نظریه ها و تئوریهای متعددی در باب تبیین موضوع مشارکت اجتماعی وجود دارد که با رهیافتهای مختلف و مبتنی بر بینش و متدلوژی خاص خود به شرح و تفسیر موضوع پرداخته اند. نظریه های اختیار عاقلانه، عمل جمعی، تفسیرگرایی، ساختارگرایی و کارکرد گرایی، نظریه همراه ساختن، نظریه مشورتی نظریه درمان، آموزشی، نظریه قدرت جامعه و… هرکدام از منظری به کالبد شکافی مشارکت پرداخته اند.
کنش مشارکتی افراد را محصول اغراض، معتقدات و انتخاب عاقلانه آنها می داند و بر این اعتقاد اختیار عاقلانه نظریه است که بروز اعمال دسته جمعی، وجود نهادهای با دوام اجتماعی و شرکت در فعالیتها و برنامه های اجتماعی، حاصل جمع محاسبات عقلانی افراد می باشد (سعیدی، ۱۳۸۱: ۲۰).
طرفداران تئوری عمل جمعی قائل به نوعی تناقض میان عقلانیت فردی و عمل جمعی هستند. آنان محصول عمل جمعی را از کالاهای همگانی( کالاهایی که غیر قابل قسمت کردن است و کسی را نمی توان از استفاده کردن از نوع آن محروم کرد مثل آب و هوا( می­دانند و معتقدند که انسانهای عاقل و نفع طلب بدنبال منافع عمومی گروه خود نیستند. آنها از جمله مکنون اولوسن بر این باور هستند که در رفتار گروهی و مشارکتی، انگیز های عقلانی برای طفیلی گری و سربار دیگران شدن وجود دارد. بدین صورت که هریک از مشارکت کنندگان که می توانند در تامین نفع مشترک سهیم شوند ترجیح می دهند که خودشان سربار دیگران شوند اما دیگران چنین تصمیمی نگیرند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

تفسیرگرایان هنجارها، ارزشها، مبانی فرهنگی، باورها و رویکردهای مذهبی، دینی را مبنای تصمیم‌گیری‌های افراد برای مشارکت، همکاری و همیاری در فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی می دانند. بنابراین برای فهم افعال و رفتارهای مشارکتی یا غیر مشارکتی به فهم معانی و ارزشهایی که رفتارکنندگان به آنها استناد می کنند نیازمندیم.
کارکردگرایان نهادهای مشارکتی را بر حسب آثاری که بر نظام اجتماعی می گذارند تبیین می کنند، سازمانها، گروه‌ها و تشکل ها، نهادهایی هستند که از مشارکت کنندگان تاثیر می پذیرند و از سویی دیگر بر همدیگر و به نوبه خود بر جامعه تاثیر می گذارند. از این دیدگاه مشارکت و نهادهای مشارکتی زمانی در جامعه گسترش می یابد که در بقا و تعادل جامعه اثرگذار باشد.
از نظر ساختارگرایان ساختارهای اجتماعی و نظام ها، رفتارهای مشارکتی را هدایت یا محدود می کنند و عامل مشارکت را در نظامهای مدیریتی جستجو می کنند و این گروه ساختار ها و چارچوبهای قانونی را دارای نقش اساسی در گسترش مشارکت می دانند و به همین دلیل بر نهادینه شدن مشارکت و وجود چارچوب های قانونی تاکید می نمایند.
نظریه قدرت محله ای به بعد اعمال قدرت در محله توجه می کند و قدرت محوری ترین موضوع در این تئوری است.
نظریه همراه ساختن معتقد است که اصولا ساکنین محلی و مردم قادر نیستند که نقش سازنده ای در جهت انجام پروژه ایفا نمایند، لذا مشارکت آنها تنها در جهت کاهش ضدیت آنها با انجام پروژه ها از طریق دخالت صوری آنها می تواند باشد.
نظریه مشورتی ارتباط با مردم و شهروندان جهت آشنایی با افکار و ارزشهای آنها را یکی از مقتضیات برنامه ریزی می داند و بر سه روند تاکید دارد: اطلاع رسانی به ساکنین در مورد گزینه های موجود، اخذ نظرات شهروندان و لحاظ نمودن افکار جامعه در طرحها و برنامه های نهائی (علوی تبار، ۱۳۷۹).
نظریه درمان- آموزشی اجتماعی معتقد است که مشارکت مردمی زمینه آموزش و تربیت شهروندان را مهیا می سازد و بر این اصل استوار است که تنها با مشارکت دادن و دخیل کردن ساکنین محلی شهروندان می توانند قدرت بهبود بخشیدن به وضعیت خود را به دست بیاورند(طالبی نژاد، ۱۳۹۱).
