۱ـ۳ ضرورت انجام تحقیق

دامنه کاربرد رزین اپوکسی وسیع می­باشد که بنا به نوع کاربرد و شرایط پخت آن، اصلاح می­گردد، این طرح به دلیل اینکه شرایط پخت همراه با نرم­کننده^[۱۷] را بررسی می­ کند، می ­تواند مورد توجه قرار گیرد.

۱ـ۴ اهداف تحقیق

مسأله مورد بحث، سختی و شکنندگی رزین اپوکسی پخت شده می­باشد که هدف از این تحقیق اصلاح رفتار و دستیابی به حالت تقریباً بهینه و مناسب از رزین همراه نرم­کننده و سیستم پخت برای رسیدن به رزین اصلاح شده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱ـ۵ فرضیه های تحقیق

برای انجام این پروژه روش­های مورد نظر به صورت زیر مطرح می­گردد:
الف­ـ تدارک رزین اپوکسی مناسب،
ب­ـ فرمولاسیون سیستم پخت،
ج­ـ انتخاب عوامل پخت متفاوت و بررسی خواص ناشی از استفاده از آن،
دـ دستیابی به سیستم پخت مناسب در حضور نرم­کننده.

فصل دوم: مروری بر تحقیقات انجام شده

۲ـ۱ مقدمه

اصطلاح «رزین» از موادی که به طور طبیعی و در بیشتر موارد، از گیاهان به دست می­آیند، گرفته شده است. در صورتی که محلول­های این مواد در حلال­های آلی، در هوا خشک شوند، به پوشش ­های محافظ و سختی تبدیل می­گردند. کاربردی­ترین رزین طبیعی، روزین (یا کلوفان) است. بعدها، هر ماده­ سنتزی که مکمل یا جایگزین این فراورده­های طبیعی شد، «رزین» نام گرفت (ظهوریان­مهر^[۱۸]، ۱۳۷۶).
امروزه رزین به تعدادی از انواع پلی­مر­ها، شامل محصولات تراکمی فنول­ـ­فرمالدئید^[۱۹] و رزین­های اپوکسی، پلی­مرهای وینیلی مانند پلی­استیرن^[۲۰] و پلی­متیل­متاکریلات^[۲۱]، و پلی­مرهای تراکمی طبقه­ی پلی­آمید^[۲۲] یا پلی­استر^[۲۳] و … گفته می­ شود. بیشترین اصطلاح رزین به پلی­مرهای خطی یا شبکه­ ای (یا قابل شبکه­ ای شدن) که برای عملیات قالب­گیری، ریخته­گری یا روزن­رانی و در پوشش ­های سطوح استفاده می­شوند ارتباط دارد.
رزین­ها پلی­مرهایی و به عبارتی کوپلی­مر^[۲۴]هایی با وزن مولکولی بالا هستند که در درون زنجیره خود گروه ­های فعالی دارند. بیشتر این پلی­مرها در دمای محیط، مایع با گرانروی بالا و ظاهر عسل مانند، شفاف با رنگ زرد روشن تا مایل به قهوه­ای هستند و یا به صورت پولک و دانه­ های جامدی هستند که برحسب نیاز در حلال مناسب حل می­شوند (ظهوریان­مهر و همکاران، مترجم، ۱۳۷۶).

۲ـ۲ رزین اپوکسی

اصطلاح اپوکسی به گروه شیمیایی اطلاق می­ شود که در آن یک اتم اکسیژن با دو اتم کربن دیگر که به نوعی به هم پیوند خورده­اند، متصل می­باشند. ساده­ترین اپوکسی دارای یک ساختمان حلقوی سه عضوی بوده که اصطلاحاً به آن “۱و۲ اپوکسی” یا “آلفا اپوکسی” گفته می­ شود (دادییوک و گودمن^[۲۵]، ۲۰۱۳؛ راتنا^[۲۶]، ۲۰۱۰).

۲ـ۳ تاریخچه

ترکیبات دارای رزین اپوکسی از اواخر قرن نوزده (در سال ۱۸۹۱) توسعه پیدا کردند (لی^[۲۷]، ۱۹۶۷).
در اواخر دهه ۱۹۳۰ دو محقق به طور جداگانه از ترکیب اپی­کلروهیدرین^[۲۸] و بیس­فنول A^[29] رزین اپوکسی را ساختند که اولین رزین اپوکسی در دسترس شد. در ۱۹۳۶ دکتر پییر کاستان^[۳۰] که در یک شرکت در زوریخ ^[۳۱]
آلمان مشغول کار بود رزین اپوکسی را توسعه داد، این رزین گرماسخت از واکنش با یک انیدرید بدست آمد. در ۱۹۵۵ شرکت شل^[۳۲] آمریکایی یک اداکت آمین­ـ­­اپوکسی به عنوان عامل پخت تولید نمود. در ۱۹۵۸ اولین پوشش ­های صنعتی برای صنعت نقاشی به صورت رزین­های جامد تهیه شدند (می^[۳۳]، ۱۹۸۷).
در دهه ۱۹۸۰ افزایش ملزومات در صنایع کامپوزیت برای کاربردهای هوا فضا و دفاعی، رزین­های اپوکسی چند عاملی با کارآیی بالا بر پایه ساختار های فنولی و آمینی کمپلکس گسترش یافت. در همین دهه رزین­های اپوکسی با کارآیی بالاتر برای استفاده در صنایع الکترونیک و رایانه تولید شد، در دهه­ ۱۹۹۰ رزین­های اپوکسی­ـ­آکریلات پخت شونده با تابش، رشد یافتند، رزین­های مقاوم به نور و چاپ در صنایع الکترونیک از این دسته می­باشند (خلینا^[۳۴]، ۱۳۹۲). تولید رزین اپوکسی به علت کاربرد­های فراوانی که پیدا کرده هم­چنان رو به گسترش است (دادییوک و گودمن، ۲۰۱۳).

۲ـ۴ ساخت رزین اپوکسی

متداول­ترین راه تهیه­ رزین­های اپوکسی تراکم یک ترکیب پلی­هیدروکسی در حضور یک باز است. معمولاً یک بیس­فنول (مانند بیس­فنول A) است که در بیشتر موارد با اپی­کلروهیدرین، محصول واسطه­ای با وزن مولکولی پایین می­دهد که در شکل (۲ـ۱) آورده شده است. این واسطه یک پلی­مر خطی، دارای گروه ­های اپوکسید انتهایی و هیدروکسیل­های میانی است. در این واکنش، اپی­کلروهیدرین اضافی باعث می­ شود که انتهای زنجیرها به گروه ­های اپوکسی ختم شوند (ظهوریان­مهر و همکاران، مترجم، ۱۳۷۶).

شکل (۲ـ۱) واکنش تهیه رزین اپوکسی از بیس­فنول A و اپی­کلروهیدرین (گریمسلی و همکاران^[۳۵]، ۲۰۰۲؛ یانگ^[۳۶]، ۱۹۹۸).
رزین واسطه (۱) مایع یا جامدی با نقطه ذوب بالا (تقریباً °C150) می­باشد.

۲ـ۵ سخت شدن

عملیات پخت یا سخت شدن، یک واکنش شیمیایی است که پیوندهای عرضی ایجاد می­گردد (رضایی^[۳۷]، ۱۳۹۰). رزین­های اپوکسی در اثر پخت شدن با عوامل شبکه­ ای کننده به شبکه ­های گرماسخت سه بعدی جامد، غیرقابل­ذوب و انحلال­ناپذیر تبدیل می­شوند (ساختمانیان و بهزادی^[۳۸]، ۱۳۸۵). باز شدن حلقه­ی اپوکسید انتهایی و یا استری شدن هیدروکسیل­های زنجیر باعث شبکه­ ای شدن می­ شود. حلقه­ی اکسیران گروه ­های اپوکسی باز شده و اتصالات C-O خطی و بلند ایجاد می­ شود، به همین دلیل اپوکسی­های پخت شده جمع­شدگی کم و پایداری ابعادی مناسب­تری دارند (ظهوریان مهر و همکاران، مترجم، ۱۳۷۶).
عوامل پخت یا کاتالیست و یا کمک واکنش هستند. عامل پخت کاتالیستی به عنوان یک شروع کننده هموپلی­مرشدن رزین اپوکسی و یا به عنوان شتاب­دهنده عوامل پخت دیگر عمل می­ کند، در حالی که عوامل پخت کمک واکنشی مانند یک کومونومر در فرایند پلی­مرشدن شرکت می­ کنند. در اکثر موارد پخت اپوکسی­ها از طریق ساز و کارهای هسته­دوستی انجام می­ شود. مهم­ترین گروه از عوامل پخت کمک واکنشی عوامل دارای اتم­های هیدروژن فعال مانند آمین­های نوع اول و دوم، فنول­ها، تیول­ها و دی­کربوکسیلیک­اسیدها یا انیدریدها هستند. اسیدهای لوییس و آمین­های نوع سوم نیز عوامل پخت کاتالیستی هستند (خلینا، ۱۳۹۲).

۲ـ۵ـ۱ فرایند پخت با آمین

رزین­های اپوکسی با عامل پخت آمینی با مکانیسم پل­زدن و یا کاتالیستی شبکه­ ای می شوند (زردان و همکاران^[۳۹]، ۱۳۸۸). در مورد آمین­های نوع اول یک نوع افزایش صورت می­گیرد که سرعت واکنش­دهی آن­ها بیشتر از آمین­های نوع دوم است. گروه آمین نوع اول که دارای دو اتم هیدروژن متصل به خود است با دو گروه اپوکسی واکنش داده (شکل (۲ـ۲))، در حالی که آمین نوع دوم تنها با یک گروه اپوکسی واکنش می­دهد. آمین­های نوع سوم به جای انجام یک واکنش افزایشی ساده، بیشتر به وسیله یک مکانیسم پلی­مرشدن حلقه گشای کاتالیزوری بر روی گروه ­های اپوکسی عمل می­ کنند، زیرا واکنش افزایشی ساده با ترکیبات R₃N انجام پذیر نیست (ظهوری^[۴۰]، مترجم۱۳۸۱).

شکل (۲ـ۲) واکنش پخت رزین اپوکسی با آمین (یانگ، ۱۹۹۸).

۲ـ۵ـ۲ فرایند پخت با انیدرید

انیدریدها یکی دیگر از عوامل پخت اپوکسی به شمار می­روند. گرانروی کم و عمر مصرف طولانی از مزایای ترکیبات اپوکسیدی­ـ­انیدریدی به شمار می­رود، هم­چنین در حین پخت گرمای کمتری آزاد می­ شود (خلینا، ۱۳۹۲).
سخت شدن با سخت­کننده­ های انیدرید همراه با پلی­مرشدن تراکمی است و نیاز به دمای بالا دارد (ظهوری، مترجم، ۱۳۸۱). شکل (۲ـ۳) مکانیسم پخت اپوکسی و انیدرید را نشان می­دهد.

شکل (۲ـ۳) پخت اپوکسی و انیدرید (خلینا، ۱۳۹۲؛ گریمسلی و همکاران، ۲۰۰۲).

۲ـ۵ـ۳ عوامل پخت فنولی

فنول ها گروه دیگر ی از عوامل پخت اپوکسی­ها هستند که دارای گروه ­های هیدروکسیل فنولی هستند و می­توانند با گروه ­های اپوکسی وارد واکنش شوند. ازجمله ترکیبات دارای گروه ­های فنولی می­توان به نووالاک­ها اشاره نمود که فرایند پخت آن با اپوکسی در شکل (۲ـ۴) نشان داده شده است.

شکل (۲ـ۴) واکنش اپوکسی با فنول­ها (خلینا، ۱۳۹۲).

۲ـ۵ـ۴ عوامل پخت گوگرددار

این عوامل پخت شامل ترکیبات سولفیدی و مرکاپتانی دارای گروه های انتهایی تیولی ((-SH هستند. گروه تیول یا مرکاپتان به تنهایی و در دمای محیط به طور آهسته با رزین اپوکسی واکنش می­ دهند. در صورت استفاده از آمین نوع سوم به یون مرکاپتید با واکنش­پذیری بالا تبدیل می­شوند.

شکل (۲ـ۵) واکنش عامل گوگرددار و اپوکسی (خلینا، ۱۳۹۲).
سخت­کننده­ های پلی­تیول شامل گروه ­های CH(OH)CH₂SH هستند که گروه ­های هیدروکسیل گروه ­های تیول را به وسیله­ اتصالات هیدروژنی فعال می­ کنند (ظهوری، مترجم، ۱۳۸۱).

۲ـ۶ شتاب­دهنده­ها

به منظور بالا بردن عملیات پخت برای اینکه زمان پخت کاهش یابد به شتاب­دهنده نیاز است. شتاب­دهنده­ها زمان سخت شدن را کاهش می­ دهند و با فعالیت کاتالیستی بهره­وری را بهبود می­بخشند. شتاب­دهنده­های مورد استفاده شامل؛ پلی­آمین­های آلیفاتیک یا آمین­های نوع سوم، فنول­ها و نانیل فنول، رزورسینول یا شتاب­دهنده­های مشتق­شده معدنی مانند تری فنیل فسفیت هستند (اردبیلی وپتچ^[۴۱]، ۲۰۰۹).

۲ـ۷ نرم­کننده­ها

برای بهبود خواص پلی­مرها و انعطاف­پذیری آن­ها از نرم­کننده استفاده می­ شود. نرم­کننده­ها در میان زنجیرهای پلی­مری قرار می­گیرند و آن­ها را از هم دور کرده و پلی­مر را نرم می­ کنند و باعث دوام آن می­شوند. از نرم­کننده­ها می­توان به استرفتالیک­هایی مانند دی بوتیل فتالات و دی اکتیل فتالات اشاره نمود (براوون^[۴۲]، ۲۰۱۱).

بعد از جنگ جهانی دوم به مدت تقریباً۴۰ سال ژئوپلتیک به عنوان یک مفهوم و یا روش تحلیل، به علت ارتباط آن با جنگ‎های نیمه اول قرن بیستم منسوخ گردید، هر چند ژئوپلیتیک در این دوره از دستور کار دولت ها در مفهوم قبلی خود خارج شد، اما همچنان در دانشگاهها تدریس می­شد. برای تبدیل شدن نقش فعال جغرافیا در تعریف ژئوپلیتیک به نقش انفعالی سه دلیل عمده قابل ذکر است:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اول اینکه جغرافیدانان بعد از شکست آلمان در جنگ، ژئوپلیتیک خاص آلمان را مقصر اصلی عنوان کردند و سیاست‎های آلمان نازی را متأثر از این مکتب می‎دیدند. خود را از مطالعات در مقیاس جهانی کنار کشیده، توجه خود را به دولت ها و درون مرزهای سیاسی بین المللی معطوف داشتند و واژه ژئوپلیتیک بر چسب غیر علمی‎به خود گرفت و از محافل علمی‎و دانشگاهی طرد شد.دلیل دیگری که موجب افول نقش جغرافیا در جنگ سرد شد ظهور استراتژی باز دارندگی هسته ای بود. توانایی پرتاب سلاح‎های هسته ای بوسیله هواپیما و موشک به فاصله‎های دور،باعث شد که دیگر نه فاصله و نه عوامل جغرافیایی مثل ناهمواری ها و اقلیم چندان مهم تلقی نمی‎شدند. دلیل سوم، ظهور ایدئولوژی به عنوان عامل تعیین کننده ی جهت گیری سیاست ها بود. ژئوپلیتیک جنگ سرد و ژئوپلیتیک عصر هسته ای از مشخصات دوره افول ژئوپلتیک هستند (زین العابدین، ۱۳۸۹ : 13).
۲-۱-۳- دوره احیا
بعد از پایان جنگ جهانی دوم جغرافیدانان شرمنده شدند و از آن پس تلاش نمودند جغرافیدانانی که ژئوپلیتیک را در اختیار آلمان نازی (هیتلر) گذاشته اند،کنار گذارند، و نتیجه اینکه حدود ۴۰ سال ژئوپلیتیک طرد شد. تا اینکه در دهه 1980 در جنگ ویتنام^[2] و کامبوج^[3] بر سر تصاحب منطقه ی مکنگ^[4]، گر چه هر دو کشور از بلوک شرق بودند، ایدئولوژی نتوانست جنگ را از بین ببرد. بنابراین، در گزارش این مناقشه و روابط دو کشور، مجدداً از مفهوم ژئوپلتیک استفاده شد و سپس کسینجر^[5] بصورت تفننی از واژه ی ژئوپلیتیک در مسائل جهان استفاده نمود. علاوه بر آن در جنگ ایران و عراق (1988-1980) و اشغال کویت توسط عراق (1991-1990 ) و به ویژه سقوط پرده آهنین در اروپا از سال 1989 موجب پر رنگ تر شدن این مفهوم شد و به خصوص فروپاشی شوروی (سابق) و برجسته شدن ملیت ها این مفهوم را به صورت یک مفهوم کلیدی در عرصه بین المللی قرار داد (زین العابدین،۱۳۸۹ :۲۸).
در حالیکه نامداران جغرافیای سیاسی چون ریچارد هارتشورن و استیفن جونز سخت در تلاش شکوفا ساختن جغرافیای سیاسی در جهان دوران میانه ی قرن بیستم شدند و سیاستمدارانی چون هنری کیسینجر واژه ژئوپلیتیک را دوباره به زبان روزمره سیاسی نیمه دوم قرن بیستم باز گرداند، جهانی اندیشانی چون ژان گاتمن و سوئل کوهن پیروزمندانه جهانی اندیشی جغرافیایی(ژئوپلتیک) را به بستر اصلی مباحث دانشگاهی باز گرداندند.در این زمینه ژان گاتمن^[6] با طرح تئوری «آیکنوگرافی^[7]– سیروکولاسیون^[8]» «حرکت» را در مباحث ژئوپلیتیک در معرض توجه ویژه قرار داد و عوامل روحانی یا عامل «معنوی» را در جهانی اندیشی «اصل» یا «مرکز» دانست و «ماده» یا «فیزیک» را تأثیر گیرنده قلمداد کرد (مجتهد زاده،۱۳۸۶:۹۶).
سائول بی کوهن می‎گوید: موضوعات ژئوپلیتیکی مهمتر از آن بودند که جغرافیدانان آنها را کنار بگذارند و اکنون خیلی از جغرافیدانان با یک تأخیر به او ملحق شده اند و از باز گشت و تجدید حیات ژئوپلتیک به اندازه او استقبال کرده اند.
2-2-رویکردهای جدید ژئوپلیتیک
همه نظریه‎های ژئوپلیتیکی جنبه ژئواستراتژیکی داشته و برای کسب قدرت بر فضای جغرافیایی تأکید داشتند. اما پس از پایان جنگ سرد و با مطرح شدن نظام نوین جهانی بسیاری از دیدگاه های ژئوپلیتیکی جنبه ی کمی‎پیدا کرد و حتی بعضی از این دیدگاه ها در عالم سایبر اسپیس مطرح شدند. در نظام نوین جهانی عده ای در تحلیل ژئوپلیتیکی خود، رویکرد انرژی را مد نظر قرار دادند،عده ای به مسائل زیست محیطی معتقد بودند، بعضی فرهنگ را عامل اصلی ژئوپلیتیک دانستند و بالاخره، عده ای مسائل ژئواکونومی‎را در تحلیل ژئوپلیتیکی خود مورد توجه قرار دادند. می‎توان گفت که معیار‎های قدرت که نظامی‎گری بود، به طور کلی جای خود را با معیار‎های مذکور تغییر داد. یعنی، قبل از پایان جنگ سرد، معیار اصلی قدرت نظامی‎گری بوده و تمام عوامل اقتصادی، اجتماعی به صورت ابزار مورد توجه بوده است.به علاوه مشخصه ی اصلی ژئوپلیتیک دوره جنگ سرد جهان دو قطبی، جهان سوم و کشورهای عدم تعهد بودند، اما در نظریه ی جدید ژئوپلیتیکی، جهان چهارم مطرح است (زین العابدین، ۱۷۱:۱۳۸۹).
۲-2-۱-رویکرد نظم نوین جهانی
اولین بارجورج بوش پدر^[9] رئیس جمهور اسبق آمریکا در جریان جنگ خلیج فارس در1990م نظام نوین جهانی^[10] را مطرح نمود. و در سال 1991 پس از مذاکرات خود در هلسینکی^[11] با گورباچف^[12] و مارگارت تاچر^[13]، رهبران اروپا، سازمان ملل متحد،کشورهای عربی به ویژه خلیج فارس و سایر هم پیمانان خود، نظریه نظام نوین جهانی خود را اعلام نمود (حافظ نیا،۵۳:۱۳۸۵).
این نظام دیدگاه‎های جدید آمریکا را بیان می‎کند. با فروپاشی نظام سیاسی اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق و از بین رفتن رقابت قدرت ها، جهان از این پس صاحب نظام نوینی شود که بر قدرت همه جانبه آمریکا استوار است. قدرت و سلطه آمریکا بر جهان بدون تسلط بر خلیج فارس ممکن نبود. نظام نوین جهانی طرحی جدید برای سلطه بر مناطق مهم جهان توسط آمریکا بود. این نظام به رغم عنوان گول زننده آن، شکل جدیدی از استعمار نو است که جهان را به سوی مخاصمه و تلاطم سوق می‎دهد. جورج بوش پدر نظم نوین جهانی را این چنین تعریف می‎کند: «نظم نوین جهانی می‎گوید که بسیاری از کشورها با سوابق متجانس و همراه با اختلافات، می‎توانند دور هم جمع شوند تا از اصل مشترکی پشتیبانی کنند و آن اصل این است که شما با زور کشور دیگری را اشغال نکنید…» اما آمریکائیها از زمان پی ریزی چنین نظریاتی، کمترین توجهی به آنچه خود معتقدند نداشته اند و تعبیر «نوام چامسکی» نظم نوین جهانی تعبیر تازه ای از توسل به زور و انقیاد مضاعف ملت ها است.تمام ابعاد نظم نوین جهانی بر پایه منافع و توسعه طلبی آمریکا استوار است در عصر نظم نوین جهانی، ثبات و امنیت تقریباً به طور کامل برای هیچ کشوری- حتی آمریکا- وجود ندارد.
2-2-2-رویکرد ژئواکونومی
پایه و اساس ژئواکونومی‎استدلالی است که از طرف ادوارد لوتویک^[14] ارائه شده است. او خبر از آمدن نظم جدیدبین المللی در دهه نود می‎داد که در آن ابزار اقتصادی جایگزین اهداف نظامی‎می‎شوند. به عنوان وسیله اصلی که دولت ها برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی به آن تأکید می‎کنند و این ماهیت ژئواکونومی‎است (عزتی،۱۰۷:۱۳۸۸)
ژئواکونومی‎عبارت ازتحلیل استراتژی­ های اقتصادی بدون درنظر گرفتن سودتجاری،که ازسوی دولتها اعمال می­ شود،به منظورحفظ اقتصادملی یا بخشهای حیاتی آن وبه دست آوردن کلیدهای کنترل آن ازطریق ساختارسیاسی وخط مشیهای مربوط به آن پرداخت. (عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت و فضا را مدّ نظر دارد و هدف اصلی آن کنترل سرزمین و دستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای اقتصادی فناوری و بازرگانی است بدین ترتیب به نظر می‎رسد مفاهیم ژئواکونومی‎در رویارویی با مسائل قرن 21 از کارآیی مناسبی در مقیاس جهانی برخوردار خواهد بود (واعظی،1388 :32)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت وفضا را بررسی می‎کند. فضای بالقوه ودرحال سیلان همواره حدود ومرزهایش درحال تغییروتحول است،ازاین رو آزادازمرزهای سرزمین وویژگیهای فیزیکی ژئوپلیتیک است.درنتیجه تفکر ژئواکونومی‎شامل ابزارآلات لازم وضروری است که دولت می‎تواندازطریق آنها به کلیه اهدافش برسد.(عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎و ژئوپلیتیک دارای تفاوتهای اساسی با هم می‎باشند،اول اینکه ژئواکونومی‎محصول دولت ها وشرکتهای بزرگ تجاری با استراتژیهای جهانی است درحالی که این خصیصه در ژئوپلیتیک نیست. نه دولت ونه شرکتهای تجاری هیچ نقشی درژئوپلیتیک ندارندبلکه یکپارچگی اتحادیه ها،منافع گروهی وغیره برپایه نمونه‎ های تاریخی با عملکردی نامرئی دراستراتژیهای ژئوپلیتیکی پایه واساسی برای همه صحنه‎های ژئوپلیتیکی هستند.
دوم اینکه هدف اصلی ژئواکونومی‎کنترل سرزمین ودستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای تکنولوژی وبازرگانی است. ازلحاظ کاربردی بایدگفت که مفهوم وعلم ژئوپلیتیک می‎تواند درنشان دادن راه وروش‎هایی برای پایان دادن به نزاعها ودرگیری ها ودرمجموع اختلافات نقش اساسی داشته باشددرحالی که ژئواکونومی‎ازچنین ویژگی برخوردارنیست(عزتی،1387: 112)
2-2-3- رویکرد ژئوکالچر
ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت،فرهنگ، و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگها همچون سایر پدیده‎های نظام اجتماعی همواره در حال شکل­ گیری، تکامل،آمیزش، جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرا فیایی کره زمین اند.به عبارت دیگر ژئوکالچر ترکیبی از فرایند ‎های مکانی – فضایی قدرت فرهنگی میان بازیگران متنوع و بی شماری است که در لایه‎های مختلف اجتماعی و درعرصه محیط یکپارچه سیاره زمین به نقش آفرینی پرداخته و در تعامل دائمی‎با یکدیگر بسر می­برندو بر اثر همین تعامل مداوم است که در هر زمان چشم انداز فرهنگی ویژه خلق می‎شود.از این رو ساختار ژئو کالچر جهانی بیانگر موزاییکی از نواحی فرهنگی کوچک و بزرگی است که محصول تعامل‎های مکانی – قضایی قدرت فرهنگی اند که در طول و موازات یکدیگر حرکت می‎کنند (دیلمی‎معزی،2:1387).
ژئوکالچر پدیده ای است که بر شالوده نظام اطلاع رسانی نوین و یا صنایعی استوار است که به تولید محصولات فرهنگی مبادرت می‎ورزد وظیفه این صنایع تولید انبوه محصولات فرهنگی است. نظام سلطه فرهنگی در جهان کنونی در کنار نظام سلطه اقتصادی یا سیاسی از عناصر اصلی نظام ژئوپلیتیک جهانی می‎باشند. امروزه منطق حاکم بر فرایند‎های ژئوکالچر جهانی بر اشکال پیچیده و تکامل یافته تر شیوه‎های رقابتی مبتنی است. این فرایند در عین نافذ بودن، مدام در تکامل می‎باشد
پدیده‎های فرهنگی به دلیل خصیصه‎های مکانی شان همواره میل به ثبات و پایداری در مقابل نوآوری ها دارند که می‎توان به تلاش جوامع سنتی و حفظ میراث فرهنگی و آداب و سنن و نمادهای تاریخی و … اشاره کرد. از طرفی الگوهای تمدنی به واسطه ماهیت فضائیشان در جهت سرعت بخشیدن به تغییرات فرهنگی و زدودن مرزهای قراردادی هستند(حیدری،۱۳۸1 :۱۶۸).
۲-2-4- رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی
مسایل ژئوپلیتیک زیست محیطی از اواخر قرن بیستم به موضوع اصلی فعالیت­ها و نگرانی­ها بین گروه‎های انسانی و بازیگران ملی و فراملی در سطوح منطقه ای و جهانی تبدیل شده است. محیط زیست بشری در سطوح محلی، ملی، منطقه ای و جهانی دستخوش مخاطرات گردیده است. این مخاطرات در سه بعد: کاهش و کمبود منابع، تخریب منابع و آلودگی محیط زیست تجلی یافته است. از دید ژئوپلیتیک، کمبود منابع زیست محیطی یا محروم کردن انسانها از زیستن در مکان مورد علاقه آنها رقابت و کنش متقابل بین گروه‎های انسانی و بازیگران سیاسی در سطوح مختلف را در پی دارد.(www.civilica.com).
طی چند دهه گذشته، افزایش جمعیت، گسترش دامنه مداخلات بشر در طبیعت برای تأمین نیازهای فزاینده از منابع کمیاب طبیعی، گسترش رویکرد سودانگاری در غالب طرح‎های توسعه ای، بی پروایی نسبت به جستار پایداری محیط زیست در ساخت سازه ها و زیر ساخت ها و مانند آن،پیامدهای ناگواری همانند گرمایش کروی، ویرانی لایه ازن، پدیده ال نینو، طوفانهای سهمگین، بالا آمدن سطح آب دریاها، گسترش گازهای گلخانه ای، خشکسالی، سیل، فرو نشست زمین، کاهش آب شیرین، بیابان زایی، کاهش خاک مرغوب، آلودگی هوا، باران‎های اسیدی، جنگل زدایی و نابودیت تنوع زیستی، نشانه‎هایی از جهانی شدن پیامدهای فروسایی محیط زیست در سطح فروملی و فراملی و جهانی بودن بوده اند. تداوم وضعیت موجود،آینده زیست و تمدن فراروی بشر را مبهم و نامطمئن کرده است.نگرانی از این وضعیت به همراه شرایط نا مطلوب کنونی، در طرح رویکردهایی همانند امنیت زیست محیطی، ژئوپلیتیک انتقادی، ژئوپلیتیک زیست محیطی، توسعه پایدار بسیار اثر گذاشت. با توجه به این که مفهوم «جهان» از مقیاس‎های مطالعاتی دانش یاد شده است، مرزهای محلی و ملی را در نوردیده اند، محیط زیست سویه ای ژئوپلیتیک یافته است (کاویانی،۱۳۹۰: ۸۵).
2-2-5-رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی
در مورد ماهیت و چیستی ژئوپلیتیک انتقادی نظریه‎های مختلفی ارائه شده است. عده ای از نظریه پردازان، ژئوپلیتیک انتقادی را در مقایسه با ژئوپلیتیک سنتی، که به دلیل سوء استفاده از شواهد جغرافیایی به نفع مقاصد امپریالیستی لکه دار گردیده، از لحاظ علمی‎مستقل و بی طرفانه می‎دانند که می‎تواند با دیدگاهی متعالی به امور جهانی نگریسته و تحقیق عینی بپردازد(مویر،220:1379). عده ای را باور بر این است که ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست­های پنهان دانش ژئوپلیتیک است (میرحیدر،42:1386)
از اوایل1970، شاهد ظهوررویکردی نوین به نام «ژئوپلیتیک انتقادی^[15]»هستیم.دانشمندان ژئوپلیتیک چون اتوتایل^[16] ومیشل فوکو را می‎توان ازپیشگامان این حرکت نوین دانست. این دانشمندان به طور همزمان، هم از ژئوپلیتیک انتقاد کردند و هم خود از اندیشمندان این عرصه بودند. این افراد، سیاست اندیشمندانه خود را بر «ضد ژئوپلیتیک» تعریف کرده و با وجود این، در چارچوب زیر بنایی مفاهیم ژئوپلیتیک کار می‎کردند (مویر،۳۷۸:۱۳۷۹).
محققین ژئوپلیتیک انتقادی تمایل دارند بجای تمرکز بر شناسایی عوامل جغرافیایی مؤثر بر شکل گیری قدرت دولتها و سیاست خارجی ایشان، از یک سو دریابند که سیاستمداران چگونه «تصاویر ذهنی» خود را از جهان ترسیم نموده اند و این بینش ها چگونه بر تفاسیر آن ها از مکان‎های مختلف تأثیر می‎گذارند؟ ژئوپلیتیک انتقادی به عنوان نظریه ای نسبتاً جدید که توانسته است خود را بر اساس مؤلفه‎های حاکم میان بازیگران روابط بین الملل، نظام مند سازد، چارچوبی مناسب برای فهم ژئوپلیتیکی جدید، به دور از عناصر سختی هم چون مرز و مکان ایجاد کرده است. بر اساس فهم برخی از موضوعات، بدون توجه به بعضی مسائلی که طبق نظریات سنتی غیرمرتبط می‎نمودند، امری ناقص خواهد بود. از منظر ژئوپلیتیک انتقادی، استراتژی قدرت همیشه نیازمندبه کارگیری فضا وهمین سبب گفتمان می­باشد. (www.javanemrooz.com)
رویکرد انتقادی، کوشش منتقدانه برای کشف ساختارهای جامعه معاصر است که ضمن نقد زیربنایی رویکردهای رایج در شناخت جامعه به تبیین کاستی ها ی روش شناسی آنها می‎پردازند و شیوه‎های اثبات گرایی (پوزیتیوسیتی) را در مطالعه جامعه نقد می‎کند و بر این انگاره استوار است که صرف تجربه و روش‎های تجربی کافی نیست و نباید مطالعه جامعه را همسان با مطالعه طبیعت انگاشت. هدف نظریه پردازان مکتب انتقادی، ایجاد دگرگونی‎های فرهنگی و روشنگرانه برای کاهش نابرابری‎های جهانی، برقراری عدالت بین المللی، احترام به تفاوت ها و گرایش به ارزش‎های فرهنگی جدیدی است که بر فرایند تعامل موجود در صحنه‎های اجتماعی و تمدنی حاکم شود و تعامل و عمل را در چارچوب ارزشهای موجود رهبری کند (مشیر زاده،۱۳۸۴ :۲۲۱).
هر چند ژئوپلیتیک به مطالعه روابط متقابل جغرافیا، قدرت سیاست و کنش‎های ناشی از ترکیب آنها با یکدیگر می‎پردازد (حافظ نیا،۳۶:۱۳۸۵). اما امروزه گفتمان آن تابعی از چالش‎های برخاسته از «جهانی شدن‎های اقتصادی»، «انقلاب اطلاع رسانی» و«خطرات امنیتی جامعه جهانی» است (مجتهد زاده،۱۲۸:۱۳۸۱)و بالاخره ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست‎های پنهان دانش ژئوپلیتیک است.مباحث ژئوپلیتیک مقاومت و آنتی ژئوپلیتیک از جمله مباحث مهم در پژوهش ها و نوشته‎های مربوط به ژئو پلیتیک انتقادی می‎باشد.این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که مقاومت می‎باشد بیشتر توجه می‎کند. و عاشورا به عنوان عالیترین و متعالی ترین صحنه ژئوپلیتیک مقاومت از چنان ماندگاری و جاودانگی برخوردار بوده و هست که امروزه و در قرن بیست و یکم وهزاره سوم نیز توان تحریک و به غلیان در آوردن جنبش‎های مقاومت را دارد. بسیاری از نهضت ها و مقاومت ها در دنیای اسلام و حتی غیر اسلام الگوی مقاومت خود را از عاشورا الهام گرفته اند. (باباخانی،38:1392)
2-3-اندیشه ملی گرایی
ملی گرایی مفهومی‎کاملا سیاسی دارد. این مفهوم به عنوان یک اندیشه و فلسفه سیاسی تلقی می­ شود. اندیشه‎ای که در هر ملتی ریشه در هویت ملی و میهن دوستی آن ملت دارد. در حالی که مفهوم میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند، ناسیونالیسم پدیده ای فلسفی و نوین محسوب می‎شود که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شده است. در این راستا هنگامی‎که جنگ جهانی اول و جنگ‎های بزرگ قبل از آن بیشتر با انگیزه میهن دوستی شروع شده بود، جنگ جهانی دوم حاصل برخورد اندیشه‎های ناسیونالیستی بود.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
ناسیونالیسم به وابستگی مردم یک منطقه که براساس یک احساس مشترک به وجود آمده گفته می­ شود این احساس مشترک ممکن است علل تاریخی، فرهنگی، نژادی، جغرافیایی و غیره داشته باشد. ناسیونالیسم در حقیقت ملاتی است که گروه‎های مختلف را به هم پیوند داده و واحدی به نام ملت را به وجود می‎آورد. (روشن و فرهادیان،242:1385)
میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند. ناسیونالیسم یا ملی گرایی مفهومی‎کاملاً سیاسی است که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شد. از نظر واژه شناسی ناسیونالیسم از ریشه ناسی(Nasci)آمده است این واژه لاتین متولد شدن معنی می‎دهد و نظریه تکاملی ایده ناسیونالیسم را تأیید می‎کند.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
اگر ناسیونالیسم بر مبنای برگشت به ارزشهای جاهلی و اساطیری باشد، ارتجاعی محسوب می‎شود و اگر بر مبنای یک احساس انسانی و فرهنگ خلاق باشد، مترقیانه خواهد بود. مفهوم ناسیونالیسم در قرن نوزدهم و بیستم به طور گسترده ای از اروپا به سایر نقاط و از جمله خاورمیانه انتشار یافت. افکار ناسیونالیستی به دلایلی چند در نیمه دوم قرن نوزدهم در خاورمیانه، گسترش یافت.
اول: افتتاح مدارس جدید درمصر، لبنان وسوریه
دوم: اختراع چاپ که به دنبال خود آگاهی از امور سیاسی را افزایش داده و مشوق احیای فرهنگی- ادبی شد.
سوم: تجزیه امپراطوری‎های قدیم که به دنبال خود، خود مختاری گروه‎های ملی را به دنبال داشت.(درایسدل و بلیک،77:1386)
با شروع قرن بیستم ناسیونالیسم به یک قدرت عمده سیاسی در خاورمیانه تبدیل شد و تأثیرات آن زمانی به اوج خود رسید که ناسیونالیسم ترک، عرب، ایرانی و یهود به طور همزمان در این منطقه ظهور کردند، از عوامل اصلی که سبب بروز شکاف و اختلاف در میان شیعیان منطقه خاورمیانه شده، اندیشه‎های ناسیونالیستی پیروان این مذهب در کشورهای مختلف می‎باشد. تنوع نژادی و قومی‎شیعیان ساکن در منطقه خاورمیانه الهام بخش اندیشه‎های ناسیونالیستی در میان آنان گردیده و این امر واگرایی و فقدان وحدت مذهبی در بین آنان را به دنبال دارد. ویژگی عمومی‎ناسیونالیسم تأکید بر برتری هویت ملی بر دعاوی مبتنی بر طبقه، دین و مذهب است و بر این اساس عوامل زبانی، فرهنگی وتاریخی مشترک به همراه تأکید بر سرزمین خاص، هویت بخش گروهی از مردم می‎شود.
بدین ترتیب ایدئولوژی ناسیونالیسم با تأکید بر نژاد و زبان در جهان اسلام که مرکب از انواع زبانها و نژادها ی گوناگون است، یکی از عوامل اصلی واگرایی تلقی می‎گردد. تجارب تاریخی گویای این واقعیت است که حتی پان عربیسم از ادعای نهضت وحدت سراسری اعراب نتوانست در جوامع و کشورهای عربی ایجاد وحدت نماید و طی جنگهای اعراب اسرائیل و با شکست اعراب اعتبار خود را از دست داد. به طوری که در جریان جنگ 1991 آمریکا و متحدین با عراق برخی کشورهای عرب برای آزادی کویت به یک کشور دیگر عرب(عراق)، حمله ور شدند(صفوی،202:1387).
2-4-میهن خواهی
میهن خواهی یا وطن دوستی فلسفه سیاسی ویژه ای نیست، بلکه غریزه ای است که از حس اولیه ی تعلق داشتن به مکان و هویت ویژه ای آن و حس دفاع از منافع اولیه ی فردی در آن مکان ویژه ناشی می‎شود. گونه ی اولیه ی خودنمایی این غریزه کم و بیش در همه ی حیوانات قابل مشاهده است. بیشتر حیوانات محدوده‎های مشخصی را برای جولان دادن و منافع اختصاصی، فردی یا گروهی خود در نظر گرفته و به آن دلبستگی و تعلق می‎یابند و دخالت و تجاوز دیگران را در آن با سرسختی دفع می‎کنند. (مجتهدزاده،70:1381). مفهوم میهن از انگیزه‎های سیاسی دور است و از حد غریزه ی طبیعی خارج نمی‎شود. میهن خواهی یا میهن دوستی تا آن اندازه طبیعی و غریزی است که با تعلقات معنوی انسان درآمیخته و جنبه ی الهی به خود می‎گیرد و به گونه ی مفهوم مقدس خودنمایی می‎کند.
2-5- مفهوم ملت
جمع افرادی که از پیوندهای مادی و معنوی ویژه و مشخصی برخوردار باشند و با مکان جغرافیایی ویژه ای، «سرزمین سیاسی یکپارچه و جداگانه» همخوانی داشته باشند و حاکمیت حکومتی مستقل را واقعیت بخشند، ملت آن سرزمین یا کشور شناخته می‎شوند. بدین ترتیب ملت و ملیت پدیده‎های سیاسی هستند که در رابطه مستقیم با سرزمین واقعیت پیدا می‎کنند و این اصطلاحات در حالی که مباحث سیاسی هستند، جنبه ای کاملاً جغرافیایی به خود می‎گیرند. (مجتهدزاده،65:1381).
در زبان‎های اروپایی واژه ملت از کلمه(natio) مشتق شده و بر مردمانی دلالت دارد که از راه ولادت با یکدیگر نسبت دارند و از یک قوم و قبیله هستند. ملت به مجموعه ای از افراد ساکن در فضای جغرافیایی مشخص و محدود از حیث سیاسی اطلاق می‎شود که بر اساس عوامل و خصیصه‎هایی نظیر تبار، تاریخ، فرهنگ، دین، مذهب، سرزمین، قومیت، زبان و …نسبت به یکدیگر احساس همبستگی می‎کنند و خود را متعلق به یک ما می‎دانند.(حافظ نیا و همکاران،108:1389)

و به نوعی می توانیم بگوییم از مؤثرترین و مهمترین شیوه های دعوت اسلامی و بطورکلی تبلیغ دینی، روش بشارت و انذار(مژده و بیم دادن) است. بشارت و انذار در تبلیغ و دعوت همان نقش و اهمیت را دارد که تشویق و تنبیه در تربیت، لذا استاد مطهری می گوید:«تبشیر، مژده دادن و از مقوله تشویق است»^[۲۸۴].
گرچه بشارت به انواع پاداش های مادی و معنوی و بیم دادن و انذار از کیفرهای سخت روحانی و جسمانی، وسیله ای است برای اجرای تعلیم و تربیت، و عاملی است برای خارج کردن از ظلمت ها به نور، ولی چون قرآن به خصوص روی آن تکیه کرده، می توان آن را به عنوان یکی از اهداف برانگیختن پیامبران شمرد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

خداوند در قرآن کریم، به این معنی اشاره کرده، می فرماید: «وَ مَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِینَ إِلَّا مُبَشرِِّینَ وَ مُنذِرِینَ ^[۲۸۵]»؛ تفسیر اطیب البیان در ذیل این آیه آورده است:«وظیفه اولیه انبیاء و مقصود الهى از ارسال رسل ارشاد امّت است بتوحید و سایر عقائد حقّه و اخلاق حمیده و اعمال صالحه از عبادات واجبه و مندوبه که موجب کمال نفس و ترقى و تعالى روح شود تا قابلیت شمول رحمت و نیل بسعادت و وصله بنعم اخرویه و فیوضات الهیه پیدا کنند و همین مفاد إِلَّا مُبَشِّرِینَ است و بیم و خوف از سخت و غضب الهى و عذاب شدید ابدى الهى و جهنم دهند که براى کفار و مشرکین و مخالفین و معاندین مهیّا شده که مفاد وَ مُنْذِرِینَ است.^[۲۸۶]»
این آیه و آیات مشابه آن در قرآن مجید که «بشارت» و «انذار» را به عنوان برنامه اصلی انبیاء می شمرد هم پاسخی است به کسانی که انبیاء را خدایان می شمردند، و انتظار هرگونه قدرت نمایی الهی از آنها داشتند، و هم کسانی که به دعوت آنها پشت کرده، و راه خلاف را می پیمودند، می فرماید:«وظیفه آنها فقط بشارت و انذار است» و بقیه امور مربوط به خدا است، و قبول هدایت مربوط به خود مردم می باشد. لذا در پایان همین آیه می خوانیم: «کسانی که ایمان بیاورند و خویش را اصلاح کنند نه ترسی دارند و نه غمگین می شوند و کسانی که آیات ما را تکذیب کنند، عذاب الهی به خاطر نافرمانی هایی که می کردند به آنها می رسد».^[۲۸۷]
۳-۱-۱-۲-۱٫ رابطه بشارت و انذار
تبشیر و انذار دو شیوه مکمل یکدیگرند که مبلغ باید همزمان به هر دو توجه داشته باشد، بشارت و انذار به مثابه دو رکن تبلیغ باید توأم باشند آنگونه که از ظاهر آیات قرآن و سنت انبیا و اولیای الهی بر می آید، بشارت مقدم بر انذار است، همانطور که در تربیت تکیه و عنایت به تشویق بیش از تنبیه است. شاید بدین جهت است که قرآن کریم، تبشیر را مقدم بر انذار ذکر می کند؛^[۲۸۸]«إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ بِالحَْقّ‏ِ بَشِیرًا وَ نَذِیرًا^[۲۸۹]»
هماهنگی میان تبشیر و انذار، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است و از این رو باید در کنار هم و هریک به تناسب شرایط بکار روند.
استاد شهید مطهری در این زمینه ضمن بیان جالب خود، تبشیر را به «قائد» و انذار را به «سائق» تشبیه نموده است.«قائد» آن کسی است که از جلو مهار اسب یا شتر را گرفته و او را حرکت می دهد و «سائق» آن است که از پشت سر حیوان را می راند، اما هر دوی قائد و سائق یک کار را انجام می دهند که همان هدایت حیوان است. همینطور که مبشر و منذر هر دو یک هدف و کار را دنبال می کنند.^[۲۹۰]
فخررازی به بیان دیگری در ذیل آیه ۲۱۳سوره بقره، به تفسیر این دو واژه پرداخته است. وی می گوید: «در این آیه، واژه «مبشرین» پیش از «منذرین» آمده است؛ زیرا تبشیر بسان پیشگیری از بیماری است، در حالی که انذار همانند درمان بیماری پس از وقوع آن است. بی تردید همیشه، تبشیر و پیشگیری قبل از درمان ایفای نقش می کند.^[۲۹۱]»
قرآن کریم نسبت به جامعه بشری بشیر است و نذیر و در آیاتی چند، این دو عنوان با هم آمده، لیکن در برخی آیات، خداوند هدف نزول را تنها انذار خوانده است؛ «تَنزِیلَ الْعَزِیزِ الرَّحِیمِ لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا أُنذِرَ ءَابَاؤُهُمْ فَهُمْ غَافِلُونَ»^[۲۹۲] این نشانگر نقش اساسی انذار در هدایت انسانهاست.
در آیاتی که خداوند سمت های رسول اکرم(ص) را بیان می فرماید، او را در کنار اوصاف دیگر، جامع دو صفت «مبشر» و «منذر» می نامد؛«یَأَیهَُّا النَّبىِ‏ُّ إِنَّا أَرْسَلْنَکَ شَاهِدًا وَ مُبَشِّرًا وَ نَذِیرًا»^[۲۹۳].
علامه طباطبایی در ذیل این آیه در معنای «مبشّر»و«نذیر» اینگونه می گوید: معناى” مبشر” و” نذیر” بودن پیامبر این است که مؤمنین مطیع خدا و رسول را، به ثواب خدا و بهشت، بشارت و کفار عاصى را به عذاب خدا و آتش او انذار مى‏دهد.^[۲۹۴]
علت انحصار هدف وحی و رسالت در انذار
در گروهی دیگر از آیات، انذار و منذر بودن تنها هدف رسالت بیان شده است، نه تبشیر ومبشر بودن؛ «وَ أُوحِىَ إِلىَّ‏َّ هَذَا الْقُرْءَانُ لِأُنذِرَکُم بِهِ وَ مَن بَلَغ^[۲۹۵]؛ این قرآن برای من نازل شده که شما و جوامع بشری دیگر را بترسانم تا به گناه آلوده نشوید.»
تفسیر المیزان از این قسمت از آیه ۱۹ انعام، در می یابد که انذار و تخویف، در دعوت نبوت مؤثرتر از تبشیر و تطمیع بوده است. و برای این بیان خود دو دلیل آورده است: اولا اینکه گر چه تطمیع و امیدوار ساختن مردم نیز راهى براى دعوت انبیا است و قرآن نیز تا اندازه‏اى این طریقه را به کار برده، اما اصولا امیدوارى، آدمى را به طور الزام وادار به طلب نمى‏کند، و بیش از ایجاد شوق و رغبت در آدمى، اثر ندارد، به خلاف تخویف و تهدید که به حکم عقلى وجوب دفع ضرر احتمالى، احتراز از آنچه تهدید به آن شده واجب و آدمى به دفع آن ملزم مى‏شود.
ثانیا اگر مردم در گمراهى خود هیچ گونه تقصیرى نمى‏داشتند، مناسب بود که دعوت الهى از راه تطمیع آغاز گردد، لیکن مردم در گمراهى خود مقصر هستند، زیرا دعوت اسلام، دعوت به دین فطرت است که سرچشمه‏اش در نهاد خود بشر است، و این خود او است که با دست خویش و با ارتکاب شرک و گناه، فطرت خود را پشت سر افکنده و شقاوت را بر دل خود چیره نموده و در نتیجه دچار سخط الهى شده است، و چون چنین است حزم و حکمت اقتضا مى‏کند که دعوت آنان از راه انذار و هشدار آغاز گردد.^[۲۹۶]
تفسیر نمونه ذیل این آیه، علت منحصر آمدن انذار در این آیه را به خاطر آن می داند که در اینجا سخن در برابر افراد لجوجى بوده که اصرار در مخالفت داشته‏اند.^[۲۹۷]
خداوند در آیه دیگر به رسولش می فرماید:« إِنَّمَا أَنتَ نَذِیر»^[۲۹۸] کار تو فقط ترساندن بشر است، خواه آنها ایمان بیاورند یا نه. نیز می فرماید:«وَ هَذَا کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَکٌ مُّصَدِّقُ الَّذِى بَینْ‏َ یَدَیْهِ وَ لِتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَى‏ وَ مَنْ حَوْلهََا»^[۲۹۹]؛ این کتاب مبارک و مصدق را نازل کردیم تا هسته مرکزی حجاز ، مکه و اطرافش را بترسانی. همچنین می فرماید:«تَبَارَکَ الَّذِى نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلىَ‏ عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعَلَمِینَ نَذِیرًا»^[۳۰۰] که همگی نشان این است که هسته مرکزی هدایت و تبلیغ پیامبر گرامی همان انذار است.^[۳۰۱]
«نکته مهم در این آیه این است که قرآن کریم هرگز عنوان «بشیر» یا «مُبشّر» را به عنوان یک جایگزین مستقل برای مقام نبوی در نظر نگرفته است. بر خلاف واژه های «نذیر» و «منذر» که به تنهایی استفاده می شود. این تفاوت نشانگر یک نکته تربیتی است مبنی بر آنکه نقش عنصر ترس و تهدید در موضوع تربیت انسان بیش از عنصر «امید» می باشد بویژه در شرایطی که از او، می خواهیم در برابر واقعیاتی که هیچگونه ارتباط ظاهری با آنها ندارد، تسلیم شود و از کششها و خواسته های نفسانی خویش صرف نظرکند، در چنین شرایطی نقش عامل تهدید بسیار اساسی خواهد بود.^[۳۰۲]» نکته دیگری که می توانیم ازاین اختلاف بدست آوریم اینکه پیامبران(علیهم السلام)پیش از ترغیب مردم به انجام اعمال نیک، به هدایت پیروانشان از بستر بازداری آنان از گمراهی (انذار) توجه داشته اند این فرضیه هنگامی با احتمال بیش تری موردقبول است که ما به این حقیقت توجه کنیم که حرکت های هدایتگرانه انبیاء(علیهم السلام)معمولاً با سختی و دشواری همراه بوده است و این همراهی دعوت با دشواری موجب می شده که مردم به سمت پیامبران(علیهم السلام)رهنمون شوند و دعوت آن ها را لبّیک گویند. خداوند در آیه نود و چهار سوره اعراف می فرماید: «ما هیچ پیامبری را در هیچ شهری نفرستادیم، مگر آن که مردم آن جا را به سختی گزند گرفتار کردیم تا شاید خضوع و زاری کنند.» این مطلب در آیه چهل ودوم سوره انعام نیز تکرار شده است.
قرآن کریم هنگام یادآوری قیامت می فرماید که در آن روز خداوند به جن و انس می فرماید:«یَامَعْشرََ الجِْنّ‏ِ وَ الْانسِ أَ لَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِّنکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ ءَایَتىِ وَ یُنذِرُونَکمُ‏ْ لِقَاءَ یَوْمِکُمْ هَذَا »^[۳۰۳]؛ ای گروه جن و انس، آیا رسولان الهی که از خود شما بودند، آیات مرا بر شما نخواندند و آیا شما را نترساندند از اینکه در چنین روزی، به دیدار پروردگارتان می رسید؟نیز می فرماید:«کلَُّمَا أُلْقِىَ فِیهَا فَوْجٌ سَأَلهَُمْ خَزَنَتهَُا أَ لَمْ یَأْتِکمُ‏ْ نَذِیر»^[۳۰۴]؛ هر وقت گروه تبهکاران به جهنم انداخته شدند، خازنان جهنم از آنها می پرسند که آیا بیم دهنده ای به سوی شما نیامده بود؟
۳-۱-۱-۲-۲٫ روش تربیتی تبشیر و انذار:
«تبشیر و انذار از اوصاف ممتاز همه انبیای الهی است:«رُّسُلًا مُّبَشرِِّینَ وَ مُنذِرِینَ لِئَلَّا یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلىَ اللَّهِ حُجَّهُ بَعْدَ الرُّسُلِ»^[۳۰۵]؛ انبیا با این دو جناح آمده اند، تا هم به فضیلت هدایت کرده و بشارت دهند، و هم از رذیلت بازدارند و انذار کنند. پیامبر اسلام نیز با رسالت تبشیر و انذار مبعوث شده است:«یَأَیهَُّا النَّبىِ‏ُّ إِنَّا أَرْسَلْنَکَ شَهِدًا وَ مُبَشِّرًا وَ نَذِیرًا»^[۳۰۶].
خدای سبحان درباره بسیاری از انبیا می فرماید: آنان رسالت دارند که مردم را به بهشت بشارت دهند و از جهنم بیمناک کنند، و از آن جا که همه انبیا از یک هدایت خاص الهی برخوردارند و همگان وظیفه مشترکی دارند. بنابراین، همه برای تبشیر و انذار آمده اند.^[۳۰۷]»
در امر تعلیم و تربیت اسلامی برای ایجاد روحیه ای متعادل و دارای توازن صحیح و منطقی از تشویق و تنبیه صرف، پرهیز می شود. زیرا بسنده نمودن به هریک از این دو، شکننده و موجب به دست دادن روحیه ای ناموزون و مشکل آفرین می گردد.
پیامبران الهی در مقام مربی، از شیوه تبشیر بسیار بهره گرفته اند. چنانکه همه آنان مبشّر نامیده شده اند و کوشش آنان همواره بر آن بوده است تا امید برخاسته از بشارت را در مخاطبین خود زنده کنند:
«وَ إِلىَ‏ مَدْیَنَ أَخَاهُمْ شُعَیْبًا فَقَالَ یَاقَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ وَ ارْجُواْ الْیَوْمَ الاَْخِر^[۳۰۸]»؛ و ما به سوی مدین برادرشان شعیب را فرستادیم؛ گفت ای قوم من! خدا را بپرستید و به روز واپسین امیدوار باشید.
تربیت یافتگان الهی با این امید در نیمه های شب به عبادت و راز و نیاز می پردازند: «أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ ءَانَاءَ الَّیْلِ سَاجِدًا وَ قَائمًا … وَ یَرْجُواْ رَحْمَهَ رَبِّهِ^[۳۰۹] »؛ کسی که در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قیام… به رحمت پروردگارش امیدوار است.
بشارتی که پیامبران از آن بهره جسته اند، گسترده دامن است و تنها درخور انسان های برجسته نیست، بلکه نفوس ضعیف را؛ یعنی، کسانی که عبادت آنان عبادت تجّار نامیده شده است نیز مخاطب ساخته است. بنابراین انبیا مردم را به بهشتی بشارت داده اند که در آن هرچه میل داشته باشند و هرچه چشم ها را شیفته نگریستن باشد، مهیاست«… وَ فِیهَا مَا تَشْتَهِیهِ الْأَنفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْینُ^[۳۱۰]‏ُ » این نکته قابل تأملی است و نباید از آن غفلت کرد.
آدمیان استعدادهای مختلفی دارند. انذار، ذکر را جایگزین نسیان کند، تا پس از آن، عذاب از پیرایه ظلم به دور باشد:وَ مَا أَهْلَکْنَا مِن قَرْیَهٍ إِلَّا لهََا مُنذِرُونَ ذِکْرَى‏ وَ مَا کُنَّا ظَلِمِین^[۳۱۱]؛ ما هیچ شهر و دیاری را هلاک نکردیم مگر اینکه انذارکنندگانی(از پیامبران الهی علیهم السلام) داشتند، تا مذکّر شوند و ما هرگز ستمکار نبودیم! (که بدون اتمام حجت مجازات کنیم)
تأثیر تبشیر و انذار در امر تبلیغ معارف و احکام دینی بر کسی پوشیده نیست. چنانچه مبلغان مذهبی در امر تبلیغ تنها به پیام های امید بخش رو کنند و یا صرفا به بیان پیام های بیم دهنده اکتفا نمایند و یا در این دو افراط و تفریط کنند، شنونده را از مسیر صحیح هدایت بیرون خواهند برد. آیه شریفه:«إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ بِالْحَقّ‏ِ بَشِیرًا وَ نَذِیرًا» و آیات متعدد قرآن کریم به وظیفه خطیر و حساس پیامبران(علیهم السلام) و مخصوصا پیامبر اسلام(ص) که خاتم انبیا است اشاره کرده و می فرماید: ما تو را به حق فرستادیم،تو وظیفه داری دستورات ما را برای مردم بیان نمایی، البته دعوتی که توأم با تشویق و بیم باشد.
و بالاخره نکته دیگری که از آیات کریمه درک می شود این است که گاهی انسان چیزی را می داند و حتی ممکن است توجه هم داشته باشد، اما انگیزه عمل ندارد؛ در این صورت باید در انسان انگیزه ای پدید آید تا او را به حرکت آورد. انبیاء به عنوان «منذر و مبشر» این کار را انجام می دهند. انگیزه ها را در مردم به وجود می آورند، گرایشات خفته را بیدار می کنند . هر انسانی از عذاب می ترسد و حتی احتمالش ولو ضعیف هم باشد باید مؤثر باشد ولی عملا در مردم چنین تأثیری دیده نمی شود، اما وقتی پیامبر بیاید و عذابهای اخروی را توضیح دهد، نعمتهای بهشتی را برشمارد، نتیجه آن این خواهد بود که گرایشها را به فعلیت، و عملها را به آگاهی می رساند. با توجه به اینکه در روح انسان دو دستگاه کار می کند: یکی دستگاه بینش و دیگری گرایش. پیغمبران بوسیله انذار و تبشیر و با بیاناتی که نسبت به نعمتهای الهی و عذابهای او دارند گرایشهای انسان را تحریک می کنند.^[۳۱۲]
این دو شیوه انگیزشی چنان از اهمیت برخوردار است که گاهی به عنوان ویژگی های جایگزین برای اصل مقام نبوت تلقّی می شود. قرآن کریم در مواردی حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) را به عنوان بیم دهنده آشکار «نذیرٌ مبینٌ» ذکر کرده است. ^[۳۱۳]
برداشت های تعلیم و تربیتی از انذار و تبشیر
با بررسی کاربردهای قرآنی واژه های انذار و تبشیر، می توانیم به یک درک جدید از ابعاد تعلیم و تربیتی این واژگان دست یابیم. ابتدا باید بدانیم که این دو، شیوه های ساده ای برای آگاه ساختن مردم از پاداش و کیفر است. این نظریه به روشنی در آیه ۱۶۵ سوره نساء باز شده است که می فرماید: پیامبران(علیهم السلام) به عنوان بیم دهندگان و نویددهندگان برانگیخته شده اند تا حجت را بر مردم تمام (آنان را ازجهالت و سرگردانی رهایی بخشند) و راه هرگونه عذر و بهانه واماندگی را بر آنان ببندند. بر اساس این آیه، پیامبران(علیهم السلام) و رسالت آن ها به عنوان بیم دهنده و نویددهنده، هرگونه عذری را از مردم سلب می کند. هنگامی که مردم با دریافت پیام انبیاء(علیهم السلام) کاملاً آگاه شوند، نمی توانند ادعا کنند که برهان کافی در دسترس نداشته اند. با توجه به این که انذار و تبشیر در کاربرد قرآنی، به عنوان یک برهان محکم (حجّت) در نظر گرفته شده، یک روایت شیعی به نقل از امام مجتبی(علیه السلام) آمده است که این دو روش را همانند دو ابزار روشنگر می شمرد.
امام حسن مجتبی(علیه السلام)می فرماید: پیامبران(علیهم السلام) به عنوان بیم دهندگان و نوید دهندگان برانگیخته شده اند تا شیوه صحیح زندگی را تبیین نمایند. بنابراین، هر کس گمراه شود و هر کس به صراط مستقیم دست یابد، آگاهانه بوده است.^[۳۱۴]
۲-۱-۱-۳٫ تعلیم کتاب و حکمت
هر فردی هرچه با نظر سطحی نیز به جهان آفرینش بنگرد، نمی تواند باور کند که هستی بی هدف بوده، وآفریدگار بزرگ، جهان آفرینش را بدون هدف پدید آورده است.زیرا خداوند جهان «حکیم» است و شخص حکیم کار لغو و عبث انجام نمی دهد. نظام و پیوستگی جهان آفرینش، و هماهنگی همه موجودات جهان با یکدیگر ، حاکی از یک هدف مشخص و معین دراصل آفرینش می باشد، و شاید تردیدی نکنیم که غرض از خلقت این است که هر پدیده ای از گیاه و جاندار و خصوصا انسان به کمال شایسته خود برسد.
اکنون باید دید راه وصول به این تکامل چیست؟ نبات و گیاه در پرتو یک رهبری درونی از هر نوع معلم و آموزگاری بی نیاز می باشند و حیوان ها رموز زندگی را در مکتب غریزه آموخته و در حقیقت غرائز درونی جایگزین عقل و خرد، و هر نوع هدایت خارجی می شود. و همین هدایت درونی آنان را از هر راهنمائی بی نیاز ساخته است.
ولی نیازمندی های انسان به اندازه ای زیاد است که غرائز درونی نمی تواند یک صدم از آنها را برطرف سازد، و زمام امور زندگی را به دست گیرد. چراغ عقل و خرد هر چند بخشی از نقائص را برطرف می کند، و افق زندگی را در یک محدوده خاصی برای بشر روشن می سازد و لی هرگز نمی تواند تمام کسر بهائی را که از ناحیه کمبود غرائز متوجه انسان می گردد، جبران کند.
وقتی بخشی از مسیر هدف، تاریک بود و انسان علم و احاطه به آن نداشت، در صورتی آزمایش و اعمال اختیاری مفهوم می تواند پیدا کند که انسان نسبت به بخش تاریک و یا عالم غیب در آگاهی قرار گیرد-اما نه در حد شهود- و همینجا است که می گوئیم برای ایجاد هماهنگی و مفهوم پیداکردن آزمایش و اعمال اختیاری، لازم است از ناحیه آفریدگار هستی که عالم الغیب و الشهاده است کسانی برای اطلاع دادن به انسان و توجه دادن به او که آثار عملش در آن عالم چه خواهد بود مبعوث گردند.
«زیرا بشر در افکار و عقاید خود، مصون از خطا نیست و در بسیاری از موضوعات جزئی و نامرئی دچار اشتباه و خطا می گردد، و هر روز در مسائل زندگی و امور مربوط به علوم، فرضیه ای جایگزین فرضیه دیگر شده و افکار تازه تری به محافل علمی عرضه می شود، از این نظر معلومات و دانش های بشری در مسائلی که پایه سعادت و اساس تکامل روحی او را تشکیل می دهند مورد اعتماد نیست.
ولی وحی آسمانی که یگانه مصدر و منبع علوم پیامبران به شمارمی رود یک علم خطا ناپذیر است زیرا ادراکی است مرموز و پیراسته از هر نوع اشتباه و تعلیماتی که براساس چنین ادراک استوار گردد، به طور مسلم مورد وثوق و اعتماد بوده و راهنمای واقعی بشر به سوی سعادت خواهد بود.^[۳۱۵]»
از این بیان روشن گردید که یکی از اهداف پیامبران و یا به تعبیر دیگر یکی از علل بعثت آنان، همان موضوع تعلیم بشر و تکمیل عقل و دانش ناقص انسان است.
پیامبر عالیقدر اسلام ضمن روایتی تصریح می کند که هدف از بعثت تکمیل عقول بشر است و از این جهت است که باید عقل و دانش هر پیامبری از عقل و دانش امت وی بالاتر و برتر باشد چنانکه می فرماید:
«و لا بعث الله نبیا و لارسولا حتی یستکمل العقل و یکون عقله و افضل من عقول امته.^[۳۱۶]»؛

