آزادسازی صنعت واسطه گری مالی از طریق اعطای مجوز فعالیت در بازار به بازیگران خارجی، عامل مهم دیگری است که بر نقدشوندگی بازار اثر مثبت دارد. حضور واسطهگران خارجی و پیامد آن که افزایش تعداد بازیگران است، موجب افزایش رقابت و سرعت بازار میشود. نیاز احتمالی به رقابت با بازیگران جهانی، عامل اصلی آزادسازی خدمات واسطه گری در مالزی بوده است. مالزی دریافته است که وجود صنعت واسطه گری کارآمد تا حدی موجب افزایش نقدشوندگی بازار میشود. همچنین افزایش ارتباط جهانی واسطه گران موجب دسترسی به منابع نقدی بین المللی خواهد شد.
بنا بر اظهار پاسخدهندگان، مقامات ناظر بازارها به منظور افزایش بازیگران خارجی به آزادسازی نظام اعطای مجوز روی آوردهاند. تقریبا تًمامی پاسخدهندگان ادعا کردهاند که واسطهگران خارجی مجاز به مشارکت در بازارهایشان هستند، اگر چه به لحاظ مجوزدهی و راه اندازی فعالیت محلی یا الزامات مشارکت تفاوتهایی وجود دارد.
کشورهای اروپایی نیز تحت مقررات اتحادیه اروپا، آزادی راهاندازی و تغییر مکان فعالیتها را مجاز میدانند. همچنین برخی کشورها آزادیهای بیشتری را در اعطای مجوز در نظر گرفتهاند. به عنوان مثال کشور اسرائیل به شرکتهای مدیریت مشاوره سرمایه گذاری و صندوقهای سرمایه گذاری مشترک اجازه داده است که بدون اخذ مجوز محلی به ارائه محصولات و خدمات خود بپردازند.
اگرچه شواهد قوی مبنی بر وجود ارتباط روشن بین تاسیس شرکتهای خارجی و نقدشوندگی وجود ندارد، پاسخهای کلی حاکی از آن است که مشارکت خارجی میتواند به ارتقای استانداردها و مجموعه بازار کمک کند. همچنین اعتقاد بر این است که حضور بازیگران خارجی، موجب انتقال تجربه و نوآوری در توسعه محصولات و خدمات شرکتی میشود. پیشرفت در حوزه های مذکور در ضمین رشد و بلوغ بیشتر بازارهای داخلی مؤثر است. این امر در بلندمدت موجب افزایش دسترسی سرمایه گذاران و اعتماد به بازارهای نوظهور داخلی خواهد شد (همان منبع ، ۱۳۸۷ ، ۱۶ )^[۴۵].
۴-۲-۲-۲ دسترسی به بازار
همگام با رشد بازارهای نوظهور، بسیاری از این بازارها به منظور افزایش کارایی و دسترسی سرمایه گذاران به بازار سرمایه در جستجوی راه حلهای^[۴۶] فنی هستند. هدف اکثر این اقدامات، تسهیل ورود جریانهای سرمایه گذاری جهانی به بازار داخلی است. معمولاً به سرمایه گذاران نهادی و حرفهای که خواستار کنترل بیشتری بر معاملات خود هستند، توجه خاصی میشود. این امر مستلزم آن است که بورسها امکانات دسترسیهای ارائه شده به مشارکتکنندگان را، مجددا فًراتر از سیستم سنتی کارگزار-معاملهگر، سازماندهی کنند.
با جهانی شدن بازارها و افزایشرقابت، بورسها باید در کنار جذب سفارش از جوامع سرمایه گذاری بین المللی، موقعیت خود را نیز تثبیت کنند. بورسهای بازارهای نوظهور نیاز مبرمی به ایجاد مسیری کارا برای دسترسی سرمایه گذاران به بازارهایشان دارند. دسترسی مستقیم به بازار^[۴۷]، توسعه تکنولوژی پیوندافزار باز^[۴۸]و امکان دسترسی از راه دور از جمله ساز و کارهای مورد استفاده هستند.

