش حل­شونده قطبی Aمولکول­های آب به صورت دوقطبی­هایی اطراف آن را با جهت­گیری مناسبی فرا می­گیرند و سبب افزایش انحلال­پذیری آن می شوند ولی وقتی که حل شونده قطبی B به مخلوط اضافه می­ شود دوقطبی­های آب Aرا رها کرده و با جهت­گیری مناسبی B را احاطه می­ کنند، یعنی جهت­گیری آنها نسبت به A نامناسب می­ شود و بدین­صورت سبب جدا شدن A از مخلوط می­شوند[۹۲]. این مساله به خاطر تمایل بیشتر B نسبت به A به دوقطبی­های آب است.

شکل (۲-۳). تئوری دو قطبی آب. این تئوری پیشنهاد می­ کند که جهت­گیری مناسب مولکول­های آب اطراف حل­شونده­های قطبی سبب افزایش حلالیت می­ شود و بر­عکس.
ج-تئوری الکترواستاتیک^[۳۵]
برای توضیح تغییرات مشاهده شده در اثر نمک­زنی روی غیرالکترولیت­های غیرقطبی، دبای و مک اولای^[۳۶] تئوری الکترواستاتیک را برای توصیف این پدیده بیان کردند. اصل تئوری بر این اساس است که مقدار کار ضروری برای خنثی کردن یون­ها در حلال خالص از مقدار کار لازم برای خنثی کردن در محلول شامل غیرالکترولیت غیرقطبی متفاوت است. به همین دلیل آن­ها کاهش یا افزایش حلالیت در اثر افزایش نمک را به اثر حل شونده روی ثابت دی­الکتریک حلال نسبت دادند. بر همین اساس، اگر محلول اشباع­شده از حل­شونده ثابت دی­الکتریک کمتری از آب داشته باشد کاهش حلالیت اتفاق می­افتد و اگر محلول اشباع­شده از حل­شونده ثابت دی­الکتریک بیشتری از آب داشته باشد افزایش حلالیت روی خواهد داد.
مزیت اصلی این تئوری این است که توضیحی برای اثر نمک­زنی الکترولیت­های خنثی معمولی مثل سدیم و پتاسیم­کلرید فراهم می­ کند [۹۲].
د- تئوری فشار درونی^[۳۷]
مک دویت و لانگ^[۳۸] مدلی را برای مطالعه جنبه­ های کیفی و کمی اثر افزایش نمک ارائه دادند. بر اساس این تئوری، مولکول­های حل­شونده خنثی در محلول فضاهایی را اشغال می­ کنند.همین حضور آن­ها در محلول فشار درونی بر مولکول­های حلال وارد می­ کند. به طور کلی، وقتی که فشردگی محلول افزایش می یابد، کاهش حلالیت اثر غالب است و بر عکس. با اینکه این تئوری اثر افزایش نمک را در مورد غیر­الکترولیت­های غیرقطبی با توجه به تغییر حجم محلول در اثر حل شدن نمک توجیه می­ کند اما برای غیرالکترولیتهای قطبی توضیحی ندارد. این مدل در شکل (۲-۴) نشان داده شده است [۹۲].

شکل(۲-۴). تئوری فشار درونی. بر اساس این تئوری اگر حضور حل­شونده غیر قطبی فشار درونی بر روی مولکول­های حلال را کاهش دهد سبب افزایش حلالیت حل­شونده می­ شود و بر عکس.
۲-۱-۴-۳-اهمیت پدیده Salting- out
این پدیده هم در زمینه ­های بنیادی و هم کاربردی اهمیت دارد . اطلاعات حاصل از تحقیقات را می­توان برای مطالعه سینتیک اثر نمک، توضیح مکانیسم واکنش­ها و پیش ­بینی سطح آب­گریزی پروتئین­ها و سلول­های باکتری­ ها به­کار برد. این اثر برای تعیین کمی پروتئین­ها ، متابولیت­های فعال داروها و سم­ها در خون و دیگر سیالات بدن بسیار مفید است. هم چنین از این پدیده می توان برای رنگ­سنجی^[۳۹] ، خالص­سازی ترکیبات دارویی ، پروتئین­ها و DNA از نمونه­های ذخیره شده و تازه که در علم پزشکی قانونی^[۴۰] بسیار مهم است استفاده کرد. ماکرومولکول­های مورد نیاز در تحقیقات را معمولا توسط این پدیده ایزوله می­ کنند. چون پدیده نمک­زنی میزان بازیابی را افزایش می­دهد کاربردهای صنعتی فراوانی دارد.
به طور مثال، برای خالص­سازی در مقیاس بالای ترکیبات شیمیایی، دارویی، فراورده­های نفتی و آنزیم­ها از این اثر می­توان بهره گرفت. این مطلب را باید ذکر کرد که پدیده نمک­زنی کاملا پدیده­ای فیزیکی بوده و تحت تاثیر خصوصیات مولکول­ها و ماکرو­مولکول­هایی مانند DNA،RNA و پروتئین­ها نیست.گواه این مطلب این است که ترکیبات دارویی، اسید­های نوکلئیک و پروتئین­های خالص شده توسط این اثر به طور عادی و روزمره در تحقیقات مورد استفاده قرار می­گیرند [۹۲].
فصل دوم
مروری بر­کارهای انجام شده
۲-۲-۱-معرفی کونگو­رد
کونگو­رد^[۴۱] نمک سدیمی از بنزیدین دی آزو بیس(۱-نفتیل آمین۴-سولفونیک اسید) می­باشد که به عنوان جوهر بیولوژیکی و شناساگر اسید_–باز به کار می­رود که در محلول­های بازی سرخ و در محلول­های اسیدی آبی­رنگ است.کنگورد رنگی است که اساس آن بنزیدین است واز دسته رنگ­های دی­آزو و آنیونی بوده ودارای وزن مولکولی بالایی می­باشد. ساختار شیمیایی این رنگ در شکل(۲-۵) نشان داده شده است.
شکل(۲-۵). ساختار شیمیایی کونگورد. فرمول مولکولی _{C32H22N6O6S2Na2} و وزن مولکولی=۶۹۶٫۶۵ گرم بر مول _nm497₌.
کونگورد در صنایع نساجی،کاغذ، لاستیک و پلاستیک به طور گسترده­ای استفاده می­ شود.کونگورد بسیار در آب محلول ودر محیط زیست ماندگار است.
محصولات حاصل از تجزیه این رنگ سرطان­زا هستند.کونگورد سبب تحریک و سوزش پوست، چشم وسوزش معده در انسان می­ شود. این رنگ سلول­های خونی را تحت تاثیر قرار می­دهد وسبب ایجاد لخته خون و خواب آلودگی و مشکلات تنفسی می­ شود [۸۰ و ۸۶].

