پیشینه پژوهش:
طی بررسی های انجام شده در زمینه موضوع، پژوهشی که تامین مالی خارج از ترازنامه را بررسی کرده باشد در ایران یافت نشد. تنها موردی که در ایران می تواند به آن اشاره کرد مقاله ای تحت عنوان «تامین مالی برون ترازنامه ای ؛ رویکرد مقایسه ای» مقاله ای است که در مجله حسابدار شماره ۱۸۲ در اردیبهشت ۱۳۸۶ توسط آقایان دکتر محسن دستگیر و غلامرضا سلیمانیان تحریر شده است.
تحقیقات خارجی:
طی بررسیهای به عمل آمده تحقیقات صورت گرفته در خارج از ایران عمدتاً در پاسخ به سه سوال زیر بوده است:
۱- دلائل استفاده از تامین مالی خارج از ترازنامه توسط شرکتها
۲- وسعت شیوه های خارج از ترازنامه شامل امکان بکارگیری شرکتها با اهداف خاص
۳- آیا صورتهای مالی منتشر شده توسط شرکتها بطور شفاف ترتیبات خارج از ترازنامه را منعکس می‌کند؟
الف- اولین پژوهش تحت عنوان اینکه آیا تامین مالی خارج از ترازنامه برای شرکتها ارزشی را به همراه می آورد توسط (لی و الورن) به صورت CASE STUDY در مورد شرکت VOLVO در محدوده زمانی ۱۹۹۹-۲۰۰۰ صورت گرفته است که نتیجه این پژوهش منجر به پاسخ مثبت در مورد سوال مطرح شده در عنوان پژوهش گردید.

ب- پژوهش بعدی توسط کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) تحت عنوان گزارش و پیشنهادات پیرو بخش ۴۰۱© از قانون ساربینزاکسلی مصوب سال ۲۰۰۲ کنگره آمریکا در مورد شیوه های مفاهیم ضمنی خارج از ترازنامه، شرکتها با اهداف خاص و شفافیت ارائه اطلاعات توسط شرکتها می‌باشد و بدین منظور کمیسیون مطالعه و گزارش در مورد شیوه های نسبتاً گسترده ای در رابطه با حیطه و مفهوم اصطلاح خارج از ترازنامه را آغاز کرد که شامل بررسی مجموعه متنوعی از شیوه های مورد استفاده تامین مالی خارج از ترازنامه توسط شرکتها و همچنین مفاهیم ضمنی اصطلاح خارج از ترازنامه بود.
این مطالعه از طریق تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده از پرونده های ۲۰۰ شرکت که شامل مجموعه کامل صورتهای مالی، گزارش هیئت مدیره به مجمع عمومی صاحبان سهام و گزارشات در مورد تجزیه و تحلیل وضعیت مالی و نتایج عملیات به بررسی وسعت شیوه های خارج از ترازنامه و چگونگی افشاء استفاده از این شیوه ها توسط شرکتها پرداخت.
نتایج حاصل حاکی از این بود که ۹۷ درصد از شرکتهای انتخاب شده از این نوع تامین مالی (خارج از ترازنامه) استفاده کرده اند، همچنین در پژوهش فوق مشخص شد که اکثر شرکتهای استفاده کننده از تامین مالی خارج از ترازنامه اقدام به افشای مناسب این نوع از تامین مالی در گزارشهای رسمی و قانونی خود نمی کنند.
۱-۲-۱۰ نتیجه گیری:
اولین مقاله در مورد موضوع تامین مالی خارج از تراز نامه در سال ۱۹۸۰ توسط انجام حسابداران قسم خورده انگلستان و ولز (ICAEW) متنشر شد که متعاقب آن انجمن در پاسخ به انتقادات وارده توسط حرفه حسابداری مقاله فنی (TR603) را دسامبر ۱۹۸۵ به عنوان یک مقاله به عنوان بحث منتشر کرد. در این مقاله انجمن بر این نکته تاکید داشت که اطلاعات ارائه شد در صورتهای مالـی می بایست براساس محتوا و واقعیت اقتصادی معاملات مورد توجه قرار گیرند و نه صرفاً شکل قانونی آنها مد نظر قرار گیرد.
بعد از مباحث ایجاد شده در مورد مقاله فنی TR603 کمیته استانداردهای حسابداری (ASC) دو پیش نویس در مورد موضوع منتشر کرد که معاملات خارج از ترازنامه را از جنبه مفهومی مورد ملاحظه قرار داده بود. توجه پیش نویس ها بیشتر به بررسی امکان استفاده از اصول و قواعد در پیشنهاد برای تدوین تعدادی استاندارد برای اینگونه معاملات بود.
در سال ۱۹۹۰ هیئت استاندارهای حسابداری (ASB ) متن پیشنهادی گزارشگری معاملات شماره ۴ را منتشر کرد که مجدداً درباره محتوا و واقعیت اقتصادی معاملات یک واحد تجاری که باید در صورتهای مالی شرکتها منعکس شوند تاکید داشت. این محتوا باید به وسیله در نظر گرفتن همه جوانب و مفاهیم ذهنی یک معامله (یا یک سری از معاملات وابسته) مورد شناسایی قرار گیرد و معاملاتی که در عمل اثر تجاری دارند اهمیت بیشتری بدهد. جهت تعیین محتوا لازم است معاملاتی که منجر به افزایش یا کاهش دارایی و بدهیهای واحد تجاری می شوند در نظر گرفته شوند.
در سال ۱۹۹۴ هیئت استانداردهای حسابداری (ASB) بیانیه تحقیق مالی شماره ۵ تحت عنوان «گزارشگری محتوای معاملات» در ادامه مقالات قبلی منتشر کرد که به طور کلی بر محتوای معاملات گزارش شده در صورتهای مالی تاکید داشت و همچنین اثر اقتصادی معاملات شرکت در دارایی های تحصیل شده، بدهی ها، سود و زیان نیز مورد ملاحظه قرار گرفت.
بحث در مورد معاملات خارج از تراز نامه طی دهه ۱۹۹۰ در محافل علمی حرفه حسابداری کماکان ادامه داشت تا اینکه در اواخر سال ۲۰۰۱ با فروپاشی شرکت انرون وارد مرحله جدیدی شد و بحث بر سر این معاملات شکل جدی تری به خود گرفت تا جایی که منجر به تصویب قانون ساربینز اکسلی توسط کنگره آمریکا در سال ۲۰۰۲ شد که این قانون شرکتها ملزم به ارائه هرگونه اطلاعات در مورد این گونه معاملات کرد.
با توجه به اینکه تامین مالی خارج از تراز نامه (موضوع مورد بحث در این پژوهش) یکی از انواع معاملات خارج از تراز نامه است و نیز اینگونه معاملات دارای ساختار پیچیده و روش های متنوعی می‌باشد در این پژوهش به چند نوع از انواع معاملات منجر به تامین خارج از ترازنامه پرداخته شده است که شامل:
معاملات مربوط به شرکتهای فرعی و شبه فرعی با شرکت اصلی (مادر) و مباحث مربوط به نفوذ قابل ملاحظه و کنترل.
معاملات مربوط به سرمایه گذاری ها در ارزش ویژه سایر شرکتها و مباحث مربوط به تلفیق
معاملات مربوط به اجاره های بلند مدت و مباحث مربوط به مخاطرات و مزایای معامله
معاملات مربوط به فروش و اجاره آن از خریدار و مباحث مربوط به اجاره های عملیاتی و سرمایه ای
معاملات مربوط به فروش و توافقات باز خرید و مباحث مربوط به مخاطرات و مزایای معامله
معاملات مربوط به کالاهای امانی و و مباحث مربوط به مخاطرات و مزایای معامله
معاملات مربوط به نقل و انتقال دارایی های مالی با مشارکت های مداوم ومباحث مربوط به مخاطرات و مزایای معامله
در پایان همانطور که در فصل اول پژوهش بند ۱-۹ تحت عنوان محدودیت های پژوهش عنوان شده است به دلیل تنوع و پیچیدگی اینگونه معاملات کلیه روش های تامین مالی خارج از تراز نامه مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است، بلکه به رایج ترین و مهم ترین آنها پرداخته شده است.
فصل سوم
روش‌شناسی پژوهش‌(متدولوژی)
۱-۳ مقدمه
یک محقق پس از انتخاب و تعیین موضوع پژوهش باید به دنبال تعیین روش پژوهش باشد،.انتخاب روش پژوهش بستگی به هدفها و ماهیت موضوع پژوهش و امکانات اجرائی آن دارد، به عبارت دیگر هدف از انتخاب روش پژوهش آن است که محقق مشخص نماید چه شیوه و روشی را آغاز کند تا او را هر چه دقیق تر،آسانتر و سریعتر در دستیابی به پاسخ یا پاسخها برای پرسشهای تحقیقی مورد نظر یاری نماید. در این فصل ابتدا به بیان اهداف و روش این پژوهش و چگونگی انجام پژوهــــــش می پردازد ، سپس جامعه آماری انتخاب شده جهت انجام این پژوهش ، علت انتخاب این جامعه و نحوه گرد آوری اطلاعات می پردازد .در پایان نیز فرضیه های پژوهش ، متغیر های پژوهش وروش آماری مورد استفاده تشریح خواهند شد.
۲-۳ اهداف پژوهش :
با عنایت به مطالب ذکر شده در فصل اول و دوم اهداف پژوهش را می توان بشرح زیر خلاصه نمود:
۱-بررسی روش های مورد استفاده از تامین مالی خارج از تراز نامه توسط شرکتها .
۲-ارزیابی اینکه آیا حسابرسان مستقل قادر به تشخیص این نوع از تامین مالی در شرکتها هستند یا خیر؟
۳-تشخیص و معرفی روش های مالی موثر و مناسب در ارزیابی استفاده یا عدم استفاده از تامین مالی خارج از ترازنامه .
۴-ارزیابی تعدیلات اعمال شده در نسبتهای مالی قبل از احتساب تامین مالی خارج از ترازنامه و بعد از آن بر روی بدهیها و حقوق صاحبان سهام.
۳-۳ روش جمع آوری داده ها :
در این پژوهش سعی بر این است که امکان تشخیص (شناخت )استفاده از تامین مالی خارج از تراز نامه در شرکتها، توسط حسابرسان مستقل بررسی و ارزیابی شود.برای رسیدن به این مهم ،ابتدا شرکتهائی که از تامین مالی خارج از تراز نامه (در محدوده زمانی پژوهش ) استفاده کرده اند، با بهره گرفتن از گزارش حسابرسان مستقل بررسی و سپس ارقام مرتبط با این نوع تامین مالی استخراج شده و با بهره گرفتن از متغیرهای وابسته پژوهش (نسبتهای مالی )که در فصل دوم به تفصیل به آن پرداخته شده است ، نسبت به آزمون فرضیه ها می پردازد.
از آنجا که هدف کشف رابطه همبستگی بین نسبتهای مالی قبل از احتساب تامین مالی خارج از ترازنامه و بعد از آن است ،از بین نسبتهای مالی آنهائی که امکان محاسبه از طریق اقلام موجود در صورتهای مالی (ترازنامه) داشته ،انتخاب گردیده است که شامل نسبت جاری ،نسبت آنی (سریع)، نسبت نقدینگی ،نسبت کل بدهی و نسبت فزونی بدهیهای جاری بر دارائیهای جاری می باشد .
در گام بعدی جهت محاسبه این نسبتها با ورود اطلاعات به نرم افزار EXCEL نسخه۲۰۰۳ با بهره گرفتن از توابع این نرم افزار ،نسبتهای ذکر شده در هر سال برای شرکتهای منتخب محاسبه گردیدند که این نسبتها مبنای محاسبات آماری قرارگرفته اند .در مرحله بعد با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS نسخه ۱۱٫۵همبستگی نسبتهای مالی قبل از احتساب تامین مالی خارج از تراز نامه و بعد از آن در هر سال و برای تمامی شرکتهای منتخب محاسبه شد .
با توجه به مطالب عنوان شده می توان گفت این پژوهش از نوع تجربی در حوزه تحقیقات اثباتی حسابداری و مبتنی بر اطلاعات واقعی در صورتهای مالی و گزارش حسابرسان مستقل شرکتهاست .همچنین چون نتایج حاصل از پژوهش در فرایند استفاده از اطلاعات مالی و ارائه نسبتهای مالی کاربرد دارد ،لذا نوعی پژوهش کاربردی است .
۴-۳ قلمرو پژوهش:
قلمرو پژوهش از لحاظ مکانی ،زمانی و موضوعی بشرح زیر می باشد :
الف– قلمرو مکانی :شامل تمامی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بها دار تهران در تمامی صنایع می باشد.
ب-قلمرو زمانی : شامل یک دوره شش ساله از ابتدای سال ۱۳۸۰ لغایت پایان سال ۱۳۸۵ که اطلاعات مربوط به شرکتها استخراج و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند .
ج-قلمرو موضوعی :پژوهش حاضر نوعی از تامین مالی توسط شرکتها تحت عنوان تامین مالی خارج از ترازنامه ،روش های موجود و همچنین چگونگی تشخیص و شناخت استفاده از این نوع تامین مالی توسط حسابرسان مستقل می باشد .
۵-۳ جامعه آماری:
جامعه آماری بر اساس قلمرو پژوهش تعیین گردیده که شامل تمامی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد .علت انتخاب تمامی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مشخص نبودن استفاده یا عدم استفاده از تامین مالی خارج از ترازنامه در فاصله زمانی یاد شده می باشد .اطلاعات شرکتهای مورد بررسی به تفکیک سال در جدول صفحه بعد منعکس
می باشد.
جدول ۱-۲ اطلاعات مربوط به شرکتهای مورد بررسی در ارتباط با تامین مالی خارج ازترازنامه