سخن وگفتار از روی حق و حقیقت، هنگامی که واژه مقدس راستگویی و صداقت را می شنویم، مفاهیم زیر به ذهن خطور می کند:
– رسیدن به مقصود ـ پیمودن راه راست ـ آسایش وجدان ـ ریشه همه فضیلتها ـ محبوب خداوند شدن ـ گوهری ارزشمند ـ میوه عقل ـ شجاعت ـ عزت نفس.
ـ حفظ ایمان ـ نشانه خردمندی ـ احترام به شخصیت دیگران ـ اوج بندگی.
ـ شتافتن به بهشت ـ بهترین راه نجات ـ ترس از خدا ـ نشانه به یاد خدا بودن.
ـ ستیزهجویی با شیطان ـ زنده نگه داشتن دل ـ آباد کردن ایمان.
ـ شادی فرشتگان ـ هم صدا شدن با خوبان ـ گام گذاشتن در نردبان کمال و بالندگی روح.
راستی و راستگویی، از نشانه های آشکار شخصیت انسان پاک طینت و الهی است و از بزرگی روح خبر میدهد. راستگو، نمایاندن حقیقت را بر خود عیب نمیداند و همان را که هست، میگوید ( حقیقی، ۱۳۹۱).

1. 1. 1. استقامت و پافشاری برای حق

      ( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

حضرت علی علیه السلام می فرماید: «برای هر حقی باطلی نیز قرار داده اند. » و در عبارت دیگری از «حق و باطل » چنین یاد می کنند: «دایره حق در توصیف و بیان، از هر چیزی وسیع تر است، ولی به هنگام عمل از روی انصاف، مجال آن از همه چیز تنگ تر و کم وسعت تر است. » علی علیه السلام در این عبارات می فهماند که در تعریف لفظی از «حق »، هر کس به اندازه وسع خود با زیباترین واژه ها به توصیف آن می پردازد، ولی این ها جز تعریف لفظی چیز دیگری نیست و اصل «حق » وقتی معنا می شود که از سر انصاف و عمل به آن نگاه کنیم. مولاعلیه السلام در کلام کوتاه دیگری به زیباترین وجه از «حق و باطل » یاد می کند: «حق سنگین، اما گواراست و باطل سبک، اما بلاخیز و مرگ آور» ( نهج البلاغه،خطبه۱۹۴/خطبه ۲۱۶/حکمت ۳۶۸).

1. 1. وفای به عهد

واژه (وفا) در لغت، به معنای پایدار ماندن در عهد و به سر بردن در عهد و پیمان است و در اصطلاح، عبارت است از استواری در هر قرارداد و قوانین حقوقی، اقتصادی، نظامی، سیاسی….
همگان بر این باورند که وفای به عهد، یک اصل عقلایی است و منحصر به یک عصر یا یک نسل نیست; از این رو همه عقلا به آن پایبند و معتقد می باشند. خداوند متعال وفای به عهد رادر سرشت انسان به ودیعه گذاشته است; بنابراین کسی که پیمان شکنی می کند،اول برای خود دلیلی می تراشد و سپس پیمانش را می شکند(مطهری، ۱۳۵۸). اگر وفای به عهد در هر جامعه ای مورد خدشه قرار گیرد، ثبات و قوام آن جامعه متزلزل خواهد شد. قرآن یکی از صفات مؤمن را وفاداری بیان می کند و می فرماید: (والموفون بعهدهم اذا عاهدوا…) مؤمنان چون عهد بندند، به عهد و پیمان خود وفادارند) (سوره بقره ۱۷۷).

1. 1. مسئولیت پذیری برای تصمیمات شخصی

مسئولیت پذیری از ویژگی های اصیل انسان است، که رشد و تکامل فرد، جامعه انسانی و همچنین حفاظت از طبیعت در گرو آن است. بدین صورت که از طریق مسئولیت پذیری، رابطه انسان با خود، هم نوعان و طبیعت متعادل می گردد(سهیلی، ۱۳۸۷).گلاسر(۱۹۹۵) مسئولیت را با سلامت روانی ارتباط می دهد و می گوید افراد هر قدر مسئولیت بیشتری داشته باشند از لحاظ سلامت روانی سالم تر هستند و بلعکس( جورج و کریستانی؛ ترجمه فلاحی و حاجیلو،۱۳۸۳).الیس(۱۹۷۳) فرد را در مرکز عالم قرار می دهد و او را مسئول اعمال و احساسات خویش می داند. بروئر(۲۰۰۱)احساس مسئولیت را بیانگر نوعی نگرش ومهارت می داند که مانند هر نوع نگرش و مهارت دیگر آموختنی و اکتسابی است.

1. 1. اقرار به اشتباهات و شکست ها

منشا بسیاری ازاختلا فات این است که هر یک ازطرفین خود و یا رفتارخود را کاملا صحیح و به جا می پندارد و برسر این عقیده پافشاری می کنند و در بعضی شرایط فرد حاضر به قبول هیچ نظریه و یا تغییر در رفتار خود هم نیست که همین امر سبب بسیاری از لجبازی ها و بگو مگوها می گردد. افرادی که خودخواه و مغرور نباشند و خود را کمال مطلق ندانند قبول دارند که انسان جایزالخطاست و راحت تر می توانند به اشتباهات خود اقرار کنند.
اقرار به اشتباه پیامدهای مثبتی دربردارد، مثلا فرد سعی می کند خطای خود را تکرار نکند و یا درصدد جبران برآید و یا حداقل به صورت لفظی عذرخواهی کند. که هریک از این موارد سبب می شود دیگران در مقابل فرد انعطاف بیشتری داشته و گذشت و چشم پوشی از گناه را راحت تر بپذیرند. ولی وقتی فردی با لجاجت همه ی اعمال خود را درست می پندارد دیگران نیز در برابرش جبهه گیری کرده و پیامدهای منفی چون لجاجت، مقابله به مثل و یا بحث و جدل های بی مورد وکدورت و… پدید می آید.
گاهی افراد تصور می کنند اقرار به اشتباه سبب کم شدن اقتدار و یا ضعف شخصیتشان می شود درحالی که برعکس این تصور می توان گفت کسی که بتواند به خطای خود اعتراف کند نشان می دهد که از دید وسیعی برخوردار است که قادر است تمام زوایای بیرونی و درونی خود را ببیند و حتی مورد قضاوت قرار دهد و این که دارای یک حس عدالت خواهی در درون خود و عاری از خودخواهی های انسانی است و اینها همه نشان دهنده یک شخصیت والای انسانی است و برکرامت و منزلت انسان می افزاید و مردم نیز نسبت به چنین افرادی محبت بیشتری احساس می کند.

1. 1. قبول مسئولیت برای خدمت به دیگران

مفهوم گسترده خدمت رسانی را در متون دینی می توان در لابه لای مفاهیمی از قبیل: تلاش در برآوردن نیازهای مؤمنان، ادخال سرور در قلوب آنان، احسان، اهتمام به امور مسلمانان، اعانت مسلمین، یاری رساندن به گرفتاران، گشودن گرفتاری مؤمنان و مانند آن جست و جو کرد. این مفهوم گسترده شامل سود رسانی افراد نسبت به یکدیگر و یا همنوعان می شود و به صورت وام دادن، سیر کردن، پوشاندن، رفع گرفتاری از یکدیگر و نیز همکاری زن و شوهر در محیط خانه و خدمات عام المنفعه از قبیل مدرسه سازی، تأسیس دانشگاه، ساختن خوابگاه های دانشجویی، وقف کردن اموال برای محرومان و اقشار آسیب پذیر و… بروز می کند، چنان که خدمتگزاری به مردم در نظام دینی به صورت نهادینه شده نیز نوعی دیگر از مصادیق خدمت رسانی است(یوسفیان،۱۳۸۳). مسئولیت اخلاقی و اجتماعی یک تعهد مداوم صاحبان صنعت و تجارت و دولت است که آنها راملزم به رعایت اصول اخلاقی و توسعه اقتصادی هم زمان با ارتقاء سطح زندگی نیروی کار و خانواده آنها در جامعه در سطح گسترده می نماید. همچنین مسئولیت اجتماعی شرکت ها، تعهد صاحبان صنعت و تجارت در مقابل اجتماع می باشد که می بایست ضمن احترام به فرهنگهای مختلف موقعیت های شغلی جهت تولید، مهارت نیروی کار، اجتماع و دولت ایجاد نماید ( الفرنس^[۹۸]، ۲۰۰۴) .

1. 1. فعالانه علاقه مند بودن به دیگران

مراد ازعلاقه به دیگران تلاش برای حس کردن تجارب فرد مقابل است . در این حالت باید سعی کرد دنیا را از چشم فرد مقابل دید و از گوش او شنید و خود را جای او احساس کرد و برای فهم دقیق افکار و احساسات او که در لحظه لحظه ارتباط در فرد مقابل ظاهر می شود حساسیت نشان داد و احساسات خود را نسبت به او بیان کرد. البته باید دقت داشت که بیان احساسات همیشه از طریق گفتار و کلام نیست. حالات و چهره بدن، لحن صدا و امثال اینها خیلی وقتها نشان دهنده عواطف واحساسات هستند. افرادی که بتوانند این حالات را شناسایی کنند و به آنها پاسخ دهند افرادی هستند که می توانند با طرف مقابل خود همدلی و همنوایی داشته و بالطبع با همدلی و پاسخ مناسب دادن به احساسات اطرافیان می توان مورد توجه افراد قرار گرفت و در دید آنها فردی محبوب و مورد قبول جلوه نمود. بنابراین برای جذب کردن قلوب دیگران و محبوبیت نزد آنها ابتدا باید آنها را درک کرد. رمز علاقه به دیگران درک آنان است (شبر، ۱۳۷۸).

1. 1. توانایی در بخشش اشتباهات خود

اگر بخشیدن دیگران مشکل است بخشیدن خود به مراتب دشوارتر است. بسیاری از افراد در طول زندگی بخاطر کوتاهی هایی که بخود نسبت می دهند به تنبیه روانی و جسمانی خود می پردازند. این مجازاتها به اشکال گوناگون همچون پرخوری، کم خوری، ویران کردن نظامدار همه روابط، و زندگی در فقر و بیماری ظاهر می شوند. ریشه تمامی این رنجها در نظام باوری است که می گوید: اعمال شیطانی بسیاری از من سرزده است، من گناهکارم، یا من لیاقت سلامتی و خوشحالی را ندارم، علت بیماری بسیاری از افراد آن است که آنها خود را لایق تندرستی نمی دانند. احساس گناه می تواند یک منبع ناشناخته درد باشد. شما ممکن است اعتقاد داشته باشید که باید احساس گناه داشته باشید و خودتان را سرزنش کنید نه دیگران را. هم چنین ممکن است احساس گناه ریشه در ناخودآگاه شما داشته باشد. به هر شکل، این نوع از احساس گناه مخرب و غیرمفید است و می تواند به اهداف شما آسیب برساند. احساس گناه باعث خشم و تنفر می شود نه تنها در خود فرد بلکه به سمت دیگران و این مسئله به دلیل توجیه کار و رفتار شما اتفاق می افتد. خشم، تنفر و احساس گناه انرژی شما را تحلیل می برد، باعث افسردگی و بیماری می شود و از موفقیت، لذت و روابط رضایت بخش ممانعت می کند. این احساسات شما را در گذشته نگه می دارد و اجازه حرکت به سمت جلو را به شما نمی دهد(کوهی، ۱۳۹۰ ).

1. 1. توانایی در بخشش اشتباهات دیگران

بخشش می تواند ما را به شخص بهتری تبدیل کند، اما آیا این موضوع می تواند بر مهارت های رفتاری ما نیز تاثیر مثبتی بگذارد؟ گاندی در این باره می گوید : «قانون چشم در برابر چشم در نهایت موجب نابینا شدن همه دنیا می شود.» تصمیم گیری های نادرست، عکس العمل های سریع و ناخودآگاه کارمندان، موجب احساس خشم مضاعف و تمایل شدید برای انتقام گرفتن در افرادی می شود که در جایگاه مدیریتی قرار دارند. اما عاملی که مدیران تحول گرا را از یک مسوول ساده متمایز می سازد، توانایی بخشش ودور کردن عواطفی مانند خشم، تنفر، سرزنش کردن و تبدیل آن به احساساتی مفید و سازنده است .در محیط های اداری به خوبی به این موضوع آگاهی دارید که اگر مرتکب اشتباه شوید اخراج خواهید شد. براساس این فرهنگ ترس،خلاقیت سرکوب می شود. اما افرادی که ظرفیت تحمل اشتباهات را دارند به مشکلات به چشم فرصت های یادگیری نگاه می کنند و این گونه افراد هستند که فرهنگ سازمانی بزرگی را ایجاد می کنند . بخشش به افراد امکان می دهد تا ریسک پذیرتر باشند، خلاقانه عمل کرده و بیاموزند و توانایی های مدیریتی خود را گسترش دهند». بخشش موجب وفاداری و تبدیل شدن به شهروندی بهتر می شود. افراد وقتی در سازمان هایی که بر اساس این فرهنگ پایه گذاری شده اند، فعالیت می کنند، بازدهی کاری بیشتری داشته و عموما بیشتر تلاش می کنند و در نهایت تاثیر گذارتر هستند. همچنین این رویه افراد بدبین را برای کسب چشم انداز مثبت تری در آینده یاری می کند (حسینیون، ۱۳۹۱).
۲- ۳- ۵ اصول هوش اخلاقی در اسلام
دیدگاه اسلامی اصولی متفاونی در خصوص هوش اخلاقی ارائه داده است. این اصول به شرح زیر می باشند.

1. 1. هوشیاری

قرآن همواره اولین توصیه به هوشیاری را به مؤمنان میکند که باید آماده و هوشیار باشند. برای مثال در سوره نساء، آیه ۷۱ می فرماید «یا أیها الذین أمنوا خذوا حذرکم فانفروا ثبات او انفروا جمیعاً»؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید آمادگی و هوشیاری خود را حفظ کنید و سلاح جنگی را برگیرید، سپس گروه گروه به صورت دستهجات پراکنده یا دسته جمعی به سوی دشمن حرکت کنید.پیامبر (ص) می فرماید: متانت، هدایت، نیکوکاری، پارسایی، کامیابی، میانه روی در راهپیمایی، میانه روی در امور زندگی، راستی، بزرگواری و شناختن دین خدا، این همه در سایه هوشیاری نصیب خردمند میشود؛ پس خوشا به حال آنکه بر اساس برنامه درست گام بر می دارد (حرانی، ۱۳۸۵). همچنین می فرماید: ای علی؛ سه چیز است که اگر در کسی نباشد، کارش سرانجام نگیرد: پرهیزی که او را از مصیبت خدا بازدارد، دانشی که او را از نادانی شخص کم خرد برهاند و عقلی که به وسیله آن با مردم رفتار لطفآمیز و مدارا نماید (مختارپور و سیادت، ۱۳۸۸). امام علی (ع) خطاب به مالک اشتر می فرماید: «کاملاً هوشیار باش که هنگام پیشنهاد صلح به دشمن نزدیک نشوی و بی احتیاطی نکن (حرانی، ۱۳۸۵).

1. هم دردی

الف – فرهنگی- علمی

عرصه علم و فرهنگ، بی شک یکی از مهمترین حوزه‌هایی است که غرب در آن حیطه به سرعت به رشد دست یافت.عمده دلایل این پیشرفت را می توان در عوامل زیر جستجو کرد.

۱- شکل گیری دانشگاه ها و نظام آموزش کارآمد

پیدایش انقلابهای گوناگون و پیشرفت علوم و صنعت به ناچار نیروهای کارگری را لازم داشت که با انتقال جمعیت روستاها به شهرها در قرن ۱۱و ۱۲ مدارس شهری از انواع مختلف، که تا این زمان در کارتعلیم و تربیت مشغول بودند، از زیر سایه مدارس رهبانی قد برافراشتند و به صورت نیروهای عمده‌ای بیرون آمدند. نهضت‌های اصلاحی تعلیم و تربیت رهبانیت با هدف کاستن نفش رهبانیت در امور دنیوی و تاکید نهادن بر سرشت معنوی دعوت روحانی, به این تحولات کمک رسانید. و انواع مختلف مدارس دولتی, چه دبستان و چه دبیرستان، پدید آمدند که گر چه مستقیما با نیازها و احتیاجات کلیسایی ارتباطی نداشتند اما به روی هر کسی که تواناییش را داشت باز بودند^[۲۵۰]
اهداف تربیتی مدارس جدید گسترده‌تر از مدرسه‌های رهبانی بود؛ مشتریان آن ها در کل، از میان کسانی بودند که پس از تحصیل می خواستند مناصب رهبری را در کلیسا عهده دار شوند و هم کسانی که به دنبال مشاغل دولتی بودند؛ لذا طیف وسیعتری از آموزش‌ها را شامل می‌شد؛ منطق, فنون چهارگانه(موسیقی, حساب, هندسه, الهیات, حقوق و طب موادی بودند که در مدارس شهری بیش از آنچه در صومعه‌ها تدریس می شد به ترویج آن می پرداختند.
گرچه بسیاری از این مدارس به ویژه در فرانسه وابسته به کلیسای جامع بود اما مدارسی هم پیدا می شدند که وابستگی کمتری به کلیساها داشتند، به عنوان نمونه مدارس بولونیا و آکسفورد در قرن ۱۲ به دلیل مطالعات پیشرفته آن ها در حقوق و هنرهای آزاد شهرت فراوانی داشت.
این مدارس با رشد اقتصادی در اروپا و تحولات اجتماعی و فرهنگی که به وقوع پیوست به تدریج تبدیل به دانشگاه های اروپایی شدند. بدین ترتیب، بولونیا در ۱۱۵۰ و پاریس در ۱۲۰۰و آکسفورد ۱۲۲۰ مقام دانشگاهی را به ست آوردند.وسپس در بقیه شهرهای اروپا به تقلید از آنان دانشگاه‌هایی به وجود آمدند.
ظهور این دانشگاهها مصادف شده بود با افول تدریجی علوم به ویژه علوم طبیعی در دنیای اسلامی بنابراین در حالی که شرق به مرور پژوهشهای علمی رو به کاستی می رفت؛ استادان و شاگردان این دانشگاهها با ولع هر چه تمام‌تر میراث علمی مسلمین را دریافت کردند و پس از ترجمه به توسعه و تکمیل آن پرداختند.^[۲۵۱]