۲-۲-۱۲-تشکل‌های غیردولتی ؛ کارآمد ترین الگوی مشارکت اجتماعی
تشکل‌های غیردولتی به‌عنوان نهادهایی توانمند در تحقق الگوی مشارکت اجتماعی، از آن رو در دنیای امروز اهمیت پیدا کرده اند که می توانند الفبای نقش مردم را در قالب شهروند مقتدر و حلقه واسط بین حکومت و مردم تا شعاع حضور در صحنه‌های زنده اجتماعی و سیاسی جامعه بتابانند. این در حالی است که جلوه های تحول یافته زندگی در جامعه، افزایش نقش مردم را در امور مربوط به خود اجتناب ناپذیر کرده است. وجود فاصله و شکاف عمیق بین نگرش و باورهای نسل های دیروز و امروز در بسیاری از کشورها، دسترسی فعال و سازنده نسل های امروز را به سطوح مدیریت جامعه با دشواری مواجه می سازد. برای جبران این نقصان بوده که طی نیم قرن گذشته، سازمان و مؤ سسات مختلفی با هدف جلب مشارکت نسل های امروز در امور اجتماعی، صنفی و سیاسی یکی پس از دیگری شکل گرفته اند. برخی نظریات جامعه شناسی، سابقه شکل گیری و ایجاد نهادهای مدنی و تشکل های غیردولتی را در لابه لای اسناد به جامانده از شش هزار سال پیش جست وجو می کنند. زمانی که افراد به دلیل غلبه همبستگی مکانیکی و وجدان جمعی برای حل مسائل و مشکلات خود در زمینه آبیاری، کشاورزی و دامپروری به صورت گروهی و غیررسمی، سازمان هایی را تشکیل دادند. روی دیگر سکه در جایی نقش می بندد که با توسعه صنعت در جامعه مدرن، دموکراسی شکل می‌گیرد و بسترشکل گیری سازمان های غیردولتی به موازات دموکراسی در کشورهای مختلف جهان، پی ریزی می‌شود. مهم تر اینکه، بسترسازی و ایجاد نهادهای مدنی و تشکل های غیردولتی در جوامع مدرن و دموکراتیک به منظور تبیین مبانی جامعه مدنی بسیار حایز اهمیت شمرده می‌شود. ارتقای مشارکت نهادهای غیردولتی و مؤ سسات خیریه در برنامه های فقرزدایی و شناسایی کودکان یتیم و خانواده های زیر خط فقر در کلیه مناطق کشور توسط مدیریت های منطقه ای و اعمال حمایت های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برای افراد یاد شده و توسط آنان و دستگاه ها و نهادهای مسئول در نظام تامین اجتماعی از جمله سیاست های کلی که اجرای آنها براساس ماده ۹۵ برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به دولت واگذار شده است. براساس این ماده، دولت مکلف است به منظور استقرار عدالت و ثبات اجتماعی، کاهش نابرابری های اجتماعی و اقتصادی، کاهش فاصله میان دهک های درآمدی و توزیع عادلانه درآمد در کشور، کاهش فقر و محرومیت و توانمندسازی فقرا از طریق تخصیص کارآمد و هدفمند منابع تامین اجتماعی و یارانه ای پرداختی، برنامه های جامع فقرزدایی و عدالت اجتماعی را به اجرا بگذارد. در ماده ۹۵ قانون برنامه چهارم توسعه، آنجا که بحث توانمندسازی جوامع محلی به میان می آید، مستقیماً از نهادهای غیردولتی به عنوان شرکای دولت در پروژه های فقرزدایی نام برده شده است. علاوه بر مشخص کردن جایگاه همکاری آنها، تعامل آنها با بدنه دولت به طور مشخص با نهاد نظام تامین اجتماعی است.
۲-۲-۱۳- تشکل های غیردولتی در بستر جامعه مدنی
تشکل های غیردولتی در قالب گروه‌های خیرخواهانه و داوطلبانه مردمی، سال هاست که در حیات اجتماعی ایران حضور داشته اند. قدیمی ترین این گروه‌ها، تشکل های مذهبی و مهم ترین آنها تشکل هایی هستند که در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی شکل گرفته اند و تا ثیرات مهمی را در مناسبات سیاسی و اجتماعی ایران بر جای گذاشته اند.