در این پایان نامه در پی بررسی مفهوم اصطلاحی اجماع و مبنای حجّیت آن نزد فقهای امامیّه علیالخصوص دو شخصیت بارز فقهی و اصولی معاصر، آیت الله شهید صدر(ره) و مرحوم امام خمینی(ره) بودیم.
اگرچه اجماع، در ردیف کتاب، سنّت و عقل قرار گرفته و جزء ادله اربعه استنباط احکام شرعی به شمار میرود امّا فقهای شیعه تنها در صورتی اجماع را حجّت میدانند که کاشف از نظر امام معصوم(ع) است. لذا اجماع مستقلاً حجّت نبوده و در واقع کاشف الحجه مییاشد. پس از اثبات حجّیت اجماع در صورت کاشفیت از نظر معصوم(ع)، فقهای شیعه راه های احراز رأی امام معصوم(ع) از طریق اجماع را مطرح میکنند. همان طور که اشاره شد اهمّ این طرق چهار طریقه بود که غالب اصولیین در کتب خود آنها را ذکر نمودهاند.
با دقّت و تأمّل در طرق مختلف راه های احراز رأی معصوم(ع) و استدلالات فقها و نقدهایی که بر این وجوه مطرح شد، میتوان گفت:
الف) طریقه «دخولی» اگرچه داراى ارزش است و به لحاظ نظری، اشکالی در حجّیت اجماع دخولی وجود ندارد. لکن همان طور که اشاره شد در زمان غیبت بسیار کم است، بلکه نادر افرادى چون مقدّس اردبیلی(ره) هستند که در شرفیابى به محضر امام(ع) مسائلى را از حضرت آموخته‏اند و سپس ادّعاى اجماع نموده‏اند، که نمى‏توان آن را اجماع دخولى نامید. پس اجماع دخولى تنها در زمان حضور امام(ع) متصوّر است که امکان حضور امام(ع) در بین مجمعین [به عنوان فرد مجهول النسب] وجود دارد. اما در عصر غیبت، امام(ع) به حسب ظاهر غایب‏اند و بناى حضور در مجالس عمومى و حشر و نشر با مردم را (ولو به صورت ناشناس) ندارند، تا اینکه کسى یقین به دخول امام(ع) در میان مجمعین حاصل کند. بنابراین اجماعهایی که در کتب فقهی نقل شده اند، به طور قطع از این نوع اجماع نیستند. حتّی برخی فقها تصریح کردهاند که: «اجماع دخولی تنها در زمان حضور امام(ع) محقّق میشود نه در زمان غیبت؛ امّا با این حساب باز هم ما یک مورد اجماع دخولی حتّی در زمان حضور امام معصوم نیافتیم.»^[۲۰۰]

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ب) طریقه دومی که برای احراز نظر امام معصوم(ع) بیان شد کشف رأی معصوم(ع) بر اساس قاعده لطف بود که از آن به «اجماع لطفی» تعبیر میشود. توضیح آنکه هرگاه در حکمی همه فقها همرأی باشند و خلافی در میان آنها نباشد معلوم میشود که نظر آنها مطابق واقع و نظر معصوم(ع) است چرا که اقتضای لطف عام پروردگار آن است که در صورت خطای همه علما، حکم واقعی را از طریق امام غایب(ع) به مجمع فقیهان القا نموده و اتّفاق نظر آنان را برهم زند.
اگرچه شیخ طوسی(ره) بنای این نظریه را نهاد لکن به اعتقاد عدهای از فقها این طریقه نیز با اشکالات قابل تأملی مواجه است از جمله اینکه: اولاً قاعده لطف فی نفسها تام نیست چرا که لطف بر خدا واجب نیست که ترک آن قبیح باشد. هرچه از ذات خداوند صادر میشود، فضل و رحمت اوست. ثانیاً بر فرض پذیرش قاعده لطف، محدوده دلالت این قاعده در احکام دین میباشد که به نحو متعارف به بشر رسیده است و ائمه علیهمالسّلام احکام را برای اصحاب و روات معاصر خود بیان نمودهاند. پس اگر حکمی به طبقات پس از ایشان نرسیده به خاطر وجود مانعی از سوی خود مکلّفین است. ثالثاً اگر اظهار حق توسط امام(ع) در موردی که امّت اجماع بر خلاف واقع کنند مسلّم باشد، امّا مجرّد اینکه اظهار حق لطف است کشف از مطابقت نظریّه امام با مجمعین نمیکند، چرا که ممکن است در اخفاء حق مصلحتی اعم باشد که در اظهار نیست، رابعاً اگر مراد از القاء خلاف توسط امام همراه با معرّفی ایشان باشد که چنین موردی سراغ نداریم و اگر مراد، القاء خلاف بدون معرّفی امام (ع) باشد در این صورت فایده ای نخواهد داشت و صرف القاء خلاف، لطف نیست.
چنانکه گفتیم برخی معتقدند شیخ طوسی(ره)، فقط به اجماع دخولى اعتقاد داشته، و قاعده لطف را براى اثبات این اجماع به کار گرفته است.^[۲۰۱]
ج) در بیان «اجماع تشرّفی» گفتیم که ممکن است گاهی افرادی خاص مانند فقیهانی عالی مقام همچون مقدّس اردبیلی، سیّد بحرالعلوم و… به خدمت امام عصر(عج) شرفیاب شده و حکم شرعی را مستقیماً از امام(ع) گرفته باشند امّا در مقام بیان مسأله بگویند که این مسأله اجماعی است چرا که به حکم روایات، در عصر غیبت کسی حق ندارد ادّعای رؤیت کند و اگر چنین ادّعایی کرد باید تکذیب شود. لذا چنین فقیهی که به حضور امام(ع) رسیده و حکم را از ایشان گرفته، نمیگوید که من امام(ع) را زیارت کردم و حکم را مستقیماً از ایشان گرفتم بلکه در آن مسأله ادّعای اجماع میکند.
امّا در نقد طریقه تشرّفی نیز گفته شد اگر این اجماع، موضوع هم پیدا کند، نتیجه عملی بر آن ترتّب پیدا نمیکند و در مقام عمل، نمیتوانیم اثری بر آن مترتّب کنیم. چرا که خواصّی همچون مقدّس اردبیلی(ره) که به محضر امام زمان(عج) شرفیاب شدهاند فرضاً در ادّعای اجماع، وجه این اجماع را بیان نکرده و مسأله تشرّف را به میان نیاوردهاند. لذا این یک اجماع منقول به خبر واحد میشود. یعنی ما نمیدانیم که نظر امام(ع) را مستقیماً(حسّاً) گرفتهاند یا نه، پس احتمال میدهیم این ادّعای اجماع طبق وجوه و مبانی دیگر باشد.
د) سرانجام به توضیح «طریقه حدسی» که مختار شمار زیادی از فقهای متأخر است پرداختیم. اجماع حدسی به این معناست که از راه تحصیل اتّفاق علما در یک مسأله، نظر و رأی امام(ع) حدس زده شود. در این طریقه بین اجماع علما و رأی امام(ع) ملازمه عادی وجود دارد. این ملازمه به چند صورت قابل تصوّر است: ۱. از راه حساب احتمالات ۲. از راه ملازمه عادی بین آراء مرؤوسین و رئیس آنان ۳. از راه کشف از دلیل معتبری که نزد مجمعین بوده و به ما نرسیده است.
از بین نظرات مطرح شده در خصوص اجماع حدسی، نظر مرحوم امام خمینی(ره) بر وجود ملازمه عادیه بین آراء فقها و نظر معصوم(ع) و یا طریقه کشف از دلیل معتبر عند المجمعین (که به دست ما نرسیده) بود. مرحوم امام(ره) مثالی بیان کردند که: «اگر فرد غریبی وارد کشور ما شد و شاهد اجرای یک قانون نظامی در همه دوره ها و در همه شهرها بود، حدس قطعی میزند به اینکه این قانون حتماً در مجلس تصویب شده و نظر کسی که رتق و فتق امور به دست اوست (حاکم یا رئیس مجلس) نیز موافق این قانون بوده است.»^[۲۰۲] و در پی این نتیجه بودند که اگر تمام فقها(یی که آشنا به حلال و حرام ائمه علیهمالسّلام) هستند مطلبى را گفتند، عادتاً معلوم مى‏شود که نظر امام(ع) هم با آنها مطابقت دارد.
اما هر دو نظر (ملازمه عادیه و کشف از دلیل معتبر نزد مجمعین)، با اشکالاتی روبرو بود از جمله اینکه ملازمه عادیه در صورتى صحیح است که مرؤوسان همراه با رئیسشان باشند مانند همراهى وزیران با پادشاهان، اما در مورد اجماع عالمان در عصر غیبت چطور میتوان این ملازمه را تصوّر کرد؟ از سویی اصل این ملازمه محل اشکال بود که توضیح آن گذشت. در طریقه کشفی نیز اگرچه خود مرحوم امام(ع) یادآور شده است که آنچه از اجماع قدما کشف میشود، تنها وجود آن مدرک و دلیل معتبر است نه تمامیت دلالت آن، چرا که اجتهاد و فهم قدما برای متأخرین حجّیتی ندارد. امّا مسألهای که مورد اتّفاق همه علما بوده و مستندشان هم یک دلیل و یک روایت معتبری بوده، بدین معناست که این روایت در اختیار همه بوده که به آن استناد کرده و بر خلاف قاعده بر طبقش فتوا دادهاند پس چطور میشود این روایت گم شود و به دست ما نرسد؟
لکن در این بین، شاید کلمات آیت الله شهید صدر(ره) در باب اجماع حدسی و احراز رأی معصوم از طریق «حساب احتمالات» از همه علمای دیگر کاملتر باشد.
حاصل این وجه آن است که به واسطه اجماع، «یقین» حاصل میشود که حکم شارع مطابق با کلمات مجمعین و اجماع فقهاء است.
بین اجماع و بین کلام معصوم(ع) و اتّحاد موقف اجماع و معصوم(ع) تلازم است. تلازم سه قسم دارد یا عقلی است یا عادی است و یا تلازم اتّفاقی است. آنچه برای اصولی مهم است اثبات تلازم دائمی است.
شهید صدر(ره) این تقسیم سه گانه برای تلازم را انکار کرده و گفته است تلازم هر کجا باشد عقلی است. رابطه امکانی و احتمالی تلازم نیست. اگر علّت باشد وجود معلول حتمی است. در موارد تلازم اتّفاقی یا عادی هم تلازم عقلی است. تلازم اتّفاقی به معنای صدفه محال است، بلکه منظور این است که وجود علّت در این موارد حتمی نیست ممکن است علّت باشد و معلول هم باشد و ممکن است علت نباشد و معلول هم نیست. بنابراین همه جا تلازم عقلی است و تلازم بین علّت و معلول حتمی و دائمی است.
در حقیقت شهید صدر(ره) در اینجا جعل اصطلاح کردند و گفتند تلازم به معنای تلازم عقلی است و اصلاً در مواردی که علّیت و معلولیتی وجود ندارد تلازمی نیست.
حال آیا در اجماع تلازم دائمی با قول معصوم(ع) وجود دارد؟ اگر تلازم دائمی نباشد فایدهای ندارد یعنی اگر اجماع در برخی موارد ملازم با قول معصوم(ع) باشد فایدهای ندارد. بلکه باید تلازم دائمی و همیشگی اثبات شود تا در حجیت اجماع به درد بخورد.
شهید آیت الله صدر(ره) می فرمایند بین اجماع و تواتر تشابه وجود دارد و هر دو به نکته جامعی ملازم با قطع هستند. نکته جامع بین این دو این است که حصول قطع در تمام این موارد بر اساس «حساب احتمالات» است یعنی همان طور که در خبر متواتر به واسطه تعدّد مخبر احتمال کذب ضعیف میشود تا حدی که مرتفع می شود، در اجماع هم اینچنین است و به واسطه تعدّد قائل و اتّفاق قائلین احتمال به حدّی میرسد که احتمال خطا در مجمعین منتفی میشود یعنی قول مجمعین ملازم با حکم واقعی و قول معصوم(ع) خواهد شد، منتها با لحاظ تفاوتهایی که بین خبر حسّی و اجماع حدسی وجود دارد. از جمله اینکه در تواتر چون منشأ حسی دارد با عدد کمتری یقین حاصل میشود و در اجماع چون منشأ حدسی دارد با عدد بیشتری یقین حاصل میشود.
مرحوم میرزای نایینی(ره) معتقد بود طریقه تراکم احتمالات ذیل ضابهای کلّی نیست، چرا که نتیجه این طریقه با توجه به مراتب ظنون و موارد و اشخاص، مختلف است. امّا اشاره کردیم که سخن ایشان در عالم واقع قابل قبول است اما ظنون، در عالم اعتبار تاثیر گذارند. مثلاً وقتی روایتی را «محمّدون ثلاثه» نقل کرده باشند، همین خودش برای ما مورد اعتماد است.
ضمائم:

1. 1. «و هذا المسلک غیر تام لوجوه:

أحدها- انَّه لو أُرید من المصالح الحقیقیه الملاکات التکوینیه الثابته بقطع النّظر عن أحکام الشارع و تشریعاته فمثل هذه الملاکات من الواضح عدم لزوم حفظها من قبل اللَّه سبحانه على البشریه و لم تجر العاده أیضا على حفظها بتدخل مباشر من اللَّه سبحانه بل أُوکل ذلک إلى خبره البشر و بصیرتهم المتنامیه المتطوره من خلال التجارب و الممارسات و لعلَّ الحکمه فی ترک البشر و خبرته لیتکامل و یکدّ و تتفتّح قدراته و إمکاناته تدریجیّاً، و الحاصل قاعده اللطف لا یمکن تطبیقه على مثل هذه الملاکات الأولیّه التکوینیه امّا لعدم المقتضی لمثل هذا التطبیق أو للمزاحمه مع الملاک الّذی ذکرناه، و لهذا لم یلزم على اللَّه سبحانه أَنْ یبعث أطبّاءً کما بعث أنبیاء.
و لو أُرید تطبیقها على المصالح و الملاکات التعبدیه التی تحصل فی طول التشریع الربانی و هی ملاکات الطاعه و العبودیه للَّه و التکامل المعنوی و هی التی طریق حفظها منحصر باللَّه سبحانه بما هو مشرع و واضع العقاب و الثواب فکبرى تطبیق قاعده اللطف على مثل هذه المصالح و إِنْ کان لا یخلو من وجه و لهذا طبقت القاعده لإثبات أصل النبوه العامه. إِلّا انَّ صغرى ذلک غیر منطبق فی المقام إِذ لا فرق فی حفظ هذه الملاکات الطولیه بین الحکم الظاهری و الواقعی فحتى إذا کان ما أجمع علیه الفقهاء خلاف الحکم الواقعی لا یکون ذلک خارجاً عن الشرع بل على طبقه و بقاعده أو أصل من أصوله و وظائفه المقرره ظاهریاً کما هو واضح.
الوجه الثانی- انَّه لو تنزلنا فاللطف المذکور فی إبراز الحقیقه امّا أَنْ یدعى انَّه لطف لازم من قبله سبحانه بالنسبه إلى کلّ المسلمین أو إلى بعضهم بأنْ یرشد خمسه من العلماء مثلًا إلى الحقیقه و یکفی ذلک لإنجاز المهمه العقلیه العملیه، امّا الثانی فغریب فی نفسه کبرویاً إذ میزان ترقّب اللطف هو العبودیه و الحاجه إلى اللطف و هو فی الجمیع على حد واحد فکیف یختص ببعض و یکفی ذلک فی سد الحاجه عن غیرهم، و امّا الأول بأَنْ یفترض انَّ طریق الحقیقه مفتوح للجمیع بحیث کلّ عالم یمکنه أَنْ‏
یصل إِلیها کما وصل إِلیها البعض غایه الأمر بحاجه إلى مزید جهد و بذل وسع أکثر من المقدار اللازم فی مقام الاکتفاء بإجراء الأصول و القواعد العامه فی الاستنباط فدعوى الجزم ببطلانه لیس مجازفه، إذ فی کثیر من المواضع نقطع بأنه مهما اجتهد و بذل الجهد أکثر فأکثر لا یتغیر الموقف و لا یصل إلى ما یغیر مقتضى القاعده أو الأصل.
الوجه الثالث- لو تنزلنا عن ذلک و سلمنا کفایه اللطف المردد بین بعض المجمعین فی إشباع هذه الحاجه و إنجاز المهمه العقلیه العملیه، فاللطف المذکور انَّما یجب بمعنى انَّه لا بدَّ للمولى سبحانه من أَنْ ینصب من یکون فی نفسه طریقاً إلى الحقائق لا بمعنى رفع الموانع عن الوصول إِلیها مطلقاً حتى إذا کان بفعل العباد و عصیانهم أنفسهم و النصب بالمعنى المذکور قد سلکه سبحانه بنفس نصب الإمام (عجل الله فرجه) و غیابه انَّما هو من جهه منع العباد و عصیانهم فلا قصور من ناحیه المولى.»^[۲۰۳]
فهرست منابع و مآخذ:
الف) منابع عربی:

1. 1. قرآن کریم.

1. 1. آخوند خراسانی، محمّدکاظم. کفایه الأصول. قم، مؤسسه آل البیت‏، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

1. 1. ابن بابویه، محمّد بن علی. الخصال. ج۲، قم، جامعه مدرّسین، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.

1. 1. ابن فارس، احمد. معجم مقاییس اللغه. ج۱، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، بیتا.

1. 1. ابن منظور، محمّدبن مکرم. لسان العرب. ج۸، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، بیتا.

1. 1. ازهری، محمّد بن احمد. تهذیب اللغه. ج۳، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، بیتا.

1. 1. انصاری، مرتضی. فرائدالأصول. ج۱، قم، مجمع الفکرالاسلامی، چاپ نهم، ۱۴۲۸ق.

1. 1. _________ فرائدالأصول. ج۱، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم، چاپ پنجم، ۱۴۱۶ق.

1. 1. انیس، ابراهیم؛ منتصر عبدالحلیم؛ الصوالحی، عطیه؛ خلف احمد، محمّد. معجم‌الوسیط. ج۱، (مترجم: محمّد بندرریگی) تهران، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.

1. 1. تونی، عبدالله بن محمّد. الوافیه فی اصول الفقه. قم، مجمع الفکرالاسلامی‏، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.

1. 1. جزایری، محمّدجعفر. منتهىالدرایه فی توضیحالکفایه. ج۴، قم، مؤسسه دارالکتاب‏، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.

1. 1. حائری، سیّد علی. ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. ج۸، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌‏، چاپ اول، ۱۴۱۸ق

1. 1. حائری اصفهانی، محمّدحسین. الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه. قم، دار احیاءالعلوم الإسلامیه‏، چاپ اول، ۱۴۰۴ق

1. 1. حسن بن زین الدّین (ابن شهید ثانی). معالم الدین و ملاذ المجتهدین. قم، دفتر انتشارات اسلامی(وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)‏، چاپ نهم، بیتا.

1. 1. حسینی فیروزآبادی، مرتضی. عنایهالاصول فی شرح کفایهالاصول. ج۴،قم، کتابفروشی فیروزآبادی، چاپ چهارم، ۱۴۰۰ق.

1. 1. حکیم، سیّد محسن. حقائق الأصول. ج۲، قم، کتابفروشی بصیرتی، چاپ پنجم، ۱۴۰۸ق

1. 1. _________ مستمسک العروه الوثقى. ج۳، قم، مؤسسه دار التفسیر‌‏، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.

1. حلّی، (علامه) حسن بن یوسف. مبادی الوصول الی علم الاصول. قم، المطبعه العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.

۱- رئیس جمهور و کارمندان دفتر ریاست جمهوری
۲- وزارت خارجه
۳- شرکتهای بزرگ انرژی مثل «ترانس نفت»^[۲۲۰] «گازپروم»^[۲۲۱] و «لوک اویل»،^[۲۲۲] که رابطۀ نزدیکی با مجامع بانکی و تجاری روسیه دارند
۴- وزارت دفاع
۵- وزارت انرژی اتمی
۶- وزارت روابط اقتصادی خارجی
۷- شرکت دولتی صادرات تسلیحات ROSVooruzniye
۸- الیگارشیهایی که گاه پیوندهای نزدیکی با نمایندگان اصلاح طلب دوما دارند.
وی نمونهای برجسته از وجود سیاستگذاران خارجی مستقل در روسیه را امضای قرارداد شرکت لوک اویل با شرکت «بهره برداری بین المللی آذربایجان»^[۲۲۳] ، برای توسعۀ منابع نفت دریای خزر میداند که در آن این شرکت حق آذربایجان برای استخراج نفت از بخش خود در دریای خزر را به رسمیت شناخت. ^[۲۲۴] فریدمن همچنین نمونهای از تأثیر سیاست داخلی روسیه بر سیاستگذاری خارجی این کشور را طرفداری شدید از غرب در ۱۹۹۲ و برعکس، گرایش ملیگرایانۀ شدید در اواخر ۱۹۹۹، میداند و آن را واکنشی نسبت به درگیریهای موجود در پارلمان روسیه میان سه گروه اصلی از قانونگذاران (یعنی غربگرایان، اوراسیاگرایان و ناسیونالیستهای افراطی و کمونیستهای تندرو) برای قدرت بیان میکند.^[۲۲۵]

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

• • 1. 1. مفهوم منافع ملی در سیاست خارجی روسیه

مفهوم منافع ملی در سیاست خارجی روسیه نقش مهمی دارد. با فروپاشی اتحاد شوروی، مرحلۀ جدید بررسی و درک منافع ملی روسیه شروع شد. در این میان محتوا و معنی «منافع ملی» موضوع اصلی بحث است. البته برای درک مفهوم منافع ملی در سیاست خارجی روسیه باید مفاهیمی چون ملت، دولت، جامعه و مردم را در نظر گرفت. آ.گ.زادوخین معتقد است که از آنجا که در جامعۀ مابعد شوروی اصطلاح «ملت» مترادف با اصطلاح «قوم» [اسلاو] بود، این امر باعث بحث دربارۀ وجود منافع ملی خاص مناطق و جمهوری‌های فدراسیون روسیه شده است. وی مینویسد: “وزیر اول امور خارجۀ فدراسیون روسیه حتی می‌گفت که سیاست خارجی دولتی به وسیلۀ «منافع کثیرالمله» فدراسیون روسیه تعیین می‌شود.^[۲۲۶] از طرفی وجود روستبارها با قومیت اسلاو در این جمهوریها سبب گردید که روسیه این جمهوریها را نیز در حوزۀ منافع ملی خود قلمداد کند.
به این ترتیب ابهام در مسألۀ هویت نیز ابهام در مفهوم منافع ملی را در پی داشته است و ‌رفتارهای خارجی را با مشکل مواجه نموده است. این مطلب را جهانگیر کرمی اینگونه بیان میکند: “در سالهای بلافاصله پس از فروپاشی،‌ بر اساس تعریفی که از هویت روسیه به عنوان یک دولت دموکراتیک و عضو جامعۀ بین المللی وجود داشت، منافع ملی بیشتر با توجه به مسائل اقتصادی تعریف میشد. چنین تعریفی محدود از منافع ملی در سطوح مختلف منطقهای وبینالمللی، رفتارهای خارجی روسیه را نیز در خارج نزدیک و دور معین میساخت. اما پس از گسترش نگرشهای رقیب (ملیگرایان، کمونیستها و اوراسیاگرایان) و نگاه متفاوت به هویت، منافع ملی نیز در منطقۀ خارج نزدیک و دور بار دیگر تعریف شد و روابط با غرب به سمت نوعی رقابت پیش رفت. از این رو، با تحول مفهوم هویت ملی و جایگاه و نقش روسیه، منافع ملی نیز تغییر یافت و روابط با کشورهای همجوار در جنوب وشرق بهبود یافت و به اصطلاح سیاست «نگاه به شرق» مطرح گشت”.^[۲۲۷]
وی همچنین سه حوزۀ اصلی منافع ملی که سیاست خارجی روسیه را در پیوند با غرب شکل دادهاند چنین میداند: منطقۀ خارج نزدیک، اروپا و نظام بینالملل. حوزۀ نخست بیشتر به رفتار خارجی ناشی از هویت ملی مربوط است. ^[۲۲۸] اختلاف در مورد تعریف از هویت ملی (بویژه تعریف قومی و مذهبی)، موجب تغییر در مفهوم و گسترۀ منافع ملی روسیه در خارج نزدیک خواهد بود. در تعریف مدنی، موضوعی به عنوان «دیاسپورای^[۲۲۹] روسی» (روسهای ساکن خارج) مطرح نیست، اما در تعریف قومی ـ زبانی، ‌حضور ۲۵ میلیون روس در منطقه به عنوان یکی از مسائلی خواهد بود که توجه روسیه را همواره به خود جلب کرده است. در برخی کشورها مانند قزاقستان، لتونی، استونی و اوکراین به ترتیب ۳۶، ۳۵، ۳۰ و ۲۲ درصد از جمعیت کشور را این گروه تشکیل میدهد.در قزاقستان نیز بیش از ۶ میلیون روسی زندگی میکنند.^[۲۳۰]
در «سند تدبیر سیاست خارجی»^[۲۳۱] که در سال ۱۹۹۳ به تصویب رسید، اعلام شده است که “تمامی سرزمین شوروی، حوزۀ حیاتی روسیه است که نباید منافع ملی این کشور در آن نادیده گرفته شود.” این موضوع، در رهنامۀ نظامی روسیه در همان سال تصریح شده و بر حق یکجانبۀ دخالت در امور داخلی کشورهای جدا شده از شوروی تأکید شده است. همچنین، در حکمی که در سپتامبر ۱۹۹۵ از طرف رئیس جمهور صادر شد، بر منافع ملی روسیه در منطقۀ خارج نزدیک و جهتگیری راهبردی نسبت به کشورهای مذکور تأکید گردید. در عمل نیز طی سالهای گذشته شاهد ادامۀ حضور نظامی روسیه در کشورهای منطقه بودهایم که نمونۀ آن اقدام نظامی برای بازگرداندن مقامات برکنار شده و اعادۀ وضع پیشین در تاجیکستان است.^[۲۳۲]

