شکل ۲- ۴- ساختار شیمیایی فرمون جنسی خوشه‌خوار انگور (Trans-7, Cis-9-Dodecadienyl Acetate)

۲- ۳- تله‌ی دلتا‌
فرمون‌ها در قالب تله‌های فرمونی، برای تعیین حضور آفت، زمان ظهور آفت و اندازه‌گیری نوسانات جمعیت در شرایط طبیعی و تیمار شده استفاده می‌شوند. از این نوع یافته‌ها می‌توان به عنوان ابزار اولیه در ردیابی، پیش‌آگاهی و تصمیم‌گیری در کنترل و مدیریت تلفیقی آفات استفاده کرد. تله‌ی دلتا از پرکاربردترین تله‌های فرمونی برای انواع بال پولک‌داران می‌باشد. این تله به نحوی تا می‌خورد که به شکل مثلث در می‌آید. سپس توسط یک سیم مفتولی، که از داخل سوراخ‌های تعبیه شده در بالای تله می‌گذرد، به درخت آویزان می‌گردد. درون این تله در قسمت کف یا در هر سه قسمت درونی آغشته به مواد چسبناک است. هم‌چنین ممکن است صفحات چسبناک به طور مجزا درون تله قرار گرفته و قابل تعویض باشند. کپسول فرمون در وسط این تله روی صفحه چسبنده قرار می‌گیرد. در هنگام استفاده از این تله‌ها باید مواظب بود شاخ و برگ‌ها به درون تله وارد نشوند. صفحات چسبناکی که فرمون‌ها بر روی آن قرار می‌گیرند نیز هر سه هفته یک بار باید تعویض شوند (آنشلویچ^[۲۴] و همکاران، ۱۹۹۴).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شکل ۲- ۵- تله‌ی دلتا (منبع: اصلی)

۲- ۴- ردیابی و پیش‌آگاهی خوشه‌خوار انگور و نیاز گرمایی
ردیابی و پیش‌آگاهی آفت را می‌توان با مطالعه و بررسی مواردی از قبیل روند زندگی میزبان، روند زندگی آفت، محاسبه‌ی نیاز گرمایی یا تلفیقی از این‌ها انجام داد. استفاده از روند زندگی میزبان به طور نسبی آسان می‌باشد چون در این جا وضعیت رشدی گیاه میزبان به عنوان شاخص یا شاهدی برای پیش‌بینی روند رشد آفت استفاده ‌شده و وضعیت رشدی گیاه میزبان به آسانی قابل پی‌گیری می‌باشد. از آن جایی که رشد گیاه نیز به عوامل محیطی مانند حرارت، بارندگی و طول روز وابسته است، می‌تواند مشخصه‌ی خوبی برای رشد و نمو آفت باشد. در همین راستا برخی از توصیه‌ها برای کنترل خوشه‌خوار انگور بر اساس وضعیت رشدی انگور ارائه شده‌اند. بنا بر نظر بهداد (۱۳۸۸)، چنان‌چه قرار باشد بر این اساس با آفت مبارزه شیمیایی شود، برای نسل اول دو هفته قبل از گل‌دهی و هنگام ریزش گلبرگ‌ها و برای نسل دوم هنگامی که حبه‌های انگور به اندازه‌ی دانه نخود هستند، باید اقدام به مبارزه‌ی شیمیایی نمود.
روش دیگر استفاده از روند زندگی خود آفت می‌باشد. این روش اگرچه نسبت به حالت قبل مشکل‌تر است اما دقیق‌تر می‌باشد. برای آسان‌سازی کار در این روش در بیشتر مواقع بر دوره یا شاخص خاصی از روند زندگی آفت مانند اوج پرواز حشرات کامل یا میزان تفریخ تخم‌ها تکیه می‌شود. به طور مثال با کمک تله‌های استاندارد اوج پرواز حشرات کامل در طبیعت مطالعه و به عنوان مبنایی برای زمان مبارزه استفاده می‌شود. برخی مواقع علاوه بر تعیین اوج پرواز، تفریخ تخم هم پایش می‌شود و زمانی که درصد خاصی از تخم‌ها تفریخ شدند، مبارزه انجام می‌شود. بسیاری از توصیه‌ها برای کنترل خوشه‌خوار انگور بر این روش متکی می‌باشند. به‌طور کلی بهترین زمان مبارزه را ۷- ۱۰ روز پس از اوج پرواز حشرات کامل در نظر می‌گیرند (سراج،۱۳۸۷).