دکتر حسین آقاجانی، جامعه شناس معتقد است: شکل گیری تشکل های غیردولتی، آنجا که حلقه واسط بین حکومت و مردم به شمار می روند، نتایج بسیار مطلوبی را برای نظام های اجتماعی به همراه خواهند داشت. از این رو کلیه نظام های اجتماعی در تلاش هستند که تعداد تشکل های غیردولتی را در محدوده خود افزایش دهند یا زمینه های ایجاد آنها را فراهم کنند. وی می گوید: با توجه به استقبال عمومی از قالب های امروزین مشارکت اجتماعی، تنوع اهداف و موضوعات فعالیت تشکل های غیردولتی دیگر مانند مؤ سسات خیریه سنتی تنها در حیطه موضوعات محدودی از قبیل رسیدگی به محرومان و نیازمندان، امور درمانی و قرض الحسنه و… خلاصه نمی‌شود و به مواردی از قبیل دین، آموزش، بهداشت، محیطزیست، اشتغال، توسعه، فرهنگ، هنر، جوانان، کودکان، زنان، سالمندان، موضوعات تخصصی و عملی اشاعه یافته است. این جامعه شناس با اشاره به تغییرات ناگزیر جامعه انسانی و خیزش از همبستگی مکانیکی به سمت همبستگی ارگانیکی می گوید: در دنیای امروز، توسعه یافتگی فرآیندی است که باید دولت ها و ملت ها با یکدیگر آن را طی کنند. در عمل ثابت شده است دولت ها توانایی بسط یک توسعه پایدار و مداوم را بدون مشارکت کامل مردم ندارد و حتی در مسیر توسعه یافتگی، جوامع نقش مهم تری نسبت به دولت ها دارند. دیدگاه توافقی با این عقیده که بر ضرورت ایجاد تشکل های غیردولتی در بستر جامعه پافشاری می کند، اندیشه را به سمت تلاشی هدایت می کند که نهادهای جامعه مدنی به صورت غیردولتی، آگاهانه و داوطلبانه، صرف کسب قدرت برای حوزه عمومی و در اختیار گرفتن مدیریت و ابتکار عمل زندگی اجتماعی خود می کنند.
دکتر کیان تاج بخش، جامعه شناس در تکمیل این دیدگاه می گوید: جامعه مدنی عبارت از مجموعه ای از انجمن‌ها، گروه‌ها، نهادها و سازمان هایی است که به صورت غیردولتی، آگاهانه و داوطلبانه و بدون کسب قدرت سیاسی و جای گرفتن در نهاد قدرت نسبت به برآوردن خواست ها و نیازهای خود و ذینفعشان تلاش می کنند. وی همچنین می گوید: انجمن‌ها و نهادهای جامعه مدنی نسبت به اداره امور و برآوردن نیازها و ضروریات جامعه و نیز تحکیم دموکراسی و بسط آن به دیگر حوزه‌ها مبادرت می کنند. از این روست که ارتباط محکم تشکل های غیردولتی با ضعف و تقویت پایه های جامعه مدنی آشکار می‌شود. البته باید این نکته را هم افزود که گسترش تشکل های غیردولتی معادل تحقق جامعه مدنی نیست. یعنی جامعه مدنی، شرط لازم برای گسترش این تشکل ها به شمار می رود نه شرط کافی. این جامعه شناس در توجیه این که چرا تشکل های غیردولتی در ایران به لحاظ آماری پا نمی گیرند، می گوید: یک علت به میزان انگیزه مردم برمی گردد که به طور داوطلبانه، تمایل به تلاش برای ایجاد تشکل های غیردولتی و گسترش آنها دارند یا خیر. مردم شاید انگیزه زیادی برای مشارکت در گروه‌های قومی، فراقومی و فرامنطقه ای نداشته باشند که این ما را به علت دوم هدایت می کند. این که افرادی که انگیزه کافی برای شکل گیری و گسترش تشکل های غیردولتی دارند و در این گروه‌ها مشارکت می کنند، با مشکلات زیادی مواجهند. بخشی از این مشکلات هم به موانع و محدودیت های دولتی برمی گردد. در این میان، بسیاری از جامعه شناسان ادعا می کنند که پیشبرد برنامه های جامعه مدنی در جهت توسعه پایدار به صورت قطعی نیازمند همکاری و مشارکت دولت هاست. این مشارکت از یک سو از ممانعت دستگاه های دولتی جلوگیری می کند و از دیگر سو، دولت می‌تواند تسهیل کننده فعالیت‌های جامعه مدنی باشد. در جوامع توسعه یافته، دولت نه تنها حامی جدی فعالیت‌های غیردولتی است بلکه بسیاری از کارهایی که نیازمند جلب مشارکت مستقیم مردمی است، به این سازمان ها واگذار می‌شود. دکتر آقاجانی، جامعه شناس می گوید: به طور قطع، مشارکتی که از سوی سازمان های غیردولتی در زمینه های متعدد رفاه اجتماعی انجام می‌شود، می‌تواند نوعی پویایی در جامعه به وجود بیاورد. جرا که در جامعه مدنی، گروه‌ها و سازمان هایی هستند که می توانند در پیشبرد برنامه های دیگر سازمان های جامعه مدنی، همکاری کنند. این همکاری ممکن است به صورت مشارکت مستقیم یا در قالب تبادل تجربیات و توانمندسازی صورت بگیرد.
۲-۲-۱۴- حیطه عملکرد تشکل های غیردولتی
سازمان غیردولتی در مفهوم کامل NGO، متشکل از گروهی از افراد داوطلب است که بدون وابستگی به دولت و به صورت غیرانتفاعی و عام المنفعه با تشکیلات سازمان یافته در جهت اهداف و موضوعات متنوع فرهنگی، اجتماعی، خیریه ای، تخصصی و صنفی فعالیت می کنند. اهداف و موضوعات مورد توجه این سازمان ها، مختص به گروه و قشر خاصی نیست و حضور تمامی افراد را در عرصه های مختلف رشد و توسعه کشور، امکان پذیر می کند. دکتر آقاجانی می گوید: تشکل های غیردولتی برای فعالیت خود نیازمند فاکتورهایی هستند که این فاکتورها و ویژگی ها در صورتی که به طول کامل رعایت شوند، تضمین کننده موفقیت و پایداری تشکل های غیردولتی نیز هستند. وی خودجوشی و نیاز طبیعی، تعهد و هدف مشترک، قانونمندی، برنامه و فعالیت مشخص، جلب مشارکت و عضویت، هویت و شخصیت مستقل و مشارکت و مسئولیت پذیری را از جمله فاکتورها و ویژگی های تشکل های غیردولتی برای فعالیت ذکر می کند و می گوید: ساختار تشکل ها و سازمان های غیردولتی با مشارکت مردم و دموکراسی رابطه ویژه ای دارد. هرچه قدر در جوامع، دموکراسی بیشتر باشد، سازمان های غیردولتی نیز زمینه بیشتری برای گسترش پیدا خواهند کرد و در مقابل هرچه قدر نفوذ ساختارهای دولتی در مؤ سسات رفاهی و اجتماعی غیردولتی کم رنگ تر باشد، توسعه این سازمان ها و تشکل ها بیشتر خواهد بود. براساس آخرین آمار، حدود ۲۲۰۰ تشکل غیردولتی در ایران، مشغول فعالیت هستند که در حوزه‌های مختلف به کار مشغولند. نگاهی به دستاوردهای توسعه سازمان های غیردولتی جوانان نشان می دهد که تقاضاهای محوری جوانان در تا سیس نهادهای مدنی، همان اولویت ها و دغدغه های اصلی کشور و برنامه ریزان است. به گونه ای که آمارها نیز حاکی از آن است که بیشترین فراوانی سازمان های غیردولتی جوانان با ۲۷ درصد به موضوع فعالیت علمی و پژوهشی که پیش درآمد توسعه کشور است، اختصاص دارد. چندی پیش خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران در گزارشی عنوان کرده بود که سازمان های غیردولتی جوانان با موضوع میراث فرهنگی، گردشگری، هنری و ادبی هر کدام با ۱۶ درصد در جایگاه دوم و فعالیت‌های اعتقادی و مذهبی با ۱۳ درصد در رتبه سوم قرار دارد که نشان دهنده تعلق خاطر جوانان به فرهنگ بومی ایرانی و اسلامی است. همچنین سازمان های غیردولتی جوانان با موضوع فناوری اطلاعات، دختران و زنان، کارآفرینی و اشتغال، مواد مخدر و ایدز در طی سال های ۸۲ و ۸۳ دارای رشد جهشی بوده اند. ضمن آنکه اعتبارات اختصاص یافته به سازمان های غیردولتی جوانان طی سال های ۸۰-۷۹، نشان دهنده آن است که سال گذشته، تشکل های استان تهران با ۷۷۵ میلیون ریال دریافت کننده بیشترین و تشکل های استان هرمزگان با ۴۲ میلیون ریال کمترین اعتبار را دریافت کرده اند. استان گلستان با ۴۹۶ میلیون ریال، کرمانشاه با ۴۴۱ میلیون ریال و استان قم با ۴۲۶ میلیون ریال بیشترین اعتبارات را در حوزه تشکل های غیردولتی دریافت کرده اند. براین اساس، سال گذشته کلیه تشکل های غیردولتی جوانان در سراسر کشور در مجموع اعتباری معادل ۱۰ میلیارد و ۱۸۳ میلیون ریال دریافت کرده اند که در مقایسه با سال ۷۹ معادل ۸ میلیارد و ۸۷۲ میلیون و ۹۰۲ هزار ریال افزایش و در مقایسه با سال ۸۲ معادل ۹۸۶ میلیون و ۴۵۰ هزار ریال کاهش داشته است. چرا که میزان اعتبارات تشکل ها در سال ۸۲ معادل ۱۱ میلیارد و ۱۷۰ میلیون و ۴۵۰ هزار ریال بوده است. فارغ از دنیای آمار و ویژگی ها و کارکردهایی که برای تشکل های غیردولتی برشمرده می‌شود، توجه به امتیازات و صلاحیت هایی که جامعه مدنی برای تشکل های غیردولتی قایل می‌شود، کارکرد اجتماعی تشکل ها را بیش از پیش محسوس می کند، چنان که امروزه، بسیاری از امور حل ناشدنی دستگاه های دولتی از طریق این سازمان ها با سهولت تحقق می یابد (حسینی، ۱۳۹۲).