کشورهای چین تایپه، لهستان و مالزی روش های دسترسی مستقیم به بازار و دسترسی از راه دور را مؤثر دانستهاند. دسترسی مستقیم به بازار در حال حاضر توسط بورسهای مالزی و تایلند فراهم شده است. عدم اجرای دستی ( سرعت ) و نیز ناشناخته ماندن معاملات دو ویژگی برجسته این نوع دسترسی است که برای سرمایه گذارانی نظیر صندوقهای پوشش خطر و مؤسساتی که از استراتژی خرید و نگهداری اوراق بهادار پیروی میکنند^[۴۹] ، ضرورت به حساب میآید. انتظار میرود روش دسترسی مستقیم به بازار به دلیل امکان پذیرش استراتژیهای سرمایه گذاری مختلف، شامل معاملات مبتنی بر الگوریتم و برنامه، امکان دسترسی را برای انواع بیشتری از سرمایه گذاران فراهم آورد. معاملات مبتنی بر الگوریتم و برنامه به سرمایه گذاران اجازه میدهد تا به نحو مطلوبتری اجرای معاملات را با اهداف مشتریان تطبیق دهند، در عین حال امکان کنترل مستقیم بهترین اجرای معامله را نیز برای مشتریان فراهم میآورد.
بنا بر نتایج تحقیق، به جز اسرائیل که تنها پاسخدهندهای است که از روش دسترسی از راه دور به عنوان روشی یاد کرده است که میتواند بر نقدشوندگی تاثیر مثبت داشته باشد، این روش دسترسی در بازارهای نوظهور، کمتر توسعه یافته است.
۵-۲-۲-۲ معامله ی اینترنتی
به منظور افزایش دسترسی محلی سرمایه گذاران جزء، برخی کشورها امکان معاملهی اینترنتی را نیز فراهم آورده اند. در معامله ی اینترنتی، سرمایه گذاران از طریق کانالهای ارتباطی الکترونیکی اقدام به ثبت سفارش و تایید نتایج معامله ی خود میکنند. در نوع پیشرفته ی آن، فرایند به صورت خودکار تکمیل میشود. نمونهی برجستهی این نوع معاملات در کره در حال اجراست که در آن کل فرایند از ثبت سفارش گرفته و پیگیری آن، اجرای سفارش تا تایید معامله کاملاً خودکار است و بنابراین امکان معامله در کوتاهترین زمان ممکن فراهم است. در مدلهای کمتر توسعه یافته لازم است کارگزار مجدداً به صورت دستی سفارشهای برخط سرمایه گذار را وارد سیستم کند.
میزان موفقیت معاملات اینترنتی در کشورهای مختلف، متفاوت است. به طور کلی موفقیت این روش به میزان دسترسی به زیرساختهای مخابراتی با پهنای باند قوی و سطوح بالای نفوذ اینترنتی بستگی دارد. همچنین تفاوتهای هزینهای این روش با روش های معاملاتی غیر اینترنتی عامل مهمی است. مالزی اظهار داشته است که هزینه ی معاملات اینترنتی به منظور تشویق گسترش معاملات اینترنتی، حتی در حالت خوشبینانه، مناسب نیست.
در مقابل در برخی از کشورهای مورد بررسی، بهرهگیری از معاملات اینترنتی تاثیر عمدهای بر افزایش نقدشوندگی بازار به خصوص بازارهای ابزارهای مشتق داشته است.
مشاهده شده است که معاملات برخط منافع زیادی برای بازار به ارمغان می آورد. تجارب بازارهای مختلف نظیر آمریکا، چین تایپه و کره نشان میدهد که معاملات برخط موجب افزایش حجم و سرعت معاملات و سهولت ایجاد سفارش میشود. بر اساس تحقیقات انجام شده در کشور هنگ کنگ و آمریکا نیز سرمایه گذاران برخط ریسکپذیرتر هستند و تمایل به نگهداری کوتاه مدت سهام دارند.
از همه مهمتر این که معاملات برخط امکان ترکیب کارکردهای مختلف بازار را فراهم میآورند، در نتیجه هزینه معامله کاهش مییابد. این امر انگیزه سرمایه گذاران را برای معامله افزایش میدهد. تاثیر معاملات اینترنتی به ویژه در کره چشمگیر بوده است، به طوری که معاملات برخط ۵۰ % کل معاملات بازار را تشکیل میدهد. گسترش معاملات برخط تاثیر عمدهای بر هزینه های معاملات و الگوهای معاملاتی سرمایه گذاران داشته است. کاهش هزینه های معاملاتی باعث شده است که سرمایه گذاران به منظور دستیابی به سودهای کوتاهمدت به انجام معاملات بیشتر تشویق شوند و در نتیجه خرید و فروش سهام طی یک روز^[۵۰] افزایش یابد. هماکنون معاملات طی روز، ۳۰ % کل معاملات انجام شده در بورس کره را تشکیل میدهد.
تأثیر معاملات برخط از دو جنبه قابل بررسی است. اول اینکه با فرض وجود زیرساختها و سطوح نفوذ اینترنتی، راه ارتباطی پرتحرک و سریعی برای معاملات و توزیع ایجاد میشود. این روش توان جذب بسیاری از سرمایه گذاران جزء را به بازار دارد. در عین حال، رقابت معاملات برخط با روش های سنتی معاملات کاهش هزینه های معاملاتی را در پی دارد. به عنوان مثال شرکتهای سنتی کارگزاری در کره، کارمزدهای کارگزاری خود را در رقابت با معاملات برخط کاهش داده اند. پس نتیجه نهایی، کاهش هزینه معاملات سرمایه گذاران است.
دسترسی به گروه زیادی از سرمایه گذاران جزء از طریق اینترنت – و آنهایی که فعالانه به انجام معامله در بازار میپردازند- در افزایش سطوح نقدشوندگی بازار نیز تاثیرگذار است (همان منبع ، ۱۳۸۷ ، ۱۸ )^[۵۱].
۶-۲-۲-۲ آزادسازی حساب سرمایه
افزایش کنترلهای سرمایهای یا وضع محدودیتهای سرمایهای به وضوح بر نقدشوندگی اثر معکوس دارد. کنترل سرمایه که توسط دولت مالزی در واکنش به بحران مالی آسیا در سپتامبر ۱۹۹۸ به اجرا درآمد، باعث خروج سریع وجوه از این کشور شد . پس از این رخداد، به تدریج در مالزی محدودیتهای کنترلهای سرمایهای حذف شد و اقدامات اصلاحی متنوعی در راستای طرح جامع بخش مالی^[۵۲] و طرح جامع بازار سرمایه^[۵۳] آغاز گردید. برخی از محدودیتهای حذف شده، موانعی بودند که قبل از بحران مالی آسیا پیش روی سرمایه گذاران خارجی قرار داشتند، لذا اقدامات انجامگرفته اخیر در ارتباط با افزایش آزادسازی، مورد استقبال شدید این سرمایه گذاران قرار گرفته است.
تجربه اسرائیل نشان داد که حذف محدودیتهای ارزی، موجب افزایش نقدشوندگی بازار میشود، فرصتهای بیشماری را پیش روی سرمایه گذاران خارجی قرار میدهد و موجب نوآوری بیشتر در طراحی ابزارهای داخلی میگردد.
شایان توجه است که حذف محدودیتهای کنترل سرمایهای اثرات دو جانبهای بر نقدشوندگی در بازار داخلی دارد. همراه با تأثیرات بلندمدت مثبت، در کوتاهمدت این اقدام ممکن است باعث خروج سرمایه از بازار شود. زیرا بازیگران بازار پرتفوی خود را در واکنش به شرایط در حال تغییر بازار مورد بازبینی قرار میدهند. حجم جریانهای خروجی، به میزان رقابت بین المللی کشور و همچنین درجه حساسیت ذاتی بازار بستگی زیادی دارد.
حذف محدودیتهای کنترل سرمایهای، یکپارچگی بازار داخلی را با بازارهای جهانی افزایش خواهد داد. افزایش جریانهای سرمایه اغلب منجر به یکپارچگی بالای بازارهای جهانی و داخلی میشود. یعنی قیمتهای سهام داخلی به توسعهی بازارهای جهانی حساستر میشوند. این گردش سریع ممکن است بر سیاستهای پیچیده کلان و سیاستهای نرخ ارز تاثیر منفی داشته باشد. افزایش نوسان نرخ ارز مانع سرمایه گذاریهای بلندمدت شرکتهای داخلی میشود. در عین حال، یکپارچگی بالا میتواند عامل محرک توسعهی بیشتر بازارهای داخلی باشد. برای مثال واسطه گران داخلی ممکن است تحت فشار سرمایه گذاران سیستمهای معاملاتی خود را ارتقاء داده یا اینکه مقامات ناظر داخلی مجبور شوند ساختارهای قانونی موجود را به منظور پشتیبانی از ابزارهای مالی متنوع تر تغییر دهند.
یکی از موانع پیش روی نوآوری اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا^[۵۴] برای یکپارچه سازی منطقهای، دسترسی محدود به سرمایه است. حرکت به سمت آزادسازی کنترلهای سرمایهای، موجب تسهیل جریانهای سرمایه بین مناطق میشود و در نتیجه الزامات نظارتی را ساده تر خواهد کرد (همان منبع ، ۱۳۸۷ ، ۱۹ )^[۵۵].
۷-۲-۲-۲ هزینه های معامله
به طور کلی بازارهای نوظهور در مقایسه با بازارهای توسعه یافته و کامل، به نسبت حجم معاملات، هزینه های معاملاتی بیشتری دارند. همچنین در برخی بازارها در مقایسه با کشورهایی که نرخ را بازار تعیین میکند، مقام ناظر در کارمزدها و مالیاتها مداخله میکند.
یکی از موضوعات مورد بررسی در تحقیق، تاثیر منفی ساختار کلی هزینه ها )شامل نرخهای رایج کارمزد و مالیاتهایی نظیر هزینه تمبر و مالیات معاملات) بر معاملات و در نتیجه نقدشوندگی است. چندین پاسخدهنده از جمله چین تایپه و رومانی وجود ارتباط بین نقدشوندگی و ساختار کلی هزینه ها را تایید کردهاند. در چین تایپه مشاهده شده است که با کاهش هزینه های معاملات، نقدشوندگی نیز افزایش مییابد. تجربهی رومانی در این زمینه، نشان دهنده آن است که تقویت بورس و کاهش هزینه های معاملاتی متعاقب آن، باعث افزایش ناگهانی نقدشوندگی شده است.
از طرف دیگر، کشورهایی نظیر تایلند پاسخ دادهاند که کاهش هزینه های معاملات اثری بر نقدشوندگی ندارد. مالزی و لهستان نیز تجارب مشابهی داشته اند. در کشورهایی که مالیات بر عایدی سرمایهای وجود ندارد، مطابق انتظار حجم معاملات نیز بیشتر است.
این نکته قابل توجه است که امروزه بورسها به منظور افزایش نقدشوندگی به کاهش هزینه های معاملات روی آوردهاند. بورسها حوزه های مشخصی را که نیاز به افزایش نقدشوندگی دارند، تعیین میکنند و به تناسب هزینه های معاملاتی مربوط را کاهش میدهند. در این زمینه میتوان به بورس مالزی اشاره کرد که اخیراً هزینه های معاملات در بازار ابزارهای مشتق را کاهش داده است. همچنین در برخی بازارها، ارائه دسترسی مستقیم از طریق معاملات برخط منجر به حذف واسطه گری و افزایش رقابت با بنگاههای سنتی کارگزاری شده و کاهش حق الزحمه ها و کارمزدها و هزینه های نهایی را در پی داشته است. در بازارهایی نظیر کره و چین تایپه، سطح نقدشوندگی به طور چشمگیری افزایش یافته است. همچنین، پیشبینی میشود آزادسازی صنعت کارگزاری از طریق اعطای مجوز به کارگزاران خارجی منجر به کاهش هزینه های معاملات شود، هر چند این امر هدف
اولیه آزادسازی صنعت کارگزاری نبوده است.
راهبردی که میتوان به منظور افزایش تحرک بازار اتخاذ کرد، ایجاد اطمینان در مورد توانایی سرمایه گذاران در حداکثرسازی بازدهی سرمایهگذاریشان است. هزینه های معاملات در گزینش سهام توسط سرمایهگذار و فرایند تصمیمگیری وی عامل مهمی محسوب میشود. با فرض برابری سایر شرایط، سرمایه گذاران ترجیح میدهند در بورسهایی سرمایه گذاری کنند که کمترین هزینه معامله را دارند. بنابراین کاهش هزینه های معاملات به افزایش نقدشوندگی منجر میشود (همان منبع ، ۱۳۸۷، ۲۰ ) ^۱.
۸-۲-۲-۲ زیرساختهای معاملاتی
به طور کلی اکثر پاسخدهندگان تاکید کردهاند که توسعه تکنولوژیکی سیستمهای معاملاتی اثر مثبتی بر نقدشوندگی بازار دارد. زیرساختهای معاملاتی مدرن و پیشرفته با این مشخصات شناخته میشوند:
امکان استفاده از سیستمهای معاملاتی انعطاف پذیرتر را فراهم میکند. این امر به نوبه خود به مؤسسات فعال بازار کمک میکند که محصولات و خدمات جدید را با روشی مقرون به صرفه و کاراتر ارائه کنند؛
ساز و کار معاملاتی کاراتری را ایجاد میکند. این امر به فرایند سریعتر اجرای سفارشها منجر میشود، بدین ترتیب که مثلاً موتور معاملاتی^[۵۶] میتواند هر دو حالت تطبیق پیوسته یا حراج را که موجب بهبود فرایند کشف قیمت میشود، ارائه کند؛
سیستمهای پیشرفته پیامرسانی الکترونیک که امکان ارتباط مستقیم آتی با سایر بورسها به منظور همکاریهای استراتژیک یا دسترسی مستقیم به بازار توسط واسطه های خارجی رافراهم میآورد؛
سیستم و تکنولوژی بهکاررفته در آن برای سازگاری با تغییرات آتی در نوسانهای بازار و حجمهای معاملاتی، به اندازه کافی پیشرفته، قابل اعتماد و انعطافپذیر است. همچنین قابلیت تطبیق با افزایشساعات معاملاتی را دارد؛
از کارکردهای سیستمی نظیر “معاملات به قیمت پایانی ^[۵۷]” که به طور بالقوه باعث افزایش حجم معاملات میشود، برخوردار است. برای مثال یورونکست^[۵۸] با افزودن این کارکرد به سیستم توانسته است حجم معاملات خود را تا ۱۰ % افزایش دهد. همچنین سیستمهای پیشرفته امکان ثبت سفارشهای متنوع و استراتژیهای معاملاتی تعریف شده توسط کاربر (انواع سفارشهایی که دیگر توسط بورس قابل تعیین نخواهند بود، اما با توجه به استراتژی معاملاتی سرمایه گذار قابل تعریف هستند) را فراهم میآورند؛
سیستم معاملاتی جدید در برخی بورسها، در نهایت امکان همگرایی بازارهای ابزارهای مشتق و سهام را در یک سیستم واحد ایجاد خواهد کرد که با بهره گرفتن از آن دسترسی به گروه بزرگتری از بازیگران بازار میسر خواهد شد.
هدف از توسعه تکنولوژیکی بازار ثانویه، بهبود دسترسی بازار و فراهم کردن مدلهای معاملاتی مختلف است. در عین حال تکنولوژی های جدید، عامل توسعهی ساختارهای بازار نظیر ظرفیت بازارسازی، مدلهای پیچیده معاملات خرد سهام یا معاملات کمتر از واحد پایه معاملاتی^[۵۹] و غیره است. تمامی این عوامل در نهایت باعث افزایش نقدشوندگی بازار میشوند.
