۲-۲- سیاست مالیاتی شاه طهماسب

با روی کار آمدن شاه طهماسب وی وارث حکومتی شد که از ثبات نسبی سیاسی بر خوردار بود و آرامش تا حدودی در نقاط مختلف ایران برقرار بود. بدیهی است این ثبات در نحوه وصول و میزان مالیات نیز تاثیرگذار بود. زیرا زمانیکه یک حکومت از نظم و ثبات برخوردار باشد، قادر به انجام برنامه ریزی در امور مملکت از جمله امور مالی است و با توجه به اینکه داشتن یک نظام مالیاتی مطلوب مستلزم داشتن یک حکومت مرکزی مقتدر است، پس میتوان گفت در دوره شاه طهماسب زمینه داشتن یک نظام مالیاتی مطلوب محیا بود. اگرچه شاه طهماسب نتوانست به خوبی از این شرایط ایجاد شده استفاده کند.
در زمان شاه طهماسب دستور العملى برای اخذ مالیات هر محل تدوین شد. به این دستورالعمل تا سال ۱۰۲۶ه . ق عمل می­شد. مسلّم است که تدوین این دستور العمل مبتنى بر سوابق و قوانین قبلى بوده است. (رهربرن،۱۳۴۹ :۸۸-۸۷ ) اقداماتی که شاه طهماسب در امر مالیات انجام داد به شرح زیر می باشد:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۲-۱-((شاه طهماسب مال و حقوق دیوانى را موافق قانون شریعت نبوى درممالک محروسه بازیافت مى‏نمود.))( حسینی قمی ،۱۳۸۳ :۵۹۶(
۲-۲-۲- همچنین وی مقدارى از مالیاتهایی که مبناى شرعى نداشت مانند مالیات بازار، مالیات دواب و مالیات مراتع را در اکثر مناطق ‏لغو کرد.( همان :۵۹۷ (
۲-۲-۳- شاه طهاسب گرفتن مالیات تمغا را به جز قندهار به دلیل اینکه بیشتر عواید مالیاتی را تشکیل می داد، ممنوع ساخت‏.)حسینى،۱۳۷۹ :۲۰۱) تمغا در اصطلاح دیوانیان و مستوفیان قدیم عنوان مالیات راهدارى و عوارضى بودکه در معابر دروازه‏ها و بنادر از کالاهاى بازرگانى مى‏گرفتند. نظیر گمرک و عوارض شهرى. این عنوان از دوره ایلخانان مغول رایج بود. در بین اصطلاحاتى که غازان خان در امر مالیات به عمل آورد، مقرّر داشت که در هر ولایت تمغا را به قرار معیّن بر لوح نویسند. در عهد شاه طهماسب اوّل صفوى، از این بابت مبلغ بسیاری عاید خزانه‏دارى دولت مى‏شد. شاه طهماسب تحت تأثیر خوابى که دید رسم تمغا را برانداخت. ولی این رسم باز همچنان متداول شد، و تمغاچى‏ها که کارشان اخذ این عوارض بود، در دوره فترت بعد از صفویه، به نام راهدار، این مالیات را از مال و کالاى تجّار متموّل مى‏گرفتند. (گنابادی،۱۳۸۷ : ۳۶۵(
۴- در دوره شاه اسماعیل اول در ادارات مرکزى از میزان درآمد مالیاتى ایالات چندان آگاهى نداشتند. (رهربرن،۱۳۴۹ :۸۶)در زمان شاه طهماسب برای نخستین بار((دفتر معروضه‏اى طرح شد که مال و خرج ممالک محروسه را نوشته بودند.))( قزوینى‏،۱۳۸۷ :۱۹(
۵- در زمان شاه طهماسب اول گرفتن مالیات‏هاى غیرقانونى از رعایا به کلى ممنوع بود.((توجیهات و مطالبات از رعایا به نوعى مسدود بودند که عمال ولایات را قدرت و یاراى آن نبود که یک دینار به خودسر توجیه توانند کرد و در اطراف و اکناف مملکت حکم اشرف صادر گشته بود که عمال اگر یک دینار بر احدى از رعایا به خلاف حکم حواله نمایند پنجاه تومان از او جریمه طلب شود.))(حسینس قمی،۱۳۸۳ : ۱/۵۹۷(
اما دوران حکومت طولانی شاه طهماسب طبقه قزلباش را بیش از پیش بر مردم مسلط ساخت و در آمد کلی کشور به این طبقه منتقل شد. در این زمان حمایت قزلباشان از سلطنت به درجه‏اى بود که کشور ایران را در آن دوره مملکت قزلباش مى‏خواندند، و غالبا حکّام و امراى ولایات از میان آنها انتخاب مى‏شد. طوایف قزلباش رفته‏ رفته تعدادشان زیاد شد. از آغاز سلطنت شاه طهماسب، به تدریج حرص و آز و علاقه به قدرت دنیوى ارادت سران قزلباش را نسبت به شاه تضعیف کرد، و با وفات شاه طهماسب اختلاف آنان شدّت یافت.(گنابادی،۱۳۸۷ :۴۷) همچنین در این زمان بدعتهای تازه در مالیات اراضی و ضبط املاک مردم صورت گرفت. انحصار و امتیاز بیشتر حرفه ها به دست وابستگان دولت و سلطنت افتاد و انحصار تجاری عرصه را بر مردم تنگ کرد. (باستانی پاریزی،۱۳۵۷ : ۳۰(

