راهنمایی عبارت است از جریان یاری کردن به فرد تا خویشتن و جهان خارج از خود را بشناسد: کلمه «فرد» در تعریف بالا به دانش‌آموزان مدرسه یا مراجعان مربوط می‌شود. به عبارت دیگر و به تعریفی دقیق‌تر راهنمایی کمکی است که به افراد عادی داده می‌شود یعنی آنهایی که طی حوادثی و ارتباط‌های خود به دیگران نیازمندند تا به رشد طبیعی نایل آیند.^[۴۸]
راهنمایی، کمک و یاری منظمی است به فرد، برای اینکه استعدادهای خود را دریابد، رفتار و حالات خویش را منظم و متعادل سازد، قادر به حل مسایل و مشکلاتش شود، بتواند در انتخاب دروس و یا رشته‌های تحصیلی تصمیم بگیرد، کار و شغل مناسب برای خود پیدا کند، برای رقابت آزاد و پسندیده تربیت شود، شایستگی و شرایطی را دارا گردد تا بتواند به بهترین وجه ممکن رشد و کمال یابد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

منظور از راهنمایی در مدرسه، یاری کردن هر دانش‌آمز است به اینکه افکار و تصورات واقعی درباره خود و در باب امکانات و موقعیت‌هایی که برای وی در دنیا وجود دادر به دست آورد و کمک شود تا هدف‌های واقعی و با ارزشی برای خود طرح‌ریزی کند و با «خودرهبری تزایدی» در راه نیل به هدف‌هایش پیش رود. در این معنی، راهنمایی عملی است که دانش‌آموز را مدد می‌کند در اینکه دریابد او چگونه آدمی است، چه می‌کند، بر او چه خواهد گذشت و چه خواهد شد.
راهنمایی، کمک و یاری‌کردن به فرد است تا بتواند با علم و آگاهی، تصمیمات درست بگیرد.^[۴۹]
مک دانیل (Mc.Daniel) در یکی از تعاریف خود می‌گوید: راهنمایی وسیله کمک به فرد است برای درک و به کار بردن آگاهانه فرصت‌های تحصیلی، حرفه‌ای و شخصی که در اختیار دارد و یا می‌تواند داشته باشد.
در تعریف دیگر، راهنمایی به آن قسمت از تعلیم و تربیت که به ارضای نیازهای علمی، بدنی، اجتماعی و عاطفی فرد مربوط است اطلاق می‌شود.
(Stone) و (Shertzer) در کتاب اصول راهنمایی، یکی از تعاریفی را که مورد قبول بیشتر مؤلفان و متصصان این رشته است به شرح زیر مطرح و تفسیر می‌کنند: راهنمایی پویشی است که به فرد کمک می‌کند تا خود و جهان خود را بشناسد. براین اینکه این تعریف کلی روشن‌تر گردد، توضیح پاره‌ای از اصطلاحات و مفاهیمی که در آن به کار رفته است ضروری به نظر می‌رسد:
پویش: پویش به پدیده‌ای اطلاق می‌گردد که در طول زمان به طور مدوام در حال دگرگونی است و مفهوم آن این است که راهنمایی عملی واحد، یکنواخت که مقید به زمانی معین باشد نیست، بلکه شامل مجموعه‌ای از کوشش‌ها و اقدامات منظم و متوالی است که متوجه هدفی معین می‌باشد.
کمک: هدف راهنمایی نیز مانند بسیاری از خدمات یاری‌کننده، پیشگیری، درمان و بهبود مسایل و مشکلات انسانی از طریق عرضه خدمات تخصصی می‌باشد. بنابراین در این تعریف منظور از کمک فراهم ساختن امکانات و فرصت‌های مناسب و عرضه خدمات تخصصی و در اختیار گذاشتن آنهاست.
فرد: منظور از فرد، دانش‌آموزان مدارس به ویژه آن دسته از دانش‌آموزان می‌باشند که از نظر رشد و تکامل در حد متعادل و به هنجار هستند و در جریان رشد خود طبعاً به کمک‌های خاصی نیاز دارند.