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲- تغییر نظام آموزشی در غرب

توجه زیاد مردم به عقل و کارکرد کاربرد عقل ابزاری برای خدمت به انسان عصر دگرگونی فکری غرب، باعث شد رویکردی جدیدی به مقوله علم آموزی پیدا کند. و توجه مردم به سوی دانشگاه های مختلف غرب، تغییراتی در نظم و اهداف تدریس در دانشگاه ها داده شد عقل گرایی ابزاری به وجود آمد، که در طول زمان موجبات ترقی جامعه غربی را پدید آورد ؛ در قرون ۱۶ و ۱۷ تحقیقات علمی مردانی پون گالیله نیوتن و هایجنس و بویل چنان بنیان محکمی را تشکیل داد که توانستند به یاری مردم برای استفاده از این علوم بیایند. در واقع تحقیقات اینها، به گونه ای بود که دیگران می‌توانستند از آنها بهره برداری کنند^[۲۵۲]

۱) سازمان حقوقی مستقل

با تشکیل شکل نوین اداره دانشگاه، هسته اولیه دانشگاهها در غرب را یک انجمن صنفی متشکل از اساتید و دانشجویان بر عهده گرفت و امور مربوط به دانشگاه وابسته با اعضا بود. گرچه بسیاری از دانشگاههای اروپایی از میان مدارس کلیسایی رشد کردندو درابتدا، محتوای آموزشی آنها تا حد زیادی با تعلیم دینی اختصاص داشت, اما این دانشگاهها مشروعیت خود را از کلیسا نمی گرفتند و در تنظیم قواعد به صورت خود مختار عمل می کردند و شاید به همین خاطر بود که در راستای جذب اساتید , کسانی که مورد اتهام کلیسا و در معرض دستگاه ها تفتیش قرار می گرفتند جذب می شدند و حتی در مواردی برای جذب یک استاد , سه دانشگاه برای استفاده از او به رقابت پرداختند. و چنین به نظر می‌آید که در توافقی نانوشته کلیسا سخت‌گیری کمتری را نسبت به دانشگاهها و و استادان آنجا روا می داشتند. ^[۲۵۳]

۲) جای دادن رسمی علوم طبیعی و عقلی در آموزش

از مواردی که در شکل‌گیری دانشگاه، به عنوان یکی از ارکان موفقیت علمی غرب به شمار می آید؛ یکی، جدا شدن از آموزش های خرافی کلیسا بود و دیگری جایگزین کردن علوم کاربردی به جای دروس کلیسایی است. برای این کار در قرن ۱۲و ۱۳ بود که هسته یک آموزش دانشگاهی بر مبنای علوم طبیعی قرار گرفت؛ واز طریق این فرایند بهترین های حکمت علمی گرد آمده در سنت های یونانی و عربی به اروپا آورده شد, ظرف حدود یک‌صد سال مجموعه آثار ارسطو و مفسران او همچنین آثار برجسته دیگر یونانی و عربی را در اختیار غرب قرار داد. به گفته پروفسور گرانت این تحول که به سبب ترجمه‌های جدید به وقوع پیوست«بنیان های حقیقی را برای تحول مستمر علوم تا زمان حاضر ایجاد کرد.»^[۲۵۴]
در دانشگاه‌های این دوره، آثار ارسطو در محور اصلی برنامه درسی دانشگاه‌ها قرار گرفت و سپس نجوم و ریاضیات نیز بدان اضافه شدند و پس از آن نیز آثار بنیادین علمی که از منابع یونانی و اسلامی رسیده بود مشتاقانه مورد استقبال قرار گرفتند. به ویژه آن که مطالعه این کتاب‌ها در برنامه درسی دانشگاه نهادینه شد. بدین ترتیب عقل گرایی و دانش طبیعی در مرکز برنامه ها قرار گرفت.
البته، اینکه دانشگاهها به سوی علوم عقلی کشیده شدند به این معنی نیست که دانشگاههای غربی از همان ابتدا راه خود را از آموزشهای دینی جدا کردند بلکه تا قرن ها هم چنان الهیات در مرکز برنامه های درسی قرار داشت ولی اتفاق مهم نهادینه شدن آموزش علوم طبیعی و عقلی در این مراکز بود که با تداوم این سنت علمی و پس از طی بیش از ۵قرن در قرن ۱۷و ۱۸ منتج به انقلاب علمی در غرب و شکل گیری دانش جدید شد؛ برنامه درسی جدید به سرعت آثار خود را آشکار کرد و نوعی عقل گرایی و طبیعت گرایی را در میان داشمندان اروپایی ایجاد کرد و تمایل آن ها را برای کشف علل طبیعی اشیا تقویت کرد.^[۲۵۵]

۳) نظام استاندارد ارزیابی و ارتقا علمی

از جمله وجوه متمایزی که در غرب برای شایسته سالاری علمی و تشویق به دانش جویی صورت گرفت، عبارت بود از این که: در اروپا به دانش جویان که دوره های خود را تکمیل می نمودند مدرکی دال بر موفقیت او در آن درس داده می شد و گرفتن آن مدرک از دانشگاههای اروپا نوعی مجوز برای تدریس و گواهی نامه صلاحیت بود که تنها توسط رییس دانشگاه و پس از آن که دانشجو توسط هییت علمی مورد آزمون قرار می گرفت اعطا می‌شد. و تلاش های فراوان انجام می شد تا برنامه درسی و آزمون های گواهی استاندارد شده و از این طریق مدرک اخذ شده از این دانشگاه ها اعتبار جهانی پیدا کند.^[۲۵۶]
در مجموع تلاشهایی که برای کارآتر کردن علوم آموختنی انجام شد؛ موجب شناخت سرمایه‏های انسانی و رشد و تقویت آنها گردید ، در نتیجه این سرمایه در هر کجا و در هر جامعه‏ای شناخته و به کار گرفته می‌شد، می‏توانست توسعه و پیشرفت بیافریند، شهید مطهری در تایید این مطلب مطلب خود به نقش نیروی کار ماهر در پیشرفت کشورها، وضعیت موجود برخی از کشورهای اروپایی استناد نموده و می‏گوید:
الان بعضی از این کشورهای اروپایی این طور هستند. مثلاً انگلستان یک کشور تهی و خالی است که نمکش را هم باید از خارج بیاورند، همه چیز را باید از بیرون وارد کنند، ولی به ارزش یک چیز پی برده است، به ارزش ساختن افراد خودش، این معدن‏های انسانی را خوب کشف کرده‏اند. وقتی این معدن‏ها را استخراج و آماده می‏کنند، دیگر باک ندارند که هیچ چیز ندارند و همه چیز باید از بیرون بیاید. می‏گویند ما آدم داریم، آدم که داریم همه چیز داریم، ولی اگر آدم نداشته باشیم هیچ چیز نداریم.^[۲۵۷]

۳- انقلاب های علمی در غرب

بدون شک مغرب زمین که در قرون وسطی به غیر از توحش و نادانی از آنان گزارش نشده است؛ دارای پیشینه علمی چندانی نبود که بتواند با تکیه صرف بر علم موجود خود بتواند کشتی تمدن خود را به حرکت درآورد. بلکه آشنایی با تمدن های دیگر و بروز اتفاقاتی در این سرزمین باعث به وجود آمدن تلقی جدید از زندگی، علم در آن ها گردید.