۲-۳- سیاست مالیاتی شاه اسماعیل دوم

در دوران کوتاه شاه اسماعیل دوم، وی تا حدودی خواست رعایت طبقه عامه مردم را بکند، اما برای او ممکن نشد. اصلاحات او در این زمان ابتدا از تصفیه اطرافیان خود و نویسندگان دربار و منشیان شروع شد. وی برای اینکه اختلافات مذهبی را کم کند، دست به اقدامات تازه ای زد. اما اقدامات او موجب خشم قزلباشان شد و آنان بیشتر قدرت خود را تحکیم کردند و ثروت و در آمد عامه در دسترس آنان قرار گرفت. شاه اسماعیل دوم نتوانست بر مشکلات سیاسی و اقتصادی پیروز شود.(باستانی پاریزی،۱۳۵۷ : ۳۳-۳۰) با توجه به منابع تاریخی شاه اسماعیل دوم نتوانست اقدام مالیاتی مهمی انجام دهد.

۲-۴- سیاست مالیاتی سلطان محمد خدابنده

سلطان محمد خدابنده چهارمین پادشاه صفوی بعد از شاه اسماعیل دوم برادرش به سلطنت رسید. وی با بذل و بخشش های بی رویه می کوشید محبت زیر دستان را جلب کند.کلیه سران قزلباش که در ولایات مختلف به شغلی گمارده می شدند، حقوق و مزایای یک سال و گاهی دو سال را از پیش دریافت می کردند. انبوه خلعت هایی که در خزانه گرد آمده بود بین امرا و صاحب منصبان تقسیم شد. قراولان سلطنتی که مواجب ده سال را در یافت نکرده بودند، تمامی طلب عقب افتاده را دریافت کردند. این گشاده دستی باعث شد خزانه به سرعت خالی گردد.(سیوری ،۱۳۶۶ : ۶۲ )میتوان گفت ضعف سلطان محمد خدابنده در میزان وصول مالیات و نحوه وصول آن موثر بود. بنابراین میتوان اینطور استنباط کرد به دلیل ضعف حکومت مرکزی تا حدودی از میزان مالیاتها در این دوره کاسته شده باشد.

۲-۵- سیاست مالیاتی شاه عباس اول

در زمان شاه عباس اقتصاد صفویان به اوج شکوفایی خود رسید. شاه عباس اول کوشش کرد، اولا منابع اصلی در آمد ملی را کشف کند و ثانیا از آن منابع حداکثر استفاده را ببرد. (باستانی پاریزی،۱۳۵۷ : ۵۷) وی در اوایل سلطنت خود از جهت تامین امنیت عمومی و ایجاد مرکزیت و همچنین تقویت بنیه اقتصادی کشور و تمرکز در آمدها کوشش کرد که قدرتهای محلی را سرکوب و مضمحل کند و توفیق هم یافت و در نتیجه ثروت و مایملک این حکام متنفذ محلی به او منتقل شد و این ثروت عظیم خود سرمایه بزرگی برای انجام طرح های عمرانی او بود.( سیوری ، ۱۳۶۶ :۲۸۷) بدیهی است اقداماتی که شاه عباس انجام داد در ایجاد ثبات و همچنین افزایش قدرت حکومت مرکزی موثر بود و در نتیجه نظام مالیاتی صفویان نیز تا حدودی از ثبات برخوردار شد.
اقداماتی که شاه عباس اول در امر مالیات انجام داد به شرح زیر می باشد:
– در دوره شاه عباس اول به این امر توجه شد که گرفتن مالیات در سراسر کشور طبق قواعد و ضوابط واحدى انجام گیرد. وى حکام، تیول‏داران و غیره را از گرفتن مالیات‏هایی که قبلا توسط حکام محلى اخذ مى‏شد منع کرد.(رهربرن،۱۳۴۹ :۹۱) ((جناب آصف صفات اعتماد الدوله را با مستوفیان و ارباب قلم و بسطام آقا داروغه دفتر خانه همایون بگیلان فرستادند که مال و حقوق دیوانى آن ولایت را موافق قانون عدالت قرار داده اگر وجه بیحسابى در زمان خان احمد و حکام سابق معمول شده باشد رقم بطلان بر آن کشند و مهمات آن ولایت را موافق صلاح دولت قاهره و ترقیه حال رعایا و عجزه نظام و نسق دهند.))(ترکمان، ۱۳۸۲: ۲/۴۵۹(
– همچنین در این زمان طرح تازه‏اى براى جدول نمودارى از درآمد و مخارج مملکت تدوین شد. این طرح تا مدتى دراز قانون دفترخانه همایون بود.( همان: ۳/ ۱۰۹۲(
– به فرمان شاه عباس تمام اراضى مزروعى کشور را مساحى و ممیزى نمودند و او به تناسب استعداد خاک و میزان بارورى زمین مالیات معین کرد. براى رسیدگى به شکایات مردم و اقامه عدل و داد اساسى متین بنیاد نهاد و به هر جا مأمورى براى بسط عدالت و زیر نظر او فردى به عنوان قاضى تحقیق فرستاد.(نوایی،۱۳۵۳: ۳۱۹(
– مرشد قلى خان که نماینده شاه عباس اول بود کمى پس از جلوس این پادشاه بر تخت سلطنت تغییراتى کلى و عمومى درقانونی که در زمان شاه طهماسب تدوین شده بود، داد. ((در بازیافت یکدینار مالوجهات چهار دنیار و پنج‏ دینار بر آن افزود.))( حسینی قمی ،۱۳۸۳: ۲/۸۷۵)در صورتی که در زمان شاه طهماسب یک دینار دریافت می­شد.
– همچنین در زمان شاه عباس مالیاتهای جدیدی به نام «مدد خرج تفنگچى» و « قیمت اسب به جهت قورچیان» وضع شد. و نصف مال مقرر بر تمامى ممالک محروسه به علت زرمدد خرج تفنگچى مقرر کرده به تحصیل داد و بر ارباب سیور غالات خصوصا سرکار مشاهد مقدسات و آستانهاى متبرکات و سادات عاجز بى‏چیز نصف جمع بلکه یک‏ برابر سیورغال حواله و اطلاق فرمود و آن را قیمت اسب به جهت قورچیان نام نهاد.))( همان: ۲/۸۷۵(
این بدعت بزودى در همه کشور رواج یافت و حکام دستور اخذ این مالیات جدید را از رعایا به بهانه مدد خرج لشکر صادر کردند و این امر باعث خانه خرابى مردم گردید.گویا به علت، فقر و فلاکت مردم بوده که بعدها شاه عباس اول ناگزیر شد، بار دیگر قوانین مالیاتى را به دقت تمام رعایت کند.(رهربرن،۱۳۴۹ :۹۰(
با توجه به اینکه شاه عباس اول قوانین مالیاتی را وضع کرد و همچنین اصلاحاتی را در مبنای مالیات انجام داد، بدیهی است تا حدودی تشخیص و وصول مالیات در این زمان تا حدودی نظام مند شده باشد. البته با توجه به اینکه شاه عباس مالیاتهای جدیدی را وضع کرد زمینه را برای ایجاد بی نظمی و فساد در امر تشخیص و وصول مالیات محیا کرد.