۲-۲-۱۵-ویژگی های سازمان های غیر دولتی
از گروه‌های داوطلب مردمی تشکیل می شود یعنی به اجبار عضو نشده اند. گروهی کار می کنند و بصورت تشکل دارای ساختار می‌باشند. غیر دولتی هستند یعنی در چهارچوب کلی حکومت تعریف نمی شوند. غیر انتفاعی اند یعنی افرادی که آنرا تاسیس کرده اند از طریق فعالیت در آن کسب درآمد نمی کنند و سود نمی برند. هدف این سازمان ها رفع نیاز کل یا گروه‌هایی از جامعه است و هدف اصلی آنها خدمت رسانی تعریف شده است.
مشارکت پذیری اعضای جامعه به عنوان نیاز اجتناب ناپذیر عصر ما همه ابعاد انسانی را در سطوح مختلف فکری، عاطفی و رفتاری تحت پوشش قرار می دهند. فرایند مشارکت پذیری از رویکردهای متفاوتی قابل توجه است اما نظام مند بودن کنش اجتماعی ایجاب می کند تا شرایط و موانع فرهنگی مشارکت پذیری اعضای جامعه بررسی شود. امروزه مقوله مشارکت مردم شرط توفیق هر نوع برنامه و رهیافت کلان اقتصادی، اجتماعی و توسعه بشمار می رود و علت این امر نیز گستردگی و تنوع زمینه های مشارکت است بنا براین هرگز نمی توان به برداشتی محدود از مفهوم فراگیر مشارکت اکتفا کرد. لذا مشارکت، کنش هدفدار، ارادی، اختیاری وارزشی بین کنشگر و زمینه اجتماعی و محیطی او به منظور نیل به هدف معین ومشترک است، همانطور که ملاحظه می‌شود و در این تعریف ارادی بودن مشارکت مورد تأکید است که در نتیجه مشارکت کننده را از حالت غیر فعال خارج می سازد، مشارکت شامل فعال بودن موقعیت و امکان تحت تأثیر قرار گرفتن فرد در آن موقعیت است که در این صورت این امر چیزی بیش از سهم داشتن است به عبارت دیگر روش های مشارکتی باید به عنوان مجموعه ای از ابزار ضروری دیده شود که می توانند مکملی برای دیگر روش های پژوهش و توسعه متداول باشند و نه جایگزینی برای آنها. هدف از مشارکت، توانمند سازی افراد برای مشارکت خود جوش است در واقع مشارکت فرایندی است که موجب تحرک بخشی منابع محلی، بکارگیری گروه‌های متنوع اجتماعی در تصمیم گیری، درگیری مردم محلی در تعریف مشکلات، جمع‌ آوری و تحصیل اطلاعات و اجرای پروژه ها می‌شود. در این فرصت به برخی مباحث پایه ای در ارتباط با مفهوم مشارکت، تاریخچۀ مشارکت‌های مردمی در ایران، مشارکت‌های مردمی و توسعه، مشارکت‌های مردمی در سازمان بهزیستی سهم مشارکت‌های مردمی در پنج ساله گذشته درهزینه های سازمان، دسته بندی روش های تعامل با خیرین و…. اشاره شده است. مفهوم مشارکت : از حیث لغوی به معنی درگیری و تجمع برای منظور خاص نظیر مسابقه، گفتگو، ملاقات ومانند آن می باشد. در مورد معنای اصطلاحی مشارکت بحث فراوان است ولی در مجموع می توان جوهرۀ اصلی آن را درگیری، فعالیت و تأثیر پذیری دانست. مشارکت در زبان فارسی در قالب مفاهیمی از قبیل همکاری، تشریک مساعی، تعاون، مبادله افکار و… به کار رفته است. از بعد جامعه شناختی، مشارکت به معنی تعلق فرد در گروه و سهمی که در آن دارد تلقی می گردد و همچنین به معنی شرکت فعالانه در گروه در جهت به ثمر رسانیدن یک فعالیت اجتماعی است. تاریخچه مشارکت‌های مردمی درایران : پیشینه مشارکت در امر یاری رسانی و امداد به دیگران در ایران به زمان های دور تر از آنچه در اسناد و مدارک برجای مانده است بر می گردد. ریشه های این گونه همیاری ها به دشواریهای زندگی در طبیعت خشن و طاقت فرسای سرزمین ما مربوط می‌شود. کمبود دائمی آب در اغلب نقاط ایران، تابستانهای داغ کویر و جنوبی کشور، زمستانهای سخت مناطق کوهستانی، طوفانهای ویرانگر، سیل، زلزله و ناامنی های اجتماعی و سیاسی ناشی از کانونهای متعدد قدرت منطقه ای از جمله عواملی بودند که مردم این سر زمین کهن را به تعاون و دستگیری یکدیگر ترغیب کرده و در گذرزمان موجب تحکیم این مساعدت دائمی گردیده است. در آیین های باستان ایرانیان به روش های مختلف به امر دستگیری و امداد تشویق و ترغیب شده اند. مذهب زرتشت به ((نیکی)) فراخوانده و از ((شر)) باز می دارد و مردم را به سوی همدستی در نیکی ها که خوشایند اهورا مزدا است دعوت می کند. در دین مبین اسلام نیز کمک و مساعدت به تنگدستان، افراد سالخورده، ایتام و زنان بی سرپرست مورد تأکیدفراوان است. با تدبر در آیات نورانی قرآن و احادیث متعدد نبوی و ائمه اطهار علیهم السلام این نتیجه حاصل می‌شود که دین مبین اسلام بیشتراز سایر ادیان به امر کمک و مساعدت به نیازمندان تأکید و توصیه نموده است. در مطالعه زندگینامه پیامبر اعظم (ص) و ائمه اطهار ما شاهد مصادیق کمک به افراد نیازمند، محروم و مستمند هستیم. با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی معمار کبیر انقلاب با توجه به آرمانهای مقدس نظام حضور مردم و مشارکت آنان را زمینه ساز توفیق و سربلندی نظام جمهوری اسلامی در تمامی عرصه ها تبیین فرمودند و از آنجائیکه کمک به محرومین و محروم نوازی از ارزشهای دین مبین اسلام است و این ارزش عطر هدایت قرآن و بوی دل انگیز ولایت عدالت پرور ائمه معصومین (ع) را برای مسلمین تداعی می کند مشارکت مردم را در زدودن فقر ومحرومیت امری اساسی وتعیین کننده تشخیص و بر همین اساس سازمان بهزیستی را جایگاهی برای سازماندهی ارزش های اعتقادی و تعمیق آن در رفتار و بینش افراد جامعه و تلاش برای تحقق عملی اهداف و دستورات دینی و باورهای فرهنگی و هدایت این عمل ارزشی در بین مردم عزیز کشورمان در جهت مشارکت آنان در این عرصه تبیین فرمودند.
مشارکت‌های مردمی وتوسعه : توسعه را به مثابه یک تحول تاریخی تعریف می کنند که این تحول همه جنبه های زندگی را در بر می‌گیرد و دارای ابعاد متفاوت است. ابعاد متفاوت این تحول تاریخی شامل جنبه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و زندگی می‌شود بنابراین است. توسعه شامل یک نوع پیشرفت که عبارت است از تحول و دگرگونی از وضعی به وضع دیگر و یا تغییرساختار ماهیت و عملکرد در جهت یافتن روند بهره وری همه اقشار جامعه از منابع و امکانات موجود و تلاش و مشارکت کلیه افراد در تسریع و انطباق توسعه با نیازها وحرکت در جهت یافتن محتوی مطلوب به ویژه بهره مندی اقشار کم درآمد و محروم از دستاوردهای توسعه و توزیع مطلوب درآمدها و تحقق عدالت اجتماعی است.
۲-۲-۱۶-مشارکت‌های مردمی در سازمان بهزیستی
به عنوان حلقه واسط بین خیرین و نیکوکاران با محرومین و نیازمندان جامعه با توجه به ضرورت حفظ عزت نفس و حرمت محرومین، نیات خیر مردم را در جهت کمک و مساعدت به افراد نیازمند عملی می سازد. بدین سان مشارکت‌های مردمی و فعالیت‌های این حوزه در معاونت مشارکت‌های سازمان بهزیستی بصورت کمی وکیفی با فراهم نمودن زمینه های اجرایی لازم مطابق با قابلیت‌ها و پتانسیل های بالقوه و بالفعل موجود در کشور به منظور تقویت و توسعه امور مشارکت‌های مردمی متناسب با سیاستها وروند آتی حوزه مورد توجه می باشد به گونه ای که با شناخت بیشتر پیرامون قابلیت‌های محیطی، برنامه ریزی علمی وکاربردی با بهره گیری از نقطه نظرات افرادصاحب نظر درصد است تا حداکثر بهره برداری لازم را در توسعه فرهنگ مشارکت و جذب کمکهای مردمی از طریق شیوه نوین طرح تحقیقاتی شناسایی خیرین و ارتباط معنا دار با مخاطبین در اجرای طرحهای مختلف حوزه گامی مؤثر برداشته شود. باعنایت به اهمیت مشارکت‌های مردمی در امور رسیدگی به وضعیت نیازمندان جامعه، سازمان بهزیستی برای توسعه این امر اقدام به ایجاد ((حوزه مشارکت‌های مردمی)) نموده تا به این ترتیب با استفاده ازمجموعه ای ارگانیک در سطوح صف و ستاد، هدایت برنامه های فقر زدایی و خود اتکایی محرومان جامعه را با مشارکت مردم در دست بگیرد) سعادت، ۱۳۷۲).
۲-۲-۱۶-۱- بخش مشارکت‌های مردمی
۱-توسعه دهنده شبکه ارتباطی و حمایتی مردمی کارآمد برای انجام کارهای عمیق، ماندگار، زود بازده و اثر بخش در میان اقشار آسیب پذیر جامعه با رعایت اصول کفایت، جامعیت ومطلوبیت
۲- پیشتاز در احیاء و ترویج سنت های حسنه اسلامی و تأثیر گذار بر تقویت همبستگی های ملی، اجتماعی و حفظ همگرایی مردم با نظام اسلامی و تأمین اصل عدالت و رضایت اجتماعی.