۱) نهضت ترجمه

پیشرفتهای غرب نیز مانند مسلمانان، از نهضت ترجمه آغاز شد. شاید مهمترین دره ای که باعث درک مغرب زمنی از علم گردید زمانی بود که جنگ های صلیبی آغاز گردید؛ از قرن ۱۱تا ۱۳، هشت جنگ صلیبی به وقوع پیوست و اگر چه سرانجام با پیروزی مسلمانان به پیایان رسید، گرچه به کشورهای اسلامی و مسیحی لطمات فراوانی را وارد کرد. اما این جنگ ها فرصتی را برای جمع زیادی از اروپاییان به وجود آورد که از نزدیک با تمدن اسلامی و شکوفایی و عظمت آن آشنا شوند. باید در عدم آشنایی اهالی مغرب با علم و دانش قبل از جنگهای صلیبی گفت: در ابتدا صلیبیون به حدی بی سواد بودند که اعتنایی به فلسفه و عموم مسلمین نداشتند اما نفس این آشنایی باعث شد تا اروپاییان به عقب ماندگی خود پی ببرند و در سفرنامه های خویش به عظمت و بزرگی از تمدن اسلامی یاد کنند.^[۲۵۸]
ترجمه متون عربی از نیمه اول قرن ۱۲م به بعد یکی از فعالیت های مهم علمی در اروپا شد و اندلس در کانون جغرافیایی آن قرار گرفت. و دلیل آن هم وجود مراکز بزرگ فرهنگی اسلامی از یک سو و از سوی دیگر امکان ترجمه به زبان لاتین توسط مسیحیان از سوی دیگر بود.
جماعت های مسیحی و یهودی (معروف به مستعرب) در دوران تسلط مسلمین اجازه یافته بودند تحت لوای حکومت اسلامی دین خودشان را داشته باشند و پس از سقوط اندلس می توانستند واسطه و میانجیگر بین دو فرهنگ باشند. در نتیجۀ غلبه مسیحیان بر اسپانیا مراکز فرهنگ اسلامی و کتابخانه‌هایشان به زبان عربی بود، به دست مسیحیان افتاد. طلیطله که مهم‌ترین مرکز فرهنگ اسلامی بود در سال ۱۰۸۵ م سقوط کرد و در طول قرن ۱۲ بهره برداری از ثروت‌های کتابخانه آن, آغاز شد.
« در تولدو اندکی پس از استیلای مسیحیان و شکست مورها ، رمون، اسقف اعظم روشن فکر و پیشه ور آن شهر، گروهی از مترجمان را تحت رهبری دومینیکوس گووندیسالینوس گرد آورد(۱۱۳۰م) و آن ها را مامور ترجمۀ کتاب‌هایی کرد که درباره علوم و فلسفه به زبان عربی نوشته شده بود. اکثر این مترجمان یهودیانی بودند که آشنا به زبانهای عربی عبرانی اسپانیایی و گاهی نیز متبحر در لغت لاتینی بودند. پرکارترین فرد این گروه شخصی بود به نام یوحنا، که در میان اعراب به ابن داوود مشهور بود. یوحنا به ترجمه یک کتابخانه واقعی از آثار عرب و ترجمه‌هایی که فضلای یهودی از کتاب های ابوعلی سینا، غزالی، فارابی و خوارزمی بودند مبادرت جست و از طریق ترجمه کتاب حساب موسی خوارزمی، ارقام هندی و عربی را به مغرب زمین معرفی کرد»^[۲۵۹]
در پایان قرن ۱۲، جهان مسیحیت لاتینی بخش های عظیمی از دستاوردهای فلسفی و علمی یونانی و اسلامی را به چنگ آورده بود؛ در طی قرن ۱۳ بسیاری از شکاف های بازمانده می بایست پر شود. این کتاب های ترجمه شده به سرعت در مراکز بزرگ تربیتی پخش شد، و در آنجا به انقلاب آموزشی و تربیتی کمک رسانید^[۲۶۰] به اعتقادات ویل دورانت: تاثیرات تمامی این ترجمه ها در اروپای لاتین اثری انقلابی بود؛ روانه شدن سیل متونی از دنیای اسلامی و یونان، عشق به تحقیق و تتبع را به طرز عمیقی از نو در نهاد مردمان بیدار کرد، تحولات جدیدی را قهرا در دستور زبان و واژه شناسی به وجود آورد. برنامه دروس مدارس را توسعه بخشید و در رشد شگفت انگیز دانشگاه ها قرن ۱۲ و ۱۳ سهیم بود..جبر، رقم صفر و سیستم اعشاری از راه این ترجمه ها قدم به جهان مسیحی غرب نهاد.^[۲۶۱] فرضیات و طرق عملی طب بر اثر ترجمه کتاب های اساتید یونانی، لاتینی، عرب و یهودی قوت یافت و طریق تکامل پیمود. ورود علم نجوم اسلامی یونانی بسط الهیات را اجباری ساخت. مفاهیم جدیدی در الوهیت به وجود آورد که خود دیباچه تحول عظیم تری بود که پس از کوپرنیک پدید می آمد دورانت، با توضیح اینکه اسلام با اشاعه دانش و تهییج اذهان وادار به ساختن معبد اسکولاستیک نمود می گوید:« سپس یک یک سنگ های آن بنای فخیم شکاف می داد تا در قرن ۱۴ آن دستگاه قرون وسطایی فرو ریزد و به دنبال عشق رنسانس، مقدمات فلسفه جدید فراهم آمد»^[۲۶۲]

۲) واردات علم از مسلمانان

برخورها و روابط فراوانی که بین مسلمین و مغرب زمین صورت گرفت، باعث پخش علوم و فنون و اخلاق در بین هر دو طرف گشت. والبته چون مسلمین در آن زمان دارای تمدن و فرهنگ والاتری نسبت به مغرب زمین بود، سودی که غرب از ارتباط با اسلام برد به مراتب بیشتر از مسلمین بود. به برخی از مواردی که مغرب زمین از مسلمانان به سوغات برد، در فصول قبل اشاه شد. اما تاثیر نفوذ اسلام در غرب چنان برای مغرب زمین اعجاز کرد که مونتگمری وات در بیان تاثیرات حضور ونفوذ مسلمانان در غرب، می گوید:
« هنگامی که انسان تمام جنبه های درگیری اسلام و مسیحیت در قرون وسطا را در نظر بگیرد، این روشن خواهد بود که تاثیر اسلام بر جامعه مسیحیت بیش از آن است که معمولا شناسایی می شود. اسلام نه تنها در تولیدات مادی و اختراعات تکنولوژی اروپا شریک است است ؛ و نه تنها اروپا را از نظر عقلانی در زمینه های علم و فلسفه برانگیخت، بلکه واداشت تا تصویر جدیدی را از خود به وجود آورد.»^[۲۶۳]
از ثمرات روزمره ای که دنیای غرب از آشنایی با شکوه تمدن غرب به ست آورد بسیار است. اما یکى از ثمراتی که جنگ هاى صلیبى براى اروپاییان داشت؛ رواج حمّام هاى عمومى بخار بود، که به تقلید از گرمابه‌هاى مسلمانانو با رفتن از سرزمنی های اسلامی به ساختن مشابه برای آن پرداختند.
در اوضاع بهداشتی و اهمیت این قضیه همین بس که، کلیسا با گرمابه هاى عمومى نظر خوشى نداشت; زیرا این گونه مراکز را مقدّمه واداشتن مردم به اعمال منافى عفّت مى دانست. این در حالى است که از مدت ها پیش از آن، در تمام شهرهاى اسلامى، حمّام هاى عمومى در تمامى محلّه ها وجود داشت و مردم مسلمان نظافت را از نشانه هاى ایمان مى شمردند. علاوه بر این، حتى مسیحیان داشتن مستراح را در خانه هایشان بد مى دانستند؛ ویل دورانت مى نویسد: «در قرن سیزدهم، پاریسى ها بول دان هاى خود را آزادانه از فراز پنجره به معابر خالى مى کردند و تنها تأمینى که عابر بیچاره داشت اخطار صاحب خانه بود که با صداى بلند مى گفت: خیس نشوى! مردم در حیاط ها، روى پلکان ها و از بالاى بالاخانه ها، حتى در کاخ «لوور»، پیشاب مى ریختند. پس از بروز طاعون در سال ۱۵۳۱م به موجب فرمان مخصوص، به عموم مالکان و خانه داران پاریسى اخطار شد که براى هر خانه اى مستراحى احداث کنند; اما بیشتر مردم زیربار نرفتند».^[۲۶۴]

۳) نهضت اصلاح دینی

با توجه به وضعیت اسفناک کلیسا وبه ویژه استفادۀ کلیسا, دیرها و صومعه ها و ساخت و ساز و وابستگی سیاسی آنان، اخذ مالیات و عشریه ها، فروش آمرزش نامه ، و ..همه این امور نارضایتی گسترده ای را در میان مردم ایجاد کرده بود که نهایتا به نهضت اصلاح دینی انجامید. در قرن ۱۶، مارتین لوتر،که در یکی از شهرهای آلمان استاد دانشگاه و معلم رسمی کتاب مقدس بود، با فروش آمرزش‌نامه به مخالفت پرداخت و پاپ را ضد مسیح نامید و پاپ نیز وی را تکفیر کرد. نهضت لوتر به سرعت به آلمان و سایر مملک اروپایی کشیده شد وسرانجام پروتستان‌ها و طرفداران نهضت اصلاح دینی به جمعیتی تاثر گذار در غرب تبدیل شدند.
نهضت اصلاح دینی به طور غیر مستقیم موجب رشد عقلگرایی در مسیحیت شد. این نهضت، اقتدار کلیسا رابه چالش کشید و اعلام داشت که هر مومنی حق دارد اسفار کتاب مقدس را شخصا و بدون وساطت کلیسا تفسیر کند وبدین ترتیت فهم رسمی از مسیحیت و ظهور فرقه های متعدد در میان پروتستان ها پدید آمد. و همین امر زمینه مجادلات فکری فراوان را به وجود آورد و در نهایت عقل به عنوان مرجع رفع منازعات برگزیده شد. در حقیقت با سست شدن برخی اصول جزمی مسیحیت و آزاد شدن فهم کتاب دینی برای عموم مردم، زمینه بررسی های خرد گرایانه کتاب مقدس فراهم گردید؛ در کشورهای پروتستان قانون کلیسایی از میان رفت و در دانشگاههای آن، علم حقوق جانشین الهیات شد.^[۲۶۵]

۴) کشفیات جدید علمی

بدون شک یکی از مهمترین عرصه های پیشرفت غرب در زمهی علم و کشفیات بود است . در نیمه دوم قرن ۱۹ از نظر کشفیات در تمام علوم ، دوره ای بی سابقه محسوب می شود. تنها یک بنای مجلل که بر روی پایه هایی که قبلا مردانی چون گالیله، نیوتن، بیل، لاوازیه، و کوویه بنا کرده بودند ، نبود، بلکه علوم جدید بسیاری به وجود آمد و قوانین کلی اساسی بسیاری بر قرار کرد. که مهمترین کارهای بزرک علمی قرن ۱۹ قوانین ترمو دینامیگ، تئوری امواج الکترو ماگنتیک، کشف ارتباط میکروب ها باامراض و پیشرفت تکنیک جراحی با اصول بهداشتی پیشرفت تلقیح برای پیشگیری امراض واز همه مهمتر از نظر استنباطاط فلسفی، تئوری تکامل تدریجی انواع بود. استفاده عملی از کشفیات علمی چنان انقلاب صنعتی را تسریع کرد که در ربع آخر قرن ، دومین انقلاب عظیم صنعتی را به وجود آورد^[۲۶۶]