۲-۵-۱-سیاست مالیاتی شاه عباس و املاک خاصه

از دیگر اقدامات شاه عباس این بود که، قوای جدیدی از عناصر گرجی و ارمنی به وجود آورد که او را با مشکل پرداخت مواجب این ارتش روبرو کرد.(لمبتون ،۱۳۳۹ : ۲۱۶ )راه حلی که شاه عباس برای این مشکل پیش گرفت، تبدیل املاک ممالک به خاصه بود. (سیوری ،۱۳۶۶: ۶۹ )اراضی ممالک نوعی املاک دولتی بودند که در اختیار حکام محلی قرار داشت و آنها این املاک را یا به تیول کارگذران خود واگذار می کردند و یا عایدی آن هزینه ولایات خود و به خصوص سپاهیان را تامین می کردند.(باستانی پاریزی،۱۳۵۷ :۶۹(
املاک خاصه به وسیله یک ممیز یا ناظر شاه اداره می شد و این مقامات اغلب از میان غلامان انتخاب می شدند. اگرچه این سیاست در کوتاه مدت مشکلات شاه عباس را کاهش داد ولی در دراز مدت مشکلات جدی به وجود آورد. از جمله اینکه، در گذشته اگر حکام قزلباش می کوشیدند تا مبالغ ناحقی را به عنوان مالیات وصول کنند اقتصاد آن ولایت آسیب می دید و در نتیجه بازده کاهش می یافت. از سوی دیگر در ولایات خاصه، ناظر شاه تنها یک دلبستگی داشت و آن اینکه با تحویل مالیات بیشترشغل خود را حفظ کند و از آنجه که خود هیچ منافعی را در ایالت نداشت اهمیت نمی­داد که فشار مالیاتی موجب کاهش سطح زندگی در آن ولایت شود. (سیوری ،۱۳۶۶ : ۶۹(