۳-۵-۲ مشخصات پرسشنامه هوش هیجانی بار – اُن
این پرسشنامه، دارای ۱۱۷ سؤال و ۱۵خرده مقیاس می باشد که توسط بار– اُن برروی ۳۸۳۱ نفر از ۶ کشور (آرژانتین ، آلمان، هند ، نیجریه و آفریقای جنوبی) که ۸/۴۸ درصدآنان مرد و ۲/۵۱ درصد آنان زن بودند، اجرا شد و به طور نظامدار در آمریکای شمالی هنجاریابی گردید.
هنجاریابی این آزمون در ایران توسط سموعی و همکاران (۱۳۸۳) انجام گرفته است پس از انجام برخی تغییرات در متن اصلی پرسشنامه از ۱۱۷ سوال به ۹۰ سوال تقلیل یافت و فرم جدید را بر روی آزمودنی ها اجرا کردند پایاپی آزمون از طریق محاسبه آلفای کرنباخ بر کل آزمون ۹۳/۰ می باشد.
دهشیری (۱۳۸۱) به هنجارهایی آزمون هوش هیجانی بار- ان به روی نمونه ۵۲۰ نفری از دانشجویان دانشگاه های تهران پرداخت و به آلفای کرنباخ ۷۳/۰ دست یافت
نتایج حاصل از هنجاریابی نشان داد که آزمون از اعتبار و روایی مناسبی برخوردار است.
پاسخ های آزمون نیز بر روی مقیاس ۵ درجه ای لیکرتی (کاملاً موافقم، موافقم ، تا حدودی، مخالفم و کاملاً مخالفم) تنظیم شده است. مقیاسهای آزمون عبارتند از :
«خود آگاهی هیجانی»^[۱۳۰]: توانایی آگاهی، فهم و وقوف بر احساس خود .
«خود ابرازی »^[۱۳۱]: توانایی ابراز احساسات، باورها و افکار صریح، و دفاع از رفتارها و مهارت های سازنده و بر حق خود.
«عزت نفس»^[۱۳۲] : توانایی آگاهی از ادراکات خود، پذیرش خود و احترام به خود .
«خود شکوفایی»^[۱۳۳]: توانایی درک ظرفیت های بالقوه خود، انجام فعالیت هایی متناسب با توانایی خود، تلاش برای انجام فعالیت و لذت بردن از آن.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