۵) انقلاب صنعتی

یکی از مهمترین دوران ، و از مهمترین دلایل رشد فزاینده غرب، بروز انقلاب صنعتی در غرب بود که این تمدن را از تمدن های دیگر به خوبی متمایز می کند؛ انقلابی که ننیجه اش در همه زمینه ها موازنه قدرت، علم، اقتصاد و…را به سمت غرب تغییر داد. و با تعمق در تحولات این دوره به این نتیجه می‌رسیم که علم و صنعت باهم، پایه های یکدیگر را برای پیشرفت ساختند.
انقلاب صنعتی تحولی فن‌آورانه و صنعتی و اجتماعی بود که در سده ۱۸م در انگلستان به آرامی آغاز شد. صنعتی شدن، در اصل به تغییر از کشاورزی به عنوان هدف اولیه کار آدمی و شیوه اصلی ایجاد ثروت به ماشینی شدن تولید کالاها در کارخانه انجامید. در نتتیجه، شیوه ای تازه از بقای آدمی شروع به شکل گرفتن کرد، یعنی تمدن صنعتی، ونوع آدمی همراه با آن به دوران تاریخی تازه ای قدم نهاد.^[۲۶۷] تولید ماشینی شد، و نیروی آن از ماشین هایی با سوخت فسیل تامین گردید؛ صنعتی شدن در کشاورزی بسیاری نقاط انقلاب ایجاد کرد؛ تغییر ساختار گسترده جوامع، طبقه هاای کاملا تازه ای از مالکان ، کارگران، مدیران، رهبران سیاسی و مصرف کنندگان به بار آورد^[۲۶۸]
پیشرفت تکنیکی در قرن ۱۹ چنان سریع انجام می شد که به نقل ویل دورانت، در این دوران « تمام کارخانه داران از خود اختراعی دارند و روزانه سرگرم بهبود اختراعات دیگران هستنذ»^[۲۶۹] منابع جدیدی برای تولید نیروهای عضله انسان و حیوانات یکی پی از دیگری کشف شدند و روش های تولید انبوه نیز روز به روز ترقی کرد و زمینه رشد هر چه بیشتر اقتصادی اروپا و کشورهای صنعتی را از قرن ۱۸ به بعد را فراهم کرد.

۶) تربیت نیروهای ماهر

از مهمترین تاثیرات رشد اقتصادی و علمی، توسعه شهر نشینی و مدنیت در غرب بود و از سوی دیگر تداوم رشد اقتصادی و انقلاب صنعتی نیاز به نیروهای تحصیل کرده و تحقیقات علمی داشت. لذا یک همگرایی ای بین بازار کار و نیروهایی که دانشگاه باید تربیت می کرد به وجود آمد، دانش پژوهان که فرصت های شغلی خود را در گرو آموزش های پیشرفته می دیدند، انگیزه های بیشتری برای تحصیل پیدا کردند و منافع متقابل اقتصاد و آموزش علوم طبیعی سبب شد تا سرمایه کافی برای تحقیقات و آموزش های علمی فراهم آید.
امپراتوری‌های قدرتمند و طبقات مرفه با دیدن تاثیر علوم مختلف در زندگی، به خاطر علایق یا رقابت های اشرافی به حمایت از دانشمندان و مراکز علمی می پرداختند. بدین گونه بود که ثروتمندان هزینه ها را متقبل شدند و دانشجویان متخصص شدند و در کارهای دارای تخصص مشغول به کار شدند.
طبقه بورژوازی یا طبقه متوسط در اروپا، که به برکت تحولات اقتصادی دارای ثروت و مکنت شده و در تحولات بعدی اروپا نقش موثری را ایفا کرد.این طبقه در برابر اقتدار اشراف سنتی و روحانیون به مبارزه ای تدریجی پرداخت و در همه تحولات اروپای جدید به صورت موثری حضور یافت وسرانجام نظام سلطنتی را به نظام جمهوری تبدیل کردو زمینه را برای حضور مستمر خود در همه مشارکت ها را فراهم کرد. همچنین باید گفت، ثروت این دسته در اروپا موجب تضعیف نقش دین و کلیسا در جامعه غربی شد ودر نتیجه تمرکز به روی آموزش های مذهبی جای خود را به تدرج به حمایت از علوم طبیعی سپرد.^[۲۷۰]

اهداف نظام آموزشی غرب

مغرب زمین با توجه با دیدگاه عقل گرایی صرف به امور، و به کاربردن عقل در راستای اهداف اومانیستی، از آموزش جز پیدا کردن راه های هر چه بهتر و بیشتر در راه استیلای عقلی به جهان هدفی نداشت؛ و همه مکاناتش را برای رسیدن به این خواسته ها به کار گرفت.
الف- آموزش و پرورش همگانی
از اهداف اولیه تعلیم در غرب آزادی انسانها برای تحصیل در هر مقطعی است. لذا طبق این شعار هر کدام از مغرب زمین برای کسب مدارج علمی بدون محدودیت، به دانگاهها هجوم آوردند.با توجه به تاکید تفکر لیبرالیستی درباره برابر دانستن انسان ها در برخورداری از حقوق اساسی شان، همه افراد در جامه لیبرال باید از حق تعلیم و تربیت رسمی و بدون تبعیض برخورددار بشند. پس برای رسیدن به ان هدف باید فرصت های برابری برای همه فراهم شود تا بتوانند استعدادهای خویش را شکوفا کنند.^[۲۷۱]
ب- آموزش عملی و کاربردی
بعد از انقلاب صنعتی در غرب، گویا همه ازعلم، در غرب چیزی را می‌خواهند که بتوان از آن استفادۀ عملی کرد؛ بنابراین بسیاری از اهالی مغرب زمینۀ آموزشی‌ای را ارزشمند و قابل پذیرش می دانستند که جنبه عملی و کاربردی داشته باشد و فرد را برای موفقیت در زندگی فردی و توانایی ایفای نقشی مستقل در جامعه آماده کند. بنابراین ایده‌گیری عقیدتی و نظری که فاقد کاربرد عملی و شغلی در زندگی باشد، در اولویت نخواهد بود. و در این راستا بود که تاکنون دانشگاه ها در غرب با نیاز سنجی هایی که از وضعیت شغل و نیازهای تخصصی آینده بعمل می اوردند نیرهی فکری و کاری برای آن شغل و حرفه ها به وجود می‌آورند
به قدری در زمینه آموزش های کاربردر اهتمام داشته و دارند که دانشگاهها هم رتبه بندی می شوند و دانشگاههایی که کارهای بهتری اراده می دهند دانشجویان بهتری را هم از خیل داوطلبان می توانند انتخاب کنند.
ناگفته پیداست، امروزه‌ دانشگاهای غربی همیشه رتبه‌های بالای نظر سنجی‌ها را از لحاظ کیفیت‌های گوناگون علمی در اختیار دارند و با تربیت نیرروهای متخصص سعی در هر چه کاربردی‌تر کردن علوم برای ایجاد تحول در تمدن و اجتماعشان دارند.

فرازآوری با جریان پیوسته گاز^[۱]
فرازآوری با جریان منقطع گاز^[۲]
در فرازآوری با جریان پیوسته، گاز با فشار نسبتا زیاد به درون ستون سیال داخل چاه تزریق می­ شود. این گاز تزریقی به سیال درون چاه اضافه میشود تا به وسیله یک یا چند مورد از مکانیزم­ های زیر سیال را به سطح زمین برساند:(API 1994)
کاهش دادن چگالی و وزن ستون سیال به صورتی که اختلاف فشار بین چاه و مخزن افزایش پیدا کند.
انبساط گاز تزریقی به نحوی که وزن ستون سیال روی سازند بیشتر کاهش پیدا کند و اختلاف فشار بین چاه و مخزن بیشتر شود.
جابجایی لخته­های^[۳] مایع درون چاه به وسیله حباب­های بزرگ گاز تزریقی که مانند پیستون عمل می­ کنند.
در طراحی فرایند فرازآوری با جریان پیوسته گاز، دو پارامتر مهم وجود دارند. این دو پارامتر نرخ تزریق گاز و عمق تزریق گاز هستند. در طراحی این فرایند باید به موارد زیر دقت شود:(Bellarby 2009)
محدودیتی برای میزانی که می­توان فشار ته چاهی را کاهش داد و در نتیجه اختلاف فشاری که می­توان به مخزن اعمال کرد وجود دارد. به طور کلی گرادیان فشار مینیمم به ندرت کمتر از ۱۵/۰ پام بر فوت می­ شود.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

هر چقدر نقطه تزریق پایین تر انتخاب شود، می­توان فشار ته چاهی را بیشتر کاهش داد. در عمق­های کم در چاه، یک فرازآوری گاز طبیعی بر اثر جداشدن گاز از نفت اتفاق می­افتد.
یک مقدار بهینه برای نرخ تزریق گاز وجود دارد. این مقدار معمولاً حدود ۴ میلیون فوت مکعب استاندارد در یک روز است. تزریق مقدار بیشتری گاز باعث می­ شود فشار هیدرواستاتیکی کاهش پیدا کند اما اصطکاک را افزایش می­دهد. در نرخ­های تزریق گاز بیشتر از نرخ بهینه، تولید چاه کاهش پیدا می­ کند زیرا میزان تأثیر منفی که افزایش تزریق گاز به دلیل ایجاد اصطکاک بر جای می­ گذارد از میزان تأثیر مثبتی که در کاهش چگالی سیال چاه دارد، بیشتر است. بنابر این به بیان دیگر یک نسبت گاز به مایع بهینه برای رساندن نرخ تولید چاه به حداکثر وجود دارد.
در شکل ۱-۱ شمای کلی یک فرایند فرازآوری با جریان پیوسته گاز دیده می­ شود.(Bellarby 2009)