۲-۶- سیاست مالیاتی جانشینان شاه عباس اول

اقدامات اولیّه شاه صفى در تخفیف مالیّات و پرداخت حقوق عقب افتاده سپاه، رفع تعدّى محصّلان، آزاد کردن تجارت ابریشم، منع استعمال تنباکو که حیات بسیارى از مردم آن روزگار را به باد فنا داده بود، چندان اثرى در بهبود وضع اقتصادى و اجتماعى مردم آن روزگار نگذاشت. به زودى خشونت، فساد، توطئه، قحطى، نا امنى چهره کریه خود را نمایان ساخت. وضع اقتصادی ایران آشفته شد. اگر شاه صفى در ملک دارى صاحب کفایت و درایت بود، بى‏شک مى‏توانست از بسترهاى آماده ای که شاه عباس ایجاد کرده بود براى حکومت سود جوید و ایرانى آباد و مقتدر از خود به یادگار گذارد، امّا چنین نشد. شاه صفى تربیت یافته حرم شاهى بود و مى‏توان گفت که نالایق‏ترین و نامناسب‏ترین فرد براى جانشینى شاه عبّاس محسوب مى‏شد و به دلیل عدم آگاهى از امور مملکت دارى و استغراق در شب زنده‏دارى‏ها و میگسارى‏ها وضع مملکت از آشفته شد، ایرانى که روزگارى از امنیّت و آسایش کامل برخوردار بود باز عرصه تاخت و تاز دشمنان خارجى قرار گرفت. به عبارت دیگر عصر شاه صفى، عصر نسل کشى و حکومت ترور و وحشت، توطئه، نا امنى و بى‏اعتمادى توده مردم به دستگاه حاکمه بود. شاه صفى پس از چهارده سال سلطنت در دوازدهم صفر ۱۰۵۲ ه. ق در مراجعت از مشهد، در کاشان درگذشت و شاه عبّاس دوم در حالى که بیش از نه سال نداشت بر تخت سلطنت تکیه زد. (قزوینی اصفهانی ،۱۳۸۲ :۲۲(
با روی کار آمدن شاه عباس دوم، وی رقم قابل توجهى از مالیات را به مردم بخشید. (مستوفی ،۱۳۷۵ :۲۰۵) زمانى که شاه عبّاس دوم قدرت را در دست گرفت، اوضاع سیاسى، اجتماعى و اقتصادى ایران سخت دگرگون شده و وضع ایران از هر لحاظ با دوران شاه عبّاس اول متفاوت بود. تهیدستی مردم، نبود امنیّت، تهاجم ترکان و ازبکان، خودسرى حکّام و ستمگرى‏هاى مأموران دولت و عصیان‏هاى پى در پى، عرصه را بر مردم تنگ کرده بود، شاه عباس با تخفیف مالیات بارى از دوش توده مردم برداشت. در آبادانى مملکت کوشید و با گردش‏هاى شبانه و بار عام‏ها با توده مردم ارتباط برقرار کرد .(همان :۲۳ (
در زمان شاه سلیمان، وی کوشید در امر تیولها اصلاحاتی انجام دهد. وی می خواست به هریک از ماموران و کارگزاران به نسبت به حقوقش تیول واگذار کند و در نتیجه درآمد خزانه را افزایش دهد. اما با کارشکنی اطرافیانش موفق به این امر نشد.(شاردن،۱۳۷۲: ۳/۱۲۶۰ (
همانطور که دیدیم علی رغم زمینه مناسبی که شاه عباس اول به وجود آورد، اما جانشینان وی نتوانستند تا پایان دوره صفوی اقدامات مهمی در بهبود نظام مالیاتی صفویان به وجود آورند. بدیهی است کاهش اقتدار جانشینان شاه عباس تاثیر منفی در میزان در آمدهای مالیاتی داشته است.

۳- سیاستهای مالیاتی فوق العاده

صفویان با توجه به اهداف، و سیاستهایی که داشتند میزان مالیاتها را افزایش یا کاهش می­دادند ویا حتی برخی مالیات ها را حذف می­کردند. میزان وچگونگی این افزایش بسته به اراده پادشاه بود. مثلا در زمان شاه سلطان حسین برای خرید چهار فروند کشتی جنگی وی مالیات تنباکو را افزایش داد.(فیدالگو،۲۵۳۷ ،۳۲ )همچنین در زمان شاه طهماسب مالیات های گمرکی برای تمام ایالات در نظر گرفته شد، که بعدا شاه عباس و شاه صفی به مقدار آن اضافه کردند.((چه اهالی بومی و چه ساکنان خارجی، نه تنها در مرزها، بلکه درون مملکت ودر محل های اصلی معاملات، و در بسیاری از جاهای دیگر مانند گذرگاه ها و پل ها، مالیات گمرکی می پردازند. کالاها به خصوص ابریشم، حق الامتیاز زیادی دارد.))(اولئاریوس،۱۳۶۳: ۳۲۰(