«استقلال»:^[۱۳۴] توانایی مدیریت افکار و اعمال خود، و آزاد بودن از تمایلات هیجانی .
«همدلی»^[۱۳۵] : توانایی آگاهی و درک احساسات دیگران و ارزش دادن به آنها .
«مسؤولیت پذیری اجتماعی»^[۱۳۶] : توانایی ابراز خود به عنوان یک عضو دارای حس همکاری، مؤثر و سازنده در گروه.
«روابط بین فردی»^[۱۳۷] : توانایی ایجاد و حفظ روابط رضایت بخش متقابل که به وسیلۀ نزدیکی عاطفی ، صمیمیت، ابراز محبت و دریافت محبت ایجاد و ادامه می یابد.
«واقع گرایی»^[۱۳۸] : توانایی سنجش هماهنگی، بین تجربه هیجانی تجربه و واقعیت.
«انعطاف پذیری »^[۱۳۹]: توانایی سازگار کردن افکار و رفتار با تغییرات محیط وموقعیت ها.
«حل مسأله »^[۱۴۰] : توانایی تشخیص و تعریف مشکلات، و به همان خوبی، تولید و اجرای راه حل های مؤثر و بالقوه.
«تحمل فشار روانی »^[۱۴۱]: توانایی مقاومت کردن در برابر موقعیت های فشار آور و هیجانات قوی، بدون جازدن، و رویارویی فعال ومثبت با منبع فشار .
«کنترل تکانش»^[۱۴۲]: توانایی مقاومت در برابر عوامل تنیدگی، سایق ها یا تجارب و کاهش آن ها، و توانایی کنترل هیجانات خود.
«خوش بینی»^[۱۴۳]: توانایی نگاه زیرکانه و مثبت به زندگی، تقویت نگرش های مثبت، حتی در مواجهه با ناملایمات، بدبختی ها و احساسات منفی .
«شادمانی»^[۱۴۴]: توانایی احساس خوشبختی در زندگی، لذت بردن از خود و دیگران، داشتن احساسات مثبت، صریح، مفرح و شوخ طبعانه.
۳-۵-۳ نحوۀ نمره گذاری
از آنجا که گزینه ها بر روی یک طیف ۵ درجه ای لیکرت تنظیم شده اند نمره گذاری از ۵ به یک (کاملاً موافقم ۵ و کاملاً مخالفم۱) و در بعضی سؤالات با محتوای منفی یا معکوس-که درجدول شماره ۶ با علامت × مشخص شده اند- از یک به ۵ ( کاملاً موافقم ۱ و کاملاً مخالفم۵) انجام می شود. نمرۀ کل هر مقیاس برابر با مجموع نمرات هر یک از سؤالات آن مقیاس و نمره کل آزمون برابر با مجموع نمرات ۱۵ مقیاس می باشد. کسب امتیاز بیشتر در این آزمون، نشانگر موفقیت بیشتر فرد در مقیاس مورد نظر یا در کل آزمون و برعکس می باشد . مثلاً کسب امتیاز بالاتر در مقیاس خود ابرازی، نشان دهندۀ خود ابرازی بیشتر در فرد است
و با توجه به این که جواب سوالهای لیکرت ۵ درجه ای و از ۱ به ۵ است حداقل نمره ۹۰ و حداکثر۰ ۴۵ می باشد.
جدول (۳-۲) معرفی سؤالات مربوط به هر یک از مقیاسها

مقیاس ها

شماره سؤالات

حل مسأله
۴۶،۳۱،۱۶،۱،*۷۶،۶۱
شادمانی
*۲،*۶۲،۴۷،۳۲،۱۷،*۷۷
استقلال
۳،*۱۸،*۳۳،*۴۸،*۶۳،*۷۸
تحمل فشار روانی
۴،*۱۹،*۳۴،۴۹،*۶۴،*۷۹
خود شکوفایی
۵،*۲۰،*۳۵،*۶۵،۵۰،*۸۰
خود آگاهی هیجانی

متغیرهای بازده یا غایتی عبارتند از متغیرهای وابسته ای که دستاوردهای سازمان را منعکس می کنند. شاید بیش از ۹۰ درصد مدیران در ارزشیابی اثر بخشی سازمانها فقط به سنجش بازده توجه دارند. از این رو اثر بخشی یک مدیر بازرگانی غالباً بوسیله سود خالص تعیین می شود اثر بخشی یک استاد دانشگاه بوسیله تعداد مقالات و کتابهایی که چاپ کرده معین می شود و اثر بخشی یک مربی بسکتبال با تعداد برد و باخت های تیم او تعیین می گردد. بسیاری از محققان درباره اثر بخشی با تأکید بر متغیرهای مشابهی سخن می گویند. مثلاً فیدلر در مطالعات خود اثر بخشی رهبر را بر حسب عملکرد گروهی از حیث انجام وظیفه اصلی گروه ارزشیابی کرده است. ویلیام ج. ردین، ضمن بحث درباره سبکهای رهبری، با مفاهیم مشابهی دریاره اثر بخشی می اندیشد.
رابطه میان این سه طبقه از متغیرها را می توان بصورت محرکهای ( متغیرهای علتی ) که بر روی ارگانیسم ( متغیرهای میانجی ) عمل می کند و پاسخهای معینی ( متغیرهای بازده ) را می آفرینند، تصور کرد. این رابطه در شکل زیر نشان داده شده است.

متغیرهای بازده
تولید
هزینه ها
فروش
درآمدها
رابطه سازمان – اتحادیه نقل و انتقال
ترک کار و غیره

متغیرهای میانجی
ادراکات
انتظارات
مفاهیم نقش
گرایشها
سنتهای گروه کار
ارزشها و هدفها
نیروهای انگیزشی
رفتار و غیره

متغیرهای علتی
سبک مدیریت
راهبردهای مدیریت
ساخت سازمانی
هدفهای سازمانی
تکنولوژی
و غیره

شکل (۲-۲)رابطه بین متغیرهای علنی، میانجی، بازده

سطح یا وضع متغیرهای میانجی عمدتاً تحت تأثیر متغیرهای علتی بوجود می آید و آنها به نوبه خود بر متغیرهای بازده تأثیر می گذارند. تلاشهایی که اعضای سازمان برای بهبود وضع متغیرهای میانجی بعمل می آورند تا آنها را با کوشش مستقیم اصلاح کنند معمولاً بسیار کمتر از کوششهایی که در جهت تغییر آنها از طریق متغیرهای علتی صورت می گیرد ، موفقیت آمیز است. به همان قیاس، کوشش برای بهبود متغیرهای بازده از طریق سعی در اصلاح متغیرهای میانجی معمولاً کمتر از تغییر متغیرهای علتی مؤثر خواهد بود.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۶- هدفهای دراز مدت در مقابل هدفهای کوتاه مدت
متغیرهای میانجی با ساختن و توسعه دادن سازمان ربط دارند و هدفهای دراز مدت محسوب میشوند. معهذا، مدیران غالباً براساس متغیرهای کوتاه مدت بازده نظیر افزایش تولید و درآمد ارتقای مقام پیدا می کنند بی آنکه چندان توجهی به هدفهای دراز مدت و توسعه سازمان مبذول کنند. این وضع برای سازمان بحران و بلاتکلیفی ایجاد می کند.
بطور خلاصه، اثر بخشی عملاً بوسیله هر آنچه که مدیر و سازمان بعنوان هدفها و مقاصد خود مشخص می کنند، تعیین می شود، ولی آنان باید به عوامل زیر توجه نمایند: متغیرهای بازده، متغیرهای میانجی، هدفهای کوتاه مدت، هدفهای دراز مدت .
۲-۶-۱- یگانگی هدفها و اثر بخشی
درجه یگانگی هدفها بستگی دارد به حدی که افراد و گروه ها، هدفهای خود را بر اثر تحقق هدفهای سازمانی تحقق یافته ملاحظه می کنند. وقتی همه در هدفهای سازمانی سهیم باشند وضعی پیش می آید که مک گریگور آن را « یگانگی راستین هدفها » می نامند. برای نشان دادن این مفهوم، ما می توانیم یک سازمان را به دو گروه تقسیم کنیم: مدیریت و زیر دستان. به ترتیب، هدفهای این دو گروه و نتیجه تحقق هدفهای سازمانی که آنها بدان تعلق دارند، در شکل زیر نشان داده شده است.

شکل (۲-۳)جهات هدفهای مدیریت و زیر دستان

در این حالت هدفهای مدیریت تا اندازه ای با هدفهای سازمان موافق و سازگار هستند ولی دقیقاً یکی نیستند. در مقابل، هدفهای زیر دستان تقریباً با هدفهای سازمان اختلاف فاحش دارند. نتیجه تأثیر متقابل هدفهای مدیریت و هدفهای زیر دستان یک سازش یا توافق است و عملکرد واقعی ترکیبی از این دو است. در این نقطه تقریبی است که درجه تحقق هدفهای سازمانی را می توان تصویر کرد. این وضعیت در جایی که هدفهای سازمانی تحقق اندکی پیدا می کنند، می تواند بدتر باشد. شکل زیر چنین وضعی را نشان می دهد.
شکل (۲-۴)جهات مدیریت، زیر دستان و سازمان – تحقق معتدل هدفهای سازمانی
در این وضعیت یک بی اعتنایی عمومی نسبت به رفاه حال سازمان به چشم می خورد. مدیران وکارکنان، هر دو، هدفهای خود را در ستیز با هدفهای سازمان می بینند. در نتیجه، روحیه و عملکرد هر دو پایین خواهند بود و تحقق هدفهای سازمانی ناچیز و نامحسوس خواهد بود. در مواردی، با هدفهای سازمان آن چنان به مخالفت می پردازند که هیچ پیشرفت مثبتی حاصل نمی گردد. در نتیجه آن غالباً خسارت و زیان قابل ملاحظه یا از دست رفتن منابع است. در واقع، سازمانها به همین دلیل هر روز در معرض زوال و تعطیلی قرار می گیرند.

شکل (۲-۵) فقدان پیشرفت از لحاظ تحقق هدفهای سازمان

در یک سازمان، امید بر این است که فضایی بوجود آید که در آن یکی از دو وضع زیر پیش بیاید. افراد سازمان ( مدیران و زیر دستان هر دو ) یا هدفهای خود را با هدفهای سازمان یکسان درک و تلقی کنند یا، اگر هدفها متفاوت است، هدفهای خود را در نتیجه مستقیم کار کردن برای تحقق هدفهای سازمان، تحقق پذیر ببینند. در نتیجه، هر قدر مقاصد و هدفهای فردی را بتوان به هدفهای سازمانی نزدیکتر کرد، عملکرد سازمان بهتر و بیشتر خواهد شد. این وضع در شکل زیر نشان داده شده است.