از پیشرفتهای تکنولوژیکی که بیش از همه توسط پاسخدهندگان تحقیق به آن اشاره شده است، امکان دسترسی مستقیم به بازار و معامله اینترنتی است که قبلاً ذکر شد. در بازارهای نوظهور، ساز و کار دسترسی از راه دور، شبکه ارتباطات الکترونیکی یا سیستم معاملاتی جایگزین^[۶۰] کمتر متداول است.
مشاهده شده است که بازارهایی که از سیستمهای حراج دستی، به سیستمهای خودکار روی آورده اند، شاهد تاثیرات مثبت و روشن آن بر نقدشوندگی بوده اند. برای مثال از سال ۲۰۰۵ معاملات بورس برزیل فقط به روش الکترونیکی انجام میشود و معاملات در تالار کاملاً حذف شده است. با بهره گرفتن از این روش، امکان ثبت بیش از پنج میلیون سفارش در طی روز وجود دارد. همچنین واردکنندگان سفارش میتوانند سفارشهای خود را به طور مستقیم از مسیرهای مشخصی وارد سیستم معاملات کنند. این امر موجب افزایش چشمگیر تعداد معاملات، کاهش دامنه ی نوسان قیمتها (همچنین افزایش پیوستگی قیمتها) و روان شدن فرایند معاملات در سیستم شده است.
اجرای سیستم معاملات الکترونیک مبتنی بر مظنه^[۶۱] (نظیر یورونکست) در لهستان، تاثیر زیادی بر نقدشوندگی بازار داشته است. در این سیستم امکان معامله پیوسته سهام و ابزارهای مشتق و همچنین معامله اینترنتی از طریق واسط ای.پی.آی^[۶۲] فراهم است. معامله ی اینترنتی (از طریق معاملات طی یک روز که در قراردادهای آتی رخ میدهد) بر نقدشوندگی در بازارهای ابزارهای مشتق تاثیر مثبتی داشته است.
۹-۲-۲-۲ محصولات
ابزارهای سرمایه گذاری موجود در بازار عامل مهمی است که جذابیت بازار را در نظر سرمایه گذاران افزایش میدهد. یکی از مهمترین مشخصه های بازارهای توسعه یافته، وجود محصولات سرمایه گذاری متنوع، به ویژه ابزارهای مشتق در آن بازار است. ابزارهای متنوع و پیشرفته، گزینه های مختلفی را پیش روی انواع سرمایه گذاران با درجه ریسک پذیری متفاوت قرار میدهند. همچنین میزان جذابیت ابزارهای سرمایه گذاری در دسترس، در کمک به تجهیز پساندازها به بازار سرمایه نقش مهمی ایفا میکند.
پاسخدهندگان تأکید کردهاند که گستردگی، تنوع و میزان پیچیدگی محصولات در جذب سرمایه گذاران اهمیت زیادی دارند. همچنین بنا به دلایل فوق الذکر در افزایش نقدشوندگی بازار نیز تاثیرگذار است.
انواع مختلف محصولاتی که هماکنون در دسترس سرمایه گذاران بازارهای نوظهور قرار دارد و به افزایش نقدشوندگی بازار کمک میکند، به شرح زیر است:
ابزارهای مشتق که اثر مستقیمی بر نقدشوندگی اوراق بهادار مندرج در آنها دارند؛
ابزارهای ساختار یافته و حق خرید سهام^[۶۳] به عنوان ابزارهای پوشش ریسک؛
قراردادهای آتی سهام ^[۶۴]که در هند عملکرد موفقیت آمیزی داشته اند )حدود ۵۰ % معاملات ابزارهای مشتق). البته، این ابزار در بورس مالزی نقدشوندگی را افزایش نداده است. به نظر میرسد که به کارگیری چنین ابزارهایی الزاماً موفقیت آمیز نخواهد بود و بستگی زیادی به محیط عملیاتی و وضعیت سرمایه گذاران هر بازار دارد.