روش نسبتاً دقیق‌تر دیگر محاسبه‌ی نیاز گرمایی آفت می‌باشد. این روش بیشتر در تلفیق با روش بررسی روند زندگی یا زیست‌شناسی آفت استفاده می‌شود که در این صورت به آن فنولوژی نیز می‌توان گفت. آشکار است که سرعت رشد حشرات در طی فصول و در مناطق گوناگون یکسان نمی‌باشد. این تفاوت سرعت رشد به عوامل گوناگون درونی و بیرونی بستگی دارد. یکی از مهم‌ترین عوامل بیرونی که سرعت رشد حشرات را به میزان بسیار بالایی تحت تأثیر قرار می‌دهد، دمای محیط می‌باشد. میزان تأثیر این عامل در زندگی حشرات به حدی بالا است که با کمک آن می‌توان روند زندگی آن‌ها را پیش‌بینی کرد و از این پیش‌بینی در زمینه‌های گوناگونی از جمله مدیریت مبارزه با آفت سود جست.
به طور کلی هر حشره، دارای دامنه‌ی دمایی است که در این دامنه، رشد و نمو حشره با افزایش دما افزایش و با کاهش دما کاهش می‌یابد و خارج از این دامنه رشدش قابل ملاحظه نیست یا حتی متوقف می‌گردد. به پایین‌ترین و بالاترین دماهای این دامنه به ترتیب آستانه‌ی دمایی پایین (پایه) و آستانه‌ی دمایی بالا گفته می‌شود. در این دامنه به دمایی که در آن حشره بیشترین رشد و نمو را دارد دمای بهینه گفته می‌شود. هر گونه‌ای دارای دامنه و آستانه‌های دمایی خاص خود می‌باشد. برای نمونه، دامنه‌ی دمایی مطلوب کرم خوشه‌خوار انگور به طور معمول بین ۱۰ تا ۳۰ درجه سلسیوس می‌باشد (کوپر و همکاران، ۲۰۱۰). تفریخ تخم، پوست اندازی‌های لاروی، ظهور شفیره و ظهور حشرات بالغ از معمول‌ترین رخداد‌های زندگی یا مراحل زیستی یک حشره می‌باشند که از شرایط دمایی، بسیار متأثر می‌شوند و می‌توان نیاز گرمایی آن‌ها را محاسبه و از آن در پیش‌بینی روند زندگی حشره و مدیریت مبارزه با آن سود جست. روش محاسبه‌ی نیاز گرمایی به تنهایی یا در تلفیق با یافته‌های حاصل از تله‌های فرمونی برای پیش‌آگاهی آفات و تعیین هنگام دقیق مبارزه با آن‌ها استفاده می‌شود.
به کل گرمای لازم برای پشت سر گذاردن یک مرحله‌ی زیستی (در بین این دو آستانه‌ی دمایی) نیاز گرمایی یا زمان فیزیولوژیک آن مرحله‌ی زیستی گفته می‌شود و با واحد روز-درجه بیان می‌گردد. این نیاز گرمایی را به روش‌های گوناگونی می‌توان محاسبه کرد. فارغ از هر روشی که استفاده شود، دانستن آستانه‌های دمایی حشره و روند تغییرات دما در محیط زندگی حشره برای محاسبه‌ی نیاز گرمایی لازم می‌باشد. یکی از روش‌های محاسبه‌ی نیاز گرمایی در شرایط صحرایی، روش یک سینوسی می‌باشد. در این روش فرض بر این است که منحنی تغییرات دمای شبانه‌روز (۲۴ ساعت) به صورت یک منحنی نیم سینوسی است، به طوری که دما ابتدا از پایین‌ترین مقدار به طور سینوسی افزایش یافته و پس از ۱۲ ساعت به بالاترین مقدار برسد و دوباره در مسیر سینوسی کاهش یافته و پس از ۱۲ ساعت به همان پایین‌ترین مقدار برگردد. البته آشکار است که چنین حالتی به‌ندرت رخ خواهد داد. بنابراین برای آسان‌سازی کار، نخست دمای منطقه در ۲۴ ساعت یادداشت می‌گردد و سپس بر اساس دو دمای بیشینه و کمینه در مدت این ۲۴ ساعت منحنی نیم سینوسی رسم می‌شود و بخشی از سطح زیر منحنی که بین دو آستانه‌ی دمایی پایین و بالا می‌باشد به عنوان مقدار گرمای مؤثر محاسبه می‌شود منحنی تغییرات دمای شبانه‌روز با آستانه‌های پایین و بالا ممکن است یکی از شش حالت ۱) بالای هر دو آستانه، ۲) زیر هر دو آستانه، ۳) بین آستانه‌ها، ۴) برخورد با آستانه‌ی پایین، ۵) برخورد با آستانه‌ی بالا و ۶) برخورد با هر دو آستانه را داشته باشد. بسته به تغییرات دمای شبانه‌روز و آستانه‌های دمایی، فرمول‌هایی برای محاسبه‌ی دمای مؤثر در رشد حشره تهیه شده است (باسکرویل و ایمن^[۲۵]؛۱۹۶۹ آلن^[۲۶]، ۱۹۷۶). که توضیح کامل آن در گفتار ۳ بیان شده است.
۲- ۵- تحقیقات داخلی روی شب‌پره‌ی خوشه‌خوار انگور با بهره گرفتن از تله‌‌ی فرمونی
بررسی‌های انجام شده توسط نصیرزاده و بصیری (۱۳۷۴) در زمینه‌ی تعداد نسل، نوسانات جمعیت و مناسب‌ترین زمان مبارزه علیه کرم خوشه‌خوار انگور در استان فارس در دو شهر شیراز و آباده نشان داد: آفت در شیراز دارای چهار نسل و اولین حشرات کامل در اوایل فروردین پدیدار گردیدند. اوج پرواز نسل‌ها به ترتیب در اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت، دهه سوم خرداد، اواخر تیر تا اوایل مرداد و اوایل شهریور بود. درجه حرارت مؤثر برای پدیدار شدن اولین حشرات کامل و اوج‌های پرواز به ترتیب ۶/۳۹، ۱/۱۸۶، ۵/۷۷۴، ۸/۱۶۱۴و ۳/۲۳۱۲ محاسبه گردید. در منطقه‌ی سوریان آباده آفت دارای سه نسل و اولین حشرات کامل در اوایل اردیبهشت پدیدار گردیدند. اوج‌های پرواز به ترتیب اواسط تا اواخر اردیبهشت، اواسط تیر و اواخر مرداد تا اوایل شهریور بود. درجه حرارت مؤثر برای پدیدار شدن اولین حشرات کامل و اوج‌های پرواز به ترتیب ۸/۲۳، ۷۵/۱۲۱، ۲/۶۱۸، ۷۵/۱۲۵۲ درجه‌ی سلسیوس بود. همچنین بهترین زمان مبارزه ۱۰- ۷ روز بعد از تشکیل اوج پرواز نسل دوم تعیین شد.
صابر و همکاران (۱۳۷۷) در دو سال پیاپی زیست‌شناسی کرم خوشه‌خوار انگور را در دو منطقه‌ی آذرشهر و خلعت‌پوشان مورد بررسی قرار دادند. مطالعات نشان داد که آفت زمستان را به صورت شفیره داخل پیله سفید ابریشمی در زیر پوست ساقه و تنه درختچه‌های مو و شکاف‌های تنه و ساقه‌ها می‌گذراند. در آذرشهر آفت دارای سه نسل کامل و یک نسل ناقص بود. حشرات کامل دهه سوم فروردین ماه از شفیره‌های زمستان‌گذران خارج گردیدند. سه اوج پرواز به ترتیب در اواسط اردیبهشت، اواسط تیر و اواخر مرداد و یک اوج پرواز با جمعیت کم در اواخر شهریور دیده شد. در خلعت‌پوشان آفت دارای سه نسل کامل بود. حشرات کامل دهه سوم اردیبهشت از شفیره‌های زمستان‌گذران خارج گردیدند. در این منطقه سه اوج پرواز به ترتیب در اوایل خرداد، اواخر تیر و هفته دوم شهریور اتفاق افتاد.
جلیل نواز (۱۳۷۷) به منظور تعیین تعداد نسل، نوسانات جمعیت و مناسب‌ترین زمان مبارزه علیه کرم خوشه‌خوار انگور در شهر تاکستان از تورهای حشره‌گیری و تله‌های فرمونی استفاده نمود. علاوه بر این، در آزمایشگاه نیز با بهره گرفتن از قفس‌های توری و اتاقک رشد مراحل مختلف رشدی حشره را مطالعه کرد. نتایج نشان داد که آفت در تاکستان دارای سه نسل، ظهور نخستین حشرات کامل در اوایل اردیبهشت و اوج‌های پرواز به‌ترتیب اواسط اردیبهشت، اواسط تیر، اواخر مرداد تا اوایل شهریور بود. درجه حرارت مؤثر برای ظهور نخستین حشرات کامل و سه اوج پرواز به ترتیب ۴/۲۵، ۷/۱۱۹، ۴/۵۱۷، ۲/۱۲۴۵ روز-درجه‌ی سلسیوس یادداشت گردید. بیشترین خسارت آفت مربوط به نسل سوم و بهترین زمان مبارزه ۱۰- ۷ روز بعد از تشکیل اوج پرواز نسل دوم ارزیابی شد.
اسحاقی و همکاران (۱۳۸۲) تعداد نسل و بهترین زمان مبارزه با کرم خوشه‌خوار را با بهره گرفتن از تله‌های فرمونی در چهارمحال و بختیاری بررسی نمودند. بر اساس شکار تله‌های فرمونی، آفت در استان دارای ۳ نسل بود. اوج‌های پرواز به ترتیب اردیبهشت، اواسط تیر و اوایل شهریور رخ داد. بهترین زمان مبارزه ۱۰-۷ روز پس از اوج پرواز توصیه گردید.
سعیدی (۱۳۸۶) با بهره گرفتن از تله‌های فرمونی و نمونه‌برداری از مراحل زمستان‌گذران و سایر مراحل زیستی، در دو باغ انگور در شهر سی‌سخت (یکی در دشت و دیگری در کوهپایه) تغییرات جمعیت کرم خوشه‌خوار و بهترین زمان مبارزه با آن را بررسی کرده است. براساس این تحقیقات آفت سه نسل کامل و یک نسل ناقص داشته است و شب‌پره‌های زمستان‌گذران هنگامی پدیدار شده‌اند که میزبان سبزینه‌ای نداشته و جوانه‌های برگ هم هنوز متورم نشده بوده‌اند. اوج خروج لاروهای نسل دوم ۱۰ روز پس از اوج پرواز رخ داده است. براساس این نتایج، پیشنهاد شده است که نخستین مبارزه‌ی شیمیایی اواخر خرداد در گستره‌ی زمانی دو هفته و دومین مبارزه نیز در هفته‌ی اول مرداد انجام شود.
یوسف نژاد و همکاران (۱۳۸۹) به منظور ارزیابی نوسانات جمعیتی و کارایی پیش‌آگاهی متمرکز در جهت مدیریت این آفت در سه منطقه از شهر ارومیه اقدام به تله‌گذاری فرمونی نمودند. بنابر این تحقیقات، آفت در این مناطق دارای سه نسل بود. اوج‌های پرواز به ترتیب ۲۰ تا ۲۷ اردیبهشت، ۷ تیر و ۲۵ مرداد ثبت گردیدند.
علوی (۱۳۹۰) بیواکولوژی آفت خوشه‌خوار انگور را در دو منطقه از خراسان شمالی بررسی نمود. بر اساس نتایج این تحقیق، آفت زمستان را به صورت شفیره داخل پیله‌ی سفید ابریشمی در زیر پوستک‌های تنه‌ی درختچه‌های مو و شکاف‌های تنه و ساقه‌ها می‌گذراند. مشاهدات نشان داد که آفت در مناطق اجرای آزمایش دارای سه نسل در سال بود و درجه حرارت موثر برای ظهور اولین شب‌پره‌ها و اوج‌های پرواز به ترتیب برابر با ۵۵، ۴/۱۲۲، ۳/۷۲۵، ۲/۱۴۷۳، روز- درجه سلسیوس محاسبه گردید.
خادمی و همکاران (۱۳۹۰) برای تعیین مناسب‌ترین زمان مبارزه با آفت خوشه‌خوار انگور، با نمونه‌برداری از مراحل زمستان‌گذرانی و سایر مراحل زیستی آفت، تغییرات جمعیت را در ملایر بررسی کردند. نتایج آنان نشان داد که آفت دارای سه نسل کامل بوده و ظهور شب‌پره‌های نسل زمستانگذران خوشه‌خوار زمانی رخ می‌دهد که میزبان فاقد سبزینه می‌باشد. نسل‌های دوم و سوم بیشترین خسارت را به حبه‌های انگور وارد می‌کردند. اوج خروج لاروهای نسل دوم ۱۲روز پس از اوج پرواز رخ می‌داد. نخستین مبارزه‌ی شیمیایی با این آفت را، اواخر خرداد و اوایل تیر و دومین را هفته‌ی دوم مرداد پیشنهاد دادند.
حسین‌زاده و همکاران (۱۳۹۰) با بهره گرفتن از تله‌های فرمونی در ارومیه زمان‌های مبارزه علیه کرم خوشه‌خوار را تعیین نمودند. نتایج به دست آمده نشان داد که ظهور اولین شب‌پره‌ها در نیمه‌ی دوم فروردین رخ داد و آفت دارای سه نسل کامل و سه اوج پرواز بود که به ترتیب در نیمه‌ی دوم اردیبهشت، نیمه‌ی اول تیر و اواخر نیمه‌ی دوم مرداد مصادف بودند. با توجه به نتایج به‌دست آمده بهترین زمان کنترل شیمیایی علیه لاروهای نسل اول ۷- ۱۰ روز و برای نسل‌های دوم و سوم ۵- ۷ روز بعد از اوج پرواز تعیین گردید.
امیری و همکاران (۱۳۹۱) با بهره گرفتن از تله‌ی فرمونی و داده‌های هواشناسی، نیاز دمایی آفت خوشه‌خوار انگور را در شهرستان بوانات از توابع استان فارس ارزیابی کردند. نیاز دمایی لازم برای ظهور شب‌پره‌ها از اوایل تا اواخر فصل به ترتیب ۲۲۵، ۷۲۵ و ۱۴۲۵ روز-درجه محاسبه گردید. بر این اساس، با داشتن روز-درجه‌ها و میانگین دماهای روزانه می‌توان اوج پرواز حشرات کامل و ظهور لاروها را تخمین زد که این امر در تعیین زمان دقیق مبارزه بسیار کارساز است.
اکبرزاده (۱۳۹۱) فراوانی نسبی جمعیت، تغییرات فصلی و میزان خسارت‌زایی کرم خوشه‌خوار را با بهره گرفتن از تله‌های فرمونی در سه منطقه از شهر ارومیه بررسی نمود. نتایج نشان داد آفت در شرایط ارومیه سه دوره‌ی پروازی در سال دارد که به طور متوسط ۳۷، ۲۶ و ۵۴ روز به طول می‌ انجامد. فراوانی جمعیت شب‌پره در سال‌ها، مناطق و نسل‌های مختلف از ۵۱ – ۱۶۴۷ شب‌پره در هر تله در نسل متفاوت بود. میزان آلودگی از ۶۸- ۹۰ درصد برای لاروهای نسل اول و از ۴۳- ۱۰۰ درصد برای لاروهای نسل دوم و سوم متفاوت بود. شدت آلودگی از ۱- ۱۵ آشیانه‌ی لاروی در هر خوشه برای لاروهای نسل اول و از ۱- ۶۳ درصد حبه‌ها در خوشه برای لاروهای نسل دوم و سوم نوسان داشت.
