جرایم عفت و اخلاق در فضای مجازی بیان نماییم.
مبحث اول : ماهیت جرم در فضای مجازی
ظهور جهان جدید یعنی جهان مجازی، بسیاری از روندها و نگرش ها و ظرفیت های آینده جهان را تحت تاثیر خود قرار می دهد. این جهان در واقع به موازات و گاه حتی بر جهان واقعی مسلط شده و عینیت واقعی پیدا می کند. این دو جهان دارای داد وستدهای بی شماری با یکدیگر هستند.
در این مبحث به ویژگی جرایم رایانه ای و همچنین طبقه بندی جرایم رایانه ای خواهیم پرداخت.
گفتار اول : ویژگی جرایم رایانه ای
مفهوم فضای مجازی برای نخستین بار توسط ویلیام گیبسون^[۵۸]– نویسنده کانادایی رمان های علمی- تخیـلی در سال ۱۹۸۲ مورد استفاده قرار گرفت.فضای مجازی ، مجموعه به هم پیوسته دنیای امروز از طریق رایانه و ارتباطات راه دور ، بدون در نظر گرفتن مکان جغرافیایی است.^[۵۹]
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در تعریف فضای مجازی می توان گفت که« فضای مجازی محیطی است مجازی و غیر ملموس که در فضای شبکه های بین المللی ( که از طریق اینترنت به هم وصل می شوند ) وجود دارد . در این محیط ، تمام اطلاعات مربوط به روابط افراد ، ملت ها ، فرهنگ ها ، کشورها بصورت ملموس و فیزیکی در یک فضای مجازی و به شکل دیجیتالی وجود داشته و قابل استفاده و در دسترس استفاده کنندگان و کاربــران می باشد.»^[۶۰]
در حقیقت فضای مجازی مانند هر فضایی دارای موقعیت جغرافیایی، فیزیکی یا محدوده سرزمینی خاص نیست ولی با این وجود نوعی واقعیت برجسته در جهان معاصر است ، چرا که ما انسان ها هر روز در آن دست به عمل می زنـیم ، با آن در تعامل هسـتیم، از آن یاری می طـلبیم و با او به داد و ســتد اطلاعات می پردازیم. مایکل بندیکت، فضای مجازی را به عنوان «جهانی نو و موازی با جهان واقعی و مخلوق رایانه های جهان و ارتباط های بین آنان تعریف می کند. جهانی (یا فضایی) که در آن انباشت جهانی از دانش، سرگرمی، شاخص ها ، مقیاس ها ، کنش ها و از همه پراهمیت تر انباشتی از عاملان انسانی تغییر یافته و دگرگون شده، شکل یافته است.»^[۶۱] فضای مجازی در حقیقت نوعی فرافضا و فضای ذهن است .^[۶۲]
فضای مجازی، فضایی است که همه جا هست اما هیچ کجا نیست ، فضایی است که در پرتوی در دسترس قرار دادن اطلاعات وسیع و سریع ، به فرد قدرت نمادین بیشتر و امنیت روانی گسترده تری می بخشد ؛ اما در همان حال او را وابسته تر ، بی قدرت تر و مضطرب تر از پیش می کند . فضای سیال و بی حدودی است که به سادگی همیشه در دسترس همگان است اما به همان سادگی که ایجاد می شود از بین رفته و محو می شود . فضایی است که در پرتو تسهیل شرایط تعامل اجتماعی ، توافق اجتماعی عمیق تر و یکپارچگی اجتماعی فراخ تری را ایجاد می کند ؛ اما باز در همان حال از زاویه ای دیگر به سبب کارکردهای خصوصی و منحصرا فردیش ، تمایز و انزوای اجتماعی را گسترش می دهد .^[۶۳]
در هر حال فضای مجازی در هر تعبیری و با هر تعریفی، قلمروی وسـیع ، بدیع و بکر است که برای ساکنان
خود امکانات، آزادی ها، فرصت ها، دلهره ها، آسیب ها و محدودیت های نوینی را به همراه دارد. اهمیت این قلمرو تا حدی است که امروزه برخی اندیشمندان صحبت از دو جهانی شدن دنیای معاصر می کنند.
با این نگاه مهمترین تغییر جهان معاصر که بنیان تغییرات آینده جهان را می سازد، رقابتی شدن جهان واقعی
و جهان مجازی است .
اینترنت ماهیتاً یک فناوری ارتباط بین‏شبکه‏ای است، اما تنها فناوری ارتباط بین شبکه‏ای نیست ؛چرا که از نظر فنی این امکــان وجود دارد که شـبکه‏های مختلف از روش‏های غیرمـشابهی برای ارتباط بین خود استفاده کننددر این صورت اگرچه ارتباط بین آنها یک نوع ارتباط بین شبکه‏ای ^[۶۴] است، اما اینترنت به معنای خاص نیست. در اینترنت^[۶۵] همه شبکه‏ها (هر چند که نوع شبکه‏ها با هم متفاوت باشد) برای ارتباط با همدیگر از یک ارتباط مشابه مبتنی بر پروتکل TCP/IP استفاده می‏کنند. در اینجا لازم است که به یک نکته مهم در ارتباط با کاربرد پروتکل‏های TCP/IP توجه شود و آن نکته این است که به هر گونه کاربرد این پروتکل‏ها در شبکه‏های رایانه‏ای ،اینترنت گفته نمی‏شود. گاهی در ارتباطات داخل یک شبکه (درون شبکه‏ای) از پروتکل‏های TCP/IP استفاده می‏شود. استفاده درون شبکه‏ای از پروتکل‏های TCP/IP، اینترنت نامیده نمی‏شود. شبکه‏های اینترانت و اکسترانت از پروتکل‏های TCP/IP برای ارتباطات درون شبکه‏ای استفاده می‏کنند .
بدان جهت که واژه‏های «اینترانت»^[۶۶] و «اکسترانت»^[۶۷] شبیه و نزدیک به واژه اینترنت است بسیاری از مردم در استفاده از این واژه‏ ها به اشتباه می‏افتند. برای اجتناب از این اشتباه به طور مختصر تفاوت بین اینترنت با اینترانت و اکسترانت را بررسی می‏کنیم.
مقایسه بین اینترنت و اینترانت
اینترانت یک شبکه محلی سازمانی یا خصوصی است که مبتنی بر پروتکل TCP/IP بوده وبرخـی از خدمات
گوناگون اینترنت مانند پست الکترونیک^[۶۸] و صفحات وب^[۶۹] را در داخل یک شبکه انجام می‏دهد. در واقع اینترانت یک اینترنت خصوصی در داخل یک شبکه است. میزان خدمات اینترانت بستگی به اراده مدیر شبکه دارد. هیأت مؤلفان میکروسافت ضمن تعریف اینترانت، به شرح زیر تفاوت آن را با اینترنت بیان کرده‏اند:«اینترانت یک شبکه خصوصی مبتنی بر پروتکل‏های اینترنتی چون TCP/IP است، اما برای مدیریت اطلاعات یک شبکه یا سازمان طراحی می‏شود. کاربردهای آن شامل خدماتی مانند خدماتی چون توزیع سند، توزیع نرم‏افزار، دستیابی به بانک‏های اطلاعاتی و آموزشی می‏شود. دلیل انتخاب این نام، شباهت آن به سایت وب جهانی ]در اینترنت[ و مبتنی بودن آن بر همان فناوری است با این تفاوت که صرفاً درون سازمانی است و به اینترنت متصل نیست. بعضی از اینترانت‏ها دسترسی به اینترنت را نیز فراهم می‏کنند. اما اینگونه اتصالات از طریق «دیوار آتش»^[۷۰] هدایت می‏شوند که شبکه‏های داخلی را در مقابل وب خارجی حفاظت می‏کند»^[۷۱]
مقایسه بین اینترنت و اکسترانت
علاوه بر اینترانت، اکسترانت نیز از فناوری اینترنت و پروتکل‏های آن (TCP/IP) برای ارتباطات درون شبکه استفاده می‏کند. هیأت مؤلفان شرکت رایانه‏ای میکروسافت، اکسترانت را به شرح زیر تعریف کرده است :
“اکسترانت ایجاد شکل گسترده‏تری از اینترانت یک شرکت مجتمع با بهره گرفتن از فناوری وب جهانی به منظور آسان شدن برقراری ارتباط بین تأمین‏کننده و مشتریان است. اکسترانت به مشتریان و تأمین ‏کنندگان امـکان می دهد تا با دسـترسی محـدود به اینترنت یک شرکـت به رابطه کـاری خود سرعت بخـشیده و کـارآیی را
افزایش دهند.”^[۷۲]
درهر حال و به طور کلی می توان جرایم فضای مجازی را در برخی ویژگی ها مشترک دانست، که با شناخت آن، ماهیّت این گونه جرایم روشن خواهد شد:
الف) تخصصی و علمی بودن
این دسته از جرایم عمدتاً از سوی افراد آگاه به علوم رایانه ای رخ می دهد، که در اغلب موارد عمدی و از روی تجرّی یا عداوت صورت می گیرد. لذا کمتر می توان کسانی را که دارای اطلاعات رایانه ای نیستند در زمره بزهکاران رایانه ای دید. (به ویژه جرایمی، از قبیل سابورتاژ، دسترسی غیر مجاز، جاسوسی و…). از سوی دیگر نیاز به ابزار و نرم افزارهـای خاصـی اسـت که کار با آن ها تنـها از عهـده برخی از متخصـّصین
برمی آید.از این رو در مرحله کشف این دست از جرایم نیاز به متخصصین رایانه ای است.
ب) دارای حیثیت عمومی و خصوصی بودن
جرایم مجازی را نمی توان منحصر در یک حیث نمود، چرا که از یک طرف در رابطه با دولت و فضای عمومی جامعه است و از طـرف دیگر به اشخـاص حقیقی یا حقوقی خـصوصی خسـارت مادی و معنوی می زند و احیاناً حریم خصوصی افراد را هدف می گیرد.
یکی از حقوقدان در خصوص ضرورت حمایت قانونی از شهروندان در برابر جرایم مجازی می گوید:«با توجه به پیشرفت علم و گستردگی کاربرد اینترنت در جهان امروز، در بسیاری از کشورهای جهان مقررات و شرایط ویژه ای برای حمایت از حقوق کاربران اینترنتی وضع شده است و این مقررات بیش از آنکه جنبه کنترل و نظارت توسط دولت ها داشته باشد به طور خاص در زمینه حمایت از کاربران اینترنت و شـهروندان
آن کشورها است.
به اعتقاد این حقوقدان برای اینترنت باید تعریف مشخص حقوقی و قانونی وجود داشته باشد و برای تخلفات و جرایم احتمالی و به طور کلّی برای هر نوع رابطه حقوقی در این زمینه قوانین و ضوابط خاص و مشخص تهیه، تدوین و تصویب شود. بدون قانون در زمینه اینترنت نمی توان با جرایم مربوط به آن برخورد کرد. چون طبیعت مطبوعات با سایت های اینترنتی متفاوت است. بنابراین تسرّی دادن قانون مطبوعات به مسائل مربوط به اینترنت از لحاظ حقوقی جای اشکال فراوان دارد.»^[۷۳]
در این زمینه یکی از جامعه شناسان نیز با بیان این که استفاده از اینترنت حقّ فردی اشخاص در جامعه است، به حیثیت عمومی جرایم مجازی اشاره کرده و بیان می کند: «اینترنت به عنوان یک فناوری جدید ارتباطی، علاوه بر برنامه های منفی، واجد کارکردهای مثبت در زندگی اجتماعی است و ترویج فساد یا ناهنجاری اجتماعی از هر کانال امکان پذیراست ودولت به عنوان حافظ و مسئول بهداشت محیط و روانی افراد، وظیفه دارد با این نوع جرایم مقابله کند. پاره ای از برنامه های اینترنتی از آن جهت که با منافع ملی، مصـالح اجتماعی ، اخلاقیـات جامعه و شـئونات مـذهبی مغـایرت دارد ، در ردیف جرایم اینتـرنتی قرار
اجتماعی، اخلاقیات جامعه و شئونات مذهبی مغایرت دارد، در ردیف جرایم اینترنتی قرار می گیرد.»^[۷۴]
در این راستا مـی توان جـرایم امنیتی ؛ چون جاسوسی در فضای مجازی، حملات تروریستی و تخـریب داده ها و اخـتلال درسـیستم های رایانه ای و داده ها و… جرایم فرهنگی؛ چون هرزه نگاری و دیگر جرایـم
محتوایی را واجد حیثیت عمومی دانست.
ج) پیچیدگی خاص
فضای مجازی، دنیای بیکرانی از امکانات و قابلیت های بی شمار است، که بدون محدودیت، در دسترس همگان قرار دارد و هرکس با هر انگیزه ای می تواند از این موهبت استفاده کند. این حجم گسترده از امکانات؛ قدرت پیچیده کردن نحوه ارتکاب جرم و گمنام کردن هویت مجرم را افزایش می دهد، که این خود دستگیری و تعقیب مجرمان را دشوار ساخته است. هکرها و کرکرها با بهره گرفتن از شیوه های مختلف و به صورت گمنام اطلاعات را مورد حمله قرارمی دهند، بدون اینکه ردی از خود باقی گذارند. از سوی دیگر مجرم بدون حضور فیزیکی می تواند از فرسنگ ها فاصله، اطلاعات شخصی یا عمومی را در کشوری دیگر مورد هجمه قرار دهد و حتی در صورت شناسایی نیز از دستگیری و مجازات (البته در کشور مورد هدف) در امان بماند. (چون تحت حاکمیت کشور مورد هدف نیست).
د) دشوار بودن تعیین صلاحیت کیفری
با توجه به نوظهور بودن جرایم رایانه ای، هنوز در سطح بین المللی قانون یا عرف جدی در مورد صلاحیت کیفری در این جرایم شکل نگرفته و در سطح ملی نیز دسته ای از کشورها؛ چون آلمان همان قوانین رایج در دیگر جرایم را در این جرایم حاکم کرده اند. برخی کشورها اقدام به تصویب قوانین جدیدی کرده اند که در این میان دو رویه کلی حاکم است: ۱٫ محل استقرار سیستم های رایانه ای به عنوان محلّ ارتکاب جرم مجازی (کشورهایی، چون سنگاپور و مالزی)؛ ۲٫ محلّ حضور بارگذار و پیاده ساز شبکه ای به عنوان محل ارتکاب جرم، (همچون ایالت آرکانزاس و کارولینای شمالی) .با وجود چنین رویکردهایی مشکل اصلی تعیین هویت مجرم است؛ زیرا بر فرضی که نظریه محل استقرار سیستم را شناسایی کنیم، باز هویت کاربر مجرمی که از آن استفاده کرده و یا حتی یافتن محل استقرار رایانه دشوار است و در نظر دوم نیز مشکل هویت مجرم همچنان لاینحل است. در نتیجه تعیین صلاحیت کیفری همچنان دشوار می نماید. همچنین در زمینه صلاحیت تابعیتی و صلاحیت حمایتی و صلاحیت جهانی، رویّه مشخّص یا غالبی اتخاذ نشده است.
ه) جهانی بودن
فناوری اطلاعات و ارتباطات الکترونیکی، به دلیل گستردگی در سراسر جهان، از چند جهت جرایم مجازی را از سایر جرایم ممتاز می کند. در جرایم امنیتی و تروریستی که مجرمان درصدد انعکاس هرچه بیشتر اقداماتشان هستند، فضای مجازی، محیط مطلوبی برای اینگونه اقدامات است؛ زیرا که هر اختلالی در آن به خوبی انعکاس جهانی داشته و به راحتی اعتبار یک کشور یا مجموعه خاصی را لکّه دار می کند. در جرایمی، چون کلاهبرداری، فرد می تواند از کشوری دور دست به اشکال مختلف فرد دیگری را در کشوری دیگر فریب دهد. در جرایمی، چون اختلال در داده ها، اختلال در سیستم، جعل دسترسی و شنود و دریافت غیرمجاز و… مجرم به راحتی می تواند ابزار و نرم افزارهای مورد نیاز را جهت ارتکاب جرم چه از طریق اینترنت و غیره تهیه و دانلود کند و یا با افراد متخصّص در این جرایم همکاری کند.
و) دشوار بودن کشف بزهکار
مجرمین در فضای مجازی، هویت مشخص یا واقعی ندارند، لذا برای نهادهای کیفری بسیار دشوار است که مشخص کنند، چه کسی مرتکب مثلاً تخریب یا ممانعت از دسترسی شده است، حتی اگر هویّت رایانه مورد استفاده نیز مشخص شود، یافتن کاربر یا مالک آن نیز سخت است. لذا بهتر است به جای مجازات های معمول، مجازات هایی از نوع فضای مجازی برای این گونه مجرمین تعریف شود. مجازات هایی چون ممانعت از دسترسی وی به داده هایش، توقف داده ها، اختلال در سیستم و…..^[۷۵]
گفتار دوم : طبقه بندی جرایم رایانه ای
سازمان ملل متحد اولین سازمانی است که با انتشار کتابچه راهنمای سازمان ملل برای پیشگیری وکنترل جرایم رایانه ای به طور رسمی دو دسته از جرایم رایانه ای با ماهیت مختلف اشاره کرد.