۴- معافیت مالیاتی در عصر صفوی

صفویان در برخی موارد اقدام به معافیتهای مالیاتی می کردند. البته این معافیت ها تابع قانون خاصی نبود و بسته به اراده و سیاست پادشاه داشت. برای مثال شاه اسماعیل برای جلب علاقه کشاورزان و تشویق آنان به تولید بیشتر مالیات محصول را تا یک ششم کاهش داد. این امر موجب رونق کشاورزی گردید. همچنین شاه اسماعیل در فرمانی که در محرم ۹۱۷ ه ق درباره خواجه جلال الدین ابوالقاسم از نوادگان شیخ احمد حاجی، صوفی بلند آوازه صادر کرد، مقرر داشت مبلغ ده تومان هر ساله به عنوان سیورغال به او داده شود. (پارسا دوست ،۱۳۷۵ :۶۲۲-۶۲۰(
همچنین گاهی شاهان صفوی مردم را به دلیل تنگدستی از پرداخت مالیات معاف می کردند.((شاه طهماسب اول مردم طالقان را به دلیل عدم استطاعت آنها از پرداخت مالیات معاف کرد و به حکام و تیول داران و داروغه ها و کلانتران و کدخدایان فرمان داد که از این بابت چیزی از احدی نگیرند. به مستوفیان دیوان نیز حکم شد که معاف بودن مردم طالقان را از مالیات در دفاتر خود ثبت کنند.))(لمبتون ،۱۳۳۹ :۲۴۰-۲۴۱(
همچنین شاه عباس به خاطر رفاه مردم شروع به بخشیدن بعضی مالیات ها و باز گرداندن املاکی که مصادره شده بود، کرد. ((ملک محمد ملک قباد و ملک ولد که در قلعه‏دارى داد مردانگى داده بودند، بغایت معزز شدند و املاک خرماباد میراثى ایشان که در زمان قزلباش خالصه شده بود، ملک به ایشان گذاشت‏.))(سیستانی ،۱۳۸۳ : ۳۱۸(
معافیتهای مالیاتی که شاه عباس اعمال کرد ، به شرح زیر می باشند:
شاه عباس مردم عراق را از پرداخت مالیات چوپان بیگی و مردم اصفهان را از برخی مالیاتها معاف کرد.
))اول وجوه چوپان بیکى است که از شماره گوسفند بازیافت میشود و قریب بیست هزار تومان عراقى هر ساله از آن وجه بوصول مى‏پیوست چون از ابتداى فترت خراسان الى یومنا هذا اهل خراسان بمال و جان امداد عساکر نصرت نشان و خراسانیان و هر طبقه مهمانان کرده تعب و تشویش بسیار کشیده بودند حضرت اعلى در ازاء آن نیکو خدمتیها وجوه چوپان را بتخفیف مقرر داشته تصدق فرمودند که من بعد یکدینار بدین علت از احدى بازیافت نشود. دیگرى تخفیف دینارى پنج دینار عمل کرد حکام است که بمرور ایام در عراق معمول شده بود که اصل مال نقدى را با منافع تیولدارى و داروغگى یکى را پنج از رعایا میگرفتند چون خلاف قانون قدیم و دستور العمل زمان شاه جنت مکان بازیافت نموده رسم محدث که معمول ساخته بودند منظور ندارند و آن وجه زیاده از پنجاه شصت هزار تومان میشد. دیگرى تخفیف مال و منال یکساله کل اصفهان بود که قریب بیست هزار تومان میشد در ازاء خدمات عظمى و نیکو بندگیها که از اهل اصفاهان بظهور آمده بود بارباب و رعایا بخشیدند و الحق عطایاى بود که از کمال رأفت و رعیت پرورى و نهایت شفقت و مرحمت گسترى بظهور آمد امید که ذات خجسته صفات این پادشاه والا جاه و تأیید یافته درگاه اله از آفات و عاهات مصون بوده پرتو انوار معدلتش بر مفارق عجزه و زیردستان تابنده و پاینده باد.))(ترکمان، ۱۳۸۲: ۲/۵۸۷(
همچنین شاه عباس در فرمانی، بخشی دیگر از مالیات مردم اصفهان را نیز بخشید:((حضرت اعلى شاهى ظل اللهى در روز جمعه بیست و نهم که خروج الشعاع شده سه روز از نوروز گذشته بود که از بلده طیبه فرح آباد بسعادت و اقبال بجانب دارالسلطنه اصفهان در حرکت آمد در ساعت سعد وارد آن خطه جنت نشان شدند و اکابر و اهالى بسعادت رکاب بوسى سرافراز گشته دیده امیدشانرا از مشاهده فر طلعت همایون روشنى افزود اهل حرفت و ارباب صناعت و تجار بازار و قیصریه و چهار سوق را آذین بستند و جشن نوروزى بآئین مقرر در نقش جهان وقوع یافته چند روز کافه خلایق بعشرت و شادکامى گذرانیدند و حضرت اعلى در ازاء خدمات اهل صفاهان که مستحسن طبع همایون شده بود مال سه ساله اربابى و رعیتى کل آن ولایت و ده یک کل محصولات رقبات دیوانى آنجا را که تخمینا زیاده از پانزده هزار تومان شاهى عراقى میشد بارباب و رعایا و زارعان املاک دیوانى انعام فرمودند و این عطیه والا علاوه سایر عطایا گشته موجب دعاء خیر کافه خلق آن دیار گردید.)) (همان: ۲/۸۶۱(
از دیگر معافیتهای مالیاتی در این دوره این بود که شاه عباس دوم در سال ۱۰۶۰ ه . ق سیصد هزار تو مان باقیمانده مالیات نواحی مختلف را بخشید.(باستانی پاریزی،۱۳۵۷ :۱۶۲(

