دو صفر

دو صفر

دو صفر

دو صفر

دو صفر

۲- ۶- اهمیت و جایگاه کلزا در ایران

با انجام تحقیقات و بررسی نتایج حاصل از آن، مشخص شده که توسعه کشت کلزا در کشور امکان پذیر است. میانگین عملکرد کلزا در هر کشور تا اندازه زیادی به شرایط آب و هوایی، روش های تولید و ارقام مورد کشت بستگی دارد [۱]. کلزا از جمله محصولاتی است که میتواند به دلیل سازگاری ویژه با شرایط آب وهوایی مختلف، در مناطق شمالی به عنوان کشت دوم بعد از برنج کشت گردد. ویژگیهای گیاه کلزا باعث شده تا این گیاه به عنوان نقطه امیدی جهت تامین روغن خوراکی مورد نیاز کشور به شمار آید. در این خصوص میتوان به موارد زیر اشاره کرد [۳۰].
– کلزا میتواند در تناوب با زراعت گندم و جو قرار گرفته و از تراکم بیماریها، آفات و علفهای هرز بکاهد و باعث افزایش عملکرد دانه این محصولات شود.
– دارا بودن تیپهای بهاره، زمستانه و حد واسط، امکان کشت این گیاه را در شرایط متفاوت اقلیمی فراهم میسازد.
– در کشت پائیزه نیاز به آبیاری کمتری بوده و امکان استفاده از نزولات آسمانی پائیزه و زمستانه وجود دارد.
– کلزا دارای پتانسیل عملکرد بالا بوده و در بین دانه های روغنی از درصد روغن دانه بالایی ( ۴۰تا ۴۵ درصد) برخوردار است.
– در اراضی شالیزار بعد از برداشت برنج میتوان از ارقام بسیار زودرس کلزا جهت کشت استفاده نمود.
– فصل رشد کلزا با سایر دانه های روغنی متفاوت بوده و از زمانی که ظرفیت کارخانه های روغنکشی خالی، است این گیاه برداشت میشود.
– کلزا با تقدم برداشت در مقایسه با گندم، زمینه لازم برای کشت دوم محصولات تابستانه را فراهم میسازد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

– با اعمال مدیریت صحیح و استفاده از روش های ساده، امکان کاشت، داشت و برداشت آن در شرایط مختلف و با امکانات محلی وجود دارد.
– به علت پائیزه بودن، بر خلاف سایر دانه های روغنی بهاره، در رقابت با محصولات پردرآمد بهاره قرار نمیگیرد.
– در مناطقی که در بهار به علت محدودیت آب و همزمانی آبیاری محصولات بهاره با آخرین آب، مشکلاتی در آبیاری دارند، میتوان با کشت کلزا بویژه ارقام زودرس، این مشکل را حل نمود.

۲- ۷- سطح زیر کشت، تولید و عملکرد کلزا در جهان و ایران

در سالهای اخیر بیشترین افزایش سطح زیر کشت مربوط به کشورهای کانادا، چین و هندوستان میباشد. سطح زیر کشت این محصول در ایران از میزان ۵۰۰۰ هکتار در سال زراعی ۷۸-۱۳۷۷ به ۱۰۸ هزار هکتار در سال ۹۱-۱۳۹۰ رسیده است [۲۲]. در میان دانه های روغنی متداول در جهان، کلزا بیشترین درصد افزایش سطح زیر کشت و بیشترین درصد تولید را در طی ۲۰ سال اخیر داشته است [۱۳۹]. بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی سازمان خوار و بار جهانی، میزان تولید روغن کلزا از ۷/۱۵ میلیون تن در سال زراعی ۲۰۰۵ به ۷۸/۱۷ میلیون تن در سال ۲۰۰۷ رسیده است [۸۸]. بزرگترین تولیدکنندگان روغن کلزا در دنیا اتحادیه اروپا، چین، هند، کانادا و ژاپن هستند [۱۴۱]. اروپا دارای بیشترین متوسط عملکرد دانه است به طوری که آلمان ۶۶ درصد از سهم بازار صادرات کلزا در سال ۲۰۰۴ را داشته است. صادرات روغن، فرانسه از تقریبا صفر در سال ۱۹۹۹ به ۱۳ درصد در سال ۲۰۰۴ رسیده و به چهارمین صادر کننده روغن کلزا تبدیل شده است [۱۳۱]. بعد از اروپا به ترتیب آمریکای جنوبی، آمریکای شمالی و مرکزی، اقیانوسیه، آسیا و آفریقا قرار دارند. متوسط عملکرد کلزا در جهان حدود ۱۴۷۲ کیلوگرم در هکتار است و این متوسط عملکرد در ایران ۹۸۷ کیلوگرم در هکتار بوده که ۶۷ درصد متوسط تولید جهانی بوده است [۱۳۳].

۲-۸- ترکیب شیمیایی دانه کلزا

دانه کلزا دارای ۴۰ تا ۴۸ درصد روغن در دانه و ۳۰ تا ۴۵ درصد پروتئین در کنجاله میباشد ومیزان رطوبت دانه آن در حدود ۵ درصد است [۲]. مهمترین اسیدهای روغن دانه کلزا شامل لینولئیک، اولئیک، استئاریک و پالمتیک اسید میباشد [۲۶]. تحقیقات نشان داده است که بین اسیدهای چرب پالمتیک و اولئیک رابطه منفی وجود دارد [۳۴]، به این ترتیب که با گزینش برای افزایش اسید اولئیک، اسید پالمتیک کاهش مییابد. همچنین رابطه معکوس بین میزان اسیدهای چرب اولئیک و لینولئیک در کلزا و آفتابگردان گزارش شده است [۵۰]. روغن این گیاه به دلیل پایین بودن محتوای چربی اشباع شده و بالا بودن چربی اشباع نشده یک روغن با کیفیت است [۳۶]. یکی از مهمترین خصوصیات روغن کلزا، وجود اسید اروسیک میباشد. این اسید چرب عمدتاً در گیاهان جنس براسیکا وجود دارد و مقادیر کم اسید اورسیک در روغن مطلوب است. از طرف دیگر مقادیر بالای این اسید چرب در روغنهای صنعتی مورد توجه است [۴۲، ۸۶]. مقادیر بالای اسید اروسیک عوارض متعددی از قبیل درد ماهیچهها، اختلالات عصبی، افزایش فشار خون، اختلالات تنفسی و تصلب شرائین را بدنبال خواهد داشت [۲۶]. بدین لحاظ بهنژادگران گیاهی بدنبال کاهش این اسید چرب مضر در روغن گونه های مختلف جنس براسیکا بوده اند. در این راستا ارقام با میزان اسید اروسیک کم یا بدون اسید اروسیک ابتدا در کلزا، سپس در شلغم روغنی و اخیراً در خردل هندی معرفی شده است [۵۰]. روغن ارقام با اسید اروسیک بالا به علت پایداری این اسید در دماهای بالا به عنوان روغن روان کننده در صنعت از جمله صنایع هواپیماسازی مورد استفاده قرار میگیرد. بدین منوال ارقام با اسید اروسیک بالا جهت مصرف صنعتی آن نیز مورد توجه متخصصین اصلاح نباتات بوده است [۸۶].
علاوه بر عوامل ژنتیکی، دمای محیط رشد گیاه نیز یکی از مهمترین عامل محیطی اثر گذار بر روی روغن دانه است، بطوریکه با افزایش آن درصد روغن کاهش پیدا میکند. تأمین آب کافی برای گیاه کلزا موجب افزایش محتوای روغن دانه شده است [۳۰]. در صورتی که آبیاری غرقابی و تنش خشکی کاهش آنرا موجب شده است و استفاده از مقادیر زیاد کود نیتروژن نیز باعث کاهش محتوای روغن میشود [۲۵]. همچنین در شرایطی که سرما و یخبندان باعث پیشرس شدن دانه شود، ممکن است محتوای روغن کاهش یابد [۲۸].
خصوصیات و مصارف روغن کلزا در به ترکیب اسیدهای چرب آن بستگی دارد. موقعیت غلاف اثر قابل توجهی بر ترکیب اسیدهای چرب دارد، بطوریکه دانه‌های موجود در غلافهایی که زودتر تشکیل شده‌اند در مقایسه با دانه‌های موجود در غلاف‌هایی که دیرتر تشکیل شده‌اند از مقدار اسید لینولنیک کمتر و اسید اروسیک بیشتری برخوردار هستند [۳۰]. میزان اسیدهای چرب اشباع نشده به شدت تحت تأثیر عوامل محیطی در دوره تجمع روغن و رسیدگی دانه قرار میگیرد [۲۴، ۲۸]. ترکیب اسیدهای چرب روغن کلزا در جدول (۲-۳) نشان داده شده است [۳۶].
جدول ۲- ۳: ترکیب اسیدهای چرب روغن کلزا

نوع اسید چرب

درصد اسید چرب