جدول ۴-۱-نتایج تحلیل عاملی تأییدی مرحله اول برای گویه‌های پرسشنامه ………………………………………………۸۵

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

جدول ۴-۲- نتایج تحلیل عاملی تأییدی مرحله دوم برای ابعاد متغیرها ………………………………………………………۸۶
جدول ۴-۳- شاخص‌های برازش مدل‌های تأییدی مرحله اول و دوم …………………………………………………………۸۶
جدول ۴-۴- ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای تحقیق و مؤلفه‌های آنها ……………………………………………….۸۶
جدول ۴-۵-جنسیت پاسخ‌دهندگان ……………………………………………………………………………………………………..۸۷
جدول ۴-۶- نسبت پاسخ‌دهندگان ……………………………………………………………………………………………………….۸۸
جدول ۴-۷- مقطع پاسخ‌دهندگان ………………………………………………………………………………………………………..۸۹
جدول ۴-۸-گروه تحصیلی پاسخ‌دهندگان …………………………………………………………………………………………….۸۹
جدول ۴-۹- تحلیل همبستگی بین متغیرهای تحقیق ………………………………………………………………………………..۹۰
جدول ۴-۱۰- شاخص‌های برازش مدل ساختاری تحقیق ………………………………………………………………………..۹۲
جدول ۴-۱۱- خلاصه نتایج آزمون فرضیه اصلی …………………………………………………………………………………..۹۳
جدول ۴-۱۲- خلاصه نتایج آزمون فرضیه فرعی اول …………………………………………………………………………….۹۴
جدول ۴-۱۳- خلاصه نتایج آزمون فرضیه فرعی دوم ……………………………………………………………………………..۹۴
جدول ۴-۱۴- خلاصه نتایج آزمون فرضیه فرعی سوم ……………………………………………………………………………..۹۵
جدول۴-۱۵- خلاصه نتایج آزمون فرضیات تحقیق ………………………………………………………………………………….۹۵
فهرست نمودار
عنوان صفحه
نمودار ۲-۱-ویژگیهای سرمایه اجتماعی ……………………………………………………………………………………………….۲۴
نمودار۲-۲-تلفیق رویکردهای مختلف سرمایه اجتماعی ………………………………………………………………………….۲۹
نمودار۲-۳-ابعاد ومولفه های سرمایه اجتماعی ………………………………………………………………………………………۳۰
نمودار۲-۴-تلفیق رویکردهای مختلف سرمایه اجتماعی ………………………………………………………………………….۴۹
نمودار۲-۵-متغیرهای مدل SERVQUAL………………………………………………………………………………………….55
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل۱-۱-مدل مفهومی تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………..۸
شکل ۲-۴-مدل شکاف کیفیت خدمات ………………………………………………………………………………………………..۵۴
شکل ۴-۱-مدل ساختاری اصلی …………………………………………………………………………………………………………۹۱
شکل ۴-۲- مدل ساختاری فرعی ………………………………………………………………………………………………………..۹۱
.
فصل اول :
کلیات پژوهش
۱-۱-مقدمه :
امروزه توفیق سازمان ها را نمی توان تنها در انباشت ثروت مادی و تجهیز به آخرین امکانات فیزیکی و فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی ارزیابی کرد. زیرا سرمایه های مالی، فیزیکی و انسانی بدون سرمایه اجتماعی فاقد کارایی موثرند.اگرچه وجه اجتماعی سازمان ها سالهاست از سوی اندیشمندان مدیریت مورد توجه قرار گرفته، اما اهمیت روابط اجتماعی و موضوع سرمایه اجتماعی در سازمان بحث جدیدی است که در دهه ی اخیر رونق گرفته، و موفقیت سازمان ها و اثربخشی آنان با ایجاد و توسعه سرمایه اجتماعی در سازمان قرین شده است، به طوری که استفاده بهینه از سرمایه های مالی، فیزیکی و انسانی در سازمان بدون سرمایه اجتماعی، یعنی بدون شبکه روابط متقابل بین اعضای سازمان که توام با اعتماد و محبت و دوستی، ودر جهت حفظ ارزش ها و هنجارهای سازمانی باشد، امکان پذیر نیست.(فقیهی،۱۳۸۵)
از طرفی دیگر در دهه اخیر، سرمایه اجتماعی به یکی از مباحث اساسی مورد توجه محافل آکادمیک و تحقیقاتی جهان تبدیل شده است. سرمایه اجتماعی مجموعه ای هنجارها، ارزشهای غیررسمی، قواعد عرفی وتعهدات اخلاقی است که رفتارهای متقابل افراد در چارچوب آنها شکل می گیرد وموجب تسهیل روابط اجتماعی افراد می شود و معمولا به افزایش همکاری و مشارکت اجتماعی افراد می انجامد و کمک می کند تا سرمایه انسانی وسرمایه مادی واقتصادی بتوانند در تعامل با هم به یک رشد پویا برسند(رنانی،۱۳۸۵)
۱-۲-بیان مساله :
امروزه در کنار سرمایه های انسانی، اقتصادی و فیزیکی، از سرمایه دیگری به نام سرمایه اجتماعی نام برده می شود که در بررسی های اقتصادی و اجتماعی جوامع مطرح شده است .سرمایه اجتماعی همچون مفاهیم سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی ابزار و آموزش هایی که بهره وری فردی را افزایش می دهند، به ویژگی های سازمان اجتماعی مانند شبکه ها، هنجارها و اعتماد اشاره دارد که هماهنگی و همکاری برای کسب سود متقابل را تسهیل می کنند. سرمایه اجتماعی سود سرمایه گذاری در زمینه سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی را افزایش می دهد .همواره در جامع های که از نعمت سرمایه اجتماعی چشم گیری برخوردار است، همکاری آسان تر است. امروز مسلم است که رسیدن به توسعه، جامعه مدنی، معیارهای جهان شمول و بستری مناسب برای زیست اجتماعی، بدون وجود سرمایه اجتماعی ممکن نیست.( شارع پور وحسینی،۱۳۸۷)
سرمایه اجتماعی اصطلاحی است که به طور عادی و روزمره مورد استفاده قرار می گیرد، گرچه تصویری که از مفهوم آن وجود دارد، اغلب در حد ناچیزی است . سرمایه اجتماعی مفهومی قدیمی است، اما تنها اصطلاحی است که اخیراً به خوبی ابداع شده است (بنکستون و ژو ^[۱]۲۰۰۲). تا چند دهه اخیر، دانشمندان اقتصادی رشد و توسعه اقتصادی یک کشور را مرهون منابع طبیعی می دانستند .پس از آن، طی نیم قرن اخیر و با ظهور نئوکلاسیک ها، تشکیل سرمایه انسانی نیز مورد نظر قرار گرفت، اما کمتر به تعاملات اجتماعی و نقش ارزش ها و فرهنگ و به طور کلی، نهادهای رسمی و غیررسمی در اقتصاد توجه شد. با توجه به نقش نهادها و به خصوص سرمایه اجتماعی در به وجود آمدن مکتب نهادگرایان جدید به رشد و توسعه یک کشور توجه بیشتر شد. به طوری که بانک جهانی از این نوع سرمایه، به عنوان ثروت نامرئی یاد می کند. اگر روابط متقابل اجتماعی که فرهنگ، آداب و رسوم، هنجارها، نهادها، شبکه های اجتماعی و غیره در چگونگی تشکیل آن نقش دارند، در جهت مثبت رشد و تکامل یافته باشد، می تواند در تعاملات و مبادلات اقتصادی باعث کاهش هزینه های مبادلاتی و تأثیر بر سایر انواع سرمایه شود و در نهایت بر رشد کشور تأثیرگذار باشد.(صفدری و دیگران،۱۳۷۸)
اصطلاح سرمایه اجتماعی قبل از سال ۱۹۱۶، در مقاله ای توسط هانی فان^[۲] از دانشگاه ویرجینیای غربی مطرح شد.اما اولین بار در سال ۱۹۶۱، کتابی در امریکا بوسیله شخصی به نام ژان ژاکوب^[۳] نوشته شد که این اصطلاح سرمایه ی اجتماعی را بکار برد و منظورش این بود که در حاشیه‌نشین‌‌های شهر، ویژگی‌ها و خصلت‌هایی وجود دارند که آنها می‌توانند به خوبی با همدیگر ارتباط برقرار کنند و گروههایی را تشکیل دهند که خودشان مسائل و مشکلاتشان را حل کنند.
در اصل، در آنجا منظور از سرمایه ی اجتماعی، نوعی همکاری و هم فکری خودجوش و از درون گروه های محروم حاشیه نشین بود.(توسلی؛ ۱۳۸۴).
سرمایه اجتماعی با کار کردش تعریف می شود. سرمایه اجتماعی شیئی واحد نیست، بلکه انواع چیزهای گوناگونی است که دو ویژگی سرمایه اجتماعی، مانند شکلهای دیگر سرما به مولد است و دستیابی به هدف های معینی را که در نبودن آن دست یافتنی نخواهد بود امکان پذیر می سازد. (الوانی – شیروانی – ۱۳۸۳ ،ص۱۶)