شکل ۱- ۱: شمای کلی و مرحله به مرحله فرازآوری با جریان پیوسته گاز (Bellarby 2009)
اگر فشار مخزن کم باشد یا چاه با نرخ بسیار کم تولید کند، از روش فرازآوری با جریان منقطع استفاده می­ شود. در این روش گاز به صورت منقطع به چاه تزریق می­ شود. چون نرخ تولید از مخزن کم است ابتدا زمان کافی برای انباشته شدن یک ستون سیال در چاه، در نظر گرفته می­ شود. سپس با تزریق گاز با فشار زیاد به درون چاه و زیر ستون سیال، سیال به سمت بالا رانده شده و تولید می­گردد. این فرایند شبیه شلیک یک گلوله از لوله یک تفنگ بر اثر فشار گاز ایجاد شده پشت آن است. مدت زمان بین دو تزریق گاز متوالی به زمان لازم برای تجمع نفت در چاه
و تشکیل ستون سیال وابسته است. طول مرحله تزریق گاز نیز با توجه به زمان لازم برای تولید ستون سیال مشخص می­ شود.(API 1994)
در طراحی سیستم فراز آوری با گاز عوامل زیادی باید در نظر گرفته شوند تا عملکرد سیستم مطابق با میزان توان مخزن برای تولید نفت باشد. گام­های اساسی در امکان سنجی، طراحی و اجرایی کردن سیستم فرازآوری با گاز به شرح زیرند: (Forero et al. 1993)
مشخص کردن رفتار مخزن و جمع آوری داده ­های مورد نیاز برای طراحی فرازآوری با گاز
انجام مطالعات امکان سنجی فرازآوری با گاز (و مقایسه این روش با سایر روش­های فرازآوری مصنوعی)
طراحی چاه و امکانات مورد نیاز
طراحی سیستم فرازآوری با گاز و جزئیات تکمیل چاه
مدیریت تولید و بهینه­سازی
از مهمترین ابزارهای مورد نیاز در مطالعات مربوط به امکان سنجی، طراحی و اجرایی کردن سیستم فرازآوری با گاز، نرم افزارهای شبیه ساز عملکرد چاه هستند. خروجی این نرم­افزارها که بر اساس معادلات ارائه شده برای پیش بینی رفتار جریان­های چند فازی طراحی شده اند، معمولاً پروفایل فشار در چاه و نرخ تولید است. بیشتر شبیه سازهای عملکرد چاه که تا کنون ارائه شده اند بر اساس مدل نفت سیاه^[۴] عمل میکنند که فقط سه فاز جدا از هم نفت، گاز و آب را در نظر می­گیرد. در این شبیه سازها ترکیب نفت و گاز در طول چاه ثابت در نظر گرفته می­ شود. در مدل نفت سیاه گاز امکان حل شدن در نفت را دارد اما ویژگی­های هر فاز مانند چگالی، گرانروی و حجم مخصوص از روابط تجربی ارائه شده، به عنوان تابعی از دما، فشار و جرم ویژه به دست می­آیند. با توجه به اینکه سیال جاری در چاه ترکیبی از اجزای مختلف است و از آنجا که تأثیر تغییرات ترکیب فازها در این شبیه سازها در نظر گرفته نمی­ شود، به نظر می­رسد دقت این شبیه سازها در حالت­هایی که تغییرات شدید فشار و دما وجود داشته باشد، سؤال برانگیز است.
در این پژوهش یک نرم افزار برای شبیه سازی فرایند فرازآوری با گاز بر اساس یک مدل چاه جدید تهیه شده است. هنگامی که در فرایند فرازآوری با گاز تغییرات زیاد دما در طول چاه و یا تغییر ترکیب گاز تزریقی وجود داشته باشد، استفاده از شبیه سازهای موجود که بر اساس مدل نفت سیاه کار می­ کنند با خطای زیادی همراه است. بنابراین برای انجام مطالعه بر روی تأثیر دما و ترکیب گاز تزریقی بر عملکرد فرازآوری با گاز، یک نرم افزار شبیه ساز عملکرد چاه که تحت این شرایط دقت مطلوبی داشته باشد مورد نیاز است.

فصل دوم: مروری بر تحقیقات گذشته

۲-۱-مدل­های جریان دو فازی و انتقال حرارت در چاه

برای شبیه­سازی فرایند فرازآوری با گاز در یک چاه نفتی، در اولین گام لازم است جریان چند فازی در چاه مدلسازی شود. تا کنون روابط زیادی برای مدلسازی جریان چند فازی و انتقال حرارت در چاه ارائه شده ­اند.

۲-۱-۱- روابط تجربی

به دلیل پیچیدگی مطالعه جریان­های چند فازی، در اولین مدل­های ارائه شده، از معادلات تجربی برای حل مسائل مربوط به آن استفاده می­شد. معادلات تجربی هر کدام برای منظوری خاص و بر اساس تعداد محدودی داده به دست آمده اند، بنا بر این هر کدام در یک دامنه خاص کاربرد دارند و برای استفاده از آن ها در یک دامنه وسیع، محدودیت وجود دارد. . معادلات تجربی زیادی برای محاسبه افت فشار در خطوط لوله قائم ارائه شده اند. این معادلات را می­توان به سه دسته مختلف تقسیم کرد.
دسته اول معادلاتی هستند که لغزش بین فازها و رژیم جریان سیال را در نظر نمی­گیرند.(Poettman and Carpenter 1952, Baxendell and Thomas 1961, Fancher Jr and Brown 1963) تنها تفاوت روابط ارائه شده در این دسته نحوه محاسبه ضریب اصطکاک جریان دو فازی است. پوتمن و کارپنتر (Poettman and Carpenter 1952) در سال ۱۹۵۲ یک رابطه تجربی بر اساس داده ­های میدانی ۴۹ چاه تولید کننده مخلوط نفت، آب و گاز پیشنهاد کردند. در این روابط از افت فشار ناشی از شتاب سیال صرف نظر شده است. بکسندل و توماس (Baxendell and Thomas 1961) در سال ۱۹۶۱ یک رابطه تجربی جدید برای تصحیح ضریب اصطکاک جریان دو فازی برای سرعت­های بالای جریان ارائه نمودند. در سال ۱۹۶۳ فنچر و براون (Fancher Jr and Brown 1963) روابط تجربی مختلفی را برای محاسبه ضریب اصطکاک جریان دو فازی بر حسب میزان تغییرات نسبت گاز به نفت پیشنهاد کردند.
دسته دوم معادلات لغزش بین فازها را در نظر می­گیرند اما رژیم جریان سیال را در نظر نمی­گیرند. رابطه تجربی هاگدورن و براون (Hagedorn and Brown 1965) که در این دسته قرار میگیرد در سال ۱۹۶۵ بر اساس اطلاعات عملی مربوط به یک چاه آزمایشی به عمق ۱۵۰۰ فوت به دست آمد.
و بالاخره دسته سوم، معادلاتی هستند که لغزش بین فازها و رژیم جریان سیال را در نظر می­گیرند. (Duns Jr and Ros 1963, Orkiszewski 1967, Aziz and Govier 1972, Chierici et al. 1974) روابط دانس و راس (Duns Jr and Ros 1963) نتیجه یک مطالعه آزمایشگاهی همه جانبه است. در این روابط مقدار مایع تجمع یافته و تغییرات فشار جریان محاسبه می­ شود. در سال ۱۹۶۷ ارکیزوسکی(Orkiszewski 1967) با بررسی روابط تجربی مختلف با بهره گرفتن از ۱۴۸ داده میدانی نتیجه گرفت هیچ روشی از روش­های موجود به تنهایی نمی­تواند در همه رژیم­های جریان دقت کافی داشته باشد. او پیشنهاد کرد برای رژیم جریان مه آلود از روابط دانس و راس (Duns Jr and Ros 1963) برای رژیم جریان حبابی از روش گریفیس و والیس (Griffith and Wallis 1961) و برای رژیم جریان لخته­ای از روش اصلاح شده گریفیس و والیس (Griffith and Wallis 1961) استفاده شود. در سال ۱۹۷۴ چیریچی و همکارانش (Chierici et al. 1974) اصلاحیه ای برای محاسبات رژیم جریان لخته­ای در روش ارکیزوسکی ارائه کردند.

۲-۱-۲- مدل­های مکانیکی

از مدل­های دیگری که برای محاسبه گرادیان فشار در لوله­های با جریان چند فازی گسترش پیدا کرده است، مدل­های مکانیکی^[۵] است. این معادلات بر اساس فرضیات فیزیکی ساده شده مانند قانون بقای جرم و انرژی نوشته شده اند. برای اینکه عملکرد جریان چند فازی در یک چاه مدلسازی شود باید پارامتر­هایی از قبیل فشار، دما، سرعت و حجم اشغالی توسط هر فاز مورد استفاده قرار بگیرند. در جریان­های چند فازی سطح تماس فازهای مختلف، شکل­های متفاوتی به خود می­گیرند که به عنوان الگوهای جریان^[۶] شناخته می­شوند.(Chen 2001) تشکیل یک الگوی جریان خاص به شرایط فشار، جریان و شکل لوله ای که سیال در آن جریان دارد وابسته است و یکی از مهمترین ویژگی­های جریان دو فازی است.(Hasan and Kabir 1988)
توسعه مدل­های مکانیکی از کارهای تیتل و همکارانش (Taitel and Dukler 1976, Taitel et al. 1980) آغاز شد. آنها در نتیجه پژوهش­هایشان مکانیزم­ های فیزیکی را که تغییر الگو­های جریان را کنترل می­ کنند، توضیح دادند. تا کنون مدل­های مکانیکی زیادی ارائه شده اند. روابط مکانیکی اوزون و همکاران (Ozon et al. 1987) ، حسن و کبیر (Hasan and Kabir 1988) و انصاری و همکاران (Ansari et al. 1994) برای مدل سازی جریان­های دو فازی در لوله های عمودی ارائه شده اند. پتالاس و عزیز (Petalas and Aziz 1998) و گومز و همکاران (Gomez et al. 2000)مطالعات عمومی تری بر روی مدلسازی مکانیکی جریان­های چند فازی منتشر کردند.
تشخیص این که یک رابطه جزء روابط تجربی است یا مکانیکی کار آسانی نیست زیرا معمولاً ترکیبی از دو روش برای به دست آوردن یک رابطه برای مدل سازی جریان چند فازی، استفاده می­ شود.(Yahaya and Al Gahtani 2010)

۲-۱-۲-۱- مدل­های همگن و جریان رانده

نوعی از معادلات مکانیکی که برای مدل سازی جریان های چند فازی استفاده می­شوند، مدل­های همگن^[۷] هستند. در این مدل ها فرض می­ شود یک فاز به جای سیال چند فازی وجود دارد که دارنده ویژگی های ترکیب چند فازی جاری در لوله است. مدل های همگن می­توانند لغزش بین فاز ها را نیز در نظر بگیرند.(Shi et al. 2005) به این دسته از معادلات که سرعت مخلوط فازها را با یک رابطه خطی به سرعت فاز گاز و مایع مرتبط می­ کند، مدل های جریان رانده^[۸] می­گویند.

۲-۱-۲-۲- مدل­های دو سیالی یا چند سیالی

نوع دیگری از مدل های مکانیکی که در مقالات ارائه شده اند، مدل های دوسیالی^[۹] یا چند سیالی^[۱۰] نام دارند. در این مدل ها معادلات مومنتم جداگانه برای مایع، گاز و قطرات معلق نوشته می­شوند و لغزش و نیروهای بین فازها نیز در نظر گرفته می­شوند. در شبیه ساز تجاری OLGA از این مدل استفاده شده است.(Benediksen1991)

۲-۱-۳- مدل­های انتقال حرارت در چاه

در دهه­های اخیر مدل های زیادی برای مدلسازی انتقال حرارت در جریان های چند فازی ارائه شده اند. این مدل ها هم شامل روش های تحلیلی و هم شامل روش های عددی هستند. اولین مدل که یک مدل تحلیلی است توسط ریمی (Ramey Jr 1962) ارائه شد. با در نظر گرفتن جریان یک فازی، مدل ریمی دما را در چاه به عنوان تابعی از عمق و زمان محاسبه می­ کند. مدل ریمی به دلیل در نظر نگرفتن انرژی جنبشی و اصطکاک و همچنین فرض تک فازی بودن جریان محدودیت هایی دارد. حسن و کبیر (Hasan et al. 2002) و حسن و همکاران (Hasan et al. 2005) با دو فازی در نظر گرفتن جریان و اضافه کردن انرژی جنبشی و اثر ژول-تامسون این مدل را عمومی­تر کردند.

۲-۲- شبیه سازی هم زمان چاه و مخزن

تا کنون چندین مدل عددی برای مدلسازی جریان و انتقال حرارت در چاه، که مخزن و چاه را به طور همزمان در نظر گرفته اند، ارائه شده است. این مدل ها شامل معادلات موازنه جرم برای فازهای گاز، نفت و آب ، یک معادله موازنه انرژی و یک رابطه برای محاسبه افت فشار در چاه هستند. استون و همکاران (Stone et al. 1989) در سال ۱۹۸۹ بر اساس مدل نفت سیاه معادلاتی را ارائه کردند که در آن سیستم از دو شبه جزء^[۱۱] گاز و نفت و جزء آب تشکیل شده است. در این مدل چاه و مخزن به صورت همزمان شبیه سازی شده اند. این امر با تقسیم کردن چاه به چند قسمت و حل کردن معادلات چاه به صورت ضمنی^[۱۲] همراه با معادلات مخزن امکان پذیر شده است. مدل استون و همکاران(۱۹۸۹) (Stone et al. 1989) یک مدل نفت سیاه سه فازی سه جزئی است که در آن رژیم های جریان بر اساس داده های تجربی به چهار دسته لایه ای^[۱۳]، حبابی^[۱۴]، لخته ای^[۱۵] و مه^[۱۶] تقسیم بندی شده اند.
دومین مدل استون و همکاران (Stone et al. 2002) در سال ۲۰۰۲ نهایتا به صورت یک نرم افزار تجاری ارائه شد. این مدل می ­تواند چاه و مخزن را به صورت یک سیستم ترکیبی^[۱۷] هم دما^[۱۸] یا یک سیستم نفت سیاه با تغییرات دما در نظر بگیرد. در این مدل برای محاسبات هم دما یک معادله مکانیکی که لغزش بین فاز ها را در نظر می­گیرد استفاده شده است. در محاسباتی که تغییرات دما در نظر گرفته می­ شود از لغزش بین فاز­ها صرف نظر شده است.
پور افشاری و همکاران (Pourafshary et al. 2009) در سال ۲۰۰۹ یک شبیه ساز مخزن-چاه را ارائه کردند که بر اساس یک مدل ترکیبی عددی که تغییرات دما را در نظر میگیرد محاسبات خود را انجام می­دهد. آن ها لغزش بین فاز گاز و مایع را در نظر گرفتند اما از لغزش بین فازهای مایع صرف نظر کردند.
لیوسکو و همکاران (Livescu et al. 2010) با اضافه کردن جمله مشتق نسبت به زمان به معادلات موازنه جرم و انرژی، تجمع را نیز در این معادلات در نظر گرفتند. این جملات زمانی مهمند که جریان در چاه ناپایدار^[۱۹] است.

۲-۳- بررسی اثر فرض تعادل بین فازها در محاسبات جریان­های چندفازی

در یک چاه نفت یا یک خط لوله که جریان چندفازی از آن می­گذرد، فازهای مختلف در تماس با یکدیگر حرکت می­ کنند. به این ترتیب بین این فازها انتقال جرم اتفاق می­افتد. میزان انتقال جرم بین فازها به عوامل مختلفی از جمله میزان سطح تماس بین فازها و زمان تماس بستگی دارد. در صورتی که به فازها زمان کافی داده شود، فازها با هم به تعادل می­رسند. در این حالت می­توان میزان انتقال جرم بین فاز مایع و گاز را از محاسبات تعادل بخار-مایع محاسبه کرد. در بسیاری از جریان­های چندفازی فازها به سرعت در خط لوله حرکت می­ کنند و زمان لازم برای رسیدن به تعادل وجود ندارد. بنابراین در تحقیقات گذشته مطالعاتی برای بررسی امکان استفاده از روابط تعادلی و تأثیر سرعت فازها و لغزش بر ترکیب فازها انجام شده است. گلد (Gould 1974) در سال ۱۹۷۴ روابطی ارائه کرد که نشان می­دادند در حالتی که بین فازها لغزش وجود داشته باشد، ترکیب سیال جاری در یک خط لوله با ترکیب سیال درجای آن متفاوت است. این بدان معناست که لغزش بین فازها باعث می­ شود ترکیب سیال ورودی به یک خط لوله با ترکیب سیال هر نقطه دیگر خط لوله متفاوت باشد. به بیان دیگر به دلیل این که فاز گاز سریعتر از فاز مایع حرکت می­ کند در ابتدای خط لوله ماند مایع بیشتر از انتهای خط لوله است و ترکیب سیال ابتدای لوله سنگین­تر از انتهای آن است. در روابط گلد اگر چه تأثیر لغزش بین فازها بر ترکیب سیال درجای خط لوله در نظر گرفته شده است، اما فرض شده است که فقط سیال­های جاری در خط لوله با هم در تعادل هستند و ترکیب میزان مایع درجا در یک قسمت خط لوله همانند ترکیب مایع جاری در آن قسمت است.
در بیشتر مدلسازی های ترکیبی چاه که تاکنون انجام شده است، بین دو فاز تعادل در نظر گرفته شده است. در مدل های استون و همکارانش (Stone et al. 2002) و پورافشاری و همکارانش (Pourafshary et al. 2009) برای محاسبه خواص سیالات درون چاه، از محاسبات تعادل بخار-مایع استفاده شده است. در مدل پورافشاری و همکارانش با وجود این که برای به دست آوردن چگالی مایع و گاز در هر قسمت خط لوله، از روابط تبخیر آنی استفاده شده است، در معادلات موازنه جرم و موازنه انرژی، جملات مربوط به تغییر فاز در نظر گرفته نشده­اند.
در تعدادی از مطالعات اخیر اثر در نظر نگرفتن تعادل بین فازها بر نتایج مدلسازی چاه مورد بررسی قرار گرفته است. در سال ۲۰۰۸ میشل و سیوان (Michel and Civan 2008) یک مدل غیر هم دما در شرایط غیر تعادلی، برای چاه ارائه کردند. آن­ها اثر در نظر گرفتن و در نظر نگرفتن تعادل بین فازها را بر نتایج شبیه سازی مورد مطالعه قرار دادند و نتیجه گرفتند در نظر گرفتن تعادل بین فازها می ­تواند خطای قابل توجهی در توزیع فشار محاسبه شده در چاه ایجاد کند.

