ادات تشبیه
ادات تشبیه در عربی عبارت است از:
کاف- کَأنَّ – مثل و شبه و مشتقات آنها از قبیل ماثل و شابه و هر لفظی که افادهی معنای مماثلت کند. مانند: یحکی – ضاهی- یضاهی و امثال اینها
بنابراین ادات تشبیه سه دستهاند بعضی حرف و بعضی اسم و بعضی هم فعل هستند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

تبصره: کاّن در صورتی معنی تشبیه میدهد که خبر آن جامد باشد
غرض از تشبیه
مراد از غرض علت غائی است یعنی فائدهای که ادعا میشود به این که متکلم بلیغ مقصود خود را به طریق تشبیه ادا کند و غرض از تشبیه غالباً راجع به مشبه است و گاهی هم به مشبه به تعلق میگیرد غرض راجع به مشبه بر چند نوع است:
بیان امکان مشبه و اثبات وجود آن در جائی که ادعای امتناع ان ممکن وامکان مشبه به مسلم باشد مانند قول متنّبی در مدح سیف الدوله:

فَانِ تَفُقِ الاَنامَ وَ اَنتَ مِنهُم

فَاِنَّ المِسکَ بَعضُ دَمِ الغَزالِ

بیان حال مشبه: به این که مشبه بر چه وصفی از اوصاف است به شرط آن که حال مشبه به معلوم باشد والا تشبیه برای بیان حال نخواهد بود چون تشبیه چیزی به چیزی در رنگ – شکل – مقدار – وضع و غیر اینها در صورتی که بودن این اوصاف در مشبه به بر شنونده ظاهر و معلوم باشد.
بیان مقدار حال مشبه در قوت و ضعف و زیاده و نقصان مانند تشبیه لباس سیاه بغراب در شدت سیاهی، مثل قول کمالالدین اسماعیل:

مانند پنبه دانه که در پنبه تعبیه است

اجرام کوههااست نهان درمیان برف

تقریر حال مشبه و تثبیت آن در ذهن شنونده و این در وقتی است که اسناد حالت و صفتی به چیزی قدری خفا داشته باشد و محتاج به توضیح باشد .
مدح مشبه: برای تزیین و تحسین یعنی زیبا نشان دادن مشبه است.
تقبیح مشبه یعنی زشت کردن مشبه در نظر سامع برای اهانت و تحقیر یا تنفیر است.
استطراف مشبه: یعنی غرض از تشبیه گاهی این است که مشبه را امری تازه و غریب و عجیب شمارند و این غرض حاصل میشود و به سبب ابراز آن در صورت چیزی که ممتنع الوقوع است به حسب عادت زیرا که مشبه در این حال به صورتی در میآید که حضورش در ذهن نادر خواهد بود چون تشبیه تودهای از زغال که برخی از آن آتش گرفته باشد به دریائی از مشک که موجش از طلا باشد در این شعر:

اُنظُر الی الفَحمِ فیه الجّمرُ مُتَّقِد

کاَّنهُ بَحرُ مِشک مَوجُهُ الذهب

اقسام تشبیه
تشبیه به اعتبار ارکان و غرض دارای تقسیماتی چند است از این قرار:
به اعتبار طرفین: تشبیه به اعتبار طرفین (مشبه و مشبه به) منقسم میشود به چهار قسم:
تشبیه مفرد به مفرد
تشبیه مرکب به مرکب
تشبیه مفرد به مرکب
تشبیه مرکب به مفرد
و امّا تشبیه مفرد به مفرد چهار صورت دارد زیرا مفردین یا هر دو غیرمقیدند یا هر دو مقیدند و یا مختلفند و در این صورت یا مشبه غیرمقید و مشبه به مقید است و یا عکس آن و مقصود از تقیید، تقیید به وصف است یا به اضافه یا به مفعول یا به حال و امثال اینها .
هر دو طرف مرکب: مثل قول بشّار بن بُرد: کَاَنَّ مثارَ النَقَع فوقَ رؤسِنا … الخ
چنان که قبلاً در مبحث طرفین تشبیه تفسیر آن مذکور گشت .