۵- پرداخت کنندگان مالیات

همواره در طول تاریخ با توجه به سیاستهای حاکمان بار مالیاتی بر عهده بخشی از جامعه بوده است و همه اقشار جامعه به طور یکسان در پرداخت مالیات سهیم نبودند. در دوره صفوی بیشتر بار مالیاتی برعهده کشاورزان و روستاییان بود و مورد ظلم و ستم ممیزین مالیاتی قرار می گرفتند. این فشار مالیاتی موجب کاهش سطح زندگی مردم و فقر و فلاکت آنان می­شد. ((بیگلربیگى شوشتر مالیات بسیار سنگینى از کشاورزان و زمین‏کاران این منطقه با خشونت دریافت مى‏نماید با این ترتیب سکنه بدبخت خوزستان گاهى چشمان خسته خود را به غل و زنجیرحاکم مى‏دوزند، زمانى هم نگاههاى فرسوده خود را متوجه کیسه‏هاى خالى و دهات متروکه خود مى‏نمایند.))(کروسینسکی ،۱۳۶۹ :۳۲۸ )البته این سخت گیری برمردم برای وصول مالیات باعث فرار مالیاتی می­شد. و سبب می­شد، مردم شهر و دیار خود را ترک کنند و در راه ها به راه زنی بپردازند.(کارری،۱۳۴۸ :۴۱(
در دوره صفوی میزان مالیاتی که به خزانه واریز می­شد، با میزان وصولی آن تفاوت فاحشی داشت. زیرا ماموران مالیاتی به راحتی می توانستند با گرفتن رشوه میزان مالیات واقعی را کتمان کنند.((چنان‏که در مالیات، صرفه و غبطه ولى‏نعمت خود را منظور ندارند و به جهت اندک نفع جزئى، که به ایشان رسد، نقصان‏هاى کلّى به خزانه عامره روا داشته به تغافل واگذارند و سخنانى که در خلوت، پادشاه با ایشان گوید، از تنگ‏حوصلگى یا سبب تفاخر به آن، یا به تأخیردار کردن بعضى جهت تدارک و احتراز از شرّ آن، در خلوت‏ها با دوستان و یاران خویش اظهار کنند و به این خود را از درجه متانت اعتماد و اعتبار محرمیّت داشتن رازهاى نهان افکنند و در تزیّنات و تجمّلات از عمارات و ابنیه و ثیاب و البسه و کیفیت خدمت خدم و وضع سوارى و نمودن خیل و حشم از وضعى که پادشاه دارد.))(فندرسکی،۱۳۸۸ :۱۱۴(
در تاریخ جهان آرا در این خصوص آمده: ((صفى قلى بیگ ناظر بیوتات که از زمره باریافتگان بساط قرب و عزّت انتظام داشت در عرض ایّام داخل‏ که راتق و فاتق امور جمهور بود پیوسته به مقتضاى حرص و آز و دلبستگى مشتهیات سراى مجاز با متغلبه‏ دست یکى داشت در ضبط مالیات دیوانى و صرفه‏ و غیظ که لازم مباشرین این امر جلیل الشأن بوده باشد، مبالاتى که لازم باشد نمى‏نمود و این معنى به کرّات بر مرآت ضمیر منیر بیضا نضیر پرتو وضوح افکنده، به دست مروت عنان دارى توسن مؤاخذه و بازخواست مى‏نمود.))(وحید قزوینی،۱۳۸۳ :۷۵۲ )البته گاهی با این متخلفین برخورد جدی میشد.((به موجب فرمان واجب الاذعان جناب ایران مدارى مستوفیان عظام‏ اعلى‏ را جمع فرموده‏ به حقیقت گفت و شنید طرفین رسیده، مشخص گردید که هر ساله از وزیر مزبور و والد او تقلبات‏ و تصرفات در مالیات دیوان واقع شده، بنابراین مشارالیه را از آن شغل معزول‏ فرموده مقرر داشتند که اموال و اسباب و املاک او را در عوض باقى دیوان‏ ضبط نمایند و خدمت مزبور منقسم به پنج قسم شده، بلده فارس‏ و حومه به بابونه بیگ گرجى‏ غلام خاصّه شریفه و یک حصّه از حصص مزبور به محمّد اسماعیل برادر وزیر مزبور و سایر حصص در وجه سایر عمال آن حدود مقرر شد.))( همان :۶۱۰ (

۶- هزینه ها و مخارج صفویان

پول و ثروتی که در اوایل دوران صفویه تا کمی بعد از شاه عباس صرف جنگهای خارجی و یا ایجاد سدها و پل ها و انجام کارهای عمرانی می­شد، کم کم متعلق به خانواده های معدودی گشت یا صرف خرید جواهرات و اشیا گرانبها شد.(باستانی پاریزی،۱۳۵۷ :۲۰۶)همچنین بخشی از این در آمدها ی مالیاتی صرف مخارج خواربار و غذاى سفیران بیگانه، و هزینه وسایل حمل و نقل آنان، و مخارج چراغانى‏هایى که به مناسبت جشنهاى رسمى در شهرها یا مناطق مختلف بر پا بود ،مى‏شد. (شاردن،۱۳۷۲ :‏۳/ ۱۲۵۲ (همچنین بخشی از این وصولیها صرف هزینه های سپاهیان و بخشی نیز صرف هزینه های دربارشاهی می­شد. بخشی نیزصرف هنرمندانی که نزد شاه بودند و هزینه های لباس شاه می­شد.(کمپفر،۱۳۵۰ :۱۱۹) و از این وصولیها چیزی عاید مردم عادی و در جهت رفاه آنان نمی گردید.