• • 1. 1. نقش هویت ملی^[۲۳۳] در سیاست خارجی روسیه

چنانکه گفته شد، یکی از مهمترین عرصه هایی که بحران هویت در آن بروز میکند، رفتارهای خارجی است و این موضوع به ویژه در مورد روسیۀ جدید از اهمیت خاصی برای درک تحلیل سیاست خارجی آن کشور برخوردار است. ژاکوب گودزیمیرسکی نقش هویت در سیاست خارجی روسیه را اینگونه بیان میکند: “انتخاب‌های سیاست خارجی روسیه به شدت تحت تأثیر الگوهای تاریخی از روابط دوستانه و دشمنی بوده است. بنابراین نوع «تعریف» از کسانی که قرار بود به عنوان دوستان و دشمنان جدید روسیه تلقی شوند از اهمیت وافری در تنظیم اهداف برخوردار بود. در تمام هفده سال گذشته فهرست دوستان و دشمنان روسیه رشد زیادی داشته است و حتی چندین کشور تحت هر دو عنوان ظاهر شدهاند. پاسخ به این سؤال که چه کسی دوست روسیه و چه کسی دشمن روسیه است، اغلب به اوضاع و احوال بستگی داشته است. اما بازیگران مهم در این چارچوبۀ ذهنی دوستی/ دشمنی، اغلب یکسان بودهاند؛ غرب، ایالات متحده، اتحادیۀ اروپا، ناتو،‌ چین، کشورهای مشترکالمنافع، هند و ایران. به علاوه موضوعهای مشخصی چون بنیادگرایی اسلامی، افراط‌گرایی سیاسی، تروریسم، هرج و مرج و بی‌ثباتی سیاسی به عنوان دشمنان نامشخص^[۲۳۴] روسیه تعریف شده‌اند. چارچوب ذهنیِ روسی از دوستان و دشمنان با چهارچوب ذهنیِ آن از تهدید که طی آن مسائلی از قبیل واگرایی، هرج و مرج،‌ بحران اقتصادی و جمعیتی، تروریسم و افراط‌گرایی با تهدیدهای واضحتر از جمله ناتو، غرب و چین در یک قالب قرار می‌گیرند، هم‌پوشانی دارد.^[۲۳۵] در عینحال گودزیمیرسکی معتقد است که غرب مهمترین «دیگر»^[۲۳۶] در فرایند شکلگیری هویت روسی به شمار میرفت.^[۲۳۷]

• • 1. 1. بحران هویت در روسیه

روسیه هم قبل و هم بعد از فروپاشی با بحران هویت و مشکل تعریف از خود و جایگاه خود روبرو بوده است. مجموعه عواملی که موجب شد روسیه تا سال ۱۹۹۱ هرگز یک هویت ملی و بدنبال آن یک دولت ملی نداشته باشد، تا پیش از سال ۱۹۱۷، وجود یک امپراطوری چند ملیتی بود که هویت آن بیشتر وابسته به مذهب و قدرت شخص تزار بود و پس از انقلاب نیز ایدئولوژی بینالمللگرای سوسیالیستی جای مذهب و موعودگرایی موجود در آن را گرفت و «کیش شخصیت» و قدرت الیگارشی آهنین حزب به جای وضع پیشین ایجاد گردید. در مورد هویت جمعی، روسیه از نظر جایگاه و موقعیت از یک سو میان دو مفهوم اروپایی و غربی بودن و یا در برابر آن درگیر بود و از سوی دیگر بعد از فروپاشی به دلیل پیوندهای ساختاری به جامانده از دوران کمونیسم امکان گسستن از این کشورها را دشوار میدید. از نظر نقش و مأموریت نیز دشواریهای اقتصادی، امکان تداوم نقش ابرقدرتی در سطح جهان را با مشکل روبهرو میساخت و نوعی عقب نشینی سیاسی و نظامی از این نقش آغاز شد. از این رو، پس از فروپاشی شوروی، روسیه با یک خلأ اساسی هویتی مواجه شد که علاوه بر هویت ملی، در زمینۀ هویت جمعی (جایگاه) و نقش دولت نیز بروز کرد و با زیر سؤال رفتن مبانی هویتی پیشین، دولت روسیه دچار «بحران هویت» گردید.^[۲۳۸]
از آنجا که در سیاست خارجی روسیه در آسیای مرکزی این برداشت از خود و درک از نقش و مأموریت نقش مهمی ایفا میکند، آن را بیشتر مورد بررسی قرار میدهیم. چنانکه گفتیم زمانی روسیه نقش یک ابرقدرت را بازی میکرد، ولی روسیۀ جدید نه تنها این موقعیت را دارا نبود، بلکه حتی از اواسط دهه ۱۹۹۰ در معرض مداخله قرار گرفت. اندکی بعد از فروپاشی تلاشهایی برای احیای موقعیت گذشته صورت گرفت. در سالهای ۹۳ـ ۱۹۹۲، برنامۀ امنیت ملی روسیه تنظیم شد (اگر چه به تصویب نرسید) که بیان میداشت ارتش روسیه باید بتواند نیروهای خود را به منظور مقابله با «تلاشهای احتمالی آمریکا برای دستیابی به برتری یکجانبهگرایانه در هر منطقهای ازجهان» اعزام کند.
در «سند تدبیر سیاست خارجی» که در آوریل ۱۹۹۳ تصویب شد بر حقوق و مسئولیتهای روسیه در قلمرو شوروی (یعنی کشورهای خارج نزدیک) تأکید و حتی به اروپای شرقی به عنوان «حوزۀ تاریخی منافع روسیه» اشاره شد. در این سند تأکید شده بود که روسیه «یک قدرت بزرگ» خواهد ماند:
“فدراسیون روسیه، با وجود بحرانهایش، بر حسب پتانسیل قدرت آن، ‌و نفوذ آن بر جریان حوادث جهانی و مسئولیتهای ناشی از این قدرت، یک قدرت بزرگ خواهد ماند”. هستۀ اصلی این سند، یک نگرش سهبعدی در مورد نقش روسیه بود: “روسیه به عنوان یک ابر قدرت منطقهای، روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ جهانی، و روسیه به عنوان یک ابر قدرت هستهای”.
در ژانویۀ ۱۹۹۶، پریماکف اعلام کرد که روسیه نقش یک قدرت بزرگ را بازی خواهد کرد و سیاستش نسبت به دنیا بر اساس این نقش شکل میگیرد و روابط آن با دشمنان زمان جنگ سرد، باید یک مشارکت عادلانه و با مزایای متقابل باشد.^[۲۳۹] در سند امنیت ملی ۱۹۹۷ روسیه، ضرورت توجه به حوزۀ اوراسیا و نقش روسیه به عنوان ایجاد کنندۀ تعادل در قارۀ آسیا و اروپا مدنظر قرار گرفته است. در رهنامۀ امنیت ملی سال ۱۹۹۷، به طور واضح مفهوم جهان چند قطبی مورد تأکید قرار گرفت. پریماکف مفهوم جهان چند قطبی را عرضه کرد. از نظر وی در جهان چند قطبی، روسیه باید نقش یک مرکز مستقل قدرت و نفوذ را بازی کند و در این راستا از روابط چندجانبه و مشارکت قدرتهای دیگر جهان استفاده نماید. برای روسیه دست یافتن به موازنۀ صحیح بین شرق و غرب یک ضرورت است.^[۲۴۰]
هیسکی هاکالا معتقد است که” تمام شخصیت‌های مهم روسیه از پوتین تا مدویدیف، وزرای سابق و فعلی، نمایندگان پارلمان، دیپلمات‌های معمولی و حتی قضات دادگاه قانون اساسی به نحوی بنیادی معتقد به برابری جایگاه و موقعیت روسیه در عرصه بین‌الملل بوده و بر حتمیّت تقسیم‌ناپذیری حاکمیت دولتی به عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی نظام بین‌‌الملل تأکید دارند”.^[۲۴۱]
«سند تدبیر سیاست خارجی» که در ژانویۀ سال ۲۰۰۰ به تصویب رسید، نیز هدف نخست سیاست خارجی روسیه را «تضمین امنیت قابل اتکای کشور، حفظ و تقویت حاکمیت و تمامیت سرزمینی آن، دستیابی به جایگاه مستحکم و دارای حیثیت در جامعۀ جهانی که با منافع فدراسیون روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ، یکی از مراکز قدرت نفوذ جهان جدید همخوانی کامل دارد»، دانسته است.^[۲۴۲] با این حال به نظر میرسد ادعای روسها در مورد میزان قدرت و نفوذشان در عرصۀ بین المللی در میان تحلیلگران غربی نمود دیگری دارد. به عنوان مثال هیسکی هاکالا بیان میکند که ” عملکرد روسیه تاکنون بیشتر دفاعی بوده است. اگرچه پافشاری مسکو بر روی اصل برابری و احترام به حاکمیت خود، آن را قادر به دفع بخش زیادی از عناصر سلطه هنجاری اتحادیه اروپا نموده است، اما بیانگر این واقعیت است که روسیه در مطرح کردن مجموعهای از دیدگاه‌ها که در بازار وسیع‌تر اندیشه‌ها قادر به رقابت باشد، ناتوان بوده است”.^[۲۴۳]
درک اوره نیز روسیه را فاقد متحدین طبیعی (با هر میزان از اهمیت) میداند که بتواند با اتحاد با آنها به تقویت موقعیت خود در عرصۀ بینالملل مبادرت کند. وی حتی روسیه را فاقد اولویتهای بلندمدت مشخصی میداند که براساس آنها بتواند به تحکیم همکاریها یا اتحادهای پایدار اقدام کند.^[۲۴۴] به این ترتیب سیاستهای دوگانۀ روسیه در عرصۀ بین المللی از سوی تحلیلگران غربی به فقدان توانایی روسیه تعبیر میشود.

1. 1. سیاست خارجی روسیه در آسیای مرکزی

چنان که پیش از این نیز اشاره شد، بعد از فروپاشی شوروی یکی از مسائل مهم در سیاست خارجی این کشور مسألۀ جایگاه و نقش روسیه در مناطق همجوار و از جمله آسیای مرکزی بود که زمانی بخشی از حاکمیت این کشور را تشکیل میدادند.
با این که پاسخ دقیقی به این سؤال وجود نداشت؛ دو رویکرد کلی قابل تصور بود: اول، رویکرد تسلط طلب در سیاست خارجی؛ به این معنا که روسیه با توجه به روابط نظامی ـ سیاسی، توانایی های اقتصادی و ارتباط نزدیک فرهنگی باید همچنان نقش مسلطی را در کشورهای حوزۀ جنوبی ایفا نماید. رویکرد دیگر با تأکید بر شرایط جدید بین المللی و با توجه به توانایی های داخلی روسیه، معتقد بود که روسیه باید با تکیه بر واقعیتهای موجود، استراتژی جدیدی را تبیین و به اجرا گذارد.^[۲۴۵] البته همانگونه که در بخش سیاست خارجی روسیه گفته شد، توجه به آسیای مرکزی از دوره پس از فروپاشی تاکنون همواره یکسان نبوده است. این توجه در برخی دوره ها کمتر و در برخی دوره ها بیشتر بوده است. برای بررسی بیشتر سیاست خارجی روسیه در آسیای مرکزی اینک جنبه های گوناگون آن را مورد مطالعه قرار میدهیم.