مدل های مختلفی در برخورد با مفهوم سرمایه اجتماعی مطرح شد ه اند و به کارمیروند، لذا این امر درروش های مطالعه آن نیز تأثیر می گذارد و از بین مدلهای مختلف، مدلی که نتایج ملموس و واقعی را بیان نماید، مدل مفهومی تحقیق انتخاب شده است. نهاپیت و گوشال^[۴] ( ۱۹۹۸ )، مطرح میکنند که سرمایه اجتماعی دارای سه بعد است: بعد ساختاری؛ بعد ارتباطی؛ بعد شناختی.(مقیمی، ۱۳۹۰)
کیفیت مفهومی پیچیده وابعاد متعددی دارد و مفهوم آن با توجه به ذهنیت افراد تغییر می کند. کافمن وهرمن^[۵] کیفیت هرچیز را مناسب بودن آن برای استفاده ای ویژه می دانند در تعریف ساده تری نیز کیفیت را ماک جین وبوردن^[۶](۱۹۹۵) چنین تعریف می کنند: کیفیت ویژگی است که افراد به چیزی یا پدیده ای نسبت می دهند. به دلیل معانی گوناگون کیفیت، تعریف مربوط به مشتری محور بودن محصول وخدمات از بین دیدگاه های مختلف مفیدتر است. تاکر^[۷] اشاره می کند که کیفیت یک مفهوم چند شکلی وچند بعدی است. تصورات ارزشها مقاصد کلی واهداف خاص هر هدف و یا گروه ذی نفع پایه های تعریف کیفیت را تشکیل می دهند در اغلب تعریفها کیفیت خصوصیت پدیده مورد نظر است که با مناسب بودن پدیده برای استفاده ای ویژه یا تطابق آن با خواسته های افراد ذی ربط، ذی نفع و ذی صلاح ارتباط دارد. از نظر پیترز^[۸] (۱۹۹۹) کیفیت در چشم مشاهده کننده یا در ذهن مصرف کننده قرار دارد وبر اساس ذهنیت وطرز تلقی افراد، اهداف و تجارب آنها برداشتهای متنوعی از آن می شود. بنابراین، کیفیت خدمات آموزشی حالت ویژه ای ازنظام ونتیجه یک سلسله اقدامات وعملیات مشخص است که پاسخگوی نیازهای اجتماعی معین در یک نقطه زمانی ومکانی خاص باشد. در این تعریف کیفیت نظام آموزشی عبارت از میزان تطابق وضعیت موجود با یکی از حالات زیر است:(نوین فر وهمکاران ۱۳۹۰)
الف)استانداردهای ازقبل تعریف شده
ب)رسالت، هدف وانتظارات.
کیفیت در آموزش عالی ونظام دانشگاهی از ابعاد مختلف مورد توجه است. بحث کیفیت در آموزش عالی مانند بسیاری از مسائل تعلیم وتربیت بحث پیچیده ای است واختلاف نظرهایی در باره آن وجود دارد .برخی از صاحبنظران کیفیت هر نظام آموزشی را مترادف با کارایی آن می دانند و کارایی نظام را در ارتباط با سه مقوله درونداد، فرایند و برونداد ذکر می کنند و کیفیت را سبب افزایش بهره وری و بهره دهی می دانند. به هر حال هنگامی که صحبت از کیفیت دانشگاه به میان می آید ارزشیابی نظام آموزشی مطرح می شود. همگام با توسعه های کمی آموزش عالی، توجه به شاخصهای کیفی نیز ضروری است . باتوجه به ضرورت رشد کیفی در آموزش عالی شناخت عوامل موثر بر آن، انجام دادن پژوهش در این زمینه بیشتر احساس می شود.(همان منبع)
دانشجویان،کارکنان و مدرسان (هیئت علمی)مشتریان عمده آموزش عالی هستند. از آنجایی که یکی از مشخصه های کیفیت در دانشگاه، برآورده شدن انتظارات ازفرایند خدمات آموزشی است با بررسی شکاف بین انتظارات وادراکات می توان کیفیت این فرایند را تعیین نمود.
برداشت های متناقض از کیفیت آموزش منجر به استفاده از روش های متفاوتی برای اندازه گیری کیفیت در آموزش عالی شده است برای سال های متمادی، پژوهشگران، کیفیت خدمات را با بهره گرفتن از مقیاس های تک بعدی اندازه گیری میکردند، در حالی که مقیاس های تک بعدی برای اندازه گیری یک مفهوم چندبعدی مانند کیفیت، مناسب نیستند. یکی از روش هایی که غالبًا در ارزشیابی کیفیت آموزش عالی و دانشگاه ها مورد استفاده قرار میگیرد، مدل سروکوال (SERVQUAL) است که توسط پاراسورامان ابداع شد.این ابزار، ادراک مشتریان را در پنج بعد خدمت شامل؛ ابعاد فیزیکی یا ملموس، اطمینان، پاسخگویی، تضمین و همدلی اندازه گیری می نماید. سروکوال، ابزار معتبری برای ارزشیابی کیفیت خدمات است ودر قیاس با سایر روش های ارزشیابی کیفیت، مزایایی دارد که امکان تطبیق ابعاد آن با انواع مختلف محیط های خدماتی، پایایی و اعتبار بالای آن در مقایسه ادراک و انتظار مشتریان، اهمیت نسبی ابعاد پنج گانه آن در درک کیفیت خدمات و توانایی تحلیل براساس ویژگی های جمعیت شناختی، روان شناختی و سایر زمینه ها از مزایای آن است.(توفیقی و همکاران۱۳۹۰)
در فصل حاضر ابتدا پس از مقدمه، اهمیت موضوع ذکر می شود و اهداف تحقیق در بخش بعدی می آید. پس از آن بیان مسأله تحقیق و فرضیه ها، مطابق با مدل مفهومی پژوهش ارائه می شود و در پایان پیشینه ی پژوهش به صورت مختصر و نیز تعاریف واژه های کلیدی بیان می شود. پایان نامه ی حاضر به صورت زیر سازمان دهی شده است. در فصل اول ادبیات تحقیق، مبانی نظری و پیشینه پژوهش بررسی می شود. در فصل سوم معرفی روش تحقیق، جامعه آماری و حجم نمونه مورد تحقیق، معرفی ابزار های جمع آوری اطلاعات، روایی و پایانی پرسشنامه پرداخته صورت می گیرد. در فصل چهارم داده ها از طریق پرسشنامه و مطالعه تحقیقات مشابه مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. درفصل پنجم پس از بیان نتایج حاصله و ارائه پیشنهاد هایی بر اساس آنها، محدودیتها ی تحقیق عنوان خواهد شد.
۱-۳-اهمیت موضوع :
امروز سرمایه اجتماعی ،نقش بسیار مهم تراز سرمایه فیزیکی و انسانی در سازمان ها و جوامع ایفا می کند و شبکه های روابط جمعی وگروهی، انسجام بخش میان انسانها، سازمان ها و انسانها. سازمان ها با سازمان ها می باشد. در غیاب سرمایه اجتماعی، سایر سرمایه ها اثر بخشی خود را از دست می دهند وبدون سرمایه اجتماعی ،پیمودن راه های توسعه و تکامل فرهنگی واقتصادی، ناهموار ودشوار می شوند. در دیدگاه های سنتی مدیریت، توسعه سرمایه اقتصادی، فیزیکی ونیروی انسانی مهم ترین نقش را ایفا می کردند اما در عصر حاضر برای توسعه بیشتر از آنچه به سرمایه اقتصادی، فیزیکی و انسانی نیازمند باشیم به سرمایه اجتماعی نیازمندیم.(صالحی و مهر علی زاده ۱۳۸۴)
درراستای بهبود کیفیت خدمات آموزشی مراکز آموزش عالی، ارزیابی کیفیت خدمات، ازجمله گامهای اساسی در تدوین برنامه های ارتقای کیفیت محسوب می شود(کاریدیس^[۹] وهمکاران،۱۶:۲۰۰۱).نگاهی به روند تحولات جاری نظام آموزش عالی،حاکی از آن است که آموزش عالی باید ضمن توجه به بحران افزایش کمی وتنگناهای مالی، به حفظ، بهبود و ارتقای کیفیت بپردازد(هاشمی گلپایگانی،۵:۱۳۷۲) شواهد گوناگون نیز حاکی از آن است که این نظام در صورتی از عهده وظایف واهداف خود برمی آید که از نظر کیفیت آموزشی در وضعیت مطلوبی باشد. با توجه به این موضوع، ضرورت یافتن راه هایی که بتوان کیفیت آموزشی را افزایش داد، روشن می شود(پاکاریان ۱۳۶۹).در این راستا ارزیابی کیفیت خدمت، از جمله گامهای اساسی در تدوین برنامه های ارتقای کیفیت محسوب می شود(لیم وتانگ^[۱۰]:۳۲:۲۰۰۰).
با توجه به ابعاد مختلف سرمایه اجتماعی و اهمیت آن ازیک سو و از سویی دیگر تاثیر خدمات آموزشی، به ویژه خدماتی که از طریق دانشگاهها و موسسات آموزش عالی ارائه می شود، واینکه یکی از مهمترین حوزه های خدماتی در هر جامعه محسوب می شود، دراین تحقیق سعی شده است به بررسی رابطه مولفه های سرمایه اجتماعی و کیفیت خدمات آموزشی در موسسات آموزش عالی مشهد پرداخته شود.
با توجه به اینکه در موسسات آموزش عالی به نیروی انسانی به عنوان یک سرمایه اجتماعی نگاه نمی شود، و کیفیت خدمات آموزشی در حد سرمایه های اجتماعی نیستند هدف این پژوهش بررسی رابطه بین دو موضوع در موسسات آموزش عالی مشهد است تا متوجه کاستی ها شده و بتوانیم با ارائه راه حل هایی از این شکاف ها جلوگیری نماییم تا به اثربخشی نائل آییم.

۲-۶-۲- توزیع فضاهای آموزشی و شرایط محیطی
منظور از شرایط محیطی بر سنجش مطلوبیت مکان استقرار مدارس، توجه به اوضاع محیط طبیعی، زمین شناسی و توپوگرافی می باشد که در زیر به چند مورد اشاره می شود.
۳-۶-۲- زمین شناسی و توپوگرافی
ناهمواری های سطح زمین بر نحوه شکل گیری شهرها و کاربری های آن تأثیر می گذارد. عموماً شیب های تند و پستی و بلندی ها و ناهمواری های زیاد مانع آن می گردد که کلیه سطوح ناحیه ای برای کاربری های مورد نیاز مورد استفاده قرار گیرد بنابراین باید توجه داشت که مکان یک فضای آموزشی به نحوی انتخاب گردد که از کمترین شیب و ناهمواری برخوردار باشد نا امکان فعالیت آموزشی در کاراترین شکل ممکن فراهم آید و در این مورد باید گفت که برابر ضوابط و مقررات وزارت آموزش و پرورش احداث فضاهای آموزشی در مجاورت خاکریزها و شیب های سست و ناپایدار مجاز نمی باشد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۷-۲- پارامتر های موثر در بحث مکان یابی و اولویت بندی فضا های آموزشی
لازم به ذکر است که در جهت استخراج پارامتر های موثر بر مکان فضا های آموزشی کار علمی و مفصلی صورت نگرفته است و هر آنچه که موجود است به صورت ناقص و بعضا برای هدف محدودی تعیین شده اند.
ولی باید توجه داشت که برای تحقیق حاضر باید تمامی پارامتر های تاثیر گذار اعم از مکانی و غیر مکانی شناسایی و در نظر گرفته شود تا نتیجه نهایی قابل استناد باشد. ممکن است بسیاری از این پارامتر ها هنوز هویتشان برای ما مشخص نشده باشند چرا که تا به امروز بحث مفصلی برای این مقوله صورت نگرفته است لذا برای پیدا کردن آنها و میزان نقش شان در تعیین مکان باید بررسی های لازم با افراد ذیصلاح و دارای علم و تجربه کافی صورت پذیرد.
۱-۷-۲- پارامتر های تاثیر گذار فنی
پارامتر های متعددی به منظور تعیین فضاهای آموزشی تبیین شده است. این پارامتر ها بر اساس قوانین و استاندارد های موجود ارائه شده اند. همچنین محدودیت ها و کاربری های تاثیر گذار در ایجاد محیط سالم آموزشی، به عنوان ابعاد فنی دیگر موجود برای مکان یابی فضاهای آموزشی باید به صورت تخصصی و جامع در نظر گرفته شوند. بر اساس ماده ۱ آیین نامه اجرایی مدارس، پارامتر هایی به عنوان محل مناسب برای احداث مدارس در نظر گرفته شده است. مطابق این آیین نامه محلی که برای احداث مدرسه در نظر گرفته می شود :
“باید در فاصله وموقعیت مناسبی نسبت به مراکز جمعیتی ونواحی مسکونی وآموزشی بوده ،در مالکیت آموزش و پرورش و داخل محدوده شهری یا روستا قرار داشته و امکان دسترسی به تاسیسات مانند آب ، برق، تلفن و گاز داشته باشد. بر اساس مطالعات اقلیمی منطقه ، در هنگام احداث ساختمان مدرسه، رعایت نکات زیر ضرروی است :
با توجه به تعیین جهت وزش باد، زمین انتخابی نباید در مسیر و مجاورت عوامل آلودگی زا مانند :کارخانجات صنعتی، شیمیایی، محلهای دفن زباله، فاضلاب شهری، دامداری، مرغداری، دباغ خانه ها، کشتار گاه ها، کوره های آجر پزی، محل انباشت کود و سایر مراکزی که به نحوی ممکن است ایجاد دود، بو و گرد و غبار نماید، قرار داشته باشد. باید دقت شود تا محل احداث مدرسه در جوار بیمارستان، تیمارستان، گورستان، زندان، خطوط راه آهن، بزرگراهها قرار نداشته و خارج از حریم کابلهای فشار قوی برق ( هوایی یا زمینی )،خطوط اصلی و فرعی گاز رسانی، پستهای زمینی فشار قوی، پمپ بنزین، محل عرضه و فروش کپسولهای گاز، انبار های مواد محترقه، منفجره، ترکیبات شیمیایی مانند: کاغذ، پارچه، لاستیک، چوب، الیاف، بافت و غیره و نیز در مسیر حوزه های آبریز فرعی و اصلی رودخانه واقع نشود .”
بر اساس موارد مطرح شده و به طور کلی پارامتر های مختلف موثر در این بخش شامل گروه های زیر می باشند:
تاسیسات زیربنایی:
اولین پارامتر فنی موثر در این قسمت، وجود تاسیسات زیر بنایی برای محلی است که مدرسه باید احداث شود. این تأسیسات زیر بنایی شامل بر آب، برق، تلفن، شبکه فاضلاب ، شبکه راه ها و….) هستند. بدون وجود این تاسیسات، امکان دسترسی به امکانات مورد نیاز برای استفاده در محیط های آموزشی عملا غیر ممکن است.
کاربری های مجاور:
در ماده ۱ فصل چهارم آیین نامه اجرایی مدارس آمده است: “محلی که برای احداث مدارس در نظر گرفته می شود باید از کارخانجات، خطوط آهن، بزرگراهها، بیمارستانها، گورستانها، کشتارگاهها، دامداریها، مرغدایها و محل انباشتن زباله و کود، مراکز پر سرو صدای شهری و مراکزی که به نحوی تولید دود، بو، گرد و غبار و سر و صدا می نماید دور باشد.” بنابراین، محدودیت های موجود برای کاربری های مجاور به منظور احداث مدارس به صورت کلی مشخص شده اند. در همین راستا باید تمام عوامل سازگار و ناسازگار برای همجواری های آموزشی تعیین شود.
بطور کلی کاربری های مجاور محیط های آموزشی را می توان به بخش های زیر طبقه بندی نمود:

کاربری آموزشی و کاربری مسکونی که نقش بسزایی در همجواری برای مقاطع ابتدایی و راهنمایی دارا هستند.
کاربری آموزشی و کاربری فرهنگی که به دلیل عملکرد مشابه آنها از سازگاری بالایی برخوردار هستند و هماهنگی بالایی با کاربری های آموزشی دارند.
کاربری آموزشی و تجاری از جمله کاربری های ناسازگار برای مجاورت با محیط های آموزشی هستند.
کاربری آموزشی و کاربری بهداشتی به دلیل وجود منابع انواع آلودگی ها به عنوان کاربری های همجوار ناسازگار محسوب می شود.
کاربری آموزشی و فضای سبز به عنوان کاربری های همجوار مناسب محسوب می شوند که به دلیل سالم سازی هوا و نیز جلوگیری از انتقال آلودگی ها در کنار ایجاد آرامش فکری و چشم انداز مناسب به عنوان یک پارامتر مثبت محسوب می شود.
کاربری آموزشی و شبکه ارتباطی حمل و نقل به عنوان پارامتر تاثیرگذار در دسترسی به محیط مدرسه می باشد که باید به دقت مورد ارزیابی قرار گیرد تا از همجواری با ایستگاه های راه آهن، جاده های بین شهری و دیگر مسایل مرتبط با آن جلوگیری شده و شبکه مناسب هر واحد آموزشی با توجه به مقطع تحصیلی جهت استقرار واحد آموزشی انتخاب گردد.
کاربری آموزشی و دیگر تأسیسات شهری از جمله مواردی است که با توجه به گروه های متفاوت باید مد نظر قرار گیرد.
آلودگی ها:
پیشرفت های بوجود آمده در فن آوری ها، صنایع از یکطرف و افزایش روز افزون جمعیت شهرها از طرف دیگر باعث بروز انواع آلودگی های زیست محیطی گردیده است. آلودگی هوا، آب ، محیط ، صدا و به طور کلی دخالتهای انسان در محیط طبیعی باعث ایجاد مسائلی شده که عدم کنترل آنها باعث بروز مشکلات حاد تری درشهرها خواهد شد. بنابراین در برنامه ریزی شهری ومنطقه ای تأکید و توجه اساسی بر حفظ محیط زیست سالم از اهمیّت فوق العاده ای برخوردار است.
در مباحث مرتبط با احداث مدارس و فضاهای آموزشی، باید خطرات و آسیب های ناشی از این آلودگی ها را در نظرداشت و از احداث مدارس در شعاع عمل منابع آلودگی ها اجتناب نمود. در ادامه بحث آلودگی های محیطی مهم و تاثیر آنها بر مراکز آموزشی مورد بررسی قرار می گیرد:
آلودگی صوتی
این نوع از آلودگی ها شامل انواع صدا های ناشی از ترافیک خیابان ها، صنایع و کارخانجات و دیگر منابع تولید ارتعاشات مزاحم می باشد که از جمله مسایل و مشکلاتی است که به عنوان یک محدودیت محسوب می شود. موقعیت مکانی مدارس و همجواری نادرست آنها با مناطق پرسرو صدا موجب کاهش بازدهی آموزشی می گردد. بنابراین در مکان یابی مدارس باید مسایل همجواری در نظر گرفته شود.
آلودگی هوا
آلودگی هوا به تمام عواملی گفته می شود که موجب بروز تغییراتی در ترکیب هوا ، خواص فیزیکی یا شیمیایی آن گردد. سوختهای فسیلی عمده ترین منابع آلوده کننده هوا هستند که برای تأمین انرژی مصارف خانگی و صنایع معمولاً بر حسب میزان آلودگی طبقه بندی می شود و بر همین اساس نیز حداقل حریم هر کدام از صنایع نسبت به کاربری های آموزشی متفاوت خواهد بود. چون آلودگی هوا بیشتر توسط وسایل حمل و نقل و صنایع صورت می گیرد. بنابراین این دو کاربری نمی توانند با کاربری آموزشی سازگار باشند و باید در مسافت دور از کاربری آموزشی قرار گیرند.
سایر آلاینده های محیطی
در کنار انواع آلاینده های صوتی و هوا، موارد دیگری وجود دارد که در صورت همجواری با مراکز آموزشی اثرات نامطلوبی بر جسم و روان دانش آموزان خواهند گذاشت. اینگونه آلاینده ها نتیجه کارکرد بسیاری از تجهیزات و تأسیسات شهری می باشد که از طریق رها سازی پسابها، پس مانده ها و بوهای نامطبوع حاصل می شود. از جمله می توان به وسایط حمل و نقل، کشتارگاه ها، نگهداری زباله ها مراکز درمانی و بیمارستانی، مراکز رادیوتراپی و گورستانها اشاره کرد. کاربری های آموزشی از جمله کاربریهایی است که باید از اینگونه آلودگیها محفوظ بماند.
پارامتر های دیگر فنی:
از جمله ابعاد دیگر مرتبط با پارامتر های فنی، وجود انواع معماری های مختلف تاثیر گذار در احداث مراکز آموزشی است. وجود اقلیم های متفاوت در کشور که منتج به ایجاد فضاهای معماری متناسب با آب و هوای محلی می گردد یکی از مباحث با اهمیت احداث مدارس است. در کنار اقلیم، عوامل فیزیکی از جمله تابش خورشید و همچنین سازماندهی و ساختار کلاس (مساحت کلاس ها) در ایجاد معماری مناسب اثر گذار است.
ایمنی و بهداشت مدارس در کنار مباحث مربوط به آتش سوزی و زلزله از جمله ابعاد دیگر در پارامتر های فنی محسوب می شوند که باید به صورت جامع و کامل برای احداث مدارس مد نظر قرار گیرند.
۲-۷-۲- مخاطرات محیط طبیعی
از دیگر عوامل محیطی که می تواند در تعیین محل واحدهای آموزشی مؤثر واقع شود،می توان به مخاطرات محیط طبیعی که شامل سیل، بهمن و ریزش کوه می باشد اشاره کرد.
سیل: برای حفظ و حراست از ساختمان های آموزشی و امنیت دانش آموزان در مقابل بروز سیل بکارگیری تمهیداتی در انتخاب مکان، می تواند مؤثر واقع شود. این تمهیدات شامل جلوگیری از ساخت مدارس در مناطق پست و سیل گیر، حفظ حریم با مسیل ها و رودخانه های فصلی و دائمی خواهد بود.
زلزله: برای حفظ و حراست ساختمان ها یکی دیگر از مخاطرات محیط طبیعی که باید حفظ شود، زلزله یا زمین لرزش است. اصولا در جهت کاهش بروز خسارات جانی و مالی ناشی از زلزله توجه به مقاوم سازی مدارس و استقرار این واحدها در مسیر حریم گسل های بایستی اجتناب نمود.
بهمن و ریزش کوه: از دیگر خطراتی که احتمال وقوع آن در هنگام انتخاب مکان استقرار مدارس بایستی مدنظر قرار گیرد بهمن و ریزش کوه می باشد. و بر این اساس واحدهای آموزشی نباید در جاهایی که احتمال این خطرات وجود دارد استقرار یابد.
۳-۷-۲- مکان یابی مدارس و شعاع دسترسی
شعاع دسترسی
واحد حداکثر فاصله دسترسی دانش آموزان به ساختما نهای ط طراحی شرای آموزشی بر طبق
آموزشی طبق جدول زیر در نظر گرفته شده است:
جدول ۲-۱-مکان یابی مدارس و شعاع دسترسی
مأخذ:محمودی ، ۱۳۸۴
نحوه دسترسی به فضاهای آموزشی
– ارتباط مستقیم ورود و خروج با خیا بانها و جادههای اصلی، چهارراهها، میدانها و شبکه های پرترافیک نداشته باشد. که به لحاظ ایمنی در مقابل سوانح، لازم است ی دسترسی کلیه وسائل نقلیه امدادرسانی به واحدهای آموزشی امکان پذیر باشد.

همکاران سیستم ۵۱ شرکت زیرمجموعه دارد که شامل ۲۵ شرکت منطقه‌ای، ۲۰ شرکت تحت لیسانس و ۶ شرکت تخصصی است. این شرکت‌ها حوزه فعالیت همکاران سیستم را همگام با فناوری روز توسعه داده و سراسر کشور را زیر پوشش محصولات و خدمات انها قرار می‌دهند.
شرکت‌های منطقه‌ای که با نام اختصاری «پناه» شناخته می‌شوند، مسئولیت بازاریابی، فروش، نصب و راه‌اندازی، پشتیبانی و آموزش نرم‌افزارهای همکاران سیستم را در تهران و شهرستان‌ها بر عهده دارند. ۴ پناه تهران به صورت تخصصی و صنعت محور فعالیت می‌کنند و ۲۱ پناه استانی محصولات و خدمات همکاران سیستم را به مشتریان در سراسر کشور ارائه می‌کنند.
شرکت‌های تحت لیسانس همکاران سیستم شرکای تجاری انها هستند که کار فروش، استقرار و پیاده سازی محصولات همکاران سیستم را در تهران بر اساس استانداردهای کیفی شرکت انجام می‌دهند. این شرکت‌ها توسط متخصصان با تجربه و با سابقه‌‌ی همکاران سیستم تأسیس شده‌اند و مجموعه‌ای از نیروهای انسانی ماهر در زمینه‌ی فروش و استقرار سیستم‌های نرم‌افزاری را در خود جای داده‌اند.
شرکت‌های تخصصی با فعالیت‌های خود در حوزه‌های مختلف، همکاران سیستم را در ارائه بهترین محصولات و خدمات بر اساس تازه‌ترین فناوری‌ها یاری می‌کنند.
شرکت های خریداری کننده نرم افزارهای همکاران سیستم
شرکت‌هایی که محصولات مرتبط با سیستم های مدیریت منابع انسانی الکترونیک را از شرکت همکاران سیستم در سطح شهر تهران خریداری می کنند، در حوزه تولیدی ، خدماتی و تولیدی- خدماتی فعالیت می کنند. هدف انها در استفاده از این سیستم ها ، بهبود وضعیت سازمان در رقابت با سازمان های دیگر و کاهش بار اداری شرکت است.
مقدمه
پدیده فناوری اطلاعات، حقیقتاً واقعه­ای برای قرن تلقی می­ شود چرا که تقریباً در تمام ابعاد زندگی بشر به نوعی حضور یافته و ایفای نقش می­نماید. اینکه این مقوله تا این اندازه رشد یافته و اثر­ گذار شده است به طبیعت و گستردگی و ارتباط آن با علوم و مفاهیم مختلف مربوط می­ شود. در حوزه منابع انسانی نیز نقش فناوری اطلاعات اگر بیشتر از این نقش در سایر زمینه­ ها نباشد، کمتر نیست زیرا حوزه منابع انسانی نیز چون پدیده فناوری اطلاعات گستره­ای وسیع داشته و ضمن جمع آمدن با ابزاری چون فناوری اطلاعات، اثر بخشی و تاثیر گذاری خود را تا حد نسبتاً قابل توجهی بالا برده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

سالهاست که صاحب نظران و اندیشمندان علوم مدیریت و بویژه منابع انسانی به اهمیت سرمایه­ای به نام انسان یا نیروی انسانی پی برده و به وجه برتری آن اذعان داشته اند. بارها جملاتی با مضامینی همچون” در دنیای کسب و کار مدرن کنونی این انسان و نیروی انسانی است که وجه تمایز و برتری یک سازمان محسوب میگردد و نه فناوری و ابزارآلات پیشرفته آن” را شنیده­ایم. از این رو بسیاری از متخصصان علوم مدیریت ترجیح می­ دهند از واژه سرمایه انسانی به جای منابع انسانی استفاده کنند تا از این طریق توجه خود را به اهمیت شناخت انسان و کارکنان بعنوان سرمایه اصلی سازمان و نه فقط یک منبع در جهت افزایش سود، معطوف سازند. در عصر کنونی که عصر اینترنت و انفجار اطلاعات نامیده می­ شود و عصر تسلط ابزارهای الکترونیک بر پدیده ­های جهانی و علوم و از جمله مدیریت محسوب می­ شود، به یقین انسانها یا کارکنان امروزی نیز بیش از کارکنان دیروزی از فناوریهای نوین در حوزه فناوری اطلاعات آگاهی دارند، در این میان مدیران منابع انسانی تا چه میزان از پدیده ­ها و ابزارهای نوین آگاهی داشته و آنها را به کار بسته­اند؟ آیا ایشان خود را برای رویارویی با چالش­ها و فرصت­هایی که دنیای الکترونیک در پیش روی آنها قرار داده است مهیا ساخته­اند تا از حالت سنتی و کارکردهای قدیمی خود رها و نقشی مهمتر و استراتژیک را ایفا کنند؟
به گفته پروفسور “جان سالیوان”، استاد مباحث مدیریت منابع انسانی در دانشگاه سان فرانسیسکو، “مدیریت منابع انسانی باید نقشی تازه و استراتژیک برای خود بیابد زیرا در غیر اینصورت خیلی زود منسوخ شده و از دور خارج خواهد شد”. پروفسور “دیوید آلریش” استاد مدیریت اجرایی دانشگاه میشیگان نیز بر این عقیده است که ” در نهایت متخصصان و کارکردهای منابع انسانی حذف و برونسپاری یا اتوماسیون خواهند شد، بنابر این مدیران منابع انسانی مجبورند صرفاً به دنبال ایفای نقشی متفاوت و استراتژیک برای سازمان خود باشند تا از روند تحولات عقب نمانند”. البته واضح است که چنین امری محقق نخواهد شد مگر با آشتی میان منابع انسانی و بخش فناوری اطلاعات و اجرای کارکردهای نوینی همچون مدیریت دانش یا مدیریت دانایی که در حال حاضر به دلیل عدم شناخت و بکارگیری ابزارهای لازم، منابع انسانی اختیار آنها را از دست داده است (Weekes, Sue(2002)،ترجمه نوری زاده ،۱۳۸۴؛ ۸).
۱-۲) مدیریت منابع انسانی الکترونیک
۱-۱-۲) تعاریف و پیشینه مدیریت منابع انسانی الکترونیک
مدیریت منابع انسانی الکترونیک، یک مفهوم کاملاً جدید نمی ­باشد و از اوایل دهه ۱۹۹۰ (زمانی که مفهوم تجارت الکترونیک^[۵] به سرعت جهان تجارت را در نوردید) مورد استفاده قرار گرفته است(Lepak & Snell, 1998; Olivas-Lujan, Ramirez, Zapata-Cantu, 2007) عبارت مدیریت منابع انسانی الکترونیک به صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفت اما هنوز یک تعریف پذیرفته شده جهانی در مورد آن وجود ندارد.
این واژه اغلب مت
رادف با واژه­ های مشابه، نظیر منابع انسانی مبتنی بر وب^[۶] (Walker, 2001) ، سیستم­های اطلاعاتی منابع انسانی^[۷]، مدیریت منابع انسانی مجازی^[۸]، اینترآنت منابع انسانی^[۹]، سیستم­های مدیریت منابع انسانی مبتنی بر کامپیوتر^[۱۰] و پورتال­های منابع انسانی^[۱۱] Ruel, H., Bondarouk, T. & Looise, J.K. ,2004)) در نظر گرفته می­ شود.
این اصطلاحات دارای معنای مشابهی هستند اما به منظور دنبال کردن اهداف این تحقیق از اصطلاح مدیریت منابع انسانی الکترونیک استفاده خواهد شد. باندراک و روئل ( ۲۰۰۴) مدیریت منابع انسانی الکترونیک را بعنوان ” راهی برای اجرای استراتژیها، خط مشی­ها و شیوه ­های منابع انسانی در سازمانها از طریق یک پشتیبان هدایت شده و آگاه با استفاده کامل از کانالهای مبتنی بر فناوری وب^[۱۲]” تعریف کرده ­اند. همین نویسندگان در تحقیق بعدی خود این تعریف را بسط داده و بعد ارتباطات منابع انسانی الکترونیک را هم اضافه کردند، جایی که کارمند و کارفرمایان از طریق مدیریت منابع انسانی الکترونیک می­توانند درباره محتوای منابع انسانی به طور اثر بخش­تری با هم ارتباط برقرار نمایند . (Bondarouk & Ruel, 2006)
مدیریت منابع انسانی الکترونیک همچنین بعنوان مجموعه ­ای از دانش، قواعد و بهترین شیوه ­ها در نظر گرفته می­ شود که منجر به مدیریت منابع انسانی اثر بخش می­ شود .(Walker, 2001) وائر منز و ون ولدهوون ، مدیریت منابع انسانی الکترونیک را ” بعنوان پشتیبانی اداری از کارکرد منابع انسانی در سازمان­ها بوسیله استفاده از فناوری اینترنت” تعریف می­ کنند. اما همچنین بر اهمیت درک این نکته تاکید دارند که معرفی مدیریت منابع انسانی الکترونیک ممکن است منجر به تغییر در محتوا و موضع­گیری نقش منابع انسانی شود. اتخاذ فناوری های مبتنی بر وب برای کارکرد منابع انسانی شامل ترکیب دو جز می­باشد: استفاده از رسانه الکترونیکی و مشارکت فعال افراد در این فرایند( Voermans & van Veldhoven, 2007) .
این افراد جز اصلی در پشت فناوری می­باشند. این افراد هستند که نوعی فناوری را به کار می­گیرند که به سازمانها کمک می­­کند تا هزینه­ های اداری را کاهش دهند، رضایت و ارتباطات کارمندان را بهبود بخشند، امکان دسترسی به موقع به اطلاعات را فراهم سازند در حالیکه بطور همزمان هزینه و زمان پردازش را کاهش می­ دهند (Hawking, Stein & Foster, 2004). مدیریت منابع انسانی الکترونیک همچنین در برگیرنده سهامداران بیشتری علاوه بر پرسنل موجود در واحد منابع انسانی و کسب و کار بوده و شامل متقاضیان شغل و کارمندان تمام سطوح می­باشد. مدیریت منابع انسانی الکترونیک و استفاده از فناوریهای مبتنی بر وب برای شیوه ­ها وخط مشی­های مدیریت منابع انسانی در درون زندگی سازمانی در حال رشد می­باشد.(Bondarouk & Ruel, 2004)
مدیریت منابع انسانی الکترونیک بعنوان فصل مشترک بین مدیریت منابع انسانی و فناوری اطلاعات می­باشد. واتسون وایات، این مفاهیم را بعنوان ” استفاده از هر نوع فناوری که مدیران و کارمندان را در جهت دسترسی مستقیم به منابع انسانی و دیگر خدمات محیط کار برای ارتباطات، عملکرد و گزارش­دهی، مدیریت تیمی، مدیریت دانش و یادگیری توانا می­سازد” تعریف میکند .(Olivas-Lujan et al., 2007)
۲-۱-۲) تاثیر فناوری اطلاعات بر مدیریت منابع انسانی
تاثیر فناوری اطلاعات بر مدیریت منابع انسانی را میتوان در سه مرحله از کاربرد آن مورد بررسی قرار داد:
اتوماسیون یا خودکار شدن: در این مرحله از فناوری اطلاعات به منظور مکانیزه کردن سیستم­های دستی و کاهش نیاز به افراد برای انجام کارهای روزمره استفاده می­ شود که حجم کارهای روتین اداری را کاهش میدهد. افراد فرصت بیشتری برای فکر کردن پیدا کرده و می توانند قابلیت‌های شناختی خود را بکار بگیرند و بیشتر به تفسیر اطلاعات بپردازند. در این حالت فناوری اطلاعات میتواند از طریق به جریان انداختن امور عملیاتی وکاهش بار اداری، بر جنبه های عملیاتی منابع انسانی تاثیر بگذارد و ساختار آن را تغییر دهد. مثلاً پیشرفتهای فناوری اطلاعات موجب شده که سازمانها از طریق واگذاری برخی فعالیت­ها به متخصصان خدمات فناوری اطلاعات، این خدمات را به نحوی کارآمدتر و اثر بخش تر از داخل سازمان تامین کنند .
اطلاع رسانی و اطلاعات: وقتی فناوری اطلاعات، اطلاعات را ارائه می­دهد فراتر از مرحله خودکار شدن و اتوماسیون ظاهر میشود تا اثر بخشی را افزایش دهد. اطلاع رسانی فناوری اطلاعات سطح شفافیت فعالیت ها، حوادث و اهداف را بالا می برد. زیرا افراد اطلاعات بیشتر و عمیق­تری درباره فرآیندهای اساسی تولید و اداره سازمان کسب می­ کنند و در مورد آنچه در سازمان یا واحدشان رخ میدهد، بیشتر می­دانند. در این حالت فناوری اطلاعات با افزایش سطح کیفیت خدمات و کاهش زمان دسترسی می ­تواند بر جنبه­ های ارتباطی منابع انسانی تاثیر بگذارد .
تحول آفرینی: فناوری اطلاعات شرکت را به عملیات و اقدامات تجاری جدید مجهز می­ کند و تحول آفرینی، خلاقیت، دانش و اطلاعات، منابع عمده و اصلی سازمان می­ شود. در این بعد، فناوری اط
لاعات در ابداع محصول، خدمت و استراتژیک مشارکت میکند، همانگونه که در افزایش انعطاف­پذیری و مزیت رقابتی مشارکت دارد. در این حالت فناوری اطلاعات امکان برقراری ارتباط با فراسوی مرزهای جغرافیایی و سهیم شدن در اطلاعات آنها را فراهم می­ کند. بعبارتی محدودیت­های زمان و مکان حذف می­ شود. در نتیجه مدیران منابع انسانی با یک فرایند جدید مواجه شده و خارج از چارچوب کنونی فکر می­ کنند و نوع­آوریهای جدیدی را شکل می­ دهند ( Gardner, Lepak & Bartol, 2003 ) .
مدیریت منابع انسانی الکترونیک در راستای اتوماسیون تراکنش­ها، فناوری اطلاعات را بعنوان ابزار کاربردی در اختیار گرفته و از طریق طراحی زیر سیستم­های زیر پتانسیل مناسب را در اختیار مدیران قرار داده است: (نظری ، ۱۳۹۱)
زیر سیستم انتصابات و مدیریت مسیر شغلی^[۱۳]
زیر سیستم الکترونیکی پرداخت بر اساس عملکرد^[۱۴]
زیر سیستم الکترونیکی مدیریت آموزش^[۱۵]
زیر سیستم الکترونیکی استخدام و انتخاب^[۱۶]
زیر سیستم الکترونیکی مدیریت عملکرد^[۱۷]
زیر سیستم الکترونیکی مدیریت مهارت^[۱۸]
زیر سیستم الکترونیکی مدیریت انضباط و تخلفات^[۱۹]
در خصوص اینکه چرا مدیریت منابع انسانی به فناوری اطلاعات نیاز دارد و آنرا به کار می گیرد ، می توان سه دلیل کلی و اصلی را بیان کرد که در شکل زیر ارائه شده است (Mead et al., 2007).
افزایش و بهبود کارایی اداری و استفاده از ابعاد گوناگون فناوری به مدیران منابع انسانی این اجازه را می دهد تا از پرسنل کمتری اشتفاده کرده و سهم و نقش ارزش زای بیشتری در سازمان خود ایفاء کنند. تکامل سریع سیستم های ارائه خدمات الکترونیک منابع انسانی سبب شده است تا اطلاعات ، بیشتر به شکل مناسبتری در اختیار کارکنان و مدیران قرار گیرد و انها بتوانند از این اطلاعات در راستای منابع سازمان بهره بگیرند. مدیریت منابع انسانی الکترونیک در واقع با بهره گیری از فناوری های پیشرفته و به همرا داشتن مطلوبیت های بسیار ، حامی و پشتیبان مدیریت منابع انسانی است (Strohmeier, 2007) .
شکل۱-۲ ) دلایل نیاز مدیریت منابع انسانی به استفاده از فناوری اطلاعات (Mead et al., 2007)
۳-۱-۲) مقایسه مدیریت منابع انسانی سنتی و مدیریت منابع انسانی الکترونیک
مدیریت منابع انسانی سنتی دارای تفاوت­هایی با مدیریت منابع انسانی الکترونیک می­باشد. این تفاوت­ها را میتوان در فرآیندهای اصلی منابع انسانی شامل کارمندیابی، جبران خدمات و پاداش­ دهی، توسعه منابع انسانی، ایمنی و خدمات کارکنان و حفظ و نگهداری منابع انسانی خلاصه کرد. با توجه به زیر شاخصه­های این فرآیندها که در جدول زیر آمده است میتوان این دو را از هم تفکیک کرد.

فرآیندهای اصلی
مدیریت منابع انسانی
مدیریت منابع انسانی الکترونیکی
کارمندیابی
استخدام

چکیده سوابق کاغذی

چکیده سوابق الکترونیکی و پست الکترونیکی

انتخاب

بررسی دستی چکیده­های سوابق

بررسی الکترونیکی چکیده سوابق

ابوریه معتقد است کعب­الاحبار و وهب­بن­منبه و عده­ی دیگری از تازه مسلمانان یهودی از جمله افرادی هستند که حدیث اسلامی را با قصص اسرائیلی مشوش کردند. ^[۱۷۱]
آنچه گفتیم همه از بزرگان اهل سنت بود. از میان شیعیان آقای معرفت برای رد وثاقت کعب توسط علما، روایت دیگری از کتاب ابن­سعد را انتخاب کرده و چنین آورده است:

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

«چون عمر مضروب گشت کعب آمد و جلوى در خانه­ی عمر شروع به گریستن کرد. مى‌گفت: به خدا سوگند اگر خلیفه، خدا را قسم بدهد و بخواهد که اجلش را به تأخیر اندازد، خداوند چنین خواهد کرد. ابن­عباس نزد عمر آمد و سخنان کعب را به اطلاع او رساند، عمر گفت: به خدا سوگند چنین نخواهم کرد. سپس گفت: واى بر من و مادرم اگر خدا مرا نیامرزد».^[۱۷۲]
آقای معرفت بعد از آوردن این روایت بیان می­دارد، علت عدم حجیت منقولات کعب ثبت نشدن روایات او توسط محدثان اولیه است.^[۱۷۳]
باید گفت روایات فراوانی در اسباب نزول آیات و قصص تاریخی اهل سنت وارد شده که در بیان این روایات صحابه، بسیاری از سخنان علمای تازه مسلمان از جمله کعب­الاحبار را بدون استناد به پیامبر نقل کرده ­اند^.[۱۷۴]
محققی دیگر در کتاب خود به این مهم اشاره می­ کند که احادیث کعب غالباً متعلق به خود اوست و کمتر آن را به رسول­خدانسبت داده است؛ ولی اینکه آیا سخن کعب حجت هست، خود سوال است. ایشان صرف اینکه از عالمان یهود بوده است یا اینکه خود کعب بگوید این را در کتاب خدا یافتم کافی نمی­داند.^[۱۷۵]
در انتها برای بیان عدم وثاقت کعب­الاحبار از کلام امیرالمومنین علی در مورد کعب که فصل الخطاب برای شیعیان محسوب می­ شود استفاده می کنیم، ایشان کعب را دروغگو دانسته و او را مورد نکوهش قرار ‌داده و درباره او فرموده است: «کعب الاحبار قطعاً دروغگوست»^[۱۷۶] و بنابر آنچه که در کتاب ابن­ابى­الحدید آمده، کعب الاحبار از امام روى برتافته و به دشمنان آن حضرت متمایل بود.^[۱۷۷]
۳-۱-۳-۲-۲-موافقان وثاقت کعب
مطالب مطرح شده از عدم وثاقت کعب­الاحبار میان علما و دانشمندان حکایت می­کرد. اما در این بین افرادی چون نووی، ابن­حجر و ذهبی هستند که کعب­الاحبار را به وثاقت قبول دارند و بر مخالفان این عقیده تاخته و با ادله­ی بسیار به دفاع از این تازه مسلمان یهودی پرداخته­اند. آنچه سبب شهرت کعب­الاحبار شد، علم او بود که در بسیاری از روایات به آن اشاره شده است.^[۱۷۸]
در این روایت چنان شأن علمی کعب­الاحبار ستوده شده که گویی یکی از ارکان علمی و تفسیری زمان خود بوده است. ذهبی با همین روایت چنین استدلال می­ کند که عاقلانه نیست، معاویه در مورد علم کسی حسرت بخورد که در میان علما، آن فرد معروف به کذب است.^[۱۷۹] در واقع او این حسرت معاویه بر علم کعب را دلیلی بر وثاقت کعب می­داند.
نکته جالب و به عبارتی غیر منطقی­ای که در مورد کعب­الاحبار با آن مواجه می شویم این است که در یک روایت او را راستگوترین محدثی معرفی می­ کند که در مواردی دروغ هم گفته است.
بخاری در صحیح خود این روایت را از زبان معاویه نقل می­ کند:
«کعب از راست‌گوترین محدثانى است که از اهل کتاب حدیث نقل کرده‌ است؛ هر چند در مواردى دروغ هم از او دیده‌ایم».^[۱۸۰]
در کمال تعجب با خواندن این روایت ابتدا مردد می شویم که بالاخره معاویه، کعب را ستوده یا اینکه مذمت کرده است؟ روایت مذکور به هیچ طریقی روش منطقی ندارد و اصلی­ترین و جدی ترین سوال ما در مورد وثاقت کعب را بی جواب خواهد گذاشت. شاید و با هزاران فرض بتوان گفت که معاویه بر این باور بوده که او در نقل از اهل­کتاب راستگوترین بوده و در باقی موارد اقوال کعب بر پایه­ دروغ است.
برخورد موافقان وثاقت کعب با این روایت جالب است،^[۱۸۱] درست است که معاویه از جمله دانشمندان یا علما یا صاحب­نظران نیست اما کلام او بنیان بناسازی بسیار از علمای اهل سنت را خراب کرده، و راه را بر آن­ها ناهموار ساخته است؛ شاهد مدعای ما توجیهاتی هست که این علما برای رفعِ این اتهام از کعب آورده­اند؛ آن­ها سعی در تأویل یا توجیه این نسبتِ کذب به کعب را دارند؛ در ادامه به این توجیهات اشاره خواهد شد.
از جمله موافقان وثاقت کعب نووی، عالم اهل سنت است، او کعب را به سبب منقبت و حکمت بسیار مشهور می­داند و اعتقاد دارد که در مورد کثرت علم و توثیق کعب اتفاق نظر وجود دارد.^[۱۸۲] ابن­حجر درکتاب خود از کعب به نام “عبد صالح” یاد کرده است.^[۱۸۳] در”التقریب” او را با لقب “ثقه المخضرم” نامیده است.^[۱۸۴] ذهبی از او به عنوان “حبر الجلیل”^[۱۸۵] یادکرده است. عده­ای هم کعب را با عنوان “کعب الخیر” در کتاب­های خود نام برده­اند.^[۱۸۶]
برخی دیگر از معاصرین اهل سنت معتقدند علت وثاقت کعب اخذ حدیث بزرگان از وی می باشد. بزرگانی چون مسلم در کتاب صحیح و همچنین ابوداود، ترمذی و نسائی در سنن خود از وی نقل روایت کرده ­اند. ^[۱۸۷]
ذهبی هم از جمله کسانی است که قائل به وثاقت کعب است. وثاقتی که هیچ ایرادی به آن وارد نیست و به متعرضان طعنه میزند؛ چرا که افراد عالمی چون ابن­عباس و ابوهریره از کعب اخذحدیث کرده ­اند همچنین مسلم، ابوداود، ترمذی و نسائی از او حدیث نقل کرده ­اند. ذهبی همین مقدار را برای اثبات ثقه بودن کعب و رد تمامی اتهامات به او کافی می­داند.^[۱۸۸]
همانطور که مشاهده می کنید مهمترین دلیل این افراد نقل محدثان از کعب است که آن هم در حد وسیعی نیست.
اهل سنت در این­باره نظر دیگری هم دارند، ابن­سعد این گونه پاسخ می­دهد که بخاری و مسلم از کعب حدیث نقل نکرده ­اند و هیچ حدیثی از طریق او در صحاح خود نیاورده­اند و تنها به صورت ضمنی و استطرادی از کعب نام برده­اند؛ او همچنین اضافه می­ کند که از هیچ یک از صحابه اثری که کعب را توثیق کرده باشد به ثبت نرسانده­اند. تنها بعضی از صحابه که گویا منظورش همان معاویه است علم او را ستوده­اند.^[۱۸۹]
ذهبی کعب را از گناه بری می­داند چرا که او بر اساس منقولات موجود در کتاب­هایش قصه­ها را نقل می­کرده و اصراری به تفسیر قرآن با آن منقولات نداشته است و گناه را بر عهده کسانی می­داند که سعی در تفسیر قرآن با این قصص منقول از کعب داشته اند.^[۱۹۰]
در حالی که گزارش­های، خلاف آن چیزی را که ذهبی ادعا کرده، نشان می­دهد. در بسیاری از موراد خلیفه دوم از کعب درخواست می­کرد او را موعظه کند، بشارت دهد و معانی آیات قرآنی را برای او تشریح نماید و از تعابیری نظیر “حدثنا”، “خوفنا”، “بشرنا” خطاب به کعب استفاده می­کرد. از این نمونه ها یک مورد گزارش می شود.
در مورد آیه ۵۶ سوره نساء، کعب ادعا کرده است، من تفسیری از این آیه دارم که مربوط به قبل از اسلام است. عمر گفت: بگو، اما زمانی سخن تو را تصدیق می کنم که با سخن پیامبر تطبیق کند. کعب گفت: پوست آن­ها را یکصد و بیست بار در هر ساعت تغییر خواهیم داد. عمر گفت: من همین سخن را از رسول­اکرمشنیدم.^[۱۹۱]
آیا بازهم ذهبی با دیدن این قبیل گزارش­های از کعب، همچنان معتقد است که او اصراری بر تفسیر قرآن با منقولات خود نداشته است؟
ذهبی در رد ادعای رشیدرضا که او هم قائل به کذاب بودن کعب است، این اتهام را نمی­پذیرد و سپس در مورد علمای رجالی و اهمیت این شغل و فن، سخن رانده و می­گوید:
«نمی­دانم این چه مطلبی بوده که از کعب و وهب برای شیخ آشکار شده در حالی که از ابن­تیمیه و علمای رجالی مخفی مانده است. ای کاش شیخ آنچه را که مستند است برای این ادعایش بیان می­کرد». ^[۱۹۲]
ذهبی در حالی از شیخ طلب مستندات می­ کند که خود برای نپذیرفتن کلام او هیچ سندی ارائه نمی­دهد. وی تنها با تکیه به اهمیت کارِ علمای رجالی و شخصیت علمی ابن­تیمیه که در رد وثاقت کعب حرفی به میان نیاورده­اند، پاسخ رشید رضا را می­دهد.
دست آخر ذهبی علت این ادعای رشیدرضا به کعب را همان روایتِ معاویه، مبنی بر اینکه «او یکی از راستگوترین محدثین است. . . اگر چه که ما از او دروغ هم شنیده­ایم»^[۱۹۳] می­داند؛ زیرا رشیدرضا روایت مذکور را درست بعد از اتهامش به کعب بیان کرده و اتهام وارده به کعب را با جملات زیر پس می­گیرد.
«(این) در حالیست که ما می­دانیم برخی از اصحاب از اهل­کتاب روایت نقل می­ کنند حتی از کعب­الاحباری که بخاری از معاویه نقل می­ کند «ما از او دروغ هم شنیدیم» و از دیگر افرادی که از کعب حدیث نقل می­ کنند ابوهریره و ابن­عباس هستند».^[۱۹۴]
ذهبی با موفقیتی که در اثبات ادعای خود، در رد اتهامِ رشیدرضا حاصل کرده است با یک سوال به بررسی ادعای وی خاتمه می­دهد و آن اینکه:
«آیا عاقلانه است که یک صحابی -چون ابن­عباس – علمش را از فردی دروغگو و جاعل اخذ کند؛ در حالی که صحابه ای را می شناسد که به عدالت شهرت دارند و به تثبیت و تحمل اخبار آن­ها اشراف دارد؛ آنهم صحابه ای چون ابن­عباس که در روایت، بسیار قدرتمند است و بر صحت آنچه که نقل می­ کند تأکید دارد؟». ^[۱۹۵]
ذهبی همچنان برای رفع اتهام کذب از کعب به کار خود ادامه می­دهد و به هر مستمسکی دست دراز می­ کند. او در برخورد با روایتِ منقول از معاویه که کعب را در عین راستگویی دروغگو هم خوانده، روشی سخیف را در پیش گرفته و مانند آیات قرآنی شروع به تفسیر و تأویل گفته­ی معاویه در مورد کعب می­ کند؛ البته در انجام این کار تنها نیست بلکه بسیاری از بزرگان اهل سنت را هم به میدان آورده و از گفتار افرادی چون ابن­حجر و ابن­حبان استفاده کرده و دلایلی علمی برای گفتار بشری چون معاویه را مطرح می­ کند؛ دلایلی از قبیل اینکه مرجع ضمیر فعل کذب، به کتابِ کعب بر می­گردد نه خود کعب و یا اینکه دروغ کعب عمدی نبوده و غیر عمدی بوده است. ^[۱۹۶] این قبیل توجیحات ذیل روایت در شرح صحیح بخاری هم دیده می­ شود.^[۱۹۷] او در ادامه، وثاقت کعب چنین نتیجه گیری می­ کند.
«آیا این عاقلانه است که معاویه به سبب از دست دادن علم مردی که درباره کتاب خدا خدعه کرده و وحی آسمانی را تحریف کرده است، حسرت خورده و اظهار ندامت کند؟ خداوندا من که چنین برداشتی ندارم، و چیزی نمی­گویم جز اینکه کعب­الاحبار شخصی ثقه و دارای ارزش فراوان، عادل و با منزلت وشهرت بوده است».^[۱۹۸]
به نظر معیار گرفتن معاویه به عنوان سنجش ثقه یا غیر ثقه بودن صحابه و اخذ حدیث، بسیار جای تأمل دارد.
از بررسی روایاتی که کعب ناقل آن­ها بوده چنین بر می ­آید که وی سعی در گسترش تفکر خویش در میان مسلمانان داشته و علاوه بر آن سعی داشته به گونه ای، به مسلمانان تلقین کند که جمله­ مقدسات اسلام بر مقدسات یهودیان سر تعظیم و خضوع فرود می آورد. بر اساس همین اخبار است که می­ شود گفت هدف اصلی کعب نشر فرهنگ یهود در میان مسلمانان بوده است. ^[۱۹۹]
خلاصه
با بررسی­های انجام شده باید گفت، دلایل موافقان وثاقت کعب، دلایلی واهی است؛ بر اساس شواهد موجود کعب علاقه به تفسیر قرآن با منقولات خود را داشته، چیزی که ذهبی به راحتی آن را رد کرده است. مهمترین دلیل موافقان وثاقت کعب نقل روایات او توسط محدثین است که البته حجم آن روایات ناچیز است.
۳-۱-۳-۳- عثمان بن عفان (۳۵ ه ق)^[۲۰۰]
“عثمان­بن­عفان­بن­ابی­العاص­بن­امیه” در شمار مسلمانانی است که در همان سالهای نخست به دعوت ابوبکر، مسلمان شد. وی از بنی­امیه و یکی از اشراف و ثروتمندان مکه و در شمار مهاجران به حبشه بود، اما به زودی به مکه بازگشت و به مدینه مهاجرت کرد. وی در مدینه به ترتیب با دو دختر رسول­خدا، ام کلثوم و رقیه که هر دو به زودی درگذشتند، ازدواج کرد؛ لذا به “ذوالنورین” مشهور شد.^[۲۰۱]
عثمان نیز از جمله افرادی است که نسبت به اهل­کتاب علی­الخصوص مسیحیان ارادت ویژه داشت تا جایی که یکی از همسرهای او مسیحی بوده است.^[۲۰۲] ماجرای ذیل تا حدی می ­تواند ارتباط او با یهودیان را نشان می­دهد.
چون جنگ احد پیش آمد عثمان گفت:«من حتماً به شام خواهم رفت، در آن سرزمین دوستی یهودی دارم که به او «دهلک» می­گویند، از او امان نامه­ای می­گیرم، زیرا می ترسم یهودیان بر ما چیره شوند».^[۲۰۳]
حضرت علی در مورد او فرموده است:
«تا سومى (عثمان­بن­عفان) به حکومت رسید. برنامه‏اى جز انباشتن شکم و تخلیه آن نداشت، دودمان پدرى او (بنى امیه) به همراهى او برخاستند، چون شترى که گیاه تازهِ بهار را با ولع مى‏خورد، به غارت بیت‏المال دست زدند، در نتیجه این اوضاع، رشته‏اش پنبه شد، و اعمالش کار او را تمام ساخت، و شکم­بارگى سرنگونش نمود».^[۲۰۴]
آنچه امیرالمومنین علی در وصف عثمان می­گوید راه هر گونه توقعی را از این خلیفه­ی مسلمین مسدود می­ کند؛ چرا که از وصف او اینگونه بر می ­آید که خلیفه سوم هم شخصیتی نزدیک به ابوهریره داشته و در امور مالی و مملکتی و دینی سهل انگار بوده است.
کعب­الاحبار و دیگر یهودیان به خوبی متوجه موقعیت ویژه­ی اخلاقی حاکم بر برخی از صحابه شده و از این گروهِ اندکِ ساده­لوح نهایت استفاده را کردند، به این معنا که این تعداد از مسلمانان که نه اعتقاد محکمی داشتند و نه انگیزه ای برای داشتن چنین اعتقادی، فرصت و زمینه را برای اهل­کتاب فراهم آوردند تا اندیشه­ های یهودی خود را به آنان تلقین کرده، به گونه ای که تعجب و تحسین آنان را برانگیزد. هر چند پیامبر در بین آنان حاضر بود، ولی نیرنگ­های این جریان، آنان را نسبت به وحی آسمانی و دین خود فریب داد.^[۲۰۵]
۳-۱-۳-۴-عبداللّه بن سلام(۴۳ ه ق)^[۲۰۶]
نام او “حصین­بن­سلام­بن­حارث­اسرائیلى” بود. وى هم پیمان “نوافل­بنوعوف” از قبیله خزرج و از احبار یهود بود که هنگام ورود پیامبر به مدینه اسلام آورد. بعضى هم گفته‏اند: دو سال قبل از وفات پیامبر اسلام آورد و آن حضرت او را عبد اللّه نامید. ابن­حجر مى‏گوید: «او از قبیله بنى قینقاع بود» و در سال ۴۳ هجری در زمان خلافت معاویه از دنیا رفت.^[۲۰۷]
گفته‏اندروزی خدمت پیامبر شرفیاب شد و عرض کرد: من هم قرآن و هم تورات را خوانده‏ام، حضرت فرمود: «یک شب قرآن بخوان و یک شب تورات».^[۲۰۸]
اینکه پیامبر به فردی خواندن تورات را توصیه کند امری عجیب و دور از ذهن است؛ لذا علمای اهل سنت این حدیث را مورد نقادی قرار داده­اند، از جمله:
شمس الدّین ذهبى مى‏گوید:«این حدیث ضعیف الاسناد است؛ زیرا راوى آن “ابراهیم­بن ابى­یحیى­اسلمى” است که فردى متروک الحدیث به شمار مى‏آید و بعضى او را متّهم به جعل کرده‏اند».