شناخت: مقصود از شناخت خود و جهان خود آن است که دانش‌آموز آگاهی و بصیرت نسبت به شخصیت خود به دست آورد، به امکانات و محدودیت‌های جسمی و ذهنی خود واقف گردد و نیز عوامل محیطی و امکاناتی را که در اختیار دارد بشناسد و روابط متقابل بین خود و عوامل و امکانات محیطی را عمیقاً درک نماید. کلیه فعالیت‌های راهنمایی متوجه این شناخت دو جانبه است.^[۵۰]
لزوم راهنمایی در آموزش و پرورش
مدرسه نه تنها جوانان و کودکان را برای زندگی در دنیای امروز تربیت می‌کند، بلکه می‌کوشد تا آنها را برای حل مسایل آینده آماده سازد. مشاوران راهنمایی دانش‌آموزان را یاری می‌کنند که از توانایی‌ها، محدودیت‌ها، علایق واقعی خود و امکاناتشان، درکی عمیق به دست آورند و از امکانات محیطی و کلیه اموری که به نحوی در رشد و تکامل آنان مؤثر است، آگاه گردند و از این امکانات، متناسب با توانایی‌های خود بهره برگیرند. یکی از عوامل که راهنمایی را در نظام آموزش و پرورش کشورها اجتناب‌ناپذیر می‌سازد این است که در زمان حاضر برخلاف گذشته مدرسه بیشترین سهم را در تربیت کودکان و نوجوانان برعهده دارد زیرا به سبب تحرک و پچیدگی زندگی و اشتغال زیاد پدران و مادران در کارهای خارج از منزل فرصت‌هایی که برای ایجاد روابط متقابل بین والدین و فرزندان ضروری است کاهش یافته است. لذا والدین برای درک و شناخت مسیل فرزندان خود و راهنمایی آنان فرصت و آگاهی چندانی ندارند.
عامل دیگر آنکه نوجوانان در دنیایی زندگی می‌کنند که با دنیای بزرگسالان تفاوتی فاحش دارد و نوجوانان نمی‌توانند ارزش‌های گذران را از ارزش‌های پایاتر تمیز دهند. بنابراین کمک و راهنمایی آنان در این مورد امری اجتناب‌ناپذیر می‌باشد. عامل سوم در این مورد تنوع و تعدد رشته‌های تحصیلی، واحدهای درسی، مشاغل و سایر امکانات است که لزوم راهنمایی دانش‌آموزان را خواه به صورت فردی و خواه به صورت گروهی در امر انتخاب و اشتغال به فعالیت‌هایی متناسب با توانایی‌ها و رغبت‌های واقعی‌شان موجب می‌گردد و بالاخره مسایل و مشکلاتی است که در طول رشد و تکامل، امکان وقوع آن برای هر فردی وجود دارد و راهنمایی را لازم می‌سازد. از آن جمله‌اند مسایل مربوط به بحران‌های بلوغ در نوجوانان، مسایل عاطفی و مشکلات شخصی دیگر.^[۵۱]
انواع راهنمایی
راهنمایی تحصیلی: راهنمایی تحصیلی مجموعه فعالیت‌هایی است که از طرف کارکنان راهنمایی جهت کمک به دانش‌آموزان در حل مشکلات تحصیلی و انتخاب واحدهای درسی و رشته‌های تحصیلی انجام می‌گیرد با توجه به تعریف فوق ملاحظه می‌شود که راهنمایی تحصیلی در سه زمینه اعمال می‌گردد.
الف ـ کمک به پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان
ب ـ کمک به دانش‌آموز در انتخاب مواد درسی
ج ـ کمک به دانش‌آموز در انتخاب رشته‌های تحصیلی
راهنمایی حرفه‌ای: راهنمایی حرفه‌ای کمک به فرد است در انتخاب شغلی متناسب با استعداد، علایق و تجربیات خود، به طوری‌که نیازهای او را ارضا کند و موجب بهبود وضع جامعه گردد. بدیهی است راهنمایی تحصیلی مقدمه‌ای برای راهنمایی حرفه‌ای است و هر نوع هدایت شغلی بدون توجه به وضع تحصیلی دانش‌آموز نادرست می‌باشد. اساس راهنمایی حرفه‌ای بر این اصل مبتنی است که باید علایق و استعدادهای فرد از یک سو و خصوصیات شغل از سویی دیگر مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد نقش کارکنان راهنمایی مدرسه و در این زمینه به شرح زیر خلاصه می‌شود:
آگاه ساختن دانش‌آموزان از انواع مشاغل موجود در جامعه و خصوصیات هر یک.
ایجاد فرصت‌هایی برای دانش‌آموز جهت کسب تجربیاتی درباره مشاغل مختلف نظیر تشکیل انجمن روزنامه‌نگاری، انجمن عکاسی و غیره.
تشویق دانش‌آموزان به اشتغال در امور ذوقی مربوط به مشاغل و حرف در ساعات فراغت.
تشکیل نمایشگاه‌هایی از کارهای دانش‌آموزان در امور فنی و حرفه‌ای به منظور جلب علایق آنان به حرف.
بررسی علایق و استعدادهای دانش‌آموزان ضمن فعالیت‌های مربوط به مشاغل
کمک به دانش‌آموزان در ارزیابی علایق، نیازها و استعدادهای خود در زمینه‌های مختلف شغلی.
راهنمایی سازشی: راهنمایی سازشی به آن قسمت از فعالیت‌های راهنمایی اطلاق می‌گردد که دانش‌آموز را کمک می‌کند تا خود را با خویشتن، دیگران و محیط سازگار نماید.^[۵۲]
راهنمایی سازشی یا انطباقی: راهنمایی سازشی گاهی بسیار آسان است نظیر آشنا کردن شاگرد با وضع مدرسه و موقعیت‌ها و فرصت‌هایی که در مدرسه برای او هست و گاه بسیار مشکل و سخت است.^[۵۳]
در مواردی که فرد نمی‌تواند بین خود و عوامل محیطی سازگاری مطلوب به وجود آورد و یا فاقد خودسازگاری است، در اعمال و رفتارش نوعی نابهنجاری مشاهده می‌گردد.
چنین فردی به راهنمایی سازشی نیازمند است. گاهی ناسازگاری به سبب اختلالات شدید عاطفی و شخصیتی است که جنبه‌های مرضی به خود می‌گیرد. در این صورت باید اینگونه افراد را به مراکز درمانی ویژه ارجاع نمایند. اما در پاره‌ای موارد، ناسازگاری دانش‌آموزان چندان پیشرفته و شدید و در حد مرضی نمی‌باشد در این موارد کارکنان راهنمایی می‌توانند با بهره گرفتن از فنون راهنمایی و مشاوره آنان را در جهت کسب سازگاری کمک نماید.
راهنمایی فردی: مواردی را که راهنمایی فردی ضرورت پیدا می‌کند می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:
وقتی‌که دانش‌آموز با وضعیت بحرانی پیچیده‌ای رو به رو است و نیازمند کشف علل مشکلات خود و راه حل‌های احتمالی آن می‌باشد.
در صورتی‌که مشاور بخواهد برای کمک به دانش‌آموز جهت کسب خودفهمی نتایج آزمون‌ها را برایش تعبیر و تفسیر کند.
در موردی‌که دانش‌آموز از صحبت کردن در جمع شدیداً احساس ترس می‌کند و نیز در مورد کسانی‌که نمی‌توانند با اعضای گروه رابطه برقرار کنند و احتمال دارد از طرف آن پذیرفته نشوند.
در مواقعی‌که راهنمایی به مایل جنسی مربوط می‌شود، به ویژه در مواردی که جنبه‌های انحرافی آن مطرح باشد.
و بالاخره در مورد دانش‌آموزی که خود آگاهی او محدود است.
راهنمایی گروهی: غالباً دانش‌آموزان به اطلاعاتی نیاز دارند که می‌توان آنها را در جلسات گروهی بر ایشان مطرح ساخت یکی از مزایای این نوع راهنمایی صرفه‌جویی در وقت و هزینه است و موجب می‌گردد که همه دانش‌آموزان از امکانات محدود راهنمایی به حداکثر ممکن بهره‌مند شوند. اما در مواردی که مسایل سازشی و شخصیتی دانش‌آموزان مطرح باشد می‌توان از راهنمایی گروهی جهت کمک به سازگاری آنان استفاده کرد در این مواقع دانش‌آموزانی را که مشکلات، نیازمندی‌ها و یا علایق مشابه دارند در گروه‌های کوچک (۴ الی ۸ نفر) تحت راهنمایی قرار می‌دهند در این نوع راهنمایی مشاور ابتدا بحث را با یکی از اعضا شروع و به تدریج گروه را هدایت می‌کند تا در مورد مسایل مورد نظر به بحث و گفتگو بپردازند. راهنمایی گروهی در موارد زیر انجام می‌گیرد:
در مورد دانش‌آموزانی‌که نیز به کسب مهارت‌های اجتماعی از قبیل صحبت کردن در جمع و ایجاد رابطه با دیگران دارند.
دانش‌آموزانی‌که احتیاج دارند عکس‌العمل دیگران را نسبت به مسایل و علایق خود بدانند.
دانش‌آموزانی که نیاز دارند مسایل و افکار خود را با دیگران در میان بگذارند و به این ترتیب نسبت به جمع احساس تعلق نمایند.
دانش‌آموزانی‌که نیاز دارند افراد دیگر را بشناسند و از دید آنها نسبت به مسایل آگاه گردند.
دانش‌آموزانی که احساس می‌کنند نیاز به مشاوره دارند ولی دارای مسایل و مشکلات عمیق نیستند و چنانچه مورد غفلت قرار می‌گیرند ممکن است فردی گوشه‌گیر بار آیند.
می‌توان برخی از نتایج که از راهنمایی گروهی حاصل می‌شود به شرح زیر خلاصه کرد:
دانش‌آموز احساس می‌کند که دیگران هم مسایلی کم و بیش نظیر او دارند و تنها او نیست که دارای مشکلاتی است.
نیاز پذیرش در جمع که از نیازهای اساسی افراد است از طریق شرکت در جلسات گروهی ارضا می‌شود.^[۵۴]
به تدریج می‌آموزد که می‌توان به دیگران اعتماد کرد.
مهارت‌های اجتماعی و چگونگی ایجاد رابطه با دیگران را یاد می‌گیرد.
مسایل و مشکلات خود را از دید دیگران مورد بررسی قرار می‌دهد و به این ترتیب در خویشتن‌شناسی پیشرفت می‌کند.
فرصتی برایش ایجاد می‌شود که نیازهایی چون احساس امنیت و سایر نیازهای عاطفی او ارضا گردد.
مشاوره اجتماعی:
این نوع راهنمایی و مشاوره به مسایل اجتماعی اختصاص دارد و افراد و اشخاص اعم از دانش‌آموز یا کارمند، کاسب، تاجر و… می‌توانند هنگام گرفتاری‌ها و مشکلات اجتماعی به مراکزی که اختصاص به این نوع مشاوره‌ها دارد، مراجعه کنند، و با افراد متبحر و متخصص که در این مراکز به کار اشتغال دارند، به مشورت بپردازد.^[۵۵]
فنون راهنمایی و مشاوره
فنون راهنمایی و مشاوره به وسایل و روش‌هایی اطلاق می‌شود که منظور جمع‌ آوری اطلاعات و شناخت دانش‌آموزان و راهنمایی آنان به کار می‌رود. ذیلاً به شرح برخی از فنون راهنمایی و مشاوره می‌پردازیم:
۱- مشاهده: مشاهده پایه و اساس بسیاری از روش‌های ارزیابی رفتار دانش‌آموز است. در امر مشاهده توانایی شناخت عواملی که رفتاری را ایجاد کرده است و توصیف دقیق واکنش فرد در موقعیت معین دارای اهمیت خاصی است. بدیهی است این امر بدون صرف وقت و کوشش و مجاهده امکان‌پذیر نیست. مشاهده باید به دفعات متعدد انجام گیرد تا از ترکیب حقایقی که هر بار در مورد رفتار دانش‌آموز به دست آمده است، تصویری بزرگتر از رفتار وی حاصل شود. لازمه یک مشاهده دقیق آن است که مشاهده کننده: اولاً آنچه را که درک می‌کند به طور عینی ارزشیابی نماید، ثانیاً از احساسات و انگیزه‌های رفتار خود آگاه باشد.
نکاتی که در مشاهده باید رعایت شود:
وقتی‌که منظور از مشاهده بررسی و مطالعه صفات و خصایص شخصیتی دانش‌آموز است باید خصایصی که مورد مطالعه می‌باشند تعریف شوند تا مشاهده‌کننده دقیقاً بداند در جستجوی چه نوع خصایصی می‌باشد.