• 1. 1. دستهبندی اهداف سیاست خارجی روسیه در آسیای مرکزی

الف) کوشش به منظور اجرای دقیق دستورات حزبی و اتخاذ تدابیر لازم برای اینکه دستورات به بهترین صورت انجام شود و کنترل اجرای دستورات وظایف اعضاء.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ب) توجه به نقائص و اشکالات کار حوزه ها واعضاء و کوشش برای مرتفع ساختن این نقائص از طریق توسعه انتقاد و انتقاد از خود و اتخاذ تدابیر دیگر.
ج) به کار بردن مساعی لازم برای اینکه اعضاء هر چه بیشتر خصائل انقلابی خویش را پرورش دهند و شور سیاسی و سطح انضباط و دانش اجتماعی او را بالا برند.
د) رسیدگی به گزارش هایی که مسئولین از وضع حوزه ها میدهند.
۱۸) مسئول حوزه مسئولین اجرای وظایف حوزه مسئولین را کنترل مینماید و وظایف او نظیر وظایفی است که برای مسئولین حوزه ها معین گردیده است مقررات ماده ۱۳ در مورد مسئولین حوزه های مسئولین نیز قابل اجرا است.
بند سوم: سازمان شهرستانها
۱۹) در هر ایالت یا ولایتی که فرهنگیان عضو موجود باشند یک نفر مسئول اداره امور سازمانی در آن ایالت و ولایت خواهد بود. ساز مان هر ایالت و ولایتی دارای مسئول دوم نیز میباشد.
۲۰) مقررات ماده ۱۳ در مورد مسئولین ایالت و ولایت قابل اجراست.
بند چهارم: کمیته سازمان
۲۱) کمیته سازمان فرهنگیان توده ای ایران از مسئولین حوزه های مسئولین درجه یک و اعضایی که از طرف کمیته مرکزی حزب معین میگردد تشکیل میشود و نسبت به اداره امور سازمان در برابر کمیته مرکزی حزب مسئول میباشد.
۲۲) کمیته مرکزی حزب ترتیب اتخاذ و تعداد قطعی اعضای کمیته را بر حسب مقتضیات روز با در نظر گرفتن تعداد افراد واحد های سازمانی در مرکز و شهرستانها معین میکند.
۲۳) اعضای کمیته باید لااقل سه سال سابقه عضویت در حزب را داشته باشند.
۲۴) جلسات کمیته سازمان به طور عادی هر ۶ ماه یک بار با حضور نماینده کمیته مرکزی تشکیل میگردد و برای تشکیل این جلسات حضور لااقل دو ثلث اعضای کمیته ضروری است.
۲۵) جلسات فوق العاده کمیته سازمان بنا به دستور کمیته مرکزی حزب یا بنا به پیشنهادات هئیت دبیران سازمان و تصویب کمیته مرکزی حزب تشکیل میشود.
۲۶)مسئولین دوم حوزه های مسئولین درجه ۱ کاندیدهای عضو سازمان میباشند.
۲۷) چنانچه یک یا چند عضو کمیته قادر به ادامه فعالیت نباشند هیئت دبیران میتوانند از میان کاندیدا های کمیته سازمان افرادی را با تصویب کمیته مرکزی حزب به جای آنان تعیین کنند.
۲۸) وظایف و اختیارات کمیته سازمان عبارت است از:
الف) شنیدن گزارشهای هیئت دبیران و بحث و اظهار نظر درباره آنها.
ب) تنظیم و دادن دیرکتیوهای لازم برای پیشرفت امور سازمان بر اساس دستورات و دیرکتیوهای حزب.
ج) انتخاب هیئت دبیران در اولین دوره اجلاسیه و در صورت تعویض آنان در سایر دوره های اجلاسیه.
بند پنجم: هیئت دبیران
۲۹-کمیته سازمان برای اداره امور سازمان از میان اعضای خود چند نفر را به عنوان هیئت دبیران انتخاب مینماید.
۳۰-در فاصله میان دو اجلاس کمیته سازمان هیئت دبیران جانشین کمیته سازمان میباشد و نسبت باداره امور سازمان در برابر کمیته مرکزی حزب از یک طرف و کمیته سازمان از طرف دیگر مسئول است.
۳۱- هیئت دبیران تصمیمات خود را با حضور نماینده کمیته مرکزی حزب اتخاذ مینماید.
۳۲- هرگاه افرادی از هئیت دبیران بعللی بادامه فعالیت نباشند هیئت دبیران میتواند با تصویب کمیته مرکزی حزب از میان اعضای کمیته سازمان کسانی را بجای آنان معین نماید^[۲۹۲].»
اساس سیستم تشکیلاتی سازمان افسران حزب توده بر ۳ اصل استوار بود.
۱-انضباط بسیار شدید و تمرکز فوق العاده
۲-پنهان کاری و استتار به حد اعلا
۳- مراقبت و نظارت کامل.
به نظر می رسد که هدف نهایی سازمان افسران حزب توده به طور کلی براندازی حکومت دیکتاتوری بوده است.
۴-۴-کانون افسران بازنشسته
کانون افسران بازنشسته در سال ۱۳۲۷ به وسیله زاهدی و چند افسر دیگر برای حمایت بیشتر از افسرانی تشکیل شد که به دست رزم آراء، رئیس ستاد ارتش بازنشسته شده بودند. تصفیه ارتش و افزایش شماره بازنشستگان موفقیت کانون افسران بازنشسته را در میان نظامیان افزود. به دنبال تصفیه ارتش در سال ۱۳۳۱، ۱۳۶ نفر از میان افسران ارتش^[۲۹۳] و از جمله ۱۱ سرتیپ بازنشسته شدند.
اسامی این سرتیپ های بازنشسته عبارتند بودند از: سرتیپ هاشمی، سرتیپ خطیبی، سرتیپ شعری، سرتیپ بیژن گیلانشاه، سرتیپ اکبر گیلانشاه، سرتیپ تقی زاده، سرتیپ ایلکایی، سرتیپ عباسی، سرتیپ عدل طباطبایی، و سرتیپ کیکاوسی^[۲۹۴]. تصفیه ارتش در دوره نخست وزیری دکتر مصدق موجب شد بر تعداد این افسران افـزوده شود «کانـون ۴۰۰ عضـو فعال داشـت و تعـدادی از اعضـای وابسته به آن تقریباً بـه ۲۰۰ نفر می رسید^[۲۹۵]».
دکتر مصدق از ۱۳۶۰ نفر نظامیان که شامل تصفیه می شوند، ۱۳۶ نفر را بازنشسته کرد که از جمله ۱۵ ژنرال از ارتش. دولت مصدق هیچ گونه نظارتی بر کانون بازنشستگان نداشت. «کانون افسران بازنشسته بر خلاف ظاهر و سازمان صنفی خود، ۱ انجمن برای پیوند افسران سلطنت طلب و وابسته به شاه به یکدیگر بود. سازمان غیر دولتی کانون باعث شد دولت مصدق نتواند نظارتی بر آن داشته باشد^[۲۹۶]». چنانکه در واقعه نهم اسفند بسیاری از افسران بازنشسته بر ضد مصدق دخالت کردند و دولت مصدق را به مخاطره کشیدند. کانون افسران بازنشسته با «داشتن هدف مشترک مخالفت سرسختانه با حکومت جبهه ملی. این کانون را تبدیل به یک نیروی واحد و نقطه تجمع مخالفان جدید مصدق در آورد^[۲۹۷]».
«گروهی از فرماندهان نظامی که پس از ۳۰ تیر به دستور مصدق اخراج شده بودند با گردهمایی منظم در باشگاه افسران کمیته نجات وطن را تشکیل دادند. در منشور کمیته آمده بود که وظیفه میهنی افسران این است تا در راه سلطنت و نیروهای مسلح بجنگند، با تندروی ها مبارزه کنند و کشور را از آشوب و فروپاشی اجتماعی نجات دهند^[۲۹۸]». سرلشکر زاهدی عضو اصلی و برجسته این کمیته بود. کمیته مخفی از طریق برادران رشیدیان با ام . آی . ۶ تماس بر قرار کردند و زاهدی نیز رهبران مذهبی و سیاسی چون کاشانی، بقایی و مکی را در مخالفت با مصدق به جانب خود کشاند^[۲۹۹].در کمیته مخفی بسیاری از شخصیت های نظامی حضور داشتند که معروفترین آنها عبارت بودند از سرلشکر مقدم، سرلشکر ارفع، سرلشکر حجازی، سرلشکر هدایت.
کمیته مخفی با کمک های مالی رشیدیان و کرمیت روزولت^[۳۰۰] افسران و درجه داران عالی رتبه در پست های حساس نیروهای نظامی را با خود همراه کردن این افسران عبارت بودند از: سرهنگ نصیری فرمانده گارد شاهنشاهی، سرتیپ گیلانشاه، سرلشکر تیمور بختیار عموی ملکه ثریا، سرهنگ رودباری رئیس ژاندارمری، سروان معتضد، رئیس پلیس مخفی، سرگرد قره نی، سرهنگ غلامرضا اویسی و سرهنگ محمد رضا خواجه نوری^[۳۰۱].سازمان افسران بازنشسته با گسترش شبکه خود دست به اقداماتی علیه دولت قانونی مصدق زدند، آنها برای ایلات و عشایر یاغی شاهسون ها، بختیاری ها، افشارها و ترکمن ها سلاح تهیه کردند و در اختیار آنها گذاردند.
با روحانیون محافظه کار چون آیت الله سید محمد بهبهانی ارتباط بر قرار کردند. با افراد جدا شده از جبهه ملی به خصوص کاشانی، قنات آبادی، مکی، بقایی و شعبان جعفری (بی مخ) ارتباط بر قرار کردند و افشار طوس حامی و پشتیان اصلی دکتر مصدق را در بین نظامیان از بین بردند^[۳۰۲].
۴-۵- سازمان افسران ناسیونالیست
دومین سازمان نظامی که در ارتش ایجاد شد گروه افسران ناسیونالیست «افسران ملی» بود. این سازمان در ابتدای تشکیل خود به نام گروه افسران ناسیونالیست بود که پس از توسعه پیدا کردند اسم گروه سربازان ناسیونالیست و بعد از مدتی نام سازمان گروه ملی به خود گرفت^[۳۰۳]. اساس این تشکیلا ت در اوائل سال ۱۳۳۱ در منزل سرهنگ ستاد ]زنده یاد[ محمود افشار طوس گذاشته شد. افشار طوس در دانشگاه جنگ مدیر دروس بود. رواج فساد در درون ارتش از مدت ها پیش ذهن او را مشغول کرده و به دنبال راه حلی برای این مضوع بود. سرهنگ مصور رحمانی در خاطراتش این گونه نقل می کند: «یکی از روزها پس از خاتمه کلاس مرا دید و گفت: خیلی مایل است برای پاره ای گفتگو های خصوصی در خارج دانشگاه، ملاقاتم کند. ترتیب ملاقات در منزلش داده شد. در روز موعود علاوه بر خودش سرهنگ توپخانه ستاد یاوری، سرهنگ پیاده ستاد قدرت دبیر سیاقی و سرهنگ سواره محمد اشرفی هم حضور داشتند^[۳۰۴].»
افسران این گروه، خدمت در نیروی های نظامی را یک حرفه آبرومند با انگیزه خدمت به کشور و دفاع از استقلال و آزادی ایران انتخاب کردند.
در آن جلسه که در منزل افشار طوس صورت گرفت از دسته بندی، تبعیض و رواج فساد دایره کارگزینی در واگذاری مشاغل و تنظیم لوحه ترفیعات بحث و اظهار نظر کردند. بحث و مبارزه با فساد درونی ارتش گسترش یافت و از مبارزه با سرتیپ خوشنویسان افسر کارگزینی کل و بعد رئیس ستاد ارتش بر روی رژیم متمرکز شد^[۳۰۵].
این گروه می توانست روش بی تفاوتی در پیش بگیرد و نه می توانست همانند عده ای از همقطاران خود مأیوس، سرخورده و همرنگ جماعت شوند. شکل گیری سازمان افسران ناسیونالیست در نتیجه جنبش ملی شدن صنعت نفت و رویاروی مصدق با انگلیس و تهدیدات نظامی آن کشور بود. این گروه به چاره جویی پرداختند و پس از مطالعاتی که برای تعیین راه و روش آینده به عمل آورند به این نتیجه رسیدند که «… اساس مطلب که «محک» رژیم باید محسوب شود در وجود آزادی فردی است. اگر در رژیمی، آزادی فردی، مقدس و غیر قابل نقص شمرده شود آن رژیم را قابل قبول می توان شمرد و او هراسمی داشته باشد و اگر بالعکس در رژیمی آزادی فردی مورد احترام نباشد آن رژیم را مردود باید دانست، نام آن هر چه می خواهد باشد^[۳۰۶].» اساس سازمان گروه ملی با هدف و اصول، ایجاد یک سازمان مخفی به تصویب هئیت پنج نفره که به نام هئیت مدیره موقت شناخته می شود رسید در این هئیت مدیره موقت سرتیپ افشار طوس به مدیریت و دبیر کل سازمان تعیین شد. هدف سازمان افسران ناسیونالیست که به طور مخفی فعالیت می کرد شامل چهار اصل زیر بود:
اصل ۱- سازمان گروه ملی برای ملت ایران «دموکراسی» را مطالبه می کند و سازمان با دولت دکتر مصدق همکاری خواهد کرد. اصل ۲- نتیجه مسلم اجرای اصل ۱ قرار دادن نیروهای مسلح کشور است، در اختیار ملت، بنابراین ادارۀ امور نیروی مسلح و سازمان های انتظامی کشور اعم از ارتش، ژاندارمری و شهربانی، از دربار و شاه منتزع و جدا شوند و در اختیار هیأت دولت قانونی قرار گیرد. اصل ۳- به علت فساد مشهود اداره کارگزینی کل ارتش، که اکثریت امراء ارتش و شاغلین مقامات مهم به دلایلی غیر لیاقت و صلاحیت خدمتی به اخذ درجه و مقامات بالا نائل شده باشند باید از خدمت برکنار شوند و به جای آنان ازافسران صالح و جوان به کار گمارده شوند.اصل ۴- چون دولت دکتر مصـدق در مسیر خدمت به ملت و در راه اعتلای ایـران گام بـر می دارد، سازمان، بی دریغ در تمام مراحل در مقابل عناصر اخلالگر از آن پشتیبانی خواهد کرد^[۳۰۷].
می توان از این اصول چهارگانه این طور نتیجه گرفت که سازمان افسران ناسیونالیست، از برقراری دموکراسی در کشور، استقلال ارتش از شاه و دربار و نظارت دولت بر آن، تصفیه ارتش و دولت مصدق حمایت می کردند.
این سازمان برعکس سازمان نظامی حزب توده افرادش عضو حزبی اساسی نبودند «آنان از نیروی ناشی از یک ایدئولوژی شدید آرمانگـرایانه با پشتوانه بین المللی و تشکیل انضباط جنبش های مبتنی بـر چنین ایدئولوژی هایی بی بهره بودند^[۳۰۸].»
با تأسیس سازمان افسران ناسیونالیست تعداد قابل توجهی از افسران جوان نیروی هوایی و زمینی جذب سازمان و با ثبت نام و حضور در حوزه های مخفی شروع به فعالیت کردند^[۳۰۹]. سازمان اصرار داشت که دکتر مصدق را در جـریان ایجاد سازمـان قرار داده شـود، چرا که در غیر این صورت سازمـان از دو جهت مورد تهـدید قرار می گرفت هم از طرف دربار و هم از سوی دولت مصدق^[۳۱۰].
دکتر مصدق از همکاری با افسران ناسیونالیست استقبال کرد. در طول سال ۱۳۳۱ سازمان به فعالیت خود صورت رسمی تر داد. هئیت مدیره موقت با وارد کردن عناصر جدید تبدیل به هیأت مدیره ثابت شد و سعی کرد افکار و عقاید خود را از طریق روزنامه ها به اطلاع مردم برساند. سازمان افسران ناسیونالیست افراد مورد نظر و مورد اطمینان خود را برای انتصاب به ریاست ستاد ارتش، ریاست شهربانی، معاونت وزارت جنگ و ریاست ستاد نیروی هوایی به دکتر مصدق معرفی کرد و از دکتر مصدق خواستند به تصفیه ارتش اقدام نماید^[۳۱۱]. سازمان افسران ناسیونالیست جنبه های انقلابی روشنی داشت از جمله: ۱- متوجه کردن دکتر مصدق به اینکه اگر سازمان های انتظامی (ارتش، شهربانی و ژاندارمری) را در دست نگیرد و بگذارد کماکان در اختیار شاه باقی بمانند، تمام تلاش های ملی گرایانه و آزادی خواهانه دولت ملی دکتر مصدق با یک اشاره شاه به سازمان های مذکور نقش بر آب خواهد شد. ۲- «تصفیه دستگاه فرماندهی و تصفیه افسران به دست هیئت انتخابی خود آنها بطور واضح عمل انقلابی و در عین حال بسیار شجاعانه بود. عمل انتخابات در ارتش به منظور تصفیه آن، مفهوم اعتماد به دستگاه فرماندهی و مخصوصاً کارگزینی آن را داشت. زیرا عملاً به افسران منتخب این حق را داد که تصمیم های گذشته فرماندهی را در ترفیعات، «وتو» کنند.»^[۳۱۲]
عمویی معتقد است که این سازمان «گروهی [از] افسرانی بودند که متأثر از فضای سیاسی اواخر دهه بیست و بالا گرفتن جنبش ملی گرایشات ملی یافته بودند و با آگاهی نسبتاً محدود از آنچه در جامعه ایران می گذشت پنهان و آشکار جانبدار حکومت ملی شدن بودند. شمار این افسران اندک بود و از تشکل کار سازی برخوردار نبودند برخی جانب مصدق را می گرفتند و مخالفت با دولت راخلاف مصالح ملی می خواندند^[۳۱۳].» ولی باید توجه داشت که بسیاری از افسران سازمان همچون سرتیپ افشار طوس، سرهنگ مصور رحمانی، سرگرد غلامرضا نجاتی و دیگران درک درستی از وضع کشور داشتند. سازمان افسران ناسیونالیست در مسئله تصفیه ارتش و در واقعه ۳۰ تیر ۱۳۳۱ نیز نقش مؤثر و بسزایی را ایفا کرده است.