رایگان و همکاران (۱۳۹۲) تغییرات فصلی، تراکم کرم خوشه‌خوار انگور و همچنین بررسی تأثیر غلظت‌های مختلف فرمون و ارقام مختلف انگور را بر میزان جلب آفت به طرف تله‌های فرمونی در مناطق مختلف استان کردستان مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که این آفت سه نسل در سال دارد و اوج پرواز حشرات کامل در سنندج به ترتیب ۲۳ اردیبهشت، ۶ تیر و ۲۰ مرداد، در سقز، ۳۰ اردیبهشت، ۲۴ تیر و ۲۸ مرداد و در سروآباد ۱۳ اردیبهشت، ۱۲ تیر و ۲۹ شهریور بود. از سه غلظت فرمون، ‌۰۱/۰، ۱/۰ و ۱ میلی‌گرم، غلظت ۱ میلی‌گرم در جلب آفت دارای تأثیر بیشتری بود. تأثیر ارقام در میزان جلب آفت نیز معنی دار بود.
پهنائی و قره‌خانی (۱۳۹۲) ترجیح تخم‌ریزی کرم خوشه‌خوار انگور را بر روی سه واریته‌ی انگور در شهرستان هوراند از توابع تبریز مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که بالاترین ترجیح تخم‌ریزی کرم خوشه‌خوار انگور بر روی رقم عسکری رخ داد. پس از رقم عسکری، ارقام موسکات و انگور سیاه به ترتیب در درجه دوم و سوم قرار داشتند.
۲-۶- تحقیقات خارجی روی شب‌پره‌ی خوشه‌خوار انگور با بهره گرفتن از تله‌‌ی فرمونی
استاوراکی^[۲۷] و همکاران (۱۹۸۵) زیست‌شناسی کرم خوشه‌خوار انگور را طی دو سال متوالی در یونان بررسی نمودند. نتایج نشان داد که این آفت سه نسل در سال داشت و این نسل‌ها از اواسط فروردین تا اوایل شهریور ظاهر می‌شدند. آن‌ها همچنین وجود یک نسل ناقص را در بازه‌ی زمانی شهریور تا آبان محتمل دانستند.
براموس ^[۲۸]و همکاران (۱۹۸۷) بیولوژی کرم خوشه‌خوار را در یونان بررسی و نشان دادند که سه نسل در سال دارد. آن‌ها همچنین وجود یک نسل ناقص چهارم را در شهریور تا آبان محتمل دانستند. بنا براین تحقیق طول دوره‌ی پرواز اول، دوم و سوم را به ترتیب، اوایل فروردین تا اوایل اردیبهشت، اوایل تیر تا اوایل مرداد و اوایل شهریور تا اواخر آبان ثبت کردند.
آتاک^[۲۹] و همکاران (۱۹۸۷) برای پیش‌آگاهی و تعیین مناسب‌ترین زمان مبارزه‌ی شیمیایی، زیست‌شناسی و روند زندگی خوشه‌خوار انگور را با بهره گرفتن از تله‌های فرمونی در آنکارا پایش و مطالعه کردند. بر طبق یافته‌های آنان نخستین مبارزه‌ی شیمیایی باید زمانی صورت گیرد که مجموع حرارت مؤثر ۱۲۰ روز-درجه‌ی سلسیوس و میزان آلودگی تاکستان حداقل ۲۰ درصد باشد. دومین مبارزه شیمیایی هنگامی که مجموع حرارت مؤثر ۵۲۰ روز-درجه‌ی سلسیوس و میزان آلودگی یک درصد باشد، صورت می‌گیرد.