۳- دارای تعامل مؤثر و سازنده با سازمانها و نهادها، متکی به مشارکت‌های مردمی و منابع اختصاصی و بهره گیرنده از منابع عمومی حوزه مشارکت‌های مردمی با الهام از تعالیم و احکام نورانی اسلام و زنده و نمایان نگاه داشتن اندیشه دینی و فرهنگی و حمایتی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری و تحقیقات و تجربیات تبلور آن در تمام سیاستگذاریها و برنامه ریزی ها با توجه به اهداف چشم انداز ۲۰ ساله قانون برنامه پنجساله چهارم سیاست های کلی حوزه مشارکت‌های مردمی به شرح ذیل است.
امور اعتماد سازی و جلب مشارکت‌های مردمی
۱- ترویج فرهنگ انفاق، احسان، ایثار، اکرام یتیم،… . وسنت های حسنه اسلامی
۲- بسیج همبستگی های مردمی و تقویت رضایتمندی عمومی و همگرایی مردم با نظام
۳- بهره مندی از همدلی و توانائیها و منابع عظیم مردم در جهت مبارزه با فقر و محرومیت
۴- گسترش و عمق بخشیدن به روحیه تعاون و مشارکت‌های عمومی
۵- ارتباط و حمایت ممکن از نهادهای عام المنفعه عمومی و مؤسسات و خیریه های مردمی
۶- حفظ وتقویت عوامل اساسی اعتماد مردم و رهبری
روش های تعامل و: در راستای تلاش به منظور زدودن چهره فقر از جامعه اسلامی فراهم نمودن زمینه های مختلفی جهت جذب کمک های مردمی با نگرش به اینکه در جامعه ای که بر طبق الگوی اسلامی و بر اساس وحدت عقیدتی و مکتبی تشکیل می گردد و باورهای فرهنگی و ملی نیز حس نوع دوستی و دگر دوستی را تقویت می کند افراد جامعه خود را در برابر نیازها، مشکلات و گرفتاریهای برادران و خواهران خود بی تفاوت احساس نمی کنند بلکه بر اساس توصیه ها و فروض دین مبین اسلام و عرق ملی در جهت یاری آنان گام بر می دارند بر همین اساس باور اخذ کمک های مردمی ومشارکت آنان در تحقق. نوع دوستی جشن عاطفه ها – جشن نیکو کاری – ازدواج جوانان – کمک به حوادث غیر مترقبه وجنگ زده گان – همدردی وخیرات برگزاری همایش خیرین (محلی، منطقه ای، ملی) سازماندهی نیروهای افتخاری های مردمی:هدایت آن به اقشار فقیر و نیازمند جامعه اقدام می گردد. جشن عاطفه ها – جشن نیکو کاری – ازدواج جوانان – کمک به حوادث غیر مترقبه وجنگ زده گان – همدردی وخیرات برگزاری همایش خیرین (محلی، منطقه ای، ملی) سازماندهی نیروهای افتخاری و هسته های مردمی معرفی طرح ها : هدایت آن به اقشار فقیر و نیازمند جامعه اقدام می گردد. طرح نیروهای افتخاری : نیروهای افتخاری شخصیتها و افراد خیری هستند که بر حسب علاقه بصورت داوطلبانه بدون دریافت هر بحمد الله تلاش های صورت گرفته در جهت فراهم نمودن زمینه مشارکت مردم در فقر زدایی وتوسعه پس از دو دهه تلاش نتایج ارزشمندی را در پی داشته است که می‌تواند الگوی مناسبی برای همه دوستداران جامعه در جهت نیل به ارزشهای والای انسانی باشد) عبدلی, ۱۳۹۰(

یکی از انتقادات عمده نظام های مردم سالار، عدم مشارکت مؤثر عامه مردم در خط مشی گذاری عمومی و سلطه متخصصات وکارشناسان در این زمینه می باشد. در این نظامها به دلایل مختلف مانند پیچیدگی مسایل، هزینه بر بودن، عدم اطمینان و تأخیر و کندی، مشارکت مردم کنار گذأشته شده و در تصمیم‌گیری‌های عمومی به نظرات تخصصی بسنده می شود. برای رفع این نقیصه و مشارکت عامه مردم در خط مشی گذاری عمومی مدلی ارائه گردیده است که در آن دو شاخص مشارکت وجود دارد: یکی هدف و منظور أز مشارکت و دیگری ماهیت موضوع مورد تصمیم. با بهره گرفتن از این مدل، تصمیم گیرندگان قادر خواهند شد استراتژی ها و راه کارهای مشارکت مردمی در خط مشی گذاری عمومی را به گونه‌ای طراحی کنندکه هم در آگاه ساختن مردم مؤثر باشد و هم کیفیت خط مشی های اتخاذ شده را بهبود بخشد.

مشارکت اجتماعی یکی از رموز موفقیت جمهوری اسلامی ایران بوده است. مشارکت مردم عامل مهم پیروزی انقلاب اسلامی بود که در طول دو دهه پس از انقلاب، به ویژه فرایند انتخاب دولت فعلی، و نیز در طول جنگ ۸ ساله با عراق و دوره بازسازی پس از آن تداوم یافته است.
تاریخ ایران سرشار از مشارکت اجتماعی است و یکی از الگوهای آن تشکل مردمی (CBO) است که از بطن همکاری مردم برای رفع نیازهای اقتصادی و ارائه خدمات اساسی ظاهر شده است. این تشکل‌ها در مقابله با حوادث ناگوار و پر کردن شکاف هایی که دولت ها از عهده آن بر نمی آیند، شبکه امنیت اجتماعی را برای طبقات محروم ایجاده کرده اند. این تشکل‌ها ریشه در فرهنگ و سابقه بشردوستانه ایرانی ها و روحیه آزادیخواهی و ارزش های دینی آنان دارد. این سازمان ها در شرایط مختلف زمانی تاب آورده اند و با وجود سیاست ها و محدودیت های مختلف هنوز به حیات خود ادامه می دهند.
۲-۲-۱۷-نقش مشارکت در تحول اداری
بعد از پشت‌سر گذاشتن دو برنامه پنج‌ساله‌توسعه، بستری که بیش از همه بایستی موجبات‌رشد و توسعه را فراهم کند، نظام اداری کشور است. به عبارت دیگر توسعه اقتصادی، اجتماعی‌و سیاسی بستگی بسیار زیادی به توسعه نظام‌اداری دارد. حال اینکه نظام اداری در طی دو برنامه توسعه تا چه میزان توسعه‌یافته، خارج از این بحث است، اما آنچه مشخص است اینکه در شرایط کنونی اساسی‌ترین نیاز کشور به منظور بسترسازی برای توسعه همه‌جانبه، توسعه و تحول نظام اداری حاکم است. در حال‌وهوای‌کنونی که جامعه به سمت نهادینه کردن هرچه‌بیشتر مردم‌سالاری پیش می‌رود، و در حالی که‌تلاش در جهت مشارکت هرچه بیشتر مردم در سرنوشت خود از طریق قانونمند کردن امور و زنده کردن قوانین به فراموشی سپرده شده‌سرعت گرفته است، کارکنان شاغل در نظام اداری‌در این فرایند نقش به‌سزایی دارند. مشارکت‌کارکنان در مدیریت و برنامه‌ریزی‌های اداری نیز بایستی به موازات سایر نهادهای جامعه افزایش‌یابد. مشارکت در سازمانها امروزه بسیار بیشتر از گذشته نقش و اهمیت خود را بروز داده است‌ چرا که از برنامه‌های اساسی دولت، تمرکزگرایی، واگذاری تصدی و پویایی نظام اداری از طریق‌جلب الگوهای مشارکت. همانگونه که تحقق مشارکت در سطح ملی و سازمانی به تحقق پیش‌شرطهای خاصی بستگی‌دارد، الگوهای مشارکت نیز در دو دسته‌بندی‌ملی یا کلان و سازمانی یا خرد قرار می‌گیرند. البته در بعضی موارد بعضی از الگوها را نمی‌تواندقیقا در یکی از این دسته‌ ها قرار داد چراکه در هردو سطح قابل بکارگیری هستند اما به منظور تشریح کلی آنها و ارائه یک تصور و ذهنیت، این‌طبقه‌بندی انجام شده است.
الف-الگوهای مشارکت در سطح ملی.
الگوهای‌مشارکت ملی را معمولا باید در برنامه‌های کلان ‌میان‌مدت و بلندمدت دولت جستجو کرد. معمولا در سیاستها و راهبردهای عمومی‌مکانیزمهایی نیز برای افزایش کارایی و بهره‌وری‌تولید، خدمات و در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی اندیشیده می‌شود. در شرایط حاضر که از یک طرف کشور، نیاز به تحولی‌عظیم در نظام اداری حاکم دارد و از طرف دیگر ضرورت توجه جدی به افزایش توان اقتصادی‌به دلیل وابستگی شدید به نفت اجتناب‌ناپذیر می کند، جستجو برای یافتن شیوه‌های عملی و موثر مردمی کردن نظام اداری بسیار ضروری‌است. ازاین‌رو به عنوان نمونه الگویی در زیر ارائه می‌شود که هدف آنها توسعه مشارکت در تمام بخشهای جامعه است.
این نوع مشارکت در دو سطح ملی و محلی‌تحقق می‌یابد. در سطح ملی، رأی مستقیم مردم‌در انتخاب نمایندگان عالی خود در مجلس‌قانون‌گذاری و مجلس خبرگان(کشورهای دیگر مجلس سنا)متبلور می‌شود و در سطح ملی در انتخاب شوراها.