فصل سوم

نظام مالیاتی صفویان

در عمده کشورهای جهان مالیات مهمترین منبع درامد دولت راتشکیل می­دهد. مالیات تنها به عنوان یک منبع مهم و گاهی منحصر درآمد دولت نیست که قابل بررسی هستند، بلکه از جنبه های دیگری نیز اهمیت آن آشکار و روشن می باشد. از دیدگاه های کلان اقتصادی مالیاتها یکی از عمده ترین ابزارهای سیاست های اقتصادی دولت محسوب می­شوند و از نظر تحلیل های خرده اقتصادی، مالیاتها دو اثر عمده تخصیص و توزیع را دارند. یکی از عمده مسائلی که دولت با آن روبرو است مسئله عدالت در توزیع در آمد می­باشد. همه اعتقاد دارند که میبایست بار مالیاتی به صورتی منصفانه توزیع شود. اما همیشه این مسئله مورد بحث بوده است که نظام مالیاتی که بار مالیاتی را منصفانه توزیع کند، کدام است. همانطور که می­دانیم تاریخ پیدایش مالیاتها به قبل از پیدایش علم اقتصاد و شاید بسیاری از علوم دیگر می رود. از زمان ایجاد کوچکترین اجتماع ها و حکومتها برای رفع نیاز اجتماعی و یا جهت جبران هزینه دربار حکومت ها و قشون حکومتی، جمع آوری مالیات ضروری به نظر رسیده است و همیشه این سوال مطرح است که آیا مالیات بر اساس عدالت است یا خیر. (پژویان،۱۳۸۳ :۸۴-۷۹ )اما ذکر این نکته حائز اهمیت است که تعیین مالیات و همچنین دریافت آن توسط دولت صورت می­گیرد، که در دوره های مختلف، متفاوت می باشد. چرا که درهر دوره حکام و یا همان دولتمردان قوانین خاص خود را مبنی بر وضع و وصول مالیات داشته اند. با نگاهی گذرا بر دوره های متفاوت به این نتیجه می­رسیم که در هر صورت پرداخت مالیات از سوی عامه مردم به دولت مردان وجود داشته است. در دوره صفوی نیز مالیات یکی از عمده ترین منابع در آمد حکومت بود و تشخیص و وصول مالیات بر طبق قوانینی بود که پادشاهان وضع می کردند.

۱- انواع مالیات در دوره صفویه

از مهمترین مالیات های در دوره صفویه می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱.اسقف: وی نمایندۀ مسیح در قلمرو معینی است که قلمرو اسقف خوانده می شود و به نیابت از او تعلیم می دهد، رهبری مراسم عبادی را به عهده می گیرد و خدمت می کند. واژه های/ اسقف وbishop ازepikopos یونانی می آیند که به معنای «ناظر» است.

1. 1. کشیش: وی معاون اسقف است و به او در سه وظیفۀ یاد شده، در محدودۀ یک گروه، کمک می کند. واژۀ کشیش (قسیس) برگرفته از قشیش سریانی وpriest از presbyter یونانی (مانند شیخ در عربی) به معنای «پیرا»^[۲۳۶]است. ۳. شماس: وی کلام خدا را تبلیغ می کند و به مساعدت بینوایان، سالخوردگان، بیماران و افراد در حال احتضار می پردازد. لقب شماس در سریانی وdeacon از presbyter یونانی به معنای «خادم» است.

سایر القاب کلیسایی، مانند پاپ، پاتریک، سراسقف، کاردینال، اَرشمَندریت، موسیو و غیره نشان دهندۀ وظایف معینی است و ربطی به آیین های هفت گانه ندارد.^[۲۳۷]
آیین دست گذاری از قرن سوم میلادی به بعد در مسیحیت رواج یافت و تا کنون با آداب ویژه یی در کلیساهای سه مذهب برگزار می شود، از نگاه کاتولیک ها و ارتدوکس ها آیینی مقدس و پروتستان به آن نگاهی اجتماعی دارند. ^[۲۳۸]
در انتصاب کشیش، جام مخصوص شراب به دست شخصی که نامزد این رتبه است داده می شود واسقف این عبارت را قرائت می کند: « این نیرو را دریافت کن که در کلیسا برای زنده ها و مرده ها به نام پدر، پسر و روح القدس شفاعت کنی». کلیسای پروتستان و کاتولیک با انتصاب بانوان به مقام کشیشی مخالفت دارند. ^[۲۳۹]
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