جمع

۸۹۲۱۹۳

۷۷۱۰۶۷

۶۷۷۲۰

۸۶۴۲۰

۴۹۴۲۱۴

۴۹۵۹۱

۲۴۸۰۹۵

۲۳۸۲۳۷

۲۸۴۷۵۳۷

۱۰۰

سهم

۳۱٫۳۳

۲۷٫۰۸

۲٫۳۸

۳٫۰۳

۱۷٫۳۶

۱٫۷۴

۸٫۷۱

۸٫۳۷

۱۰۰

_

جدول شماره (۲-۱) برآورد سفرهای روزانه شهروندان شهر اصفهان به تفکیک وسیله نقلیه و هدف سفر،سال ۱۳۸۷
در طی سالهای اخیر، شهر اصفهان با همه امتیازاتی که برای آن بر شمرده شد به سوی گسترش معابر، خیابان ها و بزرگراه های شهری به تبعیت از نقش اتومبیل محوری حرکت نموده است و کمتر به فضاهای پیاده، مسیرهای دوچرخه و یا سبز راه ها پرداخته شده است. (اپلیارد^[۹۷]،۱۳۸۲, ۷۶).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

بنابراین، در سال های اخیر متولیان مدیریت شهری در راستای حل بخشی از مشکلات ترافیکی و مقابله با آلودگی های زیست محیطی، سعی در ترویج فرهنگ پیاده روی و دوچرخه سواری نمودند که از جمله این اقدامات می توان به طراحی مسیرهای ویژه دوچرخه سواری در شهر اصفهان اشاره نمود (مهندسین مشاور راه های طلایی،۲,۱۳۸۵) .
شهر اصفهان با حجم بالا و تراکم زیاد جمعیت به عنوان یکی از کلان شهرهای ایران محسوب می شود که در صدد است تا با راه اندازی مترو (در آینده نزدیک) و دوچرخه سواری، ترافیک شهری و مشکلات ناشی از آن را کاهش دهد. هدف از ایجاد این مسیرها در بافت تاریخی شهر کاهش ترافیک شهری و افزایش استفاده از دوچرخه و رونق گردشگری با دوچرخه است. تعداد سفرهای انجام شده در اصفهان که از نظر مسافت طی شده در محدوده ۱ تا ۲ کیلومتر هستند در طول روز ۱۷۱۰۰ مورد در سال ۱۳۸۵ است و با توجه به رقم ارائه شده توسط مشاورین درسال ۱۳۷۸که حدودا ۱۵۰۰۰ سفر در روز می باشد می توان به این نتیجه رسید که سفرهایی که در محدود ۰ تا ۵ کیلومتر هستندکاملا قابلیت تبدیل به یک مد قدرت مند حمل و نقل را دارا می باشند (همان, ۱۲).
در جدول شماره (۲-۲) وضعیت عمومی ایستگاه های دوچرخه شهر اصفهان نشان داده شده است.
جدول شماره (۲-۲) وضعیت عمومی ایستگاههای دوچرخه شهر اصفهان (توزیع جغرافیایی در مناطق چهارده گانه)

ردیف

نام ایستگاه

منطقه شهرداری

تعداد دوچرخه موجود(سالم)

خروجی دوچرخه در روزهای غیر تعطیل

خروجی دوچرخه در روزهای تعطیل

رده سنی غالب استفاده کنندگان

تفاوت نسخ با تخصیص

نسخ: رفع حکم سابق از تمامی افراد موضوع
تخصیص: رفع حکم سابق از بعضی افراد موضوع

ناسخ و منسوخ اختلاف تباینی دارند
عام و خاص جمع عرفی دارند

در عین اختلاف در تعابیر، هر دو دانشمند، دیدگاه یکسان دارند

تفاوت نسخ با بداء

نسخ در تشریعیات و بداء در تکوینیات است

نسخ در تشریعیات و بداء در تکوینیات است، بداء نسبت به خدا، ابداء است

در عین اختلاف در تعابیر، هر دو دانشمند، دیدگاه یکسان دارند

جمع‏بندی دیدگاه‌های آیت‌الله معرفت و آیت‌الله جوادی آملی در بحث «نسخ»
تعریف هر دو دانشمند از نسخ، در عین اختلاف در تعابیر، یکسان است. آیت‏الله معرفت، نسخ در شرایع الهی را ظاهری می‌داند، نه واقعی. ایشان در ابتدا قائل به نسخ حکم در برخی آیات بودند، اما در تألیفات آخر خود، همه را جزء نسخ مشروط دانسته، که این در واقع نسخ نیست، بلکه متناسب با شرایط تغییر می‌کند. اما آیت‏الله جوادی آملی، نسخ مصطلح را مربوط به شریعت و منهاج دانسته و با نفی نسخ در آیات قرآن، بازگشت روح نسخ در قرآن را به تخصیص ازمانی می‌داند.
آیت‏الله معرفت، نسخ و بداء را یکسان می‌داند، جز آن‌که نسخ در تشریعیات است و بداء در تکوینیات. از نظر آیت‏الله جوادی آملی، نسخ نسبت به خدا، بیان حکم است و نسبت به بندگان، رفع حکم، و بداء نسبت به بندگان، بداء (ظهور پس از خفاء)، و نسبت به خدا، ابداء (إظهار پس از إخفا) است.
پیشنهاد تحقیق
-به نظر می‏رسد برای تعمیق تحقیق، مناسب است که متغیرهای قابل مقایسه را محدود نموده به بررسی تطبیقی آراء دو دانشمند درباره‏ی یکی از مباحث علوم قرآنی پرداخته شود؛ به‏طوری که نمونه‏ها و مثال‏ها هم ذکر و مقایسه شود.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

-بررسی تطبیقی آراء علوم قرآنی دانشمندانی که آثارشان جزء منابع کارشناسی ارشد می‌باشد، منبعی مفید در اختیار دانشجویان قرار می‎دهد.
منابع و مآخذ
۱-قرآن کریم، ترجمه‌ی محمدمهدى فولادوند، تحقیق هیئت علمى دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى)، تهران‏، دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى)، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق.‏
۲-قرآن کریم، ترجمه‌ی ناصر مکارم شیرازی، تحقیق و بررسی ححج‌الإسلام محمدرضا انصاری محلاتی و سید محمدمهدی برهانی و علی کرمی و محمد مروی، قم، مرکز نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
۳-علی‌بن‌ابی‌طالب۸، نهج البلاغه.
۴-آلوسی، سیدمحمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، تحقیق على عبدالبارى عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه،‏ چاپ اول، ‏۱۴۱۵ق‏.
۵-ابن‌اثیر، مجدالدین مبارک، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، بیروت، مکتبه العلمیه، بی‌تا.
۶-ابن‌تیمیه، مجموعه الرسائل الکبری، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، الطبعه الثانیه، ۱۳۹۲ق.
۷-ابن‌رشد، فلسفه‌ ابن‌رشد، منشورات دارالآفاق الجدیده، بیروت، ۱۴۰۷ق.
۸-ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمدبن‌علی، متشابه القرآن و مختلفه، تحقیق علامه شهرستانی، قم، انتشارات بیدار، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
۹-ابن‌عربى، ابوعبدالله محی‌الدین محمد، تفسیرابن‌عربى‏، تحقیق سمیر مصطفى رباب‏، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ اول، ‏۱۴۲۲ ق.‏ ‏
۱۰-ابن‌فارس، مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمدهارون، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیه، الطبعه الاولی، ۱۳۶۸ش.
‏۱۱-ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الصاد، ۱۴۱۰ق.
۱۲- ابوزید، نصرحامد، معنای متن، ترجمه‌ی مرتضی کریمی‏نیا، چاپ اول، تهران، انتشارات طرح نو، ۱۳۸۰ش.
۱۳-ازهری، محمد، تهذیب اللغه، تحقیق عبدالسلام هارون، محمدعلی نجار، بی‌تا، بی‌جا.
۱۴-اندلسی، ابوحیان محمدبن‌یوسف، البحر المحیط، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۰ق.
۱۵-بابایی، علی‌اکبر، روش شناسی تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
۱۶-………………………، تأویل قرآن، مجله‌ی معرفت، شماره‌ی۶، صص۴۴ـ ۴۹، بی‏تا.
۱۷-بلاغى نجفى، محمدجواد، آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن‏، تحقیق ‏واحد تحقیقات اسلامى بنیاد بعثت، قم، بنیاد بعثت‏، ۱۴۲۰ق‏.
۱۸-بهرامی، محمد؛ سجادی، سیدابراهیم، آشنایی با دانش اسباب نزول ۲، مجله‌‌ی پژوهش‌های قرآنی، شماره‌ی‌۲، تابستان۱۳۷۴، ۳۰صفحه(۳۵ تا ۶۴).
۱۹-……………………………………………..، نقد و بررسی کتاب‌های اسباب نزول ۲، مجله‌‌ی پژوهش‌های قرآنی، شماره‌ی‌۲، تابستان۱۳۷۴، ۳۲صفحه(۱۲۵ تا ۱۵۶).
۲۰-بیات مختاری، ماشاء‌الله، تأویل و آیات محکم و متشابه، مجله‌‌ی پژوهش‌های قرآنی، شماره‌ی۳۱٫
۲۱-پیروزفر، سهیلا، دیدگاه‌های آیت‌الله معرفت درباره‌ی اسباب نزول، مجله‌ی بینات، شماره‌ی۷۱، سال هیجدهم، ۱۳صفحه(۱۳۸ تا ۱۵۰).