در روش­های بر پایه مونت کارلو اگر ورودی­های سیستم به صورت سری زمانی تولید و بار باشد، خروجی این روش نیز سری زمانی ولتاژ و توان عبوری از خطوط خواهد بود. اما مشخصه­های مورد علاقه، توابع توزیع ولتاژ و توان عبوری از خطوط است. به نظر می­رسد که همبستگی زمانی^[۳۰] که به وسیله تعاریف ACC^[31] و ^[۳۲]PACC در سری­های زمانی مشخص می­ شود، در آنالیز PLF چندان از درجه اهمیت بالایی برخوردار نباشد. اما در شرایطی که در شبکه المان­های وابسته به زمان همچون تپ ترانس و بانک­های خازنی وجود داشته باشند، همبستگی زمانی از درجه اهمیت بالایی برخوردار است ]۴[.
مروری بر کارهای انجام شده
ترتیب مقالات معرفی شده در این بخش بدین صورت است که ابتدا به بررسی روش­های مختلف پخش بار احتمالی پرداخته می­ شود، در ادامه برخی روش­های مدل­سازی ارتباط بین متغیرها بررسی شده، و در انتها به کاربرد سری­های زمانی در بخش­های مختلف شبکه قدرت اشاره شده است.
در ]۱۰[ که از اولین مطالعات انجام شده در زمینه PLF است، نویسنده دلایل عدم قطعیت شبکه را به صورت زیر بر­می­شمرد:
خطا در اندازه ­گیری و یا عدم دقت در پیش ­بینی­ها،
فرض قرار داشتن توان مصرفی بارهای سیستم در یک محدوده مشخص،
خروج برنامه­ ریزی نشده برخی تجهیزات از شبکه قدرت.
پس برای ارزیابی امنیت شبکه و یا طراحی خطوط انتقال جدید، نیازمند به بررسی توان­های عبوری از خطوط برای یک بازه از تغییرات بار می­باشیم.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در حل مسئله PLF در این مرجع فرضیات زیر در نظر گرفته شده است:
توان­های عبوری از خطوط با توان­های تزریقی به شبکه قدرت ارتباط خطی دارند،
توان­های اکتیو و راکتیو به صورت مستقل از هم می­باشند،
تعادل توان به صورت جمع توان­های مصرفی و تولیدی است و به صورت تعادل توان در قسمت خاصی از شبکه در نظر گرفته نمی­ شود.
در این مقاله از پخش بار DC جهت ارتباط خطی بین توان­های عبوری و توان­های تزریقی به شبکه قدرت استفاده می­ شود و توابع توزیع برای متغیرهای ورودی سیستم به صورت دوجمله­ای، گسسته و ثابت در نظر گرفته شده است.
در ]۱۱[ که از جمله اولین کارهای صورت گرفته در زمینه فرمول­بندی پخش بار احتمالی است، مشکلات روش پخش بار با در نظر گرفتن عدم قطعیت، که در آن ورودی­ ها به صورت توابع توزیع هستند را به صورت زیر بر می­شمرد:
و V که به ترتیب زوایا و ولتاژ باس­های سیستم هستند به صورت صریح بر حسب P و Q نوشته نشده اند،
توابعی که ارتباط بین متغیرهای شبکه را برقرار می­ کنند کاملا غیرخطی هستند،
، V، P و Q الزاما مستقل از هم نیستند.
در این مقاله از خطی­سازی معادلات پخش بار برای یافتن PDF اندازه ولتاژ و زوایا، توان­های اکتیو و راکتیو استفاده می­ کند. دو فرمول­بندی متفاوت در این مرجع ارائه شده است و در ادامه نتایج میانگین آن­ها با نتایج حاصل از پخش بار قطعی مقایسه شده است. فرمولاسیون ۱ و ۲ در این مقاله، بر اساس فرضیات پخش بار DC می­باشد. ولتاژ تمامی شینه­هاp.u 1 فرض می­ شود، از کلیه مقاومت­ها صرف نظر شده و که اختلاف زاویه بین دو باس سیستم است کوچک فرض می­ شود. خروجی­های این قسمت از مسئله توان اکتیو و زاویه تقریبی تمام شینه­هاست. در ادامه در فرمولاسیون ۱ روابطی برای محاسبه توان راکتیو و همچنین ولتاژ شینه­ها ارائه شده است. در فرمولاسیون ۲ برای محاسبه توان راکتیو و ولتاژ از خطی­سازی بخشی از معادلات استفاده می­ شود، در حالی که در فرمولاسیون ۱ از آن­ها صرف­نظر شده بود. در تمامی این معادلات توان اکتیو فقط با و توان راکتیو فقط با ولتاژ باس­های سیستم نسبت دارد، به عبارتی توان­های اکتیو و راکتیو هیچ ارتباطی با هم ندارند.
در ]۱۲[ به بهبود روش­های ارائه شده در ]۱۱[ پرداخته شده و با در نظر گرفتن ارتباط توان­های اکتیو و راکتیو با هم، نتایج خصوصا در مورد مقادیر ولتاژ و توان­های راکتیو بهتر شده است. در این مرجع دو روش فرمولاسیون ۳ و۴ توسط نویسنده پیشنهاد شده است. در فرمولاسیون ۳ همچنان فرض بر این است که توان­های اکتیو و راکتیو با هم نسبتی ندارند و تنها خطی­سازی برخی عبارات که در فرمولاسیون ۲ از آن ها صرف نظر شده بود، در نظر گرفته شده است. اما در فرمولاسیون ۴ به عنوان آخرین مرحله از این فرمولاسیون­ها، روابط بین توان­های اکتیو و راکتیو مدل شده و از متغیرهای ولتاژ در توان اکتیو و زوایای بین شینه­ها در توان راکتیو استفاده شده است. اما مشکلی که در این فرمولاسیون­ها تا انتها حل نشده باقی مانده است، مدل نمودن ارتباط بین بارهای سیستم است.
در ]۱۳[ همان­طور که پیشتر نیز گفته شد، برای کاهش خطای ناشی از خطی­سازی حول یک نقطه کار سیستم، خطی­سازی معادلات پخش بار حول چندین نقطه اطراف میانگین انجام شده است. پس از خطی­سازی حول هر نقطه، از تکنیک کانولوشن برای یافتن پاسخ حول آن نقطه استفاده می­ شود و سپس با ترکیب پاسخ­ها جواب نهایی را می­یابد. نکته مهم در اینجا انتخاب نقاطی است که خطی­سازی حول آن­ها انجام می­ شود. برای یافتن این نقاط از الگوریتم Boundry LF که می ­تواند ماکزیمم و یا مینیمم عبارات خطی­سازی شده را بیابد، استفاده شده است. در توابع توزیع ورودی سیستم قدرت، با در نظر گرفتن نقاطی که در بازه از میانگین قرار دارند، برای یافتن نقاط مورد نظر استفاده شده است. نتایجی که با بهره گرفتن از این روش به دست آمده، نسبت به روش معمول که خطی­سازی حول یک نقطه صورت می­گیرد بهبود پیدا کرده است.
در ]۱۴[ نیز از خطی­سازی معادلات حول چند نقطه استفاده شده، اما برای مشخص نمودن این نقاط از روش دیگری استفاده می­ کند. انتخاب این نقاط با بهره گرفتن از شاخصی بر مبنای مقدار کل توان اکتیو موجود در سیستم است. در این مرجع از ترکیب روش­های مونت کارلو و معادلات خطی­سازی شده در چند نقطه برای آنالیز PLF استفاده می­ کند.
در ]۱۵[ برای کاهش خطای ناشی از خطی­سازی حول یک نقطه، با تقسیم پروفیل زمانی بار سیستم به چندین بخش، غیرخطی بودن معادلات پخش بار را در نظر می­گیرد. با خطی­سازی معادلات حول هر یک از این بخش­ها، نتایج به دست آمده نسبت به حالت معمول، بهبود پاسخ­ها را نشان می دهند.
در ]۱۶[ از معادلات پخش بار بسط داده شده تا درجه دوم سری تیلور (Quadratic PLF) جهت کاهش خطای ناشی از خطی­سازی حول تنها یک نقطه استفاده شده است. همچنین توابع تولید بهینه ژنراتورها در معادلات پخش بار در نظر گرفته شده است. بارهای سیستم نیز به صورت تابع توزیع نرمال مدل می­شوند. توابع توزیع تولید با خطی­سازی توابع تولید بهینه ژنراتورها مدل می­ شود. در ادامه با بهره گرفتن از ممان­های متغیرهای تصادفی ورودی و معادلات پخش بار، متوسط و واریانس متغیرهای خروجی محاسبه می­ شود. خروج ژنراتورها از مدار در بخش دیگری از این محاسبات و به صورت مجزا در نظر گرفته می­ شود. سپس با ترکیب نتایج حاصل از پخش­بار در شرایط عادی با نتایج حاصل از خروج ژنراتورها و احتمال وقوع آن­ها می­توان پاسخ خروجی را به دست آورد. در این مرجع نشان داده شده است که در حالت کلی تاثیر در نظر گرفتن مولفه درجه دوم بسط تیلور در بهبود پاسخ­ها کم خواهد بود، اما در حالت بارگذاری زیاد در شبکه و یا تغییرات شدید بار، در نظر گرفتن این مولفه حایز اهمیت است.
در ]۱۷[ به بررسی الگوریتم PLF با در نظر گرفتن نرخ خروج تجهیزات سیستم قدرت پرداخته است. در این الگوریتم توپولوژی شبکه به صورت یک متغیر گسسته در نظر گرفته شده است. با توجه به اینکه تغییرات توپولوژی شبکه منجر به تغییر معادلات پخش بار می­ شود، PDF یا CDF خروجی برای هر متغیر حالت شبکه به صورت ضریب وزنی از PDF یا CDF در هر یک از توپولوژی­های مختلف شبکه است. در نظر گرفتن نرخ خروج تجهیزات شبکه، زمانی که عدم قطعیت بار کم باشد در برنامه­ ریزی سیستم قدرت حایز اهمیت است. اما زمانی که عدم قطعیت بار، غالب عدم قطعیت سیستم را در بر می­گیرد تاثیر نرخ خروج تجهیزات کمتر خواهد شد.
در ]۱۸[ از خاصیت کومولنت متغیرهای تصادفی و تابع Von Miss برای حل مسئله پخش بار استفاده شده است. در این جا توابع توزیع برای بارهای سیستم می­توانند غیر نرمال باشند. متغیرهای ورودی به صورت مستقل از هم در نظر گرفته شده ­اند، اما می­توان یک ارتباط خطی نیز بین متغیرهای ورودی در این روش در نظر گرفت. همچنین برای متغیرهای شبکه قدرت در این مسئله توابع توزیع نرمال، گسسته و دو جمله­ای در نظر گرفته می­ شود. در این مرجع از فرمولاسیون ۲ که در ]۱۱[ معرفی شده است استفاده کرده، بنابراین توان­های اکتیو و راکتیو مستقل از هم فرض می­شوند. در این مرجع با بهره گرفتن از کومولنت­های ورودی و معادلات پخش بار، کومولنت­های خروجی محاسبه می­شوند. اثبات می­ شود به جای استفاده از کانولوشن برای محاسبه توابع توزیع خروجی می­توان توابع توزیع پیوسته و گسسته را به صورت جداگانه در نظر گرفت. چون جمع چند متغیر نرمال باز هم یک متغیر نرمال خواهد بود، می­توان قسمت پیوسته متغیرهای خروجی را توسط ممان­های قسمت پیوسته به راحتی محاسبه کرد. اما در قسمت گسسته، با داشتن ممان­ها از روش Von Miss برای محاسبه تابع توزیع گسسته استفاده می­ شود. در ادامه با فرض نرمال بودن توابع توزیع موجود در قسمت پیوسته، یک رابطه بسته برای تابع توزیع متغیرهای خروجی بر اساس توابع توزیع قسمت­ های گسسته و پیوسته ارائه شده است.
در ]۱۹[ با بهره گرفتن از خطی­سازی معادلات پخش بار، معادلات شبکه به فرم به دست آمده است. با یافتن کومولنت­های ورودی و استفاده از روابط خطی­سازی شده پخش بار، کومولنت­های خروجی محاسبه می­ شود. در ادامه بسط گرام-چارلیر^[۳۳] برای یافتن PDF متغیرهای تصادفی خروجی به کار گرفته می­ شود. در این مسئله فرض استقلال پارامترها در نظر گرفته شده است.
در ]۲۰[ از PLF جهت برنامه­ ریزی در شبکه قدرت استفاده می­ شود. در این مقاله روش جدیدی برای محاسبه PDF و CDF توان­های عبوری از خطوط ارائه شده است. در این روش از ترکیب خواص کومولنت متغیرهای تصادفی و بسط گرام-چارلیر برای محاسبه توابع توزیع خروجی استفاده می­ کند. این روش به این صورت، از محاسبات سنگین به روش کانولوشن می­ پرهیزد و آن را با یک محاسبات جبری جایگزین می­ کند. این روش برای محاسبه توابع توزیع خروجی، تنها یک بار اجرا می­ شود و به جهت افزایش سرعت از پخش بار DC استفاده می­ کند.
در ]۲۱[ برای بررسی بهره ­برداری از شبکه توزیع، الگوریتم PLF بر اساس روش مونت کارلو پیشنهاد شده است. در این روش فرض می­ شود عدم قطعیت ناشی از تغییرات روزانه بار، تجهیزات کنترل ولتاژ در قسمت­ های مختلف خط و تغییر توپولوژی شبکه برای تعمیرات، قابل تخمین یا اندازه ­گیری باشد. بنابراین این الگوریتم می ­تواند توزیع متغیرهای شبکه را در خروجی برآورد کند. تابع توزیع بانک­های خازنی به صورت گسسته در نظر گرفته شده و تنظیم کننده­ های ولتاژ نیز به صورت متغیرهای کنترلی در معادلات حضور دارند. این مطالعات روش مناسبی برای بررسی حضور تولیدات پراکنده و تجهیزات بهبود دهنده ولتاژ در شبکه قدرت است.
در ]۲۲[ محدودیت تنظیم متغیرهای کنترل کننده ولتاژ در پخش بار احتمالی سیستم قدرت در نظر گرفته شده است. در این الگوریتم احتمال خروج متغیرهای کنترلی از حدود مجاز، در یک بازه زمانی برنامه­ ریزی برای شبکه قدرت محاسبه می­ شود، و با ایجاد کمترین تغییرات کنترلی در متغیرها، مشکلات شبکه را برطرف می­ کند. این مرجع در نظر دارد با انتخاب مقادیر تپ مناسب برای ترانس­های شبکه و جبران­سازی خازنی، میزان نفوذ انرژی بادی به شبکه را ماکزیمم کند. در این مرجع از روش تحلیلی بر مبنای کانولوشن برای حل معادلات PLF استفاده شده است.
در ]۲۳[ از تکنیک تخمین دو نقطه­ای برای در نظر گرفتن تغییرات پارامترهای شبکه استفاده شده است. در این مرجع فرض بر این است که عدم قطعیت توان­های تزریقی به شبکه و پارامترهای شبکه قابل پیش ­بینی باشد. در این روش به جای PDF متغیر تصادفی از دو نقطه از PDF آن که هر کدام با یک ضریب وزنی احتمال، PDF متغیر تصادفی را تخمین می­زنند استفاده می­ شود. با بهره گرفتن از این نقاط و معادلات غیرخطی پخش بار، برای یافتن ممان­های آماری خروجی استفاده می­ شود. در این روش با m متغیر تصادفی موجود در شبکه، تنها از ۲m محاسبه پخش بار قطعی برای یافتن ممان­های توابع توزیع خروجی استفاده می­ شود. در این روش متغیرهای تصادفی نسبت به هم مستقل در نظر گرفته شده ­اند. توابع توزیع در نظر گرفته شده برای متغیرهای تصادفی در این مسئله شامل نرمال، گسسته و یکنواخت است. همچنین نشان داده شده است که با افزایش میزان عدم قطعیت در پارامترهای شبکه، میزان خطای پاسخ­ها افزایش خواهد یافت. حساسیت دقت این روش به تغییرات توان در باس­ها بیش از تغییر پارامترهای سیستم است. زمان محاسبات کمتر و دقت بیشتر این روش از مزایای آن نسبت به روش خطی­سازی در چند نقطه است که در ]۱۴[ پیشنهاد شده بود. از مشکلات دیگر این روش این است که تابع توزیع متغیر تصادفی را در خروجی مسئله در اختیار نمی­گذارد. همچنین با در نظر گرفتن ارتباط بین متغیرها، این روش فرمولاسیون بسیار پیچیده­ای پیدا خواهد کرد.
در ]۲۴[ از PLF با در نظر گرفتن خروج خطوط انتقال از مدار و عدم قطعیت در بار و تولید استفاده می­ کند. در این جا خروج خطوط از مدار به صورت تزریق توان در دو انتهای خط مدل شده، به گونه ­ای که توانی که از خط عبور می­ کند همانند حالتی است که خروج خط انتقال در شبکه رخ داده است. در این روش برای در نظر گرفتن خروج خطوط انتقال و ژنراتورها و عدم قطعیت بار از ممان­ها و کومولنت­های متغیرهای تصادفی استفاده شده است. تغییرات در تابع توزیع ولتاژ و توان عبوری از خطوط را که ناشی از توزیع نرمال و گسسته متغیرهای ورودی شبکه است، به صورت مجزا در نظر گرفته می­ شود. به این صورت که برای حل قسمت گسسته مسئله از روش Von Miss استفاده می­ شود و متغیر­های خروجی از کانولوشن قسمت­ های گسسته و پیوسته با هم به دست می ­آید. استفاده از بسط سری گرام-چارلیر زمانی که بخواهیم مولفه­های بیشتری را در نظر بگیریم، الزاما ممکن است دقت پاسخ­ها را بیشتر نکند. اما در این مقاله با در نظر گرفتن ممان­های بالاتر در روش Von Miss می­توان دقت پاسخ­ها را افزایش داد. در این مقاله برای متغیرهای حالت سیستم حدودی در نظر گرفته شده است. در استفاده از این روش امکان بروز دو خطا وجود دارد، یکی ناشی از دقت مقادیر پیش ­بینی شده توان­های تزریقی در دو سمت خط انتقال و دیگری به دلیل انتخاب مقادیر حدود متغیرهای حالت سیستم است. زمانی که تغییرات متغیرهای حالت سیستم بیش از حدود مشخص شده باشد، می­بایست به جای معادلات خطی­سازی شده از معادلات کامل و غیرخطی استفاده شود.
در ]۱[ از سری­های زمانی تولید و مصرف برای آنالیز پخش بار استفاده شده است. داده ­های مربوط به مصرف معمولا از بررسی گذشته قابل دستیابی است، اما تولید در توربین­های بادی نیازمند بررسی منابع آن­ها در یک بازه زمانی است. پخش بار قطعی در بازه­های ساعتی در طول یک سال یا بیشتر، می ­تواند برای یافتن پروفیل بار سیستم بر حسب زمان، موارد اضافه بار و اتصالات نامناسب تجهیزات به شبکه قدرت استفاده شود. بر خلاف روش مونت کارلو داده ­های ورودی از توزیع­های آماری حاصل نمی­شوند بلکه مستقیما از سری­های زمانی تولید و مصرف استفاده می­ شود. در این روش برای بررسی یک بازه یک ساله نیاز به ۸۷۶۰ پخش بار قطعی است.
در ]۲۵[ مزایای روش­های تقریبی در جنبه­ های زیر مورد تاکید قرار گرفته است:
در این روش­ها همانند روش­های عددی همچون مونت کارلو از معادلات غیرخطی استفاده می­ شود اما در عین حال زمان محاسبات نیز کمتر است،
استفاده از این روش بر مشکلاتی چون، عدم اطلاع دقیق از سیستم غلبه می­ کند، زیرا این روش توابع توزیع را تنها با ممان­های اولیه آن­ها تقریب می­زند (متوسط، واریانس، اسکیونس^[۳۴]، و کورتوسیس^[۳۵]).
در این مقاله از روش تخمین نقطه­ای هانگ که در ]۹[ برای حل معادلات پخش بار معرفی شده، استفاده می­ کند. در این مقاله چهار طرح مختلف برای بررسی روش هانگ در نظر گرفته شده است. اگر m نماینده تعداد متغیرهای تصادفی شبکه باشد، این چهار طرح به صورت ۲m، ۲m+1، ۳m و ۴m+1 است، که در هر یک از آن­ها برای محاسبه ممان­های تابع توزیع متغیر تصادفی خروجی از این تعداد پخش بار قطعی استفاده می­ شود. طرح ۲m مبنای روش تخمین دو نقطه­ای است. نشان داده می­ شود که با افزایش تعداد متغیرهای سیستم، عدم دقت این روش افزایش می­یابد. این مرجع با اعمال این چهار طرح متفاوت به سیستم مورد مطالعه نشان می­دهد که طرح ۲m+1 تنها با اضافه کردن یک پخش بار قطعی می ­تواند مشکلات روش تخمین دو نقطه­ای را تا حد زیادی برطرف نماید. طرح ۲m+1 به دلیل در نظر گرفتن کورتوسیس متغیرهای ورودی، تنها با یک بار افزایش عملیات پخش بار نتایج دقیق­تری ارائه می­دهد. در ادامه نتایج با نتایج حاصل از پخش بار مونت کارلو مقایسه شده است.
در ]۲۶[ روش جدیدی برای SLF با نمونه­برداری بر اساس روش Sigma Point استفاده شده است. این روش می ­تواند مقادیر متوسط و کواریانس متغیرهای شبکه را در خروجی محاسبه کند. در این مسئله با وجود k توزیع نرمال در سیستم، تنها با ۲k+1 نمونه­برداری از توابع توزیع و پخش بار قطعی می­توان متوسط و واریانس متغیرهای شبکه را محاسبه نمود. مزایای استفاده از این روش به صورت زیر است:
دقت نتایج در این روش بالاتر یا همسان با روش خطی­سازی معادلات پخش بار توسط سری تیلور تا جمله دوم است،
این روش نیازی به مشتق گیری ندارد،
افزایش متغیرهای تصادفی در این مسئله، محدودیتی برای این روش ایجاد نمی­کند.
در ]۲۷[ روشی جدید برای در نظر گرفتن شبکه پایین دستی در مطالعات پخش بار ارائه شده است، همچنین برای کاهش خطای ناشی از خطی­سازی، ایده­هایی ارائه نموده است. فرضیات استقلال پارامترهای شبکه از هم و ثابت بودن توپولوژی شبکه در این مرجع در نظر گرفته شده است. در این الگوریتم از یک نگاشت خطی بین جریان­های تزریقی و جریان خطوط استفاده شده است. این روش PDF اندازه جریان را از PDF توان­های تزریقی حساب می­ کند. در این روش بر خلاف روش­های دیگر، شبکه را در نقاط خاصی بسط نمی­دهد، بنابراین در یک بازه وسیع­تر از تغییرات مقادیر ورودی، پاسخ­ها معتبر خواهد بود.
در ]۲۸[ الگوریتم PLF بر اساس کومولنت توابع توزیع متغیرهای تصادفی و بسط کورنیش-فیشر^[۳۶] که برای توابع توزیع غیرگوسی مناسب است، می­باشد. در این مقاله با نگاه به بررسی مبحث امنیت شبکه، همانند اضافه­بار شدن خطوط انتقال، از پخش بار DC به عنوان یک تقریب مناسب استفاده می­ کند. در این روش ابتدا یک پخش بار DC قطعی برای شبکه، با در نظر گرفتن مقادیر متوسط توان تزریقی توربین­های بادی انجام می­دهد. سپس ممان­ها و کومولنت­های توان­های تزریقی به شبکه را محاسبه می­ کند. با بهره گرفتن از روابط خطی­سازی شده پخش بار، برای یافتن کومولنت متغیرهای تصادفی توان­های عبوری از خطوط استفاده می­ شود. در انتها با بهره گرفتن از بسط کورنیش-فیشر، CDF توان­های عبوری از خطوط را محاسبه می­ کند.
در ]۲۹[ از تکنیک تخمین نقطه­ای برای برآورد عدم قطعیتی که می ­تواند شرایط حالت دائم یک شبکه قدرت سه فاز نامتعادل را تحت تاثیر قرار دهد، استفاده می­ شود. چون در روش­های تقریبی، با در نظر گرفتن ارتباط بین متغیرها، میزان خطا در خروجی به شدت افزایش می­یابد، این مرجع با بهره گرفتن از روش­هایی، این سری از متغیرهای وابسته را به یک سری متغیرهای مستقل تبدیل نموده و سپس در معادلات از آن­ها استفاده کرده است. در این مقاله طرح­های مختلف تخمین نقطه­ای (۲m، ۲m+1 و ۴m+1) مورد بررسی قرار گرفته است. در این مرجع هر دو متغیرهای مستقل و غیر مستقل در نظر گرفته شده، و دقت روش با اعمال به شبکه ۱۴ شینه IEEE بررسی و با روش مونت کارلو نیز مقایسه شده است. نتیجه این که طرح ۲m+1 با حذف ارتباط بین متغیرها می ­تواند پاسخ مناسب­تری نسبت به سایر طرح­ها ارائه دهد.
در ]۳۰[ سعی بر مدل نمودن ارتباط بین منابع تولید پراکنده شده است. استفاده از توربین­های بادی عدم قطعیت بالایی را به شبکه قدرت تحمیل می­ کند. مشکلات مربوط به اضافه شدن توربین­های بادی به شبکه و عدم قطعیت بالای تولید، تابع توزیع غیرگوسی آن­ها و ارتباط بین مزارع بادی از جمله مسائلی است که باید در شبیه­سازی­ها مدل شود. این مقاله با بهره گرفتن از خواص ممان­های آماری و بسط سری کورنیش-فیشر سعی در حل این مسئله دارد. استفاده از کومولنت متغیرهای تصادفی برای شبکه ­های بزرگ، بار محاسباتی کمتری دارد و می­توان تاثیر وابستگی بین متغیرها را نیز در آن در نظر گرفت. استفاده از بسط گرام-چارلیر برای متغیرهای غیرگوسی مشکلات همگرایی دارد و روش­های دیگر همچون بسط کورنیش-فیشر بدون افزایش بار محاسباتی می ­تواند نتایج بهتری ارائه دهد. در این مرجع ترکیبی از روش­های مختلف برای رسیدن به بالاترین دقت و کمترین بار محاسباتی پیشنهاد شده است. ابتدا با بهره گرفتن از روش تخمین نقطه­ای، متوسط متغیرهای حالت شبکه محاسبه می­ شود، سپس با بهره گرفتن از تقریب خطی معادلات پخش بار، ممان­های با درجه بالاتر را در نظر می­گیرد تا ارتباط بین متغیرها را نیز لحاظ کرده باشد. در انتها از سری کورنیش-فیشر برای یافتن CDF متغیرهای شبکه قدرت استفاده می­ شود.
در ]۳۱[ برای بررسی عملکرد منابع تولید پراکنده فوتوولتائیک در شبکه ­های توزیع بزرگ، روش تحلیلی بر مبنای کومولنت متغیرهای تصادفی و بسط کورنیش-فیشر پیشنهاد شده است. مدل تابع توزیع برای PV در این تحقیق، مزیت­هایی را نسبت به مدل­های پیشین ارائه می­دهد. به دلیل امکان عدم همگرایی روش نیوتون رافسون، در این بررسی از روشی بهبود یافته بر مبنای ]۳۲[ در شبکه های توزیع شعاعی استفاده شده است. ارتباط بین متغیرهای تصادفی با گسترش کومولنت آن­ها میسر شده است. در این مرجع برای مدل نمودن ارتباط بین متغیرها، از تولید اعداد تصادفی بر اساس توابع توزیع چند متغیره استفاده می­ کند. از اعداد تصادفی تولیدی برای یافتن ممان­ها (کومولنت­ها) و تقاطع ممان^[۳۷] های متغیرهای تصادفی ورودی استفاده می­ شود. مزیت استفاده از کومولنت­ها به جای ممان­های متغیرهای تصادفی به دلایل زیر است:
در متغیرهای تصادفی مستقل، کومولنت جمع متغیرها برابر با جمع کومولنت هر یک از متغیرها است،
برای متغیرهای مستقل، تمامی کومولنت­های متقاطع صفر هستند اما تمامی ممان­های متقاطع صفر نخواهند بود،
بسط کورنیش-فیشر توسط کومولنت­ها بهتر نمایش داده می­ شود.
در این مرجع ابتدا کومولنت­ها و کومولنت­های متقاطع، برای متغیرهای تصادفی مستقل و وابسته خروجی محاسبه شده، سپس با بهره گرفتن از بسط کورنیش-فیشر، CDF متغیرهای خروجی را یافته است. با اعمال این تکنیک به شبکه مورد مطالعه و استفاده از شاخصی که در این مرجع معرفی می­ شود، نتیجه ­گیری می­ کند که این روش نتایج بهتری نسبت به روش مونت کارلو ارائه می­دهد.
در ]۳۳[ به جای فرض وابستگی کامل یا استقلال متغیرها از هم، از روش Partial Correlation برای ارتباط بین بارها و ژنراتورها استفاده شده است. روش Partial Correlation بار را به صورت یک مقدار متوسط در نظر می­گیرد که در بازه­هایی با هم افزایش و یا کاهش می­یابند، که این مورد با تغییرات کوچک و مستقل حول مقدار متوسط مدل می­ شود. این تغییرات کوچک می ­تواند با یک توزیع نرمال مدل شود.
در ]۳۴[ برای مدل نمودن ارتباط بین توان­های اکتیو و راکتیو بارهایی که در باس­های مختلف شبکه قرار دارند، از ارتباط خطی استفاده شده است. در این مرجع، تولید به دو بخش تولیدات وابسته و تولیدات مستقل تقسیم می­ شود. تولیدات مستقل به تغذیه بارهای دائمی می ­پردازد، پس مستقل از تغییرات بار خواهد بود. اما بخش دوم به تغذیه بارهای موقتی و پیک بار می ­پردازد. تولیدات مستقل می ­تواند توسط یک متغیر تصادفی باینری مدل شود، اما برای رابطه تولیدات وابسته با بارهای سیستم از یک تابع اقتصادی که بر اساس شاخص­ های اقتصادی است استفاده می شود.
در ]۳۵[ با توجه به نقش مهم منابع پراکنده با محرک غیرقابل کنترل در آینده سیستم­های قدرت، روشی برای مدل نمودن این تولیدات پراکنده در سیستم قدرت پیشنهاد شده است. این روش براساس تفکیک بین رفتار تابع توزیع تولید در هر توربین بادی به صورت تکی، از تاثیر متقابل توربین­های بادی یک مزرعه بر هم استوار است. ابتدا از روش Stochastic Bound Methodology برای تقسیم ­بندی تولیدات شبکه به دو گروه، بخشی که وابستگی زیادی بین آن­ها وجود دارد و گروهی که وابستگی کمتری به هم دارند استفاده می­ شود. سپس با بهره گرفتن از روش­های نمونه برداری برای این دو دسته­بندی اعداد تصادفی تولید می­ شود.
در ]۳۶[ روشی برای محاسبه تغییرات سرعت بار در یک مزرعه بادی ارائه شده است. تابع توزیع باد در مطالعات بلند مدت به صورت ویبول^[۳۸] در نظر گرفته می­ شود اما در مطالعات کوتاه مدت انتخاب تابع توزیع مناسب برای باد، در حال بررسی و تحقیق است. تغییرات سرعت باد در این مرجع، با بهره گرفتن از تابع توزیع ویبول در مبحث متغیرهای تصادفی و توابع Auto Correlation و Cross Correlation در مبحث سری­های زمانی، برای متغیر باد مدل شده است. چون از دو تابع Auto Correlation و Cross Correlation به طور همزمان استفاده شده، از مدل ^[۳۹]VAR در حوزه سری­های زمانی استفاده می­ شود. در نهایت با اعمال یک تابع غیرخطی به نمونه­های سرعت باد که وابستگی بین آن­ها نیز در نظر گرفته شده، توان خروجی توربین­های بادی محاسبه می­ شود. چون پدیده باد در حوزه زمان می ­تواند دچار سکون و یا جریان شود، این ویژگی می ­تواند توسط توابع Auto Correlation در سری­های زمانی پوشش داده شود. همچنین سرعت باد در مکان­های مختلف یک مزرعه بادی بسته به فاصله آن­ها از هم می ­تواند وابستگی بالا و یا کمی داشته باشد، که این ویژگی نیز با بهره گرفتن از توابع Cross Correlation سری­های زمانی مدل می­ شود.
در ]۳۷[ در حل معادلات پخش­بار ارتباط بین WF ها، بار و تولید در نظر گرفته شده است. ورودی­های مسئله در این جا ماتریس ضرایب ارتباط متغیرها و PDF هر یک از متغیرهای ورودی است. در این روش ابتدا N نمونه برای هر یک از متغیرهای ورودی تولید می­ شود و سپس با در نظر گرفتن ماتریس ضرایب ارتباط متغیرها، از روش Spearman Rank Correlation برای ارتباط بین این N نمونه استفاده شده است. در انتها از پخش بار DC بر مبنای روش مونت کارلو برای یافتن نتایج استفاده می­ کند.
در ]۳۸[ از سری­های زمانی برای پیش ­بینی کوتاه مدت بار استفاده شده است، که توانسته تجارب اپراتورهای ماهر را مدل نماید. این روش بارهای ساعتی را در طول روزهای هفته و همچنین آخر هفته و روزهای تعطیل به خوبی مدل می­ کند. در این مرجع نشان داده می­ شود که نتایج به دست آمده از این روش دقت بالاتری نسبت به روش­های مرسوم ^[۴۰]ANN و باکس-جنکینز^[۴۱] دارد. علاوه بر پیش ­بینی­های ساعتی، پیش ­بینی پیک بار مسئله مهمی در شبکه قدرت است. این روش به خوبی می ­تواند پیک بار روزانه را پیش ­بینی نماید. در این مرجع از مدل ARIMA استفاده شده است. ضرایب مدل ARIMA با مینیمم کردن مولفه نویز مدل و استفاده از داده ­های گذشته سیستم محاسبه می­ شود، سپس با بهره گرفتن از این مدل به پیش بینی بار می ­پردازد.
در ]۳۹[ روشی برای ارزیابی میزان تولید مناسب، بر اساس ترکیب روش­های Fuzzy Neural Network و سری­های زمانی ارائه شده است. در این مقاله ابتدا از سری زمانی ARMA در حوزه زمانی به عنوان Spectrum Analyzer استفاده می­ شود تا شایستگی بردارهای ویژگی را مشخص کند. سپس از ^[۴۲]FNN جهت آموزش و پیش ­بینی شاخص بسندگی در بازه­های زمانی بعدی استفاده می­ شود.

فصل سوم: بررسی نظری مداخله بر اساس دکترین مسئولیت حمایت
فصل سوم: بررسی نظری مداخله بر اساس دکترین مسئولیت حمایت
طبق تئوری مسئولیت حمایت، حمایت از حقوق و رفاه مردم بر عهده حاکمیت آن کشور است و در صورت ناتون بودن دولت از انجام تعهد و یا عدم قصد انجام آن، این مسئولیت متوجه جامعه جهانی میشود. در این فصل ابتدا به سیر شکل گیری مسئولیت حمایت پرداخته شده و سپس ساختار نظری مفهوم مسئولیت حمایت بررسی می شود.
مبحث اول: سیر شکل گیری مسئولیت حمایت
پس از شکست جامعه جهانی در جلوگیری از جنایات وحشتناک در روآندا و سربرنیتسا و عدم اعتماد کشورها به مداخله بشردوستانه، دکترین مسئولیت حمایت وارد ادبیات حقوق شد که در این مبحث به علل شکل گیری آن و تلاش های انجام شده برای تثبیت آن در حقوق بین الملل پرداخته می شود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

بند۱- ظهور دکترین ” مسئولیت حمایت “
یکی از مهم ترین مشخصه سال های پایانی قرن بیستم میلادی ، تغییر در ماهیت مخاصمات مسلحانه است ؛ بدین معنا که در طی این دوره ، مخاصمات میان کشورها که قرن های متوالی به عنوان مهم ترین دغدغه حاکمان در حفظ جان و زندگی مردم تحت حاکمیت شان ، مطرح بود ، جای خود را به درگیری های داخلی در داخل کشور داده است . به دلیل وجود چنین درگیری هایی در داخل کشورها همه روزه شاهد از بین رفتن تعداد زیادی از شهروندان معمولی در نقاط مختلف جهان هستیم
در این دهه میلیون ها انسان درگیر مناقشات مرگبار در بوسنی ، روآندا ، هاییتی و کوزوو شدند و جامعه بین المللی قادر به اقدام مؤثر در این بحران ها نگردید . در مواردی هم که جامعه بین المللی در مقابل کشور ناقض حقوق بشری به عنوان مداخله بشر دوستانه اقدام انجام داد ، این اقدام به دلیل سابقه مداخلات بشر دوستانه در گذشته و رفتار گزینشی غرب در بکارگیری آن و همچنین حساسیت برخی کشورها به اصول حاکمیت و عدم مداخله در امور داخلی ، با مخالفت و عکس العمل هایی روبرو شده که در نهایت توسل به مفهوم مداخله بشر دوستانه و کاربرد آن را با مشکل روبرو کرد . البته تلاش های زیادی در این دوران برای اثبات مبانی حقوقی دکترین مداخله بشر دوستانه و توجیه آن صورت گرفت که این تلاش های نتیجه ای نداد و جامعه بین المللی به این نتیجه رسید که چنین دکترین نه با مقررات منشور و نه با حقوق بین الملل عرفی مطابقت ندارد .^[۱۴۲]
شکست جامعه بین المللی در پاسخ به موقع و مؤثر به جنایات وحشتناک انسانی سال ۱۹۹۴ در روآندا و کشتار جمعی سال ۱۹۹۵ سربرنیتسا ( که واماندگی حکومت داخلی از کنترل اوضاع انسانی ، وقوع آن ها را دامن زد ) و بی کفایتی سیستم واکنش سازمان ملل در حفظ و حراست عملی از حقوق انسان ها باعث شد در اولین سال های قرن بیست و یکم ، دکترین « مسئولیت حمایت » به عنوان یک هنجار حقوق بین المللی و به عنوان راه حلی در پاسخ به کاستی های نظام بین المللی در رویارویی با نقض حقوق بنیادین بشری ، وارد ادبیات حقوق شود.
نظریه مسئولیت حمایت ، هنجاری با جوهره اخلاقی در عرصه حقوق و روابط بین الملل به عنوان یک روش حفظ و حراست بهینه از امنیت بشری با مشارکت حقوق ملی و بین المللی است تا هیچگاه تلاش ها برای حمایت از حقوق انسانی در برابر نقض های گسترده و سیستماتیک آن ناکام نماند.^[۱۴۳]هدف اصلی این دکترین مقابله با نقض حقوق اساسی انسان ها در قلمرو یک کشور است و در مواردی که دولتی به عللی چون اختلافات نژادی ، قومی و مذهبی ، از انجام مسئولیت و وظیفه خود در حفظ حقوق شهروندانش ناتوان و یا مایل به آن نیست ، این مسئولیت به جامعه بین المللی منتقل می گردد .
بند۲- شکل گیری مسئولیت حمایت و مفهوم آن
پس از شکست های جامعه بین الملل در اجرای اصول مداخله بشر دوستانه در عمل ، کوفی عنان برای ایجاد یک انقلاب فکری در زمینه مداخلات بشر دوستانه ، در سخنرانی سال ۱۹۹۹ در مجمع عمومی و پس از آن در گزارش هزاره خود به مجمع عمومی در سال ۲۰۰۰ ، سران کشورها را به تفکر برای حفظ حقوق انسانی دعوت کرد و در سخنرانی خود در مجمع عمومی در سال ۱۹۹۹ نسبت به عدم اجرای اصول مداخله بشر دوستانه و مرگ انسان های زیادی در نتیجه آن انتقاد می کند و می گوید :
« من به قوت و اعتبار و اهمیت این مسئله واقفم ، و نیز می پذیرم اصول حاکمیت و عدم مداخله ، حقایقی حمایتی در اختیار کشورهای کوچک و ضعیف قرار می دهند ولی این سوال را برای منتقدان مطرح می کنم : اگر مداخله بشر دوستانه در واقع تهاجم غیرقابل قبولی به حاکمیت تلقی شود ، در آن صورت چگونه باید در مقابل وقایع روآندا و سربرنیتسا یعنی نقض فاحش حقوق بشر که به تمامی قواعد اخلاقی بشریت مشترک ما صدمه می زند ، واکنش نشان داد ؟ دخالت بشر دوستانه یک موضوع حساس و ملازم با مشکلات سیاسی است و جواب ساده ای دربر ندارد ولی قطعاً هیچ اصل حقوقی، و حتی حاکمیت ، نمی تواند سپر جنایات علیه بشریت باشد.» ^[۱۴۴]
دولت کانادا در پاسخ به سخنان دبیر کل ” کمیسیون مداخله و حاکمیت کشور ” را برای طرح هنجاری نو در نحوه مداخلات بشردوستانه و ایجاد پلی میان تفکر حامیان اصل حاکمیت کشور و حامیان حق مداخله بشر دوستانه ، در سال ۲۰۰۰ تأسیس نمود . این کمیسیون مرکب از برخی حقوقدانان و صاحب نظران برجسته از کشورهای مختلف جهان بود . این کمیسیون درست یک سال بعد از تأسیس گزارش خود را با عنوان ” مسئولیت حمایت ” ارائه دادکه در آن تعریف جدیدی از مفهوم حاکمیت کردند . آن ها تکالیف حاکمیت را در دو جهت مورد شناسایی قرار دادند؛ تکالیف داخلی و تکالیف خارجی . در جهت داخلی کشور می بایست از شأن و منزلت و حقوق اساسی تمامی اتباع داخل کشور حمایت نماید و در جهت خارجی می بایست به حاکمیت سایر کشورها احترام بگذارد . در معنای موردنظر کمیسیون ، حاکمیت به عنوان یک امتیاز نیست بلکه مسئولیت حمایت از حیات انسان هاست، مسئولیتی که در ابتدا بر عهده دولت مربوطه می باشد و در صورت عدم ایفای آن ، بر عهده جامعه بین المللی قرار می گیرد.^[۱۴۵]
برخلاف گذشته که مداخله بشردوستانه صرفاً جنبه نظامی داشت. مسئولیت حمایت مجموعه اقدامات پیشگیرانه ، واکنش و بازسازی را شامل می گردد و مداخله نظامی به عنوان آخرین ابزار در نظر گرفته شده است .
بند۳- گزارش هیأت عالی رتبه در مورد مسئولیت حمایت
با نزدیکی شدن زمان برگزاری اجلاس سران کشورها برای بزرگداشت شصتمین سال تأسیس سازمان ملل در سال ۲۰۰۵ و درخواست برخی از کشورها برای ایجاد اصلاحات در ساختار و رویکردهای این سازمان ، دبیر کل ملل متحد در سال ۲۰۰۳ شانزده نفر حقوقدان و سیاستمدار را با تفکرات مختلف ، به عنوان هیأت عالی رتبه مأمور و منصوب کرد تا براساس شرایط روز جهانی و تحولات صورت گرفته در صحنه بین المللی راجع به تهدیدات و چالش های موجود علیه صلح ، پیشنهادات علمی و صریحی را برای اقدامات جمعی بگونه ای که مؤثرتر باشند مطرح نمایند . یافته های این هیأت طی گزارشی با عنوان ” جهانی امن تر : مسئولیت مشترک ما ” در سال ۲۰۰۴ منتشر شد .
هیئت عالی رتبه نظریه مسئولیت حمایت را در دو بخش از گزارش خود مورد اشاره قرار می دهد. هیأت مذکور از ایده مسئولیت حمایت ، به عنوان ابزاری برای تقویت نظام امنیت دسته جمعی منشور ، یاد می کند و با بیان اینکه اصل عدم مداخله در امور داخلی نمی تواند برای حمایت از اعمال نسل کشی یا دیگر اقدامات بی رحمانه که به درستی تهدیدی علیه امنیت بین المللی است ، مورد استفاده قرار بگیرد در ذیل عنوان ” حاکمیت و مسئولیت ” چنیـن می گویـد : « با امضای منشور ملل متحد ، کشورها نه تنها از مزایای حاکمیت بهره می برند بلکه همچنین مسئولیت های ناشی از حاکمیت را نیز به گردن می گیرند . هرگونه برداشتی که ممکن است در نظام وستفالی از مفهوم حاکمیت کشور رشد یافته باشد ، امروز صریحاً تعهد یک کشور به حمایت از رفاه مردم خود و ایفای تعهدات خود در قبال جامعه بین المللی گسترده تر را با خود به همراه دارد . ولی در عین حال ، تاریخ ، خیلی روشن به همه ما این درس را می دهد که نمی توان فرض کرد که هر کشوری همواره قادر یا مصمم خواهد بود که مسئولیت های خویش را در جهت حمایت از مردم خود ایفا کند و از زیان رساندن به همسایگانش اجتناب ورزد و در این اوضاع و احوال ، اصول امنیت جمعی این معنی را می دهد که بخش هایی از این مسئولیت ها باید توسط جامعه بین المللی بر عهده گرفته شده تا با اقدام به موجب منشور ملل متحد و اعلامیه جهانی حقوق بشر در ایجاد ظرفیت یا ارائه حمایت لازم به ترتیبی که محتمل است ، کمک نمایند.»^[۱۴۶]
این هیئت در بخش پایانی گزارش ظهور هنجار مسئولیت حمایت را تأیید نموده و بیـان می دارد : « ما پیدایش هنجاری که مبتنی بر مسئولیت جمعی بین المللی در حمایت است را که براساس آن ، شورای امنیت می تواند مداخله نظامی را به عنوان آخرین حربه در وقایع مربوط به ژنوساید ( نسل کشی ) و سایر موارد کشتار گسترده ، پاکسازی قومی و نقض جدی حقوق بشردوستانه بین المللی که دولت های حاکم نمی توانند یا قادر نیستند از رخداد آن پیشگیـری کنند ، تأیید می کنیـم . »^[۱۴۷]
در هر حال ، تفاوت هایی میان گزرش هیأت عالی رتبه با گزارش کمیسیون مداخله و حاکمیت کشورها می توان یافت : نخست آنکه در گزارش کمیسیون با غیبت شورای امنیت به هر دلیل .مسئولیت حمایت می تواند توسط ائتلافی از کشورها که خواستار انجام این مسئولیت هستند و توانایی اجرای آن را نیز دارند و همچنین سازمان های منطقه ای ، قابلیت استناد و اجرایی شدن را بیابد . ولی هیأت تنها مقام صالح برای تجویز اجرای مسئولیت حمایت را شورای امنیت می داند . دوم آنکه کمیسیون همواره از لحاظ کلی برای ورود به مسئولیت حمایت استفاده می کند و هرگز با ذکر جرایم خاص ، استناد به مسئولیت حمایت را محدود نکرده است در حالیکه هیأت عالی رتبه ، پیدایش هنجار بین المللی مسئولیت حمایت را تنها در وقایع مربوط به نسل زدایی و سایر موارد کشتار گسترده ، پاکسازی قومی و نقض جدی حقوق بشر دوستانه بین المللی می پذیرد . و در نهایت ، قابلیت استناد به مسئولیت حمایت ، به جنگ ها و شورش های داخلی محدود شده است ؛ در حالی که هیأت عالی رتبه، مسئولیت حمایت را در هر واقعه ای که شورای امنیت آن را مخالف صلح و امنیت بین المللی بپندارد ، قابلیت استناد می یابد ^[۱۴۸].^[۱۴۹]
بند۴- اجلاس سران جهان در سال ۲۰۰۵
نشست سران کشورهای جهان ، در سال ۲۰۰۵ در شصتمین سالگرد تأسیس ملل متحد ، یکی از بزرگترین گردهمایی های طول تاریخ در حوزه حقوق و روابط بین الملل بود که در آن بیش از صد و پنجاه کشور جهان به منظور به دست آوردن اجماع بر سر موضوعات مختلف حقوقی و سیاسی دور هم جمع شدند . موقعیتی که در پرتو تغییرات بوجود آمده در سیاست جهان از سال ۱۹۴۵ ، می توانست به عنوان فرصتی گرانبها ، جهت بررسی مجدد منشور سازمان ملل متحد تلقی گردد . ولی مذاکرات این اجلاس ، اختلافات سیاسی و دیوان سالاری تضعیف کننده ای را آشکار ساخت که دایماً این سازمان را فلج می سازد . سند نهایی این اجلاس به طور محتاطانه ای ، با قبول کامل مسئولیت حمایت و استفاده از نیروی قهریه در رویارویی با وضعیت هایی که وجدان انسانی را تکان می دهد ، پیشرفت هنجاری را به جلو رانده است .^[۱۵۰]
موضوع مسئولیت حمایت برای اولین بار در سازمان ملل به رسمیت شناخته شد و در واقع این مفهوم جایگاه خویش را یافت . سند نهایی حاصله ، پذیرش صریح مسئولیت حمایت از مردم در برابر نسل کشی ، جرائم جنگی ، پاکسازی قومی و جرائم علیه بشریت توسط همه دولت ها را در برداشت.^[۱۵۱]سند پایانی اجلاس سران در بندهای ۱۳۸و ۱۳۹ به صورت واضح به مسئولیت حمایت پرداخته است .در بند ۱۳۸تصریح شده است که فرد فرد کشورها عهده دار مسئولیت حمایت از اتباع خود در برابر نسل کشی ، جرائم جنگی ، پاکسازی قومی و جرائم علیه بشریت هستند . این مسئولیت مستلزم پیشگیری از چنین جرائمی ، از طریق روش های ضروری و متناسب می باشد. ما این مسئولیت را پذیرفتیم و مطابق با آن عمل خواهیم نمود . جامعه بین المللی می بایست دولت ها را در اجرای این مسئولیت یاری و ترغیب کرده و از سازمان ملل متحد در ایجاد قابلیت هشدار اولیه پشتیبانی کند .و در بند۱۳۹ تأکید می کنند جامعه بین المللی به منظور حمایت از مردم در برابر جنایات جنگی ، پاکسازی قومی و جنایات علیه بشریت ، مسئولیت استفاده از ابزارهای مناسب دیپلماتیک ، بشر دوستانه و دیگر ابزارهای مسالمت آمیز مطابق فصول ششم و هشتم منشور ملل متحد را بر عهده دارد . در چنین وضعیتی اگر ابزارهای مسالمت آمیز ، کافی باشند یا مقامات ملی در حمایت از مردم شان در برابر نسل کشی ، جنایات جنگی ، پاکسازی قومی و جنایات علیه بشریت به وضوع ناکام باشند ، ما آماده هستیم تا از طریق شورای امنیت مطابق منشور ملل متحد از جمله فصل هفتم و بر مبنای مورد به مورد ، اقدام جمعی قاطع و به موقع عمل آوریم.^[۱۵۲]
سند نهایی چهار تعهد اصلی را برای مسئولیت حمایت پیش بینی می کند . نخست ، تمام کشورها ، تصدیق کردند که در قبال شهروندانشان در برابر نسل زدایی ، جرائم جنگی ، پاکسازی قومی و جرائم علیه بشریت ، مسئولیت حمایت دارند .دوم ، کشورها موافقت کردند تا در تهیه کمک برای ایجاد ظرفیتی که کشورها برای برآمدن از عهده مسئولیت هایشان ، به آن ها نیازمندند ، مساعدت نمایند .سوم ، در وضعیتی که کشور میزبان ، به صورتی آشکار در انجام مسئولیت هایش ناکام می ماند ، کشورها موافقت نمودند تا از تمام روش های صلح آمیز برای حمایت از جمعیت آسیب پذیر ، استفاده کنند .چهارم ، اقدامات صلح آمیز باید ناکام بمانند یا نامناسب فرض شوند تا شورای امنیت آماده استفاده از تمام روش های ضروری ، از جمله ( استفاده از ) نیروی قهری ، گردد .^[۱۵۳]
برخی منتقدین معتقدند از آنجایی که بند ۱۳۹ اقدام دسته جمعی را براساس واکنش در چارچوب مسئولیت حمایت که بعضاً به صورت مداخله نظامی است ، توصیف می کند . به همین دلیل مسئولیت واکنش مستقیماً با جنبه مسئولیت بین المللی حمایت پیوند می خورد و در تناقض آشکار با اصل عدم مداخله مصرح در بند ۷ ماده ۲ منشور سازمان ملل است . کشورهای حامی این دکترین در پاسخ به این ایراد ، متذکر شده اند که تصمیم گیری در مورد مداخله نظامی تنها بر عهده شورای امنیت و براساس منشور سازمان ملل خواهد بود، همچنین برخی از این کشورها خاطر نشان کرده اند که این مجوز می بایست هنگامی صادر گردد که راه حل دیگری وجود نداشته باشد.^[۱۵۴]
همچنین بایستی خاطر نشان کرد این سند پاسخی در مورد اینکه اگر شورای امنیت نتواند در زمینه مکانیسم های متناسب با هر مورد به نتیجه برسد ، چه باید کرد ، ارائه نمی دهد .^[۱۵۵]
بند۵- اقدامات دبیر کل ملل متحد برای تحقق مسئولیت حمایت
به دنبال تلاش های سازمان ملل در گسترش و ارتقای ایده مسئولیت حمایت ، در ژوئیه ۲۰۰۸ بان کی مون طی یک سخنرانی در برلین در رابطه با این دکترین اظهار داشت که مسئولیت حمایت به معنای مداخله بشردوستانه نمی باشد، بلکه مفهومی مثبت از حاکمیت به معنای مسئولیت است و پایه و اساس این ایده معتقد است که مسئولیت دولت ها ، پاسخ قاطع و بموقع براساس منشور ملل متحد را برای حمایت از مردم و غیز نظامیان در برابر جرائم و جنایات ذکر شده ضروری می سازد که این پاسخ می توان طیف وسیعی از اقدامات از قبیل مسالمت آمیز طبق فصل ۶ منشور . اقدامات قهری و نظامی طبق فصل ۷ و یا بهره گیری از ترتیبات منطقه ای طبق فصل ۸ منشور را در بـرگیرد .^[۱۵۶]
دبیر کل در فوریه سال ۲۰۰۸ ، پروفسور ادوارد لاک را به منصب جدید مشاور دبیرکل در زمینه مسئولیت حمایت برگزید و در راستای توسعه این نظریه و با مشاوره پروفسور لاک ، گزارشی با عنوان اجرای مسئولیت حمایت ، (A/63/67 ) در ابتدای سال ۲۰۰۹ منتشر کرد . در این گزارش ، وی به شرح ساختار مسئولیت های کشورها و جامعه بین المللی ، در خصوص مسئولیت حمایت ، مطابق با سند نهایی نشست سران جهان در سال ۲۰۰۵ ، می پردازد .
وی در بیان قلمرو مسئولیت حمایت ، با اشاره به نظریه ” حاکمیت به مثابه مسئولیت ” ، مسئولیت حمایت را نه تنها عاملی مخدوش کننده حاکمیت نمی داند ؛ بلکه آن را تأکید مجددی بر اصل حاکمیت کشورها، می داند. وی همچنین پیشگیری در مسئولیت حمایت را اساسی ترین رکن مسئولیت حمایت می شمارد . دبیر کل، برخلاف آنچه که در اذهان برخی کشورها وجود دارد ، مسئولیت حمایت را تنها برگرفته از اصول فکری غرب نمی داند ، بلکه آن را مجموعه اصولی می شمارد که با وجود آن که خصوصیتی جهانی دارند ، قابلیت اختلاط و یکی شدن با ارزش ها و معیارهای محلی را نیز دارا هستند.^[۱۵۷]
طبق این گزارش اقدامات اجرایی مسئولیت حمایت بر سه ستون استوار است^[۱۵۸]:

1. 1. مسئولیت های حمایتی دولت : ستون اول عبارتست از مسئولیت دولت برای حفاظت از مردم چه اتباع کشور و چه دیگران ، در برابر نسل کشی ، جنایات جنگی ، پاکسازی قومی ، جنایات علیه بشریت یا تحریک موارد فوق. بان کی مون معتقد است عبارت « ما این مسئولیت را می پذیریم و مطابق آن عمل می کنیم » ، مبنای مسئولیت حمایت است . همان گونه که در تعریف ستون اول آورده شده است ، مسئولیت حمایت به چهار جنایت :

• • نسل کشی

• • جنایات علیه بشریت

• • پاکسسازی قومی

• • جنایات جنگی، محدود شده است .

اگرچه در ابتدای طرح آن با دستورالعمل کلی تر پیوند خورده بود ، اما در سند اجلاس سران و در راستای رفع دغدغه کشورهای در حال توسعه به موارد وفق محدود شد که به « عملیاتی شدن » این مفهوم نیز کمک می کند . حاکمیت مسئول پتانسیل شمول مسائلی نظیر احترام به حقوق بشر را دربر می گیرد در این راستا ، از بین بردن زمینه بروز جرائمی نظیر نسل کشی باید در دستور کار دولت ها قرار گیرد.

1. 1. کمک های بین المللی و ظرفیت سازی : بان کی مون در گزارش خود به چهار شکل از کمک های بین المللی مطابق مفاد بندهای ۱۳۸ و ۱۳۹ سند اجلاس سران ۲۰۰۵ اشاره کرده است .

• • ترغیب دولت ها به انجام مسئولیت های ستون اول ( بند ۱۳۸ ) .

• • یاری رساندن به دولت ها در اجرای این مسئولیت ( بند ۱۳۸ ) .

• • یاری رساندن به دولت ها در ظرفیت سازی برای حمایت ( بند ۱۳۹ ) .

• • یاری رساندن به دولت هایی که در آستانه وقوع بحران و مناقشه هستند ( بند ۱۳۹ ) .

در گزارش دبیر کل به موارد زیر به عنوان مصداق های کمک بین المللی اشاره شده است : برنامه های ترویج و تقویت حقوق بشر ، بازسازی و تحکیم صلح پس از مناقشه ، صلح بانی و استقرار پیشگیرانه نیروها بر مبنای رضایت دولت میزبان یا اطراف مناقشه، کمک های توسعه ای و تقویت حکومت قانون.

1. 1. پاسخ قاطع و به موقع : مناقشه برانگیزترین وجه مسئولیت حمایت را می توان ستون سوم آن دانست . بان کی مون با عنایت به مفاد بند ۱۳۹ سند اجلاس سران ۲۰۰۵ به بهره گیری از تدابیر صلح آمیز و غیر صلح آمیز در پاسخ به وضعیتی که مقامات دولتی به وضوع در حمایت از مردم خود ناکام باشند . اشاره کرده است . او در این زمینه به استفاده از سیستم « ماشه » معتقد نیست و تنها بر این باور است که آستانه پاسخ تحت ستون سوم از آستانه تلاش های پیشگیرانه و ظرفیت سازانه تحت ستون دوم بالاتر است . بان کی مون در این زمینه صریحاً بیان می دارد که « بند ۱۳۹ سند اجلاس سران نمایانگر این حقیقت است که هیچ استراتژی مسئولیت حمایت بدون احتمال تدابیر جمعی از جمله تحریم ها یا اقدام نظامی در موارد نهایی ، کامل نخواهد بود . »

مبحث دوم: عناصر سازنده مسئولیت حمایت
گزارش کمیسیون بین المللی در زمینه مداخله و حاکمیت کشور برای ایفای کامل مسئولیت حمایت بر سه فاکتور پیشگیری ، واکنش و بازسازی بعد از درگیری به عنوان عناصر سازنده مسئولیت حمایت تأکید کرده است .^[۱۵۹]در این مبحث چگونگی انجام این مسئولیت به ترتیب اولویت بگونه ای که قابلیت عملیاتی شدن در جامعه جهانی را داشته باشد می پردازیم.
گفتار اول: مسئولیت پیشگیری

• سهم هریک از عوامل سه گانه تصادفات در بروز تصادفات موتورسیکلت به چه صورت است؟

• بیشترینتصادفات موتورسیکلتمربوطبهچهعاملی می باشد؟

• روندتصادفاتموتورسیکلتدراستانیزدبهچهصورتاست؟

• • چهراهحلهاییبرایکاهشتصادفاتموتورسیکلتدراستانیزدوجوددارد؟

  ( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۸– کاربرد نتایج تحقیق
این پژوهش کاربردی برای اولین بار در استان یزد اجرا شده است و می تواند مورد استفاده سازمان ها و ارگان های مربوط در امر مدیریت ترافیک شهری از جمله راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی ، اداره کل حمل و نقل و پایانه ها و حتی شهرداری ها باشد.
فصل دوم
ادبیات و گستره نظری
۲-۱– پیدایش موتورسیکلت
۲-۱-۱– تاریخچه موتورسیکلت
روزى که انسان خود را شناخت و در راه تلاش و تکاپوى بسط و توسعه محیط زندگى خود، به راهاختراعاتوابداعاتگامنهاد،همیشهدرایناندیشهبودهوهستکهشرایطکارو زندگىراآسانتروبازدهىکاررابیشترسازد. نگاهىبهتاریخچهاختراعاتوابداعات بشرازابتداتاکنونمؤیداینادعاست. انسان با بستن چند تنه درخت به یکدیگر، نخستینوسیلهحمل ونقلرادرروىآباختراعکردوبعدهابااستفادهازستارگاندر شب،بیابانهاودریاهاراطىنمود،اینتلاشهاراهرابراىتجارتوفعالیت هاى اقتصادىبازکردوبشرتوانستازمحدودهپیرامونخودپافراتر نهد و به سرزمین هاى دوردستبرودوبهتبادلاطلاعاتوتجربیاتبپردازد. درپیشرفتتمدنآسیاىجنوبغربى سه اختراعمکانیکىبهپیشرفتتمدنکمککرد. این سه اختراعکهپسازکتابتوفلزکارى قرارداشتعبارتبودنداز: ساختنخیش،کارگاهبافندگىوچرخ. اختراعچرخمسیر بزرگى رابرابرترقیاتفنىگشودوحتىامروزهنیزرکناساسىبیشترماشینهاودستگاههاى مکانیکىراچرختشکیلمى دهد. درسال۱۸۱۷ میلادی درآلمانشخصىبهنام«بورن^[۲]»وسیله نقلیه اى ساخت که از لحاظ فنى داراى ارزش زیاد بود زیرا او اولین کسى بود که دوعددچرخیک وسیله نقیله را به جاى آنکه در حول یک محور مشترک قرار دهد در مقابل یکدیگرقرارداد. بااختراعزنجیرکهمى توانستحرکترکاب هارابهمحورچرخمنتقل کند،شکلدوچرخه هاتغییرکرد. زیرابااستفادهازاینوسیله،چرخدوچرخهدرمقابل هریکدورحرکترکابهامى توانست چندین چرخ بزند و در نتیجه دیگر لزومى نداشت که چرخجلوراخیلىبزرگبسازند. درایناوایلرکابهابهوسیلهزنجیربهچرخجلومتصلمى شدندوبعدهابهعلتاشکالىکهاینامردرتغییردادنفرماندوچرخهایجاد مى کرد،زنجیررابهچرخعقبوصلکردند.«دایملر^[۳]»در سالهاى ۱۸۳۵ میلادیموتورى ساختکهازنقطهنظرتکنیکىنسبتبهماشینهاىبخارخیلىکاملتروبهتربودوموجب پدیدآمدنتغییراتىشگرفدرصنعتساختوسایلنقلیهشد. دایملرنواقصفنىموتورىکه از قبلساخته شدهبودراازبینبردوتوانستیکنوعموتورانفجارىبسازد که در آن پیستونهابهصورتچهارهنگامىحرکتمىکردند. ایناختراعنهتنهاحرکتوسایلنقلیه رابرروىزمینودردریاهابهمراتبآسانترنمودبلکهبهبشرامکاندادتادرهوا نیزبهپروازدرآید. تئورىموتورهاىچهارهنگامىتوسط«اوتو»وضعگردیدولىبهمرحلهعملدرآوردن این تئورى کار بسیار مشکلى بود. موتورگازى که «اوتو» ساخت، محتاج یک مخزن گازبسیاربزرگبود.او پس از دو سال کوشش شبانه روز در سال ۱۸۳۳ میلادىموفق شدموتورىبسازدکهسوختآنازراهمخلوطشدنذراتنفتباهواتأمینشود. ساختمان اینموتورباآنچهکهاوقبلاً ساخته بود فرق فراوان داشت. موتور قبلى در مقابل تولیدیکاسببخارنیرو ۷۳۰ کیلوگرموزنداشتدرحالىکهموتورجدیدبراىتولیدهمین مقدارنیروفقط ۴۴ کیلوگرموزنپیدامىکرد،اینموتورداراى ۱۸۰ دوردردقیقه بود.بااستفادهازاینموتور،ساختوسیلهنقلیهاى که بتواند خود به طور مستقیم نیروىحرکتخودراتأمینکند،ممکنگردید دایملر یک روز موتورى را که ساخته بود برروىیکدوچرخهنصبکردوبهاینترتیباولینموتوسیکلترادرجهانساخت.
شکل ۲-۱- اولین موتورسیکلت جهان
متأسفانه اینموتوسیکلتدرآنسالموردتوجهمردمقرارنگرفتودرنتیجه او فکر تکمیل آنراازسرخودبیرونکرد. دوازدهسالبعدموتورسیکلتکهدرکشورهاىدیگرکامل گردیدهبودازخارجواردآلمانشدواتفاقاًبازارخوبىبراىفروشپیداکرد. در موتورىکه او طراحى کرده بود، موتورى به قدرت نیم اسب بخار زیر زین آن قرار دادهشدهبود. قسمت جلوى این موتور از زین جلوتر آمده و در بین پاهاى راننده قرار گرفتولىموجبناراحتىاونمىگردید. موتوربهطورخودکارنفتراازداخلمخزن مىمکیدودرسیلندرهامصرفمىکردورانندهمىتوانستمیزانآنراکنترلکند. براى بهکارانداختنموتورلازمبودکه هندل زده شود. این کار فقط یک دقیقه وقت لازم داشتوموتوربهسرعتروشنمىشد. اینموتوردرشهرکانستاتدرروزدهمنوامبر ۱۸۸۶ باموفقیتتمامآزمایششد.̙«کارل بنز» درهمانسالىکهدایملرموتوسیکلتخودرابه موردآزمایشگذارد،یکسهچرخهموتورىراکهخودساخته بود در شهر “مانهایم” آزمایش نمودواینسهچرخهموتورىاولیناتومبیلبنزجهانمحسوبمىشد «دایملر وکارل» به طورمساوىمخترعانموتوسیکلتواتومبیلمحسوبمىشوندواینوسیلهنقلیهبزودىجاى خودرادرجادهتمدنبازنمودوتغییراتبعدىکهدرساختنموتوسیکلتهاو اتومبیل ها به عمل آمد به جز تکامل و تغییر شکل چیز دیگرى نبودند[۲۷و۲۹]
۲-۲-۲– اولین موتور سیکلت
موتور سیکلت یک وسیله دو چرخ است که با یک پیشرانه تامین کننده نیروی محرکه بعنوان یک وسیله نقلیه ارزان قیمت وبسیار پر کاربرد در بسیاری از نقاط جهان مورد استفاده قرارمیگیرد. شاید بتوان آن را دو چرخه ای نامید که تنها درمکانیسم حرکتی توسعه یافته است. اولین ایده ساخت یک وسیله موتوری دوچرخ واحتمالا اولین موتور سیکلت توسط دوسازنده آلمانی ” گاتلیب دایملر ” و” ویلهلم میباخ ” در شهر بدکانسات ( شهری که از سال ۱۹۰۵ بخشی از اشتوتگارت شد ) در سال ۱۸۸۵ عملی واجرا شد. البته وسیله ای که ساخته شد درواقع همان دوچرخه موتور دار بود که بامواد نفتی تغذیه می شد. بدنه آن ازچوب بود و چرخهایی که در آن استفاده شده بود ترکیبی از اسپوکهای چوبی با تسمه های فلزی وشخصاً یک شاسی ” بون کرشر” بود که درکنار پیشرانه تک سیلندر اتوسیکل و یک کاربراتور تلمبه ای این وسیله نقلیه ابتدایی موتوری را ارائه می کرد. سازندگان این اختراع خود را ” Reitwagen ” ( یعنیخودرویسواری ) نامنهادند. حدفاولیهآنهاطراحییکفرمرسمینقلیهنبودبلکهتمامکاروتلاشآنهابرطراحییکحملکننده موتور متمرکز بود.البته اگر کسی موتور سیکلت را بعنوان دو چرخ که با نیروی بخار کار می کند تعریف کند،‌ اولین موتور سیکلت آمریکایی بوده است. این وسیله در نمایشگاه ها و سیرکهای آمریکای شرقی در سال ۱۸۶۷ توسط “سیلوستر هاروارد روپر” از روکسری ماساچوست به معرض دید همگان قرارداده شد. یک نمونه از ماشین روپر ساخت ۱۸۶۹ موجود است. این دستگاه از یک پیشرانه دو سیلندر زغال سوزساخته شده ویک میله اتصال بطور مستقیم چرخ عقب را به حرکت در می آورد. دراوایلگسترشصنعتتولیدموتورسیکلت،سازندگاندوچرخهبسیاریوجودداشتندکهتولیدات خودرابه وسایلی با پیشرانه های درونسوز توسعه دادند.البته درابتدای راه، کارتمامی تولید کنندگان، طراحی مدلهای سه یا چهار چرخه بود واین حالت امنیت واطمینان کافی را برای کنترل وسیله وزمین نخوردن راننده تضمین می کرد.راه با قویتر شدن پیشرانه ها وتوسعه طراحی بدنه دوچرخه ها سازندگان موتور سیکلت کم کم افزایش یافتند. یک مدل دوچرخ بسیار جالب که بعدها در سال ۱۸۹۲ طراحی شد. مدل ” میلت” بود.
شکل ۲-۲-موتورسیکلتReitwagen
منبع : مرکز اطلاعات علمی و تخصصی حمل و نقل وترافیک
میلتازیکپیشرانه۵سیلندراستفادهمیکردکهبهعنوانتوپیچرخعقبنیزبکارمیرفت. سیلندرهاهمراهچرخدورمیخوردندومیللنگآن نیز محور عقب را تشکیل می داد. اولین تولید واقعا موفق مدل دوچرخ، “هیلد براند وولفهولر ” بود که درسال ۱۹۸۴در مونیخ عرضه شد. یک پیشرانه دو تایی موازی درپایین بدنه نصب می شد که سیلندرهای آن جلو و عقب می رفت.میله اتصال مستقیما به محور چرخ عقب متصل می شد. بجای استفاده از چرخ سنگین برای ذخیره انرژی در بین احتراق سیلندر در این موتور یک جفت تسمه محکم ارتجاعی مورد استفاده بود که هر کدام در قسمت خارجی برد سیلندر نصب می شد. سیستم خنک کننده پیشرانه استفاده از یک تانکی آب ( رادیاتور ) در بالای گلگیر عقب بود.در سال ۱۸۹۵ شرکت فرانسوی ” دودیون باتن” پیشرانه ای ساخت که امکان تولید انبوه وعمومی موتور سیکلت را فراهم می کرد . این پیشرانه سبک، کوچک وبا دور موتور بالا بود که از باتری و احتراق ذغال استفاده میکرد. «دودیون ـ باتن» این پیشرانه ۲.۱ اسب بخاری را برای استفاده درموتورهای شهری ارائه کرد. پیشرانهفوقتوسطشرکتهایمتعددیهمچون ” ایندین ” وهارلیدیویدسندرآمریکاکپیشد. اگرچهیکآمریکاییبهنام ” پنینگتون ” تعدادیماشینازایندسترادرسال۱۸۹۵ساخت ( البتهصحبتعملکردساختهایویمعلومنیست ) اولینتولیدآمریکاییموتور سیکلت ” ارینتـآستره ” بودکهکمپانی “هتز ” درو “اتهامماساچوست” ساختهشد.سالهاپسازآنتاقبلازجنگجهانیاول،بزرگترینتولیدکنندهموتورسیکلتشرکت “ایندین” بود.پسازآن ” هارلیدیویدسن ” اینجایگاهرادردستداشت. درسال۱۹۲۸این ” DkW ” بودکهبه بزرگ ترین سازنده تبدیل شد. موتور سیکلت های «بی ام و» در سال ۱۹۲۳ با موتور دو قلو یا ” بوکسر ” خودواردعرصهشد. پسازجنگجهانیدومگروه BSA ،موتورسیکلتهای “ترایامف” رادرسال۱۹۵۱خریداریکردندتابدینترتیبادعایتولیدیکیازهرچهارموتورسیکلتراداشته و به بزرگ ترین تولید کننده وقت تبدیل شوند. شرکت آلمانی NSU ازسال۱۹۵۵تا۱۹۷۰بهبزرگترینسازندهموتورسیکلتبدلشد. ۱۹۷۰سالیبودکههوندااینعنوانرابدستآوردوتاامروزنیزدراختیاردارد. تولیدکنندگانانگلیسی ( ترایامفـ BSAـ نورتون ) تا قبل از به عرصه آمدن ژاپنی ها ( و در راسشان هوندا ) جایگاه غالبی در تولید موتور سیکلت در برخی بازارها داشتند. اما تولیدات سریع، ارزان، متنوع و با کیفیت برتر ژاپنی ها در اواخر ۱۹۶۰ و اوایل ۱۹۷۰ بازار را از دست دیگران خارج کرد و شرکت های انگلیسی را کم کم از بین برد. امروز شرکت های ژاپنی سازنده موتور سیکلت هوندا، کاوازکی و سوزوکی صنعت موتور سیکلت را تحت نفوذ گرفته اند. اگرچه هارلی ـ دیویدسن هنوز از محبوبیت بالایی درایالات متحده برخوردار است، البته درسال های اخیر برخی از مارک های دیگر نیز توانسته اند باز هم محبوبیت خود را بدست آورند و دراین میان شرکت هایی همچون “بی ام و، ترایامف ودوکاتی” وهمچنین “ویکتوری” به عنوان دومین تولید کننده موفق موتور سیکلت در آمریکا وجود دارند. ( مرکز اطلاعات علمی و تخصصی حمل و نقل وترافیک ^[۴])
۲-۳– تاریخچه موتورسیکلت در ایران
شروع فعالیت موتور سواری به اواخر دهه ۲۰ خورشیدی بر می گردد که با ورود موتورهای انگلیسی به کشور عده ای از علاقه مندان شروع به برپایی نمایشات موتور سواری در میدان ارک تهران و جلالیه(پارک لاله فعلی) در روز های تعطیل نمودند تا اینکه در سال ۱۳۴۰ باوروداولینموتورهایساختژاپنبهایرانیکی ازواردکنندگانبرایتبلیغاقدامبهبرگزارییکدورهمسابقاتبهصورتتوربینتهرانومشهدنمودکهدراینمسابقهحسینپیرهادیاول؛علی باقری دوم؛ اصغر حمیدی سوم شدند که اکثر شرکت کنندگان از کسبه دوچرخه فروش و موتور فروشان تهران و مشهد بودند. واردات موتور سیکلت در ایران بصورت انبوه به اواخر دهه ۲۰ شمسی برمیگردد که در آن سالها انواع موتور سیکلتهای انگلیسی از قبیل: B.S.A ماچلستریومفآریلرویال ، سه تفنگه و… توسطتجاروبازرگانانایرانیبهکشورواردمیشد. اینموتورسیکلتهایانگلیسینزدیکبه۲۰سالیکهتازبازارموتورسیکلتایرانبودند. کمکمدراواخردهه۳۰ شمسیبودکهموتورسیکلتهایایتالیاییازقبیل”تستیدوکاتیوسبالامبرتاومارکهایآلمانی مثل زاکس زونداب جاوا وموبیلت و پژوهای فرانسوی” هم وارد ایران شدند.با توجه به کاربری های خاص موتور سیکلت ونیاز به این وسیله نقلیه وملاحظات شهری بود که کم کم در اواخر دهه ۴۰ شمسی سر وکله موتور سیکلتهایژاپنیکه اولین آنها یاماها بود در بازار موتور سیکلت ایران پیدا شد. با تاسیس شرکت ایران دوچرخ در ابتدای دهه ۵۰ شمسی که نمایندگی رسمی و انحصاری موتورسیکلتهای یاماها ژاپن را در ایران در دست داشت درابتدااقدامبهمعرفیووارداتانواعمدلهایشهریوافرودیاماهابهایرانکرد. درسال۱۳۵۰باواردشدنموتورهایژاپنی عده ای از جوانان در اطراف تپه های تهران پارس وگردنه قوچک(شمیرانات) و آب انبار شاد آباد در روزهای تعطیل برنامه نمایشی و پرش از روی اتومبیل را به اجرا در می آوردند که در همان اوایل اقدام به تاسیس موتور کلوپ ایران نمودند.در اولین تشکل ورزشی آقایان مجتبی کوکبی ؛قاسم بروجردی؛ مصطفی رهنما؛ اسماعیل شاه حسینی؛ تقی بادیه نشین؛ محرم فریاد شیران؛ جواد روشن و داوود روشن حضور داشتند.در سال ۱۳۵۳ با همت دو تن از وارد کنندگان موتور سیکلت دو نفر از قهرمانان ژاپنی “ایوایو و چیگرا و ویلی” موتور سوار اهل کشور چک واسلوواکی به ایران آمدند و برنامه ریزی مسابقات رسمی موتور کراس را در ایران پایه ریزی نمودند که ویلی در منطقه شهران که هم اکنون نیز یکی از پیست های تهران در آنجا واقع است یک مسابقه را برنامه ریزی کرد که اجرا شد و ایوایو مسابقات موتور کراس و تریل را در تهران ؛ اصفهان؛ شیراز و اهواز اجرا نمود. پایه گذار ورزش اتومبیلرانی در ایران نیزمرحوم احمد توسلی برنامه ریزی یک دوره مسابقه بی نظیر در ایران را به اجرا گذاشت.در این مسابقه کشور های ایران؛ آلمان؛اتریش؛ژاپن و آمریکا با ۱۶۰ موتور سوار حضور داشتند که ۹ نفر بشرح ذیل تیمور شاهی؛ قاسم فیروزی؛ ایوایو از ژاپن ؛حسین قربانی ؛ جواد روشن؛اسماعیل شاه حسینی؛ توحید ثمری؛ فاکریان و محرم فریاد شیران به قله توچال رسیدند. در آن زمان یک رکورد جهانی بود و این صعود کم نظیر مسئولین وقت ورزش را بر آن داشت که انجمن موتور سواران ایران را در سال ۱۳۵۵ زیر نظر سازمان تربیت بدنی تاسیس نماید.[۲۹]
۲-۴– آمار تولید موتورسیکلت در کشور
واردات موتور سیلکلت از سال ‌۱۳۱۳ آغاز و تا سال ‌۱۳۴۷ بیش از ‌۹۵ هزار دستگاه بوده است. از سال ‌۱۳۴۷تولید موتور سیکلت در کشور با مونتاژ موتور سیکلت گازی ‌۵۰ سی سی رکس آغاز شد و با افزایش تولید موتور سیکلت در ایران از سال ‌۱۳۷۰ واردات موتور سیکلت بسیار محدود شده است. تعداد موتور سیکلت‌های وارداتی تا پایان سال ‌۱۳۸۰ بیش از ۱.۴ میلیون دستگاه بوده است. طبق آمار ارائه شده، تا پایان خردادسال ‌۸۱ از ۴.۷ میلیون دستگاه موتور سیکلت، یک و نیم میلیون دستگاه شماره‌گذاری شده‌اند. این در حالی است که جمع آمار واردات و تولید موتور سیکلت در ایران در حدود شش میلیون دستگاه است. جدول زیر امار تولید موتورسیکلت در کشور از سال ۹۰ تا فروردین ۹۳ را نشان می دهد[۲۸]
شکل ۲-۳-تولید موتورسیکلت در کشور از سال ۹۰ تا فروردین ۹۳
منبع : انجمن صنعت موتورسیکلت ایران
۲-۵– نگاهی به مهمترین قوانین مربوط به موتور سیکلت
۲-۵-۱– تجهیزات اختصاصی موتور سیکلت
طبق ماده (۷۵) آئین نامه راهنمایی رانندگی موتورسیکلت باید دارای دو نوع ترمز باشد که یکی از آنها حداقل روی چرخ عقب و یا همه چرخها و دیگری روی چرخ جلو ویا همه چرخها عمل نماید . این ترمزها قادر باشند ، سرعت موتورسیکلت را به صورتی که دارای سرنشین می باشد، در هر شیبی کاهش داده و آنرا سریعا” و به طور موثر و با ایمنی متوقف سازد، همچنین طبق ماده ۷۶ با همین آئین نامه موتورسیکلتها باید حداقل دارای یک چراغ با نور سفید در جلو ، یک چراغ قرمز عقب همراه با چراغ قرمز ترمز ، دو چراغ راهنما در جلو و دو چراغ راهنما در عقب و یک نورتاب قرمز در عقب باشند.[۳۰]
۲-۵-۲– مقررات اختصاصی موتورسیکلت :
مطابق ماده ۱۶۴ قانون صدرالاشاره رانندگان و سرنشینان هر نوع موتور سیکلت و دوچرخه موتور دار باید به کلاه ایمنی مجهز باشند و در طول حرکت از آن استفاده نمایند و طبق ماده ۱۶۶ رانندگان موتور سیکلت باید هنگام رانندگی تنها روی زین موتورسیکلت بنشینند و حق ندارند شخص دیگری را بر ترک سوار کنند مگر آنکه در ترک نیز زین کامل برابر استاندارد در موتورسیلکت نصب شده یا موتورسیکلت دارای یدک پهلو ( ساید کار ) باشد . در خصوص نحوه رانندگی با موتورسیکلت در این قانون درماده ۱۶۵ اشاره شده است که رانندگان موتورسیکلت نباید در یک خط عبور به موازات و در کنار خودروها حرکت کنند . مطابق ماده ۱۶۸ موتورسیکلت سواران و دوچرخه سواران حق ندارند ، هنگام رانندگی بار نامتعارف و اشیای دیگرحمل کنند یا حرکت نمایشی یا اعمالی انجام دهند که نیازمند برداشتن دستهای آنها از روی فرمان باشد . ماده ۱۶۹ نیز به ممنوعیت راندن موتورسیکلت ، موتور گازی و دوچرخه هنگام لغزنده بودن راه ها اشاره داشته است [۳۰]
۲-۶– پیشینه پژوهش
۲-۶-۱– پیشینه پژوهش در ایران
حسن پور و بابا پور ( ۱۳۹۳ ) در مطالعه ای تحت عنوان مطالعه تطبیقی قوانین موتورسیکلت سواران در ایران و سایر کشورهای جهان به این نتیجه رسیدند که عدم استفاده از کلاه ایمنی دارای بیشترین مهم در میزان تلفات موتورسواران می باشد به گونه ای که مطابق نتایج مشاهده شده در کشورهای پیشرفته که دارای متوسط حدود ۱۵۰ برابری میزان جرائم هستند، اصلاح قوانین و میزان جرائم و افزایش قدرت بازدارندگی می توان تلفات ناشی از تصادفات را به میزان ۴۰ تا ۵۰ در صد کاهش دهد.در کشورهای صنعتی، تعداد موتورسواران کشته شده حدود ۵ تا ۱۸ در صد کشته شدگان ترافیکی را تشکیل می دهند، در حالی که در ایران این میزان بیش از ۲۳ در صد می باشد[۱]
امینی ( ۱۳۹۳ ) در مطالعه ای تحت عنوان ” تحلیل آمار تصادفات جاده ای در ایران و مقایسه آن با آمار جهانی ” به این نتیجه رسید که ایران جزء کشورهای منطقه قرمز خطرناک در رانندگی جاده است و رتبه پنجم در مرگ ومیرتصادفات جاده ای را داراست. میانگین جهانی کشته شدگان جاده ای به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته با فراوانی ۳۴.۱در صد ( نفر مرگ و میر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت ) است، که نشانگر وضعیت ایمنی بسیار بد سیستم حمل و نقل جاده ای کشور است. ۷۵ در صد تصادفات جاده ای در ۲۰ در صد جاده های ایران به وقوع می پیوندند[۲]
ماهانی و همکاران ( ۱۳۹۳ ) عوامل مؤثر بر شدت مجروحیت موتورسیکلت سواران در کشور مالزی را با بهره گرفتن از الگوریتم های داده کاوی بررسی کرده اند. هدف این مقاله شناسایی فاکتورهای تاثیر گذار بر شدت جراحت موتورسیکلت سواران در کشور مالزی است. داده ای مورد استفاده در این تحقیق برگرفته از فرم تصادفات
( POL 27) کشور مالزی است که توسط انیستو مطالعات ایمنی راه مالزی )MIROS) گردآوری شده است. جهت آنالیز داده ها از تکنیک Association Rule و الگوریتم A-prioriموجود در نرم افزار IBM spss Modeler استفاده شده است.نتایج بیانگر فاکتورهای مهم تاثیرگذار بر شدت مجروحیت از جمله : وضعیت اشتغال، عضو مجروح شده، خطای راننده، نوع وسیله نقلیه، میزان خسارات وسیله نقلیه، نوع محیط و نوع تصادف می باشد[۳]
امینی ( ۱۳۹۰ ) در مطالعه ای برخی عوامل مهم وقوع تصادفات جاده ای در ایران با مقام نخست در تصادفات جهان را بررسی کرده است این تحقیق به شناسایی و تحلیل عوامل مهمی می پردازد از جمله : خطای انسانی، خودروی شخصی، طراحی و ایمنی جاده ها، اضطراب سفر، سرعت غیر مجاز، سن راننده و خستگی، با ارائه راهکارهایی ممکن مانند استاندارد نمودن جاده ها، رفع نقاط حادثه خیز، نصب تجهیزات ایمنی درون خودرویی مانند کیسه هوا و ترمز ضد قفل، استفاده از کمربند ایمنی، ایجاد فرهنگ ترافیک توأم با آموزش رانندگان، کاهش تصادفات جاده ای کشور و در نتیجه کاهش هزینه مستقیم تلفات ناشی از حوادث جاده ای را به دنبال داشته باشد از جمله عواملی را که می توانند در کاهش تصادفات اثرگذار باشند نظیر : جدی گرفتن آموزش های رانندگی، فرهنگ سازی ترافیک، رفع نقاط حادثه خیز، استفاده از رسانه های گروهی به منظور ارتقاء فرهنگ ترافیک، اجباری نمودن نصب تجهیزات ایمنی در این مطالعه بیان شده است[۷]
شیرازی و همکاران ( ۱۳۹۰ ) در مطالعه خود عوامل مرتبط با حوادث جاده ای موتورسیکلت رانان را بررسی کردند. نتایج نشان می دهد که ۸۸ در صد علت اصلی حوادث را عامل انسانی سبب می شود. رانندگی به روش ایمنی و راحت هنگامی رخ می دهد که راکبان هنگام پردازش اطلاعات و تصمیم گیری فاقد استرس بوده و آستانه تحریک آن ها پایین نباشد. در نهایت آخرین راهکار کنترلی یک خطر در عین حال به عنوان مهمترین راهکاری که در حین تصادف می تواند راکب را از آسیب برهاند، استفاده از تجهیزات حفاظتی فردی به ویژه کلاه کاسکت است که با جذب انرژی ضربه تصادف از جراحت و صدمه دیدگی موتورسیکلت رانان می کاهند[۸]
محمدی ( ۱۳۹۰ ) در تحقیقی عوامل اقتصادی مؤثر بر روی تصادفات جاده ای در ایران (۱۳۵۰ – ۸۸) بررسی کرده است که هدف این مطالعه بررسی شناسایی برخی عوامل اقتصادی تاثیر گذار بر تصادفات جاده ای در قالب فرضیه زیست محیطی کوزنتس ( Kuzents) است. بر اساس فرضیه مذکور می توان این گونه استنباط کرد که میزان تلفات جاده ای در مراحل اولیه رشد اقتصادی افزایش پیدا می کند و در نهایت به سبب پیشرفت های تکنیکی افزایش میزان سرمایه گذاری در بخش های مرتبط و بهبود مراقبت های پزشکی این نرخ در مراحل بعدی رشد اقتصادی کاهش می یابد. لذا این مطالعه به تجزیه و تحلیل ارتباط مذکور در قالب دو روش اقتصاد سنجی پانل ویتا و OLS به ترتیب برای دوره های زمانی (۱۳۸۰ – ۱۳۸۸ )و (۱۳۵۰ – ۱۳۸۰ ) پرداخته است[۹]
ناصری و همکاران ( ۱۳۹۲ ) خطر مرگ در تصادفات موتورسیکلت با اشیاء کنار جاده را ارزیابی و تحلیل کردند. بررسی براساس ۳۶۰۰ برخورد مرگبار در بازه زمانی ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۸ انجام شد. نتیجه بیانگر این است که برخورد با اشیاء کنار جاده نسبت به برخورد با زمین یا یک موتورسیکلت دیگر خطر مرگ بیشتری دارد. بر پایه پر آسیب ترین حوادث گزارش شده، برخورد موتورسیکلت با گارد ریل هفت بار مرگبار تر از برخورد با زمین و برخورد با درخت ۱۵ بار مرگبار تر بود. به علاوه، در بیشتر موارد برخوردها شامل در برخورد همزمان ( برخورد با اشیاء کنار جاده و زمین ) گزارش شده، که اشیاء کنار جاده به استثناء تابلوهای علائم آسیب رساننده ترین بودند. نتیجه این تحقیق نشان داد که برخورد با اشیاء ثابت در مقایسه با برخورد با زمین برای موتورسیکلت سواران خطرناک تر است. [۵]
پور حاجی و همکاران ( ۱۳۸۹ ) علل حوادث راکبین موتورسیکلت مراجعه کننده به اورژانس بیمارستان امداد سبزه وار را بررسی کردند. ابزار جمع آوری داده ها مصاحبه و پرسش نامه می باشد. یافته ها نشان می دهد که سن راکبین حادثه دیده بین ۱۸ تا ۲۳ سال و مدرک تحصیلی بیشتر آنان پایین تر از دیپلم بوده است. ۸۳.۴ در صد از کلاه ایمنی استفاده نکرده و ۶۵ در صد آن ها گواهی نامه رانندگی با موتور سیکلت نداشته اند و نیز بیشتر حادثه دیده گان در عصر دچار حادثه شده اند. نتایج این پژوهش نشان دهنده علوم ارتباط معنا دار بین سن و زمان حادثه است. میان سن و آسیب سر ارتباط معکوس معنا دار وجود دارد. همچنین نتایج نشان می دهد بین استفاده از کلاه ایمنی و صدمه به سر رابطه معنا داری وجود دارد[۱۵]
حیدری و همکاران ( ۱۳۹۱ ) در مطالعه ای به مقایسه نقش عامل انسانی در بروز رانندگان صنوف مختلف پرداختند. در این پژوهش از ۴ گروه رانندگان اتوبوس ، کامیون، تاکسی و سواری شخصی ۱۳۰ نفر به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و پرسش نامه رفتار رانندگی منچستر ( MDBQ ) را تکمیل کردند. نتایج تحلیل واریانس نشان داد گروه ها در تمام عامل ها ( اشتباهات، لغزش ها، تخلفات عمدی و غیر عمدی ) با یکدیگر تفاوت معنادار دارند. ( p < 0.05) . نتایج ضریب همبستگی نیز از عوامل رابطه معناداری نشان ندادند. ( p > 0.05 ) . از آن جا که بیشترین نمرات خطاها و تخلفات به ویژه متعلق به رانندگان اتوبوس و کامیون بود پیشنهاد شد به منظور کاهش میزان تصادفات، ارزیابی های روان شناختی و آموزش های کافی در هنگام گزینش و ارائه گواهی نامه و همچنین پس از آن به طور متناوب صورت پذیرد[۶]
مدقالچی و همکاران ( ۱۳۸۸ )در مطالعه ای به بررسی تصادفات موتورسیکلت در استان زنجان پرداختند. در این مقاله ضمن پرداختن به ویژگی و مسائل مرتبط با وضعیت تولید، استفاده، آموزش موتورسیکلت در کشور، علل بروز تصادفات موتوری را از چهار منظر جاده، انسان، محیط و وسیله و بر اساس انجام تحلیل آماری و جغرافیای بر روی کروکی های تصادفات تنظیم شده توسط پلیس راه مورد کنکاش قرار گرفته است. ناآشنایی با قوانین و تکنیک های موتورسواری، عدم استفاده از تجهیزات ایمن، طراحی نامناسب جاده ها و عدم کنترل مناسب توسط ارگان های ذیربط از جمله موارد اصلی شناسایی شدند. [۱۶]
سلمانی و همکاران ( ۱۳۸۷ ) در پژوهش خود به بررسی عوامل مؤثر بر تصادفات جاده ای در منظومه روستایی جنوب خور و بیابانک پرداختند. یافته ها حاکی از آن است که از بین عوام مؤثر بر تصادفات، عوامل انسانی با ۵۴ در صد بیش ترین نقش را داشته است و از بین عوامل انسانی سرعت زیاد، عجله کردن وراه رسیدن به مقصد، عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی، خواب آلود بودن رانندگان، سبقت غیر مجاز نسبت به سایر عوامل نقش بیش تری داشته اند. مدیریتی و طبیعی به ترتیب با ۳۴ و ۱۲ درصد از عوامل دیگر تاثیر گذار در بروز تصادفات است[۱۹]
در پژوهشی که در سال ۱۳۸۶ توسط عراقی و همکاران انجام شد اسیب های ناشی از تصادفات با موتورسیکلت در شهرستان مشهد بررسی شد. انها به این نتیجه رسیدند که میزان مصرف مواد افیونی مشروبات الکلی و سیگار در واحد های پژوهشی رایج بود که خود می توانداز عوامل مستعد کننده تصادفات باشد.همچنین غنی سازی فرهنگی، ارتقاء سطح اگاهی، رشد اجتماعی،اقتصادی، امکانات تفریحی، انجام فعالیت های پیشگیری می تواند زمینه ساز کاهش مصرف مواد الکلی در بین جوانان باشد که خود به نوعی در کاهش تصادفات موتورسیکلت نیز تاثیر بسزایی دارد[۲۴]
رحمانی و همکاران ( ۱۳۸۵ ) در پژوهشی به بررسی جامعه شناختی علل تصادفات جاده ای با مطالعه موردی رانندگان عمومی جاده ای شهرستان بابل پرداختند. بر اساس بررسی های به عمل آمده؛ عامل انسانی حدود ۷۰ تا ۷۵ در صد ، عامل اتومبیل حدود ۱۰ تا ۱۵در صد ، عامل جاده ای حدود ۱۰ تا ۱۵ در صد می باشد. ابزار گردآوری اطلاعات پرسش نامه بوده و حجم نمونه ۳۸۹ نفر از رانندگان می باشند. یافته ها حاکی از آن است که سن، تحصیلات، خردورزی و رضایت شغلی به شیوه گرفتن گواهی نامه بر میزان تصادفات تاثیر گذار است[۲۲]
پورحسین و همکاران ( ۱۳۸۳ ) به بررسی وضعیت موتورسیکلت سواران متوفی ناشی از تصادفات جاده ای ارجاع شده به مرکز پزشکی قانونی شهرستان ساری پرداختند. یافته ها نشان داد که ۸۴.۲ در صد از حادثه دیدگان راننده و ۱۵.۸ در صد ترک نشین بودند. صدمه به سر علت اصلی مرگ ومیر بود. زمان مرگ و میر موتورسیکلت سواران از الگوی زمانی خاصی پیروی می کند که می توان با اقدامات پیشگیرانه از وقوع این گونه حوادث مرگبار کاست[۲۵]
رضایی مقدم و همکاران ( ۱۳۸۸ ) مدل های پیش بینی شدت تصادف های موتورسیکلت در بزرگراه های شهری با بهره گرفتن از رگرسیون لجستیک و شبکه های عصبی مصنوعی ارائه دادند.در این مقاله شدت تصادف های موتورسیکلت در دو حالت (( خسارت جانی )) و (( خسارت مالی )) طبقه بندی شد و از دو روش مدل سازی ریاضی و نرم افزار spss استفاده شد. نتایج بدست آمده نشان داد که متغییرهای مربوط به تصادف در روز تعطیل کاهنده شدت تصادف، سن موتورسوار بین ۲۵ – ۵۰ سال، تصادفات موتورسیکلت با تک وسیله نقلیه، عدم رعایت فاصله طولی، تغییر ناگهانی مسیر حرکت و عدم توجه به جلو جزء عواملی هستند که همواره باعث افزایش شدت تصادف های موتورسیکلت در بزرگراه های شهری می شوند[۱۸]
باقیانی مقدم (۱۳۸۵) در مطالعه ای با عنوان ” بررسی تیپ شخصیتی و وضعیت حادثه در موتورسواران حادثه دیده شهرستان یزد ” بیان می کند. نتایج این بررسی نشان داد که بیشترین مورد رفتارهای ناایمن در گروه سنی ۱۳-۲۴ سال و در ساعت ۷-۱۲ صبح بوده است. ۷۴ % موتورسواران حادثه دیده دارای تیپ شخصیتی A بوده اند. اکثر نمونه های تیپ A مقررات راهنمایی و رانندگی را رعایت نکرده و اظهار کردند که علت تصادف وجود موانع و نامناسب بودن شرایط محیطی بوده است.بیش ترین تصادفات در آبان ماه و از نظر زمانی نیز بیش ترین عدم رعایت قوانین در ساعت۱۳ -۱۸ بود. کسانی که بیش تر از همه قوانین راهنمایی و رانندگی را رعایت نکرده بودند بیکاران بودند. محقق در این بررسی نتیجه می گیرد که تیپ شخصیتی در تصادفات نقش مهمی دارد[۲۳]
ستایش ولی پور و مهیمنی (۱۳۸۳) در مطالعه خود با عنوان ” بررسی تحلیلی آمار تلفات موتور سیکلت در ایران ” بیان می کنند. هدف از مطالعه خود را شناخت گروه های سنی و درصد تلفات هر کدام از این گروه ها در تصادفات سال های ۱۳۷۸ و ۱۳۸۳ و شناخت نسبت رشد تلفات در هر کدام از گروه ها ذکر کرده اند. طبق نتایج این بررسی ۱۷۲۱ نفر موتورسوار در سال ۱۳۷۸ و ۶۸۸۰ نفر موتورسوار در سال ۱۳۸۳ کشته شدند. در این بررسی مشخص شد که درصد تلفات موتورسیکلت سواران زیر ۳۰ سال از ۶۱.۳ % در سال ۱۳۷۸ به ۶۸.۸ % در سال ۱۳۸۳ رسیده است که رشد بیش از ۱۰ % را نشان می دهد و بیانگر آن است که نزدیک به ۷۰ % تلفات مربوط به افراد جوان می باشد. بیش ترین رشد تلفات ناشی از تصادفات موتورسیکلت در مقطع تحصیلی راهنمایی و متوسطه اتفاق افتاده است. سایر نتایج نشان داد که علت مرگ ۱۲۵۳ موتورسوار ( ۷۲.۸ % ) کشته شده در سال ۱۳۷۸ و همچنین علت مرگ ۴۵۲۰ ( ۶۵.۷ % ) در سال ۱۳۸۳ به علت ضربات وارده به سر بوده است. سایر نتایج نیز نشان داد که در دوره ۵ ساله (۱۳۷۸ -۱۳۸۳ ) نرخ تلفات تصادفات موتورسیکلت به ازای یکصد هزار نفر جمعیت ساکن ۳۸۱ در صد افزایش یافته است. افزایش نسبت ۳.۸۱ برابری تلفات تصادفات به افزایش ۲.۵ برابری موتورسیکلت های متردد حکایت از پیشی گرفتن نسبت تلفات به مالکیت است یعنی شیب رشد تلفات ناشی از تصادفات صعودی شده است[۲۶]
۲-۶-۲– پیشینه پژوهش در جهان
جانسون و ماریزوان (۲۰۱۳) در پژوهشی به توسعه یک تابع عملکرد ایمنی برای تلفات تصادفات موتورسیکلت در جاده های اصلی مالزی پرداختند.در این مطالعه با بهره گرفتن از روش مدل خطی تعمیم یافته (رگرسیون دوجمله ای منفی) به منظور توسعه مدلی برای پیش بینی حوادث مرگبار موتورسیکلت در جاده های اصلی مالزی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که مرگ و میر در اثر تصادفات موتورسیکلت در ۳ سال اخیر در جاده های اصلی از نظر اماری بسیار قابل توجه می باشد. این مدل اولین مدلی بود که در کشور مالزی برای پیشبینی تصادفات موتورسیکلت در نظر گرفته شد.همچنین متوسط تعداد تصادفات روزانه در نقاط خاصی از جاده های اصلی به طور کامل در مدل قابل تشخیص بود. عامل حجم ترافیک تاثیر گذاری بیشتری در تعداد تصادفات موتورسیکلت را دارد. متوسط تعداد مرگ و میر موتورسیکلت و تعداد نقاط تصادف در هر مایل نشان داد تا تعداد تلفات موتورسیکلت در هر مایل از این سه شهر قابل توجه باشد[۳۸]

* اگر دیه خسارت باشد هنگام اجرای آن، حق اجراء پرداخت شود، حال آنکه دیه همچون سایر مجازات‌های نقدی بدون پرداخت حق اجراء قابلیت اجراء دارد.
گفتار دوم- ماهیت حقوقی دیات و ضمان مالی
در مقابل عده ای معتقدند که دیه فاقد و صف مجازات کیفری است و استدلال می‌کنند که :
گاهی فاعل بدون این که قصد وقوع فعل بر مجنی علیه و قصد حصول نتیجه را داشته باشد، در اثر بی احتیاطی یا بی مبالاتی تلف به بار می‌آورد. فقهای امامیه این نوع جنایت را در حکم شبه امر می‌دانند، بنابراین ملاحظه می‌کنیم که تشدید تفسیر در میزان دیه کمترین اثری نمی‌گذارد. این امر جنبه مجازات بودن دیه را منتفی و بیش از هر چیز به ضرر و زیان خسارت نزدیک می‌کند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مجازات کیفری، هنگامی بر مجرم اعمال می‌شود که علاوه بر تحقق رکن مادی، قصد مجرمانه و یا لااقل خطای کیفری در بین باشد. از آن سو، جرایم چندی در جنایت شبه عمد وجود دارد که مرتکب نه تنها قصد ایراد جنایت ندارد، بلکه حفظ جوانب احتیاط را هم کرده و به حدود مقرر و مجاز پایبند است با این حال وقتی در این وضعیت فعل او اتفاقاً به تلف و خسارت منتهی می‌شود، ضامن دیه ناشی از آن است.
مقررات ماده ۴۷۴ قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ شاهد مخالفت مقنن با دو وصف اساسی مجازات‌های کیفری و از جمله مجازات‌های مالی است. یکی مشخص نبودن مسئولیت دیه، زیرا تحت شرایطی خاص اقارب جانی مسئول تحمل دیه مجنی علیه اند و دیگر لزوم پرداخت دیه از بیت‌المال در مواردی خاص این دو وصف نشان می‌دهد که دیه شبه عمد همچون دیه خطای محض مجازات مالی نبوده، بلکه منظور از آن جلو گیری از هدر رفتن خون و جبران ضررهای بدنی است.
اصولاًٌ مجازات دو هدف را دنبال می‌کند : هدف مادی و هدف اخلاقی. بدیهی است هدف مادی احتیاج دارد که شدت مجازات با اهمیت جرم هماهنگ باشد و تثبیت هدف اخلاقی مستلزم آن است که تناسب مجازات با درجه مسئولیت کیفری مجرم رعایت شود.
در حقوق اسلامی، دیات مجازات مالی محسوب نمی‌شود، نه در مواردی که اثر اولی و اصلی جنایت است و نه در آن جا که اثر ثانوی و فرعی است. زیرا عناصر و اوصاف ویژه مجازات مالی در ساختمان دیات وجود ندارد. هر چند که غالباً پرداخت دیه، با ایجاد تنگنای مالی و نقص در دارایی جانی آمیخته و توأم است، ولی این خاصیت به تنهایی نمی‌تواند توجیه مناسبی برای مجازات بودن آن باشد.
آنچه در ماده ۱۷ قانون مجازات اسلامی در تعریف دیه آمده است در مقایسه با مواد قبل و بعد از آن به خوبی نشان می‌دهد که دیه ماهیت خسارت دارد.
درست است که دیه در مقابل جان و اعضای بدن انسان قرار دارد و جان انسان با هیچ چیز قابل قیمت گذاری نیست، اما وقتی که قتلی به صورت غیر عمد رخ داد یا در قتل عمد امکان قصاص وجود نداشت نمی‌توان به استناد اینکه جان آدمی قابل تقویم نیست، قاتل را رها کرد، بلکه باید در مقابل از بین بردن جان یا عضو بدن دیگری، مبلغ معقول و مناسبی را به عنوان خسارت قرار داد.
شارع قانون‌گذار در برخی موارد پرداخت دیه را بر عهده خویشان قاتل قرار داده است و اگر دیه، مجازات باشد با اصل شخصی بودن مجازات، منافات پیدا می‌کند، زیرا بر اساس این اصل، هر کس خود مسئول تحمل مجازات جرایمی است که انجام می‌دهد و عاقله نقشی در تحقق قتل غیر عمدی نداشته است تا مستحق مجازات باشد. بنابراین چاره ای نیست جز این که دیه را ضمان مالی بدانیم و مجازات بودن آن‌را نفی ‌کنیم.
مجازات خود به خود بر جرم مترتب است و اعمال آن نیازی به درخواست مجنی علیه ندارد (به جز موارد خصوصی) حال آنکه دیه در صورتی مورد حکم قرار می‌گیرد که مجنی علیه یا قائم مقام وی، آن را درخواست کرده باشد و این از خصوصیات خسارت است و اگر دیه مجازات بود، حکم بر نیازمند تقاضای افراد ذی‌نفع نبود.
قانون‌گذار در مواد ۵۱۱-۵۱۲-۵۱۶-۵۱۷ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۹۲ صراحتاً به جای کلمه دیه، واژه خسارت را به کار برده است.
گفتار سوم- ماهیت دوگانه دیات؛ خسارت شرعی در برابر جنایت
دیدگاه سوم در مورد ماهیت دیه آن است که، دیه هم مجازات و هم خسارت مالی است و برای تأیید این دیدگاه مستنداتی ذکر شده است :
* موادی از قانون مجازات اسلامی که در مورد دیه وجود دارد، پیرامون تعیین ماهیت دیه در ظاهر به تناقض گویی افتاده‌اند. مثلاً ماده ۱۴ قانون مجازات اسلامی صراحتاً دیه را مجازات می‌داند در حالی که ماده ۱۷ و ماده ۴۴۸ همین قانون اشاره به خسارت بودن آن دارند و از طرفی پرداخت دیه از سوی عاقله را نمی‌توان مجازاتی برای ایشان محسوب کرد، بنابراین به نحوی باید میان این تناقض‌های ظاهری جمع کرد و بهترین راه را برای جمع این مواد آن است که دیه را دارای ماهیتی مرکب از مجازات و خسارت بدانیم.
* پرداخت دیه تنها صدمه غیر عمدی به دیگری نیست بلکه در بعضی موارد مجازات‌های دیگری برای آن معین شده است، مثلاً در ماده ۷۲۴ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۷۰، برای قتل غیر عمدی ناشی از رانندگی علاوه بر پرداخت دیه، ده روز تا دو ماه حبس تعیین کرده است یا ماده ۶۱۶ همین قانون برای قتل غیر عمدی به واسطه‌ی بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا عدم رعایت نظامات، علاوه بر پرداخت دیه مجازات حبس از یک تا سه سال را پیش بینی کرده است.
* دیه را اگر مجازات محض بدانیم با بسیاری از خصوصیات و ویژگی‌های برخورد می‌کنیم که از خصوصیات مجازات نیست، مثلاً در برخی از موارد پرداخت آن را بر عهده‌ی شخص مجنی علیه نمی‌باشد، چیزی از آن به خزانه دولت نمی‌رسد، با ارزش اقتصادی مجنی علیه سنجیده می‌شود و… همچنین اگر دیه را خسارت محض بدانیم به بسیاری از خصوصیات و ویژگی‌های خسارت نیست، مثلاً میزان آن در شرع و قانون مشخص است، در قانون به عنوان مجازات تعیین شده است، به جای قصاص قرار گرفته است و… بنابراین چاره ای نیست جز این که بگوییم دیه، ماهیتی میان مجازات و خسارت دارد.
* چون دیه مجازات محض یا خسارت محض نیست، بسیاری از صاحب نظران و مراجع رسمی به تناقض گویی افتاده‌اند، مثلاً اداره حقوقی قوه قضاییه در پاسخ به استعلا م های به عمل آمده در بعضی مواقع دیه را مجازات می‌داند و در جای دیگر آن را دین و خسارت می‌داند و این تناقض‌ها نشانه‌ی این است که دیه ماهیتی مرکب از مجازات و خسارت دارد (زراعت،۴۱،۱۳۷۸).
از مجموع این نظرات می‌توان استنباط کرد که مسئله مجازات بودن دیه و موضوع ضرر و زیان حاصله از جرم می‌بایست به طور دقیق مورد توجه قانون گذار قرار گیرد و راه حل اصولی و روشی را ارائه دهد تا مبنایی مستقل برای موضوع دیات قرار گیرد.
بخش سوم – مبانی مسئولیت بیت‌المال نسبت به پرداخت دیه
ادله و براهین مختلفی در توجیه و تفسیر پرداخت دیه از بیت‌المال که از مصادیق روشن مسئولیت ناشی از عمل غیر است، بیان شده است. مهم‌ترین مبنای این مسئولیت در متون روایی و فقهی، قاعده‌ی «لایبطل دم امریء مسلم» یا هدر نرفتن خون مسلمان، شناخته شده است. قاعده‌ی «الضمان بالخراج» یا تلازم بین انتفاع از نتایج یک شیء با پرداخت خسارات به وجود آمده از طرف آن، را می‌توان مبنای دیگری برای مسئولیت بیت‌المال برشمرد که مورد تصریح روایات قرار گرفته است. قصور حکومت در ایفای وظایف خویش که منجر به بروز حادثه و جنایتی شده و وجود برخی از ملاحظات اجتماعی، سیاسی و عاطفی، از دیگر مبانی مسئولیت بیت‌المال در پرداخت دیه است.
اصل پاسخگویی هر شخص در برابر عمل خویش و عدم جواز مؤاخذه‌ی اشخاص ثالث به دلیل عمل ارتکابی توسط غیر، که از آن با نام اصل شخصی بودن مسئولیت یاد می‌شود، اصلی شناخته شده و مقبول است. با وجود این، مواردی همچون مسئولیت بیت‌المال در پرداخت دیه از این اصل مستثنا شده است.
گفتار اول- پایمال‌ نشدن‌ خون‌ مسلمان‌
اسلام‌ برای‌ حفظ حیات‌ انسان‌ اهمیت‌ بسزایی‌ قائل‌ است‌ تا جایی‌ که‌ کشتن‌ یک‌ انسان‌ محقون الدم را همسان‌ با کشتن‌ تمامی‌ افراد روی‌ زمین‌ و هم‌ردیف‌ با نابودی‌ نسل‌ بشر می‌داند. (مائده: ۳۲) علاوه بر آن، در اسلام قتل‌ عمدی‌ انسان‌ بی‌گناه، مجازات‌ اخروی‌ بی‌‌پایان، خشم‌ و لعن‌ خداوند را به‌ دنبال‌ دارد (نساء: ۹۳). قابل‌ پیش‌بینی‌ است‌ که‌ در چنین‌ مکتبی‌ خون‌ مسلمان‌ تا چه‌ اندازه‌ دارای‌ ارزش‌ و احترام‌ باشد.
در اسلام‌ جان‌ مسلمانان – به استثنای فرق مهدورالدمی چون نواصب و خوارج – و بلکه تمامی انسان‌ها – به جز کفار حربی – دارای‌ احترام‌ است وحتی الامکان نباید خونی‌ بر زمین‌ ریخته ‌شود و اگر ناگزیر چنین‌ امری‌ به‌ وقوع‌ پیوست، باید به‌ نحو مقتضی‌ جبران‌ گردد. جبران‌ قتل نیز به‌ این‌ است‌ که‌ اگر قاتل‌ عمداً اقدام‌ به‌ چنین‌ کاری‌ کرده‌ است، اولیای دم اختیار دارند که طعم مرگ را به قاتل بچشانند و او را قصاص نمایند و اگر قاتل در عمل‌ خود تعمدی‌ نداشته‌ است، باید در عوض‌ خونی‌ که‌ بر زمین‌ ریخته‌ است دیه‌ بپردازد. در چنین مواردی هرگاه قاتل‌ یا بستگانش‌ توانایی‌ پرداخت‌ دیه را نداشته‌ باشند، باید بیت‌المال‌ دیه‌ را بپردازد تا خون‌ مسلمانی‌ پایمال‌ نشود. روایات‌ متعددی‌ از اهل‌ بیت ‌(ع)‌ در خصوص‌ هدر نرفتن‌ خون‌ مسلمان‌ وارد شده‌ است. تأکید تمامی‌ روایات‌ مذکور بر این‌ نکته‌ است‌ که‌ خون‌ مسلمان‌ تحت‌ هیچ‌ شرایطی‌ نباید پایمال‌ شود (بای،۶۷،۱۳۸۴).
گفتار دوم- قصور حکومت‌ در ایجاد نظم‌
از مهم‌ترین وظایف‌‌ حکومت‌ها برقراری‌ نظم‌ و امنیت‌ است، زیرا امنیت لازمه‌ی تمامی‌ فعالیت‌های ‌اجتماعی، اقتصادی‌ و… است. حکومت‌ دینی‌ نیز از چنین قاعده‌ای مستثنا نیست، بر حکومت‌ است‌ که‌ ارتکاب‌ قتل‌ها و وقوع‌ درگیری‌ها را به‌ حداقل‌ ممکن‌ کاهش‌ دهد و اصولاً زمینه‌های‌ بروز آن‌ را از بین‌ ببرد و اگر احیاناً قتلی‌ به‌ وقوع‌ پیوست، قاتل‌ را دستگیر کند و به سزای‌ عملش‌ برساند. حال‌ اگر حکومت‌ در این‌ امر توفیق‌ نیافت، باید دیه‌ی‌ مقتول‌ را بپردازد تا خسارتی‌ که‌ از طریق‌ سهل‌‌انگاری‌ حکومت‌ به‌ خانواده‌ی‌ مقتول‌ وارد شده‌ است‌ جبران‌ گردد.
«در مورد این مبنا که مستند آن سیره‌ی عقلاست باید گفت که هرگاه بتوان قصوری را به دولت نسبت داد، قطعاً دولت باید از عهده‌ی جبران خسارات برآید، مانند جایی که در اثر عدم رعایت جوانب احتیاط، قاتل از دست مأموران بگریزد. در چنین مواردی هرگاه قاتل مالی نداشته باشد، بیت‌المال باید دیه‌ی مقتول را بپردازد، زیرا در نگهداری قاتل سهل‌انگاری کرده است. همچنین هرگاه دولت با بی‌توجهی موجب گردد تا امنیت منطقه‌ای از بین برود و افرادی متعرض جان و مال مردم گردند، در صورت عدم دسترسی به مجازات سلب‌کنندگان امنیت، دولت باید از عهده‌ی خسارات برآید؛ زیرا عقلا در چنین مواردی دولت را مسئول ناامنی می‌دانند و خسارات وارد بر آسیب‌دیدگان را به حکومت منتسب می‌نمایند. در برخی از روایات نیز به مسئولیت بیت‌المال در مورد خسارات وارد بر مردم در جریان ناآرامی‌ها تصریح شده است. گفتنی است هرگاه حکومت، مرتکب هیچ گونه قصور یا سهل‌انگاری نشده باشد، طبق مبنای مذکور مسئولیت نخواهد داشت؛ هر چند این امر نفی کننده‌ی مسئولیت بیت‌المال بر طبق مبانی دیگر نیست» (بای،۷۴،۱۳۸۴).
با توجه به اینکه مستند مبنای قصور حکومت در واقع سیره‌ی عقلاست، می‌توان آن را به مواردی فراتر از بحث دماء نیز تعمیم داد. به این ترتیب، در هر موردی که امکان استناد قصور و سهل‌انگاری به حکومت در انجام وظیفه وجود داشته باشد، جبران خسارت آسیب‌دیدگان نیز بر عهده‌ی او خواهد بود.
گفتار سوم- مصالح‌ اجتماعی‌ و اعتقادی‌
الف – یکی‌ از مصارف‌ زکات، پرداخت‌ آن‌ به‌ غارمین‌ یعنی‌ افراد مدیون‌ و بدهکاری‌ است که‌ دینی‌ بر ذمه‌ی ‌آن‌هاست و توان‌ پرداخت‌ آن‌ را ندارند، مشروط بر آنکه‌ سبب‌ دین، امری‌ حرام‌ و معصیت آمیز نباشد. از سوی‌ دیگر، دیه‌ در قتل‌ شبه‌ عمد و خطای‌ محضی‌ که‌ با اقرار، قسامه‌ و علم‌ قاضی‌ ثابت‌ شده، دینی بر گردن قاتل‌ است. حال هرگاه‌ قاتل‌ توان‌ پرداخت‌ این‌ دین‌ (خون‌بهای‌ مقتول) را نداشته‌ باشد، می‌توان‌ از سهم‌ بدهکاران، مبلغ‌ دیه‌ را در اختیار قاتل‌ قرار داد تا با پرداخت‌ دیه‌ی‌ مقتول، دین‌ خویش‌ را ادا نماید.
ب – در هر جامعه‌ای همواره‌ این‌ امکان‌ وجود دارد‌ که ‌مقدسات‌ دینی ‌مورد هجمه قرار گیرد و واکنش متدینان را برانگیزد. این‌ واکنش‌ تا حدی‌ که‌ تکلیف‌ عامه‌ مکلفان‌ و در چارچوب‌ ضوابط شناخته‌ شده‌ی دینی‌ (امر به‌ معروف‌ و نهی‌ از منکر) است، نه‌ تنها امر ناپسندی‌ نیست، بلکه‌ سزاوار تمجید و شایسته‌ی‌ قدردانی‌ است. اما گاه‌ ممکن است که‌ افراد مؤمن‌ تاب‌ صبوری‌ از دست‌ بدهند و برای‌ پاسداری‌ از حریم‌ دین‌ و ولایت، اقدام‌ به‌ قتل ‌متعرضان‌ به‌ حریم‌ مقدسات‌ ‌نمایند؛ در حالی که‌ وظیفه‌ی‌ آنان‌ در صورت‌ حاکمیت‌ اسلام، ارجاع‌ امر به ‌حاکم‌ اسلامی‌ و در صورت‌ عدم‌ سیطره‌ی‌ حکومت‌ اسلامی، مدارا، تقیه‌ و یا حداکثر استدلال‌ و محاجه‌ی‌ لسانی‌ است. با وجود این، اگر انسان‌ مؤمنی‌ اقدام‌ به‌ قتل‌ شخصی‌ نماید که‌ حریم‌ مقدسات‌ را شکسته‌ و مصداق مهدورالدم شده است، در صورتی که‌ حکومت‌ جور حاکم‌ باشد و شخص مؤمن‌ به‌ سبب‌ اقدام ‌خویش‌ محکوم‌ به‌ مرگ‌ گردد، امام‌ مسلمین‌ یا فقیه‌ جامع‌‌الشرایط، دیه‌ی‌ شخص‌ مؤمن‌ را که‌ جان، نثار اعتقادات‌ خود نموده‌ است، از محل‌ زکات‌ (که در واقع بخشی از بیت‌المال محسوب می‌شود) یا دیگر وجوهی‌ که‌ در اختیار دارد پرداخت‌ خواهد نمود.
ج – در زمان ‌جنگ نیز هرگاه دشمنان، اسرای‌ مسلمان‌ را سپر حفاظتی‌ خود ساخته ‌باشند، به‌ مبارزان‌ جبهه‌ی‌ اسلام‌ اجازه‌ داده‌ شده‌ است‌ که‌ در صورت‌ ضرورت‌ و برای هدف‌ بالاتری که‌ حفظ کیان‌ اسلام‌ ‌باشد، به‌ قتل‌ اسرای‌ مسلمان‌ اقدام نمایند. در این‌ صورت، علاوه‌ بر کفاره‌ی قتل مسلمان، مطابق‌ نظر برخی‌ فقیهان، دیه‌ی‌ مقتول‌ نیز از بیت‌المال‌ پرداخته می‌شود؛ چرا که‌ پرداخت دیه در چنین مواردی تأمین کننده‌ی مصلحت عمومی مسلمانان است.
د – مهم‌ترین وجهی که برای پرداخت خسارات ناشی از خطای قاضی می‌توان فرض کرد، وجود مصلحت اجتماعی در این امر است. اقدام بیت‌المال در پرداخت دیه‌ی کسی که در اثر اشتباه قابل اغماض قاضی به قتل رسیده است، موجب می‌شود که قضات با اطمینان خاطر و بدون دغدغه به ایفای وظیفه بپردازند و قدرت خلاقیت و ابتکار عمل داشته باشند. اگر بنا باشد کارگزاران حکومتی، خصوصاً قضات که دائماً احتمال خطا و اشتباه در آرای آنان وجود دارد، نگران مسئولیت و ضمان خویش باشند، چنین مسئولیتی را نخواهند پذیرفت و این موجب اختلال در نظام اجتماع خواهد بود. «محقق اردبیلی در این زمینه می‌نویسد: اگر قاضی در حکم خطا کند و به سبب حکم او مالی یا جانی به ناحق تلف گردد، در حالی که او جهت رسیدن به حق کوشش و تلاش نموده است، شکی نیست که اتلاف این مال و نفس موجب ضمان است. نصب قاضی از مصالح مسلمانان است، پس اگر جبران خسارت را از مال قاضی لازم بدانیم، ممکن است کسی منصب قضاوت را قبول نکند و امور مسلمین تعطیل گردد» (بای، ۷۷،۱۳۸۴).
هـ – هر گاه مأموری در عرصه‌ی انجام وظیفه و مطابق مقررات و قوانین اقدام به تیراندازی کند و شخصی را مجروح سازد یا به قتل برساند، دیه‌ی مصدوم و مقتول از بیت‌المال پرداخت می‌شود؛ به دلیل اینکه عمل چنین شخصی برای تأمین مصالح اجتماع بوده و اجتماع نیز باید از عهده خسارات به وجود آمده توسط مأمور با بیانی که در بند قبل گذشت برآید. علاوه بر آن، مأموری که به صورت اتفاقی و در حین انجام وظیفه مرتکب قتل شده است محسن است و لذا مشمول قاعده‌ی «ما علی المحسنین من سبیل» می‌شود و ضامن نیست. از سوی دیگر، اولیای دم مقتول یا شخص مصدوم که به ناحق هدف گلوله قرار گرفته است، حق مطالبه‌ی دیه و خسارات وارده را دارند. جمع این دو حق، پرداخت دیه از بیت‌المال است.
گفتار چهارم‌- جهات‌ عاطفی‌
در حکومت‌ دینی‌ به‌ دست‌ آوردن‌ قلوب‌ مردم‌ و مدارا با آن‌ها اصلی‌ مسلّم‌ و روشن‌ است. بر این‌ اساس، اگر دیوانه ای‌ که‌ از نعمت‌ عقل‌ محروم است، به‌ سوی‌ شخص‌ دیگری‌ حمله‌ کند و آن‌ شخص‌ نیز در دفاع‌ از خود مجنون را به قتل برساند، در صورتی که دفاع‌ منحصر در قتل‌ مجنون‌ مهاجم‌ باشد، طبق‌ قواعد عمومی دفاع ‌مشروع‌ باکی‌ بر شخص‌ مدافع‌ نیست و عمل او جرم محسوب نمی‌شود. در این‌ حالت‌ بدیهی‌ است‌ که ‌توجیهی‌ برای‌ گرفتن‌ دیه‌ از شخص‌ دفاع‌ کننده‌ وجود ندارد، زیرا عمل‌ او قانونی‌ و موجه‌ بوده ‌است. با وجود این، ‌بیت‌المال‌ با پرداخت‌ دیه‌ی‌ مجنون‌ مهاجم‌ که‌ قادر به‌ ارزیابی‌ عمل‌ خود نبوده‌ است‌ در صدد تألیف‌ قلوب‌ بازماندگان‌ و دلجویی‌ از آنان‌ بر می‌آید.
گفتار پنجم – جنبه‌های‌ سیاسی‌
در صورتی که‌ یکی‌ از شهروندان‌ غیر مسلمان‌ مرتکب‌ جنایت‌ خطا گردد، به‌ دلیل‌ اینکه‌ در میان‌ آنان ‌نهاد عاقله‌ وجود ندارد، خود او باید دیه‌ را بپردازد. اما در صورت‌ عدم‌ تمکن‌ مالی‌ او، بیت‌المال‌ دیه‌ی‌ مقتول ‌را به‌ نیابت‌ از کافر ذمی‌ خواهد پرداخت. حکمت‌ و فلسفه‌‌ چنین‌ حکمی‌ که‌ مستفاد از روایات‌ و نمایشی‌ از رأفت‌ اسلامی‌ است، ممکن‌ است‌ یکی‌ از امور ذیل‌ باشد:
الف – این‌ رفتار ممکن‌ است‌ برای ترغیب ‌حکومت‌های‌ غیراسلامی ‌باشد تا با مسلمانان‌ ساکن‌ در آن‌ کشورها رفتارهای‌ مشابه‌ را اتخاذ نمایند. با وجود این، از آنجا که نه در روایات و نه در عبارات فقها، پرداخت دیه از سوی حکومت اسلامی، منوط به چنین شرطی (رفتار متقابل) نشده است، توجیه پرداخت دیه از این جهت مشکل است.
ب – پرداخت دیه ممکن است برای تألیف‌ قلوب‌ و جذب غیر مسلمانان‌ ساکن‌ در کشور اسلامی ‌به‌ حکومت‌ اسلامی‌ و ایجاد پیوندهای‌ عاطفی‌ برای‌ وفادار ماندن‌ آنان‌ به‌ حکومت‌ اسلامی‌ باشد. در رد این احتمال نیز می‌توان گفت: هر چند ممکن است تألیف قلوب، حکمت پرداخت دیه باشد، اما قطعاً علت آن نیست، زیرا اگر علت حکم پرداخت دیه از بیت‌المال این مسئله باشد، در مواردی که پرداخت دیه موجب تألیف قلوب نمی‌گردد، نباید از بیت‌المال دیه پرداخت گردد و حال آنکه کسی ملتزم به آن نشده است.
در پایان‌ این‌ بحث‌ یادآور می‌شویم‌ که‌ منافاتی‌ در جمع‌ دو یا چند مبنا در موضوع‌ واحد وجود ندارد. به‌ عبارت‌ دیگر، ممکن‌ است‌ در موارد خاصی‌ هم‌ مسئله‌ی‌ پایمال‌ نشدن‌ خون‌ مسلمان‌ مطرح‌ باشد و هم‌ تألیف‌ قلوب‌ و یا در مواردی‌ دلیل‌ مسئولیت‌ بیت‌المال‌ هم‌ مصالح‌ اجتماعی‌ باشد و هم‌ عدم‌ بطلان‌ خون‌ مسلم‌ مطرح باشد.
فصل دوم
مصادیق و چگونگی رسیدگی به پرداخت دیه از بیت‌المال
این فصل از سه بخش مصادیق پرداخت دیه از بیت‌المال و قلمرو مسئولیت بیت‌المال شامل تغلیظ، فاضل دیه، جراحات، ارش جنایت و خسارات افزون بر دیه و همچنین نحوه مطالبه دیه در دادگاه‌های کیفری و حقوقی می‌باشد.
بخش اول- مصادیق پرداخت دیه از بیت‌المال
بیت‌المال در موارد خاص و استثنایی مسئولیت پرداخت دیه را بر عهده دارد به طوری ‌که در مواد متعددی از قانون مجازات اسلامی، بیت‌المال را متعهد و ملزم به ادای آن دانسته که به طور خلاصه می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
* قاضـی بـه صورت غیر عمد خطایی انجـام می‌دهند و از این خطا ضرری به دیگری می‌رسد، در این صورت مسئول پرداخت دیه بیت‌المال معرفی شده است.
*ادله کافی بر نسبت دادن قتل به شخص یا گروه خاص وجود ندارد.
*شخصـی از خود در مقابل مجنـون مهـاجم دفاع می‌کند و منجر به کشته شدن مجنون مهاجم می‌شود.
*مسئول پرداخت دیه را عاقله معرفی می‌کند و شخص قاتل یا عاقله ندارد یا عاقله او توان مالی بر پرداخت دیه ندارند.
* اعمال مأمورین نظامی یا انتظامی در راستای اجرای اوامر آمر قانونی متضمن ایراد صدمه‌ای بر خود یا کسی شود.
گفتار اول- خطای قاضی
در اسلام هیچ کس حق ضرر رساندن، به دیگری را ندارد، فلذا هر کس مسئول اعمال خویش است در این صورت حتی اگر قاضی ضرری به کسی برساند مورد قبول نیست و باید خودش آن‌را جبران کند، بر این فرض اگر قاضی خطایی انجام دهد و در آن عمدی نداشته باشد جبران این خسارت، بر عهده بیت‌المال نهاده شده است.
«قضا» واژه‌ای عربی و در لغت به معنای حکم، سخن گفتن، دستور، آفریدن، کار کردن و به آخر رساندن و مشهورترین معانی آن حکم است. قاضی در میان مردم، فصل خصومت می‌کند؛ یعنی حقی را ثابت یا ادعایی را نفی می کند. مسند قضاوت از مناصب حکومت است که قاضی به واسطه آن ولایت و سلطه‌ای بر اشخاص و حقوق آنان پیدا می‌کند و سمت قضاوت سمتی است که از ناحیه پیامبر و بالتبع ولایت مطلقه قاضی اعطا می‌گردد (اسدی،۹،۱۳۸۱).
ولایت قاضی همچون ولایت پیامبران و جانشینان آن‌هاست. در اسلام اولین قاضی پیامبر (ص) بوده که احادیث و روایات بسیاری در طریقه قضاوت ایشان آورده شده است. قرآن کریم در چگونگی قضاوت می‌فرماید: « یَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَهً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُم بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى » ای داوود، ما تو را خلیفه روی زمین گردانیدیم، در میان مردم به حق داوری کن و از پی هوای نفس مرو.
لذا قضاوت به رغم تصور عامه شغل نیست بلکه ولایتی است بر مردم و به همین سبب هم در اسلام از شرایط نصب قاضی و آداب القضاء بسیار سخن گفته شده است. شرایط قاضی منصوب عبارت است از: بلوغ، عقل، ایمان، عدالت، اجتهاد مطلق، مرد بودن، طهارت مولد و اعلمیت نسبت به کسانی که در شهر یا نزدیک آن هستند بنا بر احتیاط و همچنین احوط است که دارای حافظه باشد به گونه‌ای که فراموشی غالباً او را نگیرد (اسدی،۱۰،۱۳۸۱).

۵-۳- قیام حسین بن علی ( شهید فخ^[۳] )
حسین بن علی بن حسن بن حسن بن حسن بن علی (ع)، یکی دیگر از قیام کنندگان شاخه حسنی بود. برخی منابع سال تولد او را ۱۴۳ هـ.ق نوشته اند. از پدری مشهور به « علی عابد » و مادری، بنام زینب دختر عبدالله محض، که به « زوجه صالح » شهرت داشت، زاده شد. مدت عمر وی فقط ۲۶ سال بود ( رضوی اردکانی، ۴۹:۱۳۷۵ ). در مورد سال تولد وی روایتی دیگری نیز وجود دارد که آن را به سال ۱۲۸ هـ . ق. می داند ( الهی زاده، ۱۹۹:۱۳۸۵ ). که این تاریخ اخیر به حقیقت نزدیک تر به نظر می رسد.
حسین در یک خانواده انقلابی رشد کرد و تربیت یافت، طوری که دو پدربزرگش عبدالله محض و حسن مثلث و همچنین دو تن از دایی هایش سعد و ابراهیم در مبارزه با عباسیان قبلا به شهادت رسیده بودند ( کاظمی پوران،۱۵۱:۱۳۸۰-۱۵۲ ). خود وی نیز از شخصیت های کم نظیر دورانش محسوب می شد. او مردی دلاور، بخشنده، شجاع، فاضل و مسئولیت پذیر بود. و در بین بنی هاشم از جایگاه بلندی برخوردار بود. وی از اصحاب امام موسی کاظم (ع) و راوی حدیث، از سوی ایشان بود( ابن اثیر، ۱۳۸۰، ج۳۳۶۱۳:۸ و ابن طقطقی،۲۴۶۱:۱۳۸۹).
۵-۳-۱- زمینه ها و مقدمات قیام
حسین بن علی ( شهید فخ ) در سال ۱۶۹ ق، در مدینه بر گماشتگان هادی عباسی خروج کرد. اما کدام عوامل و زمینه های قبلی، باعث قیام و حرکت حسین و یارانش در آن سال شد؟ مورخان، به زمینه هایی اشاره می کنند که تقریبا همه آنها یک وجهه مشترک مشخص دارند و آن هم ظلم و ستم و رفتارهای ناصوابی است که در حق طالبیان و علویان روا می شد.
پس از مهدی عباسی، خلافت به هادی رسید. وی گرچه بیش از یک سال خلافت نکرده اما در همین مدت یکساله ی حکومتش، در اثر کارهای زشت، ناتوانی و زبونیش، اوضاع شهرها از جمله مدینه به هم خورد و گروهی از طالبیین به جنبش در آمدند ( یعقوبی، ۱۳۷۴، ج۴۰۶:۲). وی ضمن تعقیب علویان، مقرری ها و بخشش هایی که از زمان مهدی برای ایشان برقرار شده بود قطع نمود و به تهدید آنان پرداخت ( همان:۴۰۷ ). سخت گیری های وی بر علویان تا به آن حد بود که به گماشتگان خود در مدینه دستور داده بود تا مرتب آنان را زیر نظر بگیرند و ایشان را وادار کنند تا روزانه خود را به والی معرفی نمایند. والیان نیز با رفتارهای توهین آمیز خویش از هیچ اتهامی از جمله شرب خمر در حق هاشمیان کوتاهی نمی کردند. (الهی زاده، ۲۰۰:۱۳۸۵ ). ابن اثیر در مورد رفتارهای توهین آمیز والی مدینه عمربن عبدالعزیز در حق علویان می نویسد : « چون عمر والی مدینه شد، طالبیان را به جرم میگساری بگرفت و تازیانه زد و ریسمان بر گردن آنها آویخت و در مدینه گردانید» ( ابن اثیر، ج۳۶۱۰:۸-۳۶۱۱ ).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

به هر همهاین فشارها، روح آزاده و حق جوی علویان را سخت می آزرد، اما شاید آخرین عاملی که باعث انفجار و خروج حسین و دوستانش شد، برخورد تند و تهدید آمیز والی شهر با حسین بن علی و یحیی بن عبدالله، به خاطر غیبت و تمرد یکی از بزرگان بنی هاشم بود که خشم آنان را شعله ور و خروج را پیش انداخت (طقوش، ۸۵:۱۳۸۷ ).
۵-۳-۲- اهداف قیام
با توجه به شواهد تاریخی می توان در مورد اهداف و فلسفه قیام حسین بن علی دو نظر را مطرح و قابل اعتنا تصور نمود : یکی، تعدیات هادی عباسی و والیان او دوم، بدست آوردن یا بازگرداندن خلافت اسلامی ( خضری، ۵۱:۱۳۸۸ – ۵۲ ).
آنچه که به نظر می رسد و شواهد تاریخی نیز آن را تایید می کنند، هر دو مورد می تواند در این امر نقش داشته باشند. اصولا حرکت قیام کنندگان علوی پاسخ به ندای وجدان و مبارزه علیه ظلم و ستمی بود که از سوی خلفای اموی و عباسی بر محرومان روا می گردید ( کاظمی پوران، ۲۴۹:۱۳۸۰ ). حسین بن علی، هنگام بیعت با مردم مدینه، اصل دعوت به رضای آل محمد را صریحا اعلام کرد و محور کار خویش را بر سه اصل کتاب خدا، سنت پیامبر و زمینه سازی خلافت برای فردی شایسته از آل محمد عنوان نمود ( رضوی اردکانی، ۱۰۷:۱۳۷۵ ) . با توجه نسبت به شناختی که از نهضت های شیعی وجود دارد. منظور از رضای آل محمد، نباید کسی جز امام معصوم و منصوبش باشد که در زمان حسین بن علی، امام هفتم شیعیان، امام کاظم (ع) بود.
از سخنان، اشعار و عملکرد او و یا آنانی که در زمان نزدیک به عمر او اظهار نظر کردند، نیز می توان تا حدود زیادی به اهداف قیامش پی برد. از جمله : ۱- برخورد با حکومت ظلم و جور عباسی ۲- گرفتن انتقام از عباسیان به جهت خون های ریخته شده ۳- امر به معروف و نهی از منکر ۴- برگرداندن حقوق ائمه(ع) ( همان : ۱۵۵ ).
نکته آخر در این زمینه این که، قیام حسین بن علی با اجازه یا حداقل اطلاع قبلی امام موسی کاظم (ع) صورت گرفت و به نوعی در کلمات امام (ع)، جنبش حسین مورد توجه و تا حدودی تایید به نظر می رسد که در جای خود به آن خواهیم پرداخت. خود حسین نیز گفته بود :« ما خروج نکردیم مگر بعد از آنکه با اهل بیت خویش، موسی بن جعفر (ع) مشورت کردیم، پس امر کردند ما را به خروج »( قمی، ۱۳۷۶، ج۴۹۰:۱)امام کاظم نیز به ایشان فرموده بودند که :« تو به طور مسلم کشته می شوی، پس شمشیرها را تیز کن، زیرا این مردم دو رو و فاسق اند »( شریف قرشی، ۱۲۶۸، ج۵۲۴:۱ ).می توان چنین نتیجه گیری کرد که، گرچه عامل و جرقه نهایی خروج حسین و یارانش همانا رفتارهای توهین آمیز و ستم هایی بود که از سوی والی مدینه در حق علویان و خود او روا می شد، اما وی و بسیاری از دیگر بزرگان علوی از سال ها قبل در پی ضربه زدن بر پیکره دولت عباسیان، و به دنبال فرصتی می گشتند تا کرسی خلافت را به مستحقان واقعی آن برگردانند .
۵-۳-۳- چگونگی و سرانجام قیام
آغاز قیام حسین بن علی ( شهید فخ ) در سیزده یا به روایتی، چهاردهم ذی قعده ی سال ۱۶۹ هـ . ق بود. خروج وی در دو مرحله، ابتدا در مدینه بر علیه والی و گماشته هادی عباسی
( عمربن عبدالعزیز ) و پس از تصرف و تسلط بر آنجا و توقفی یازده روزه، بطرف مکه عزیمت نمودند و پیکار نهایی وی با عباسیان در سرزمین فخ و در سالروز ترویه و ایام حج همان سال به وقوع پیوست که منجر به شهادت حسین و بسیاری از همراهان وی گردید ( ابن اثیر ۱۱۳۸۰، ج۳۶۱۲:۸ و عادل ادیب، ۱۶۶:۱۳۶۶).
اما شرح بیشتر قیام : گفته شده، حسین بن علی و یارانش در صبحگاهان قیام، ابتدا با شعار احد احد به مسجد مدینه رفتند و آنجا را به پایگاه سیاسی و نظامی خویش تبدیل کردند و پس از ادای نماز صبح به بیت المال و فرمانداری مدینه هجوم برده و مبالغ زیادی را بدست آوردند. سپس درهای زندان را شکسته و زندانیان را نیز آزاد ساختند. از آن طرف، عمربن عبدالعزیز با شنیدن « حی علی خیر العمل » در اذان صبح، هراسان از دارالحکومه فرار نمود. ( همان جا، ۱۶۶ ). بعد از آن مردم با شعار الرضا من آل محمد بر کتاب خدا و سنت پیامبرش، با حسین بیعت کردند ( ابن خلدون، ۱۳۸۳، ج۳۹۳:۲ ).
روایت شده، که در همان روز اول گروه های بسیاری از شیعیان و زیدیان به او پیوستند ( دایره المعارف تشیع، ۳۲۹:۱۳۷۳ ). این در حالی بود که تعداد همراهان حسین در ساعات اولیه قیام به پنجاه نفر نمی رسیدند. ( اصفهانی، ۴۲۹:۱۳۸۷ ) به هر حال فردای آن روز، نه شورش پیروان و طرفداران بنی عباس در مدینه و نه تلاش های عمر والی فراری شهر، هیچکدام نتوانست اوضاع را به نفع عباسیان تغییر دهد ( ابن اثیر، ۱۳۸۰، ج۳۶۱۱:۸). سرانجام نیز پس از سه روز درگیری حسین و یارانش در مدینه، آن شهر کاملاً به تصرف آنان در آمد. وی پس از توقفی یازده روزه در مدینه و نصب دینار خزاعی به عنوان فرماندار جدید و جانشین خود، در روز بیست و چهار ذی القعده ی همان سال، به اتفاق حدود سیصد نفر از یاران و همرزمانش به سوی مکه عزیمت کردند ( اصفهانی، ۴۳۲:۱۳۸۷).او ایام حج سال ۱۶۹ ق را با یاران خود در منا وعده داده بود. ( ابن اثیر، ۱۳۸۰، ج۳۶۱۰:۸ ). همچنین او برای دفاع از اسلام و مظلومان و برائت از مشرکان مکه، موسم حج را بهترین مکان و زمان، برای این هدف خویش در نظر گرفته بود ( رضوی اردکانی، ۱۵۰:۱۳۷۵ ). به علاوه، حضور طوایف و قبایل مختلف در حج فرصت خوبی بود که او بتواند به اهداف مورد نظرش دست یابد ( همان : ۱۳۵ ).
چون خبر خروج حسین به هادی عباسی رسید، وی محمد بن سلیمان منصور را به همراه سپاهی که در سفر حج بودند به جنگ حسین اعزام کرد. دو سپاه در روز ترویه یعنی هشتم ذی الحجه سال ۱۶۹ در وادی فخ در مقابل یکدیگر قرار گرفتند ( ابن اثیر، ۱۳۸۰،ج۳۶۱۱:۸ –۳۶۱۲ و ابن خلدون، ج ۲، ۳۹۴:۱۳۸۳ ).
روایت شده که محمد بن سلیمان، به حسین و یارانش قبل از شروع نبرد امان داد، ولی آنان نپذیرفتند. به هر حال، جنگی سخت و خونین در گرفت و سرانجام سپاه عباسی با انجام یک تاکتیک جنگی، حسین و یارانش را در محاصره انداخته و آنان را تار و مار کردند و خود حسین نیز با تیر نابهنگام حماد ترکی از پای در آمد و به شهادت رسید. وی در این هنگام چهل و یک سال داشت (اصفهانی، ۴۳۴:۱۳۸۷ ).
مسعودی می نویسد :« پس از کشته شدن حسین و یارانش، جسد آنان سه روز در وادی فخ بر روی زمین بر جای مانده بود و جانواران وحشی از تن های آنان می خوردند» ( مسعودی، ۱۳۸۷، ج۳۳۲:۲ ). این حادثه برای علویان چنان سخت بود که گفتند، بعد از واقعه کربلا، حادثه ای بزرگتر از واقعه فخ نبوده است ( ابراهیم حسن، ۷۵۱:۱۳۸۸ ).
۵-۳-۴- بررسی و نقد قیام
در ارزیابی قیام حسین بن علی، توجه به چند نکته ضروری به نظر می رسد اول آنکه، آیا حسین بن علی قیام خویش را با مشورت و نظر خواهی امام موسی کاظم (ع) شروع کرد یا خیر؟ در برخی از منابع بطور مستقیم یا غیر مستقیم از مشورت و رایزنی حسین بن علی با امام هفتم (ع) قبل از قیام تاکید شده است: « ما خروج نکردیم مگر بعد از آنکه مشورت کردیم با اهل بیت خویش موسی بن جعفر » ( قمی، ۱۳۷۶، ج۴۹۰:۱ ). یا در جایی دیگر آمده روزی که حسین بن علی برای مشورت در مورد قیامش حضور امام هفتم (ع) رسید ایشان به او فرمودند : « تو کشته می شوی، خویش را آماده و مهیا کن، چرا که با گروهی فاسق و منافق سر و کار داری» ( شریف قرشی، ۱۳۶۸، ج۵۲۴:۱ ) .
نکته دوم اینکه، دلایل شکست و ناکامی ظاهری قیام حسین بن علی چه بود ؟ شاید بتوان گفت، بسیاری از همان زمینه ها و عواملی که در عقیم ماندن قیام های علوی پیشین نقش را داشتند، در این قیام نیز موثر بودند. علاوه بر این، نارضایتی و ناراحتی مردم مدینه از اینکه حسین و یارانش حرم امن رسول خدا (ص) در شهر را پایگاه خود قرار داده باعث شد تا مردم پاسخی مناسب و مثبت به حسین ندهند ( طقوش، ۸۶:۱۳۸۷ ).
همچنین خروج زودهنگام و بدون برنامه ریزی شده ی حسین و یارانش بر اثر فشارهای وارده از سوی هادی عباسی به علویان ( جعفریان، ۲۷:۱۳۷۱ )، وقوع قیام در ایام حج که مردم به جهت مشغله های اقتصادی خاص این ایام، نتوانستند؛ این قیام را بطور کامل همراهی کنند.
عدم همراهی بزرگان مدینه با حسین بن علی، عدم پیوستن برخی بزرگان علوی به قیام وی، عدم وفای به عهد گروهی از مردم مدینه و اصولا مناسب نبودن حجاز برای قیام بخشی از دلایل ناکامی حسین بود( الهی زاده، ۲۰۹:۱۳۸۵ ).
با این وجود، جنبشی از جنس علوی و از تبار هاشمی شکل گرفت، و فاجعه جانگذار دیگری در عرصه تاریخ اسلام بوجود آورد و یک بار دیگر ماهیت واقعی بنی عباس را همچون امویان که واقعه کربلای سال ۶۱ هـ . ق . را آفریدند، به نمایش عموم گذاشت. در واقع در سرزمین فخ، واقعه کربلای دیگری تکرار شد.به تعبیری : « فاجعه فخ، خاطره فاجعه جانگذاز کربلا را در ذهن ها زنده کرد » ( پیشوایی، ۴۴۵:۱۳۹۰ ). این در حالی بود که خود خلفای عباسی و همان قاتلان حسین بن علی به عظمت و وابستگی ایشان به پیامبر (ص) اعتراف و اذغان داشتند. چنانچه آمده است، روزی که سر بریده شهید فخ را به مجلس هادی عباسی آوردند، آورندگان سر را ملامت کرد و گفت :« شادمان پیش من آمده اید، گویی سر یکی از ترکان یا دیلمیان را آورده اید، او یکی از خاندان رسول خدا (ص) است» ( مسعودی، ۱۳۷۸، ج۳۳۲:۲).
۵-۴- قیام یحیی بن عبدالله
یحیی بن عبدالله، با کنیه ابوالحسن، یکی دیگر حسنیانی است که در سال ۱۷۲ ق و در دوران امامت امام موسی کاظم (ع) در طبرستان خروج کرد (الهی زاده، ۲۱۳:۱۳۸۵). وی را سیدی جلیل القدر، عابد، زاهد، با کرامت و همچنین او را یکی از مریدان و در ضمن اوصیای امام جعفر صادق (ع)، برای گمراه کردن عباسیان، می دانند (تشید، ۱۲۱:۱۳۸۵) وی به همراه حسین بن علی در قیام مدینه و فخ شرکت فعالانه ای داشت و مدت کمی رئیس شرطه مدینه نیز بود. اما پس از نجات از واقعه فخ، در جستجوی کانونی مناسب برای شورش بر ضد دستگاه خلافت شد و سرانجام نیز طبرستان را برگزید (تشید، ۱۲۱:۱۳۸۵ و حاجیلو،۸۳:۱۳۹۰).
یحیی سرانجام به دستور هارون الرشید، در زندان به سال ۱۸۴ یا به روایتی ۱۸۶ ه. ق. به شهادت رسید(الهی زاده،۲۲۲:۱۳۸۵). او را عالم شهید لقب دادند، زیرا از شاگردان و تربیت یافتگان برجسته امام صادق و امام کاظم (ع) بود . وی بیشتر اوقات، امام را با کلمهی«حبیب» یاد می نمود و راوی احادیث زیادی از امام صادق(ع) می باشد (رضوی اردکانی، ۲۰۶:۱۳۷۵)
۵-۴-۱- زمینه ها و مقدمات قیام
پس از واقعه خونین فخ، یاران نجات یافته ی حسین بن علی نگذاشتند تا مشعل انقلاب علویان خاموش شود و پرچم مبارزه بکلی سرنگون گردد. و لذا تاکتیک جدیدی را در پیش گرفتند و نقاط دوردست شرقی و غربی قلمروی خلافت را برای ادامه مبارزه بر ضد عباسیان برگزیدند.
در همین راستا بود، که جنبش یحیی در منطقه شرقی، یعنی طبرستان و دیلمان شکل گرفت. او قبل از آنکه به طبرستان برود مدت ها به طور مخفیانه به مناطق و شهرهای مختلفی از جمله : یمن گرفته تا ارمنستان و بغداد و صنعا و خراسان و در نهایت قومس، طبرستان و دیلمان سفر کرد ( الهی زاده، ۲۱۲:۱۳۸۵ ).
طبرستان را به جهاتی از جمله، وجود علویانی که از قبل در آنجا بودند، دوری از مرکز خلافت عباسی و صعب العبور بودنش، محل مناسبی یافت و در آنجا مستقر گردید ( تشید، ۱۲۱، ۱۳۸۵ ). او در آنجا نخست به نزد شروین بن سرخاب از آل بارود رسید و چون از طرف وی مورد حمایت قرار نگرفت با همان یکصد و هفتاد تنی که همراهش بودند به منطقه دیلمان رفت ( حاجیلو، ۸۳:۱۳۹۰ ) و در آنجا شروع به تبلیغ و دعوت نمود. مردم آنجا استقبال چشم گیری از او کردند و مردم نواحی و شهرها مختلف به طرف او شتافتند. ( شریف قرشی، ۱۳۶۸، ج/۱۰۳:۲). این استقبال و پیشرفت طوری بود که موجبات نگرانی شدید هارون الرشید را فراهم کرد ( صفری فروشانی، ۱۳۸۲، ج۹۵:۲ ) . می نویسند، یحیی بن عبدالله نخستین کسی از علویان بود که مردم جنگاور این ناحیه به حمایتش برخاستند( فرای، ۱۳۶۲، ج۶۲:۴).
۵-۴-۲- اهداف قیام
اگر بپذیریم که قیام یحیی بن عبدالله در راستا و ادامه قیام سایر علویان و حسنیان، بویژه حسین بن علی بوده باشد، نتیجه گرفته می شود که اهداف قیام وی نیز با اندکی اختلاف، همان انگیزه ها و اهدافی بود که پیشینیان او را وادار به خروج علیه عباسیان نمود.
در نامه ای که خود یحیی بن عبدالله به هارون نوشت، هدف از قیام خویش را خونخواهی کشته شدگان حسنی توسط عباسیان و ادامه راه قیام آنان و جهاد با ستم و بی عدالتی و احقاق حق اعلام کرد ( الهی زاده، ۲۱۵:۱۳۸۵ ). هدف یحیی را با توجه به تغییر اوضاع و فشار بیشتر بر علویان پس از واقعه فخ، تغییر تاکتیک و نجات باقیمانده تشکیلات انقلابی و سازمان علویان می دانند، چرا که از آن پس امکان حضور در حجاز را نداشتند، به علاوه در پی فرصتی بود تا در جایی دیگر حرکت تازه ای علیه ستمگران عباسی طراحی و اجرا کنند (کاظمی پوران، ۱۷۳:۱۳۸۰). از لا به لای سخنانی که از وی بر جای مانده، می توان تا اندازه ای به فلسفه قیام وی پی برد . از وی نقل شده که گفت:« خدایا همین اندازه خدمت را از من بپذیر که دل ستمکاران را ترساندم، جز سر بلندی دین تو منظوری ندارم» ( اصفهانی، ۴۵۲:۱۳۸۷ ). علاوه بر اینها، چون وی تربیت یافته ائمه ششم و هفتم (علیهماالسلام ) بود و افتخار شاگردی ایشان را داشته، و سالها در محضر آن بزرگواران تلمذ و کسب فیض نموده بود(رضوی اردکانی، ۲۰۶:۱۳۷۵)، احتمالاً نباید اهدافی غیر از سیره آن ائمه اطهار (ع) برای وی تصور نمود.
۵-۴-۳- چگونگی و سرانجام قیام
سرانجام یحیی به امید یاری مردم دیلم، خروج خود را در آنجا آغاز و شوکتی عظیم به هم زد، طوری که وقتی خبر آن به هارون الرشید رسید، وی فضل بن یحیی برمکی را با سپاهی به ظرفیت ۵۰ هزار نفر جهت سرکوب، یا وادار کردن یحیی بن عبدالله به تسلیم بسوی دیلمان فرستاد (شریف قرشی، ۱۳۶۸، ج۱۰۵:۲ ).
روایت شده، فضل از طالقان نامه ای به یحیی بن عبدالله ارسال و با وعده و وعید و همچنین، خوف و رجاء از او خواست تا خود را تسلیم کند و به او امان داد (شجاع شفیعی، ۱۳۷۷ : ۷۴). از آن طرف، وقتی که یاران یحیی از آمدن فضل برای جنگ با وی اطلاع یافتند از پیرامون او پراکنده شدند و او را تنها گذاشتند و باقیمانده سپاه نیز او را به صلح و عدم خونریزی دعوت کردند ( شریف قرشی، ۱۳۶۸، ج۱۰۵:۲ ). یحیی نیز وقتی اوضاع اطرافیان خود را چنین دید، با شروطی پیشنهاد فضل را پذیرفت. لذا امان نامه ای با خط هارون و به امضاء قاضیان و فقها برای یحیی بن عبدالله ارسال شد، اما کینه یحیی همچنان در دل هارون باقیرر بود ( مغنیه، ۱۳۹۰ : ۲۹۴ ).
بالاخره یحیی تسلیم گردید و او را به بغداد نزد هارون آوردند، رشید نیز مقدم وی را گرامی داشت و به نحو پسندیده ای با او دیدار کرد ( ابراهیم حسن، ۷۵۲:۱۳۸۸). اما هنوز اندکی نگذشته بود که هارون با فتوای یکی از روحانیون درباری به نام وهب بن ابوالبختری، و علی رغم مصونیتی که به او داده بود به زندانش انداخت، و چندی بعد نیز در زندان بر اثر گرسنگی و تشنگی از دنیا رفت ( مغنیه، ۲۹۴:۱۳۹۰ و یعقوبی، ۱۳۷۴، ج۴۱۲:۲ ).
۵-۴-۴- بررسی و نقد قیام
جنبش یحیی بن عبدالله، نخستین جنبش از نوع علوی بود که در عهد عباسیان با ترکیبی از دو گرایش شیعی زیدی و ملی گرایی ایرانی شکل گرفت ( صفری فروشانی، ۱۳۸۲، ج ۲ :۹۴). و در سرزمین دیلمیان به وجود آمد. یحیی از شخصیت های برجسته خاندان علی (ع) بود که در دل شیعیان آنجا منزلت و جایگاهی ویژه داشت. یکی از مهمترین ویژگی های یحیی، این بود که وی مبانی زیدی را به طور کامل قبول نداشت و تا حدود زیادی به طریق اهل بیتمی رفت، و همین امتیاز وی او را از بسیاری اشکالات بر کنار و مبرّا ساخته بود (محرمی، ۱۵۵:۱۳۸۶). زیدیه در مساله امامت، قیام مسلحانه را شرط امام می دانند و در قسمت عمده ای از احکام فقهی، با اهل سنت هم مرامند، در حالیکه یحیی پیرو فقه اهل بیت و بویژه فتاوای امام صادق (ع) بود و لذا با برخی از زیدیانی که در سپاهش بودند اختلاف پیدا می کرد و ایشان نیز او را یاری ندادند ( رضوی اردکانی، ۱۳۷۵: ۲۱۸-۲۱۹ ). همچنین مورد اخیر، خود عاملی شد تا اینکه یحیی علی رغم تصمیم به قیام علیه عباسیان، نهایتاً با شرایطی تسلیم هارون شود و به شهادت برسد.
گر چه خود یحیی بن عبدالله موفق نشد مانند برادرش ادریس در مغرب اولین دولت مستقل شیعه مذهب را در شمال ایران بوجود آورد، اما با ناکامی و قتل بدست هارون، نه تنها از نفوذ علویان در آنجا کاسته نشد، بلکه زمینه مناسبی برای تاسیس اولین دولت های مستقل شیعی را در آن مناطق فراهم کرد (صفری فروشانی، ۱۳۸۲، ج۹۵:۲ ).
۵-۵- قیام ادریس بن عبدالله
ادریس، فرزند ششم عبدالله بن حسن و برادر یحیی، دیگر فرزند عبدالله بود. منابع تاریخی نوشته اند که ادریس، همراه حسین بن علی در ماجرای فخ شرکت داشت و به عنوان مشاور سیاسی – نظامی خواهر زاده اش حسین، فعالانه او را یاری داد. ولی در جنگ مذکور کشته نشد و با فرار به شمال افریقا به حیات و مبارزات خود ادامه داد (قمی، ۱۳۸۳، ج۲۵۶:۱).
ادریس از یاران و اصحاب امام صادق (ع) ( رضوی اردکانی، ۲۵۲:۱۳۷۵ ) مانند دیگر افراد خاندان علوی، فردی ظلم ستیز، مبارز، شجاع و دوستدار خلافت اهل بیت بود. حتی ابن خلدون سنی مذهب متعصب نیز از ادریس و پسرش به نیکی یاد نموده و از ایشان دفاع کرده است
( همان : ۱۹۶).
در اهمیت وی همین بس که وی را بنیانگذار اولین دولت مستقل شیعی مذهبی دانسته اند که در اوج قدرت دولت عباسی به سال ۱۷۲ هـ.ق در شمال افریقا بوجود آمد( آربری، ۱۷۵:۱۳۸۸).
۵-۵-۱- ادریس از فخ تا مغرب
از جمله نجات یافتگان و فراریان جنگ فخ، ادریس بن عبدالله بود. وی پس از نجات از پیکار فخ، توانست به همراه حاجیان کشورهای دیگر و به همراه غلامش راشد، از دسترس ماموران دولت عباسی فرار و خود را به مصر برساند ( اصفهانی، ۴۷۲:۱۳۸۷ و مسعودی، ۱۳۷۸، ج۳۰۰:۲ ) و به کمک برید آنجا، یعنی واضح مولی صالح بن منصور « مسکین » که از شیعیان علی (ع) بود ؛ به مغرب فرستاده شدند و از تعرض ماموران عباسی نجات یافتند (ابن اثیر، ۱۳۸۰، ج۳۶۱۳:۸ ).
ادریس، پس از پشت سر گذاشتن نواحی و شهرهای تلمسان، طنجه، سوس الادنی به شهر ولیله رسید و با استقبال گرمی از سوی اسحاق بن محمد امیر آنجا روبرو شد. در همانجا شروع به گسترش دعوت و نشر هدف های خود کرد و بسیاری از بربرها با او بیعت کردند (شریف قرشی، ۱۳۶۸، ج۱۰۰:۲ ). بتدریج قبایل کوچک و بزرگ بربر از جمله « قبیله اوریه» به وی علاقمند شدند و آماده جانفشانی برای او گشتند. تا اینکه وی توانست سرانجام به کمک همین قبایل دولت ادریسیان مغرب را پایه گذاری کند ( رضوی اردکانی، ۲۵۷:۱۳۷۵).