چارچوب ورود افراد به این اساس در کلیساهای گوناگون تفاوت دارد: در برخی از کلیساها تنها لازم است فرد داوطلب معتقد باشد به اینکه خداوند وی را بر خدمت روحانی فرا خوانده است. در برخی کلیساهای دیگر، داوطلب باید سه سال به خواندن کتاب های مذهبی بپردازد و در آزمون های مربوط پذیرفته شود تا مدرک کارشناسی به او بدهند. او در آن مدت نیز در کلیسا به خدمت گرفته می شود تا تجربۀ لازم را به دست آورد، سپس می تواند یک روحانی مسیحی شناخته شود.
لباس های روحانی فرقه های مختلف مسیحی با یکدیگر تفاوت دارد و پوشیدن لباس روحانی برای اجرای مراسم واجب است. در اوقات دیگر، همه روحانیون ارتدوکس و برخی از روحانیون کاتولیک آن لباس را بر تن دارند و برخی دیگر نوار سفیدی بر دور گردن اکتفا می کنند. فرقه های مختلف پروتستان نیز شیوه های مختلفی دارند و بسیاری از آنان به جای لباس ویژه، همیشه از نوار سفیدی به دور گردن استفاده می کند.
کاتولیک ها به آن سبب رتبه های مقدس (دست گذاری و آیین ورود به منصب روحانی) را مقدس می دانند چون؛ از همان روزگاران دیرین عقیده داشتند اسقف پاره یی از اختیارهای روحانی خود را از حواری ها به ارث برده و حواری ها نیز آن ها را از خداوند، در هیئت حضرت عیسی (ع) گرفته اند.
۵-۲-۶. تدهین نهایی :
اگر گناه بیماری روح است و موجب سست شدن ارتباط انسان با خدا می شود، بیماری جسمی نیز مشکلی بشری است که حیات زمینی را تهدید می کند. در هر دو حال، مسیحیان برای شنیدن پیام رهایی بخش خدا آماده می شوند؛ زیرا معتقدند که خدا مسیح را برای عیادت بیماران، شفا دادن ایشان و آماده کردن آنان در لحظات جان دادن فرستاده است.^[۲۴۰] در این مراسم که طی آن شخص آمادگی پیدا می کند که به نحوی شایسته بمیرد. به این عمل «مسح مرضی» هم گفته می شود. این عمل هنگام بروز بیماری ها و بخصوص هنگامی که مرگ نزدیک است، بعضی زمانی که شیطان با تمام نیرو ایمان را مورد تهدید قرار می دهد، لازم است زمان قابلیت انجام دادن این عمل سن معرفت است و زمان وجوب آن هنگامی است که احساس شود مرگ انسان را تهدید می کند. این آیین که بعضاً مبتنی بر اعتقاد به نیروی مداوای روغن متبرک و مقدس است، با امید به مداوایی که در مریض ایجاد می کند به نام «آخرین مراسم» خوانده می شود. خاصیت دیگر این آیین مقدس آن است که اگر مریض از دنیا برود وی را برای ورود به عالم برزخ آماده می سازد. اعتقاد به برزخ مورد قبول کلیسای پروتستان نیست. در عهد جدید هم از تدهین بیماران به دست رسولان مسیح (ع) سخن به میان آمده است:« پس آنها به راه افتادند و در همه جا، اعلام می کردند که مردم باید توبه کنند، آنها دیوهای زیادی را بیرون کردند و بیماران بسیاری را با روغن تدهین کرده شفا دادند.» همچنین یعقوب رهبر کلیسای اورشلیم هم به برادران دینی خود توصیه می کند که:«اگر کسی از شما بیمار است باید از مشایخ کلیسا بخواهد تا برای او دعا کنند و به نام خداوند بدن او را با روغن تدهین نمایند.» مادۀ تدهین روغنی است که برای مالیدن به چشم ها، گوش ها، دهان، دست ها و پاهای مریض به کار می رود.^[۲۴۱]
هنگام روغن مالی مریض به دست کشیش، وی به گناهان خویش اعتراف می کند و کشیش، گناهان وی را می آمرزد تا او را از عذاب دوزخ برهاند. از همان روزگار کاتولیک ها عقیده داشتند که با روغن مالی مقدس، روح مریض نزدیک به مرگ از آلوده شدن به گناه پاک و برای ورود به بهشت و ملکوت خدا آماده می شود.^[۲۴۲]
۵-۲-۷. توبه:
مسیحیان در آیین توبه یا آشتی، از طریق اعتراف، بخشایش الهی را دریافت می کنند؛ زیرا ایشان نیز، مانند مسلمانان و یهودیان معتقدند که توبه موجب بخشایش الهی می شود مسیحیان در آیین توبه شرکت می کنند تا پیام بخشایش خدا را بشنوند و به یاد آورند که چگونه خداوند این آمرزش را که همواره در دسترس بشر است، از طریق کارهای نجات بخش حضرت عیسی (ع) در طول زندگی وی، برای همگان فراهم کرده است.
آیین توبه در طول تاریخ مسیحیت اشکال مختلفی به خود دیده است. در قرون نخستین تاریخ کلیسا، توبه به صورت علنی انجام می گرفت. در قرون بعدی، اعتراف فردی به گناه مرسوم شد.^[۲۴۳]
آیین توبه را نخست کاتولیک ها آن را مقدس و سپس ارتدوکس ها پذیرفتند. این آیین برخلاف دو آئین دیگر(تعمید و تأیید) ممکن است چندین مرتبه برای یک مسیحی به ویژه کاتولیک ها در هر زمان و هر چند نوبت که فرد درخواست کند برگزار شود.^[۲۴۴]
در این مراسم کشیش به نیابت از رسولان مسیح (ع) گناهان شخص را می بخشاید. رسولان هم خود را از ناحیه عیسی (ع) به چنین منصبی نایل آمدند: « عیسی (ع) بر آنان دمید و گفت: روح القدس را بیابید، گناهان کسانی را که ببخشید بخشیده می شود و آنانی را که نبخشید بخشیده نخواهد شد.»^[۲۴۵]
این آیین دارای چهار مرتبه است: توبه، اقرار، رضایت ذات الهی و اعلان آمرزش گناه از سوی کشیش.^[۲۴۶]
۱.توبه و طلب مغفرت: که عبارت از تأسف عمیق از انجام گناهان است که این ابراز تأسف از طرف فرد توبه کار به خدمت کشیشی که مراسم را به جای می آورد ابراز می شود.

1. 1. اعتراف به گناه: که در ابتدا از طرف داوطلب توبه در حضور همۀ جمع انجام می شد. اما از قرن یازدهم به بعد این اقرار به گناه جنبۀ خصوصی پیدا کرده است و شخص توبه کننده تنها در محضر کشیش اعتراف می کند. به گفتۀ کتاب مقدس، یهودیان هم در نزد یحیی تعمید دهندو به گناهان خود اعتراف میکردند. از رسالۀ یعقوب هم استنباط می شود که به شخص گناهکار توصیه شده است در میان جمع به گناهان، خود اعتراف کند : « نزد یکدیگر به گناهان خود اعتراف نمایید و برