در رابطه با شعر و موسیقی برخی بر این عقیده اند که: آنچه مهم است، شعر و مفاهیم مختلف آن است و موسیقی باید در اختیار کلام قرار گیرد. گروهی دیگر معتقدند که شعر فرع است و باید تابع روند موسیقی باشد.
استاد حسین دهلوی می گوید:
« در مواردی ممکن است بنا به ضرورت، ویژگی ها و نیازهای یکی از این دو هنر بر دیگری ترجیح داده شود، ولی از نظر کلی بهتر است که در حد امکان خصوصیات و زیبایی هر دو هنر در نظر گرفته شود. به ویژه در زمینه قطعات موسیقی ایرانی که شنونده علاقه مند است ضمن برخورداری از موسیقی زیبا، با آواز و کلمات شعر نیز ارتباط برقرار کند. » ( دهلوی، حسین، ۲۳۰:۱۳۷۹ )
با عبور از این مقدمه به اهمیت و هماهنگی آوازی با مفهوم شعر که اساس این پژوهش و پایان نامه را تشکیل می دهد پی می بریم. لذا پژوهشگر جهت تبیین و توضیح بیشتر مطالبی را از استاد حسین دهلوی که در کتاب پیوند شعر و موسیقی تحت عنوان هماهنگی موسیقی آوازی با مفهوم شعر بیان شده است عیناً ارائه می دهد تا بر اهمیت تلفیق شعر و موسیقی صحه بگذارد.
۲-۴-۱ هماهنگی موسیقی آوازی با مفهوم شعراز زبان استاد حسین دهلوی
یکی از موارد حساس و قابل توجه در پیوند شعر و موسیقی آوازی، انتقال و انعکاس مفاهیم شعر در آواز است. ملودی آوازی باید با معنای کلام هماهنگ باشد و شعر و موسیقی از لحاظ بیان اندیشه هر دو یک فکر و یک احساس را بیان کنند. در زیر به مواردی در این باره اشاره می شود:
۱- اگر کلام شادی آور یا غم آلود است، لحن موسیقی هم باید گویای همان حالت و احساس باشد. اگر ناصحانه است، موسیقی هم باید پندآمیز باشد. اگر کلام خشن و دردناک یا فریاد مظلوم و دردمندی است، موسیقی هم باید همان حالت را توصیف کند. هر دو هنر باید از نظر مفاهیم احساسی یکدیگر را تأیید کنند. اگر شعر عاشقانه و تغزلی است یا رزمی و دارای پویایی قوی ملی و میهنی است، موسیقی هم باید با همکاری آواز و ارکستر همان خصوصیات و حالات را نشان دهد. برای مثال، چنانچه شعر زیر مورد نظر باشد:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

تو ای نامور، میهن پاک ما ی

گران مایه و پرگهر خاک ما ی
(فرودسی).

مطمئناً نمی توان آواز غمناکی برای آن در نظر گرفت. در مقابل، اگر معنا و مفهوم شعر زیر را در نظر بگیریم:

اگر دردُم یکی بودی چه بودی ی

و گر غم اندکی بودی چه بودی ی (باباطاهر)

بی شک این گونه مفاهیم غم آلود را که از درد و اندوه سخن دارند، باید در گوشه ی غم انگیز یا فضایی مشابه آن به کار بُرد. همچنین، شعر عرفانی را نمی توان با موسیقی طرب انگیز نامناسبی همساز کرد. در ضمن باید در نظر گرفت که کلام ساده است یا وزین. البته بهتر است که در حد امکان کلام برای ترکیب با موسیقی آوازی بی پیرایه و به ویژه از کلمات دور از ذهن، مهجور و دشوار به دور باشد؛ زیرا معمولاً ترکیب شعر با آواز به وضوح شعر در گفتار نیست و اگر کلمات هم سنگین، مهجور یا دور از ذهن باشد بی شک فهم آن مشکل تر خواهد شد.

یخچه^[۲] بارید و پای من بفسُرد^[۳] ی
اَیا^[۴] سروبُن^[۵] در تک و پوی آنم

وَرغ^[۶] بربند یخچه را ز فلک ی (رودکی) .که فَرغند^[۷] آسا به پیچم به تو بر . (رودکی)

چنانچه به سبب وجود کلمات سنگین و دور از ذهن تصمیم به کنار گذاشتن ابیاتی گرفته شود، باید توجه کرد که از نظر معنا و مفهوم، گسستگی پیش نیاید و در صورت لزوم با اهل ادب مشورت شود.
۲- آهنگساز باید ریتم موسیقی آوازی را از وزن کلمات شعر، و ملودی آوازی را از فراز و نشیب تکیه ی کلمات به دست آورد که در هر مورد توضیحات لازم داده شده است. اینک باید اضافه شود که موارد احساسی موسیقی نیز باید از مفهوم شعر گرفته شود. بدین منظور، شعری که انتخاب می شود ابتدا باید به معنا و مفهوم آن توجه کافی بشود تا بتوان مقام و لحن موسیقایی مناسب آن را در نظر گرفت.
۳- با توجه به ریتم کلام و نیز معنا و حالت شعر می توان میزان بندی و حتی سرعت قطعه و نیز حالات (نوانس) آن را در نظر گرفت. به همین جهات، به طور مکرر توصیه شده است که به معنای شعر کاملاً توجه شود.
۴- بجز رعایت حالات حزن و اندوه، شادی و دیگر عواطف انسانی، با توجه به معنا و مفهوم شعر باید کامل یا ناتمام بودن معانی در بیت ها را نیز در موسیقی آوازی منعکس کرد. برای مثال، چنانچه شعر از نظر معنا در بیتی ناتمام بماند نمی توان موسیقی آوازی را بر روی بن مایه (تونیک) فرود آورد، چون در این صورت هماهنگی لازم بین شعر و موسیقی آوازی از بین می رود. بنابراین از این دیدگاه نیز باید هماهنگی کامل بین شعر و موسیقی آوازی وجود داشته باشد.
۵- چنانچه شعر و موسیقی هر دو از نظر بار فرهنگی در حد مطلوبی از تعالی باشند، ولی ارتباط و هماهنگی آن ها سست باشد، به طور حتم نتیجه ی خوبی به دست نخواهد آمد. شعر زیبا و موسیقی پراحساس پیوند خوب و صحیحی را می طلبد تا نتیجه ی مورد نظر حاصل شود. اگر شعر رزمی را در ضرب های سنگین و کشیده منظور کنیم یا برعکس، شعر غم آلودی را با ضربه های تند و طرب انگیز به کار بریم، هماهنگی لازم با مفهوم شعر ایجاد نشده است. برای مثال اگر بیت زیر را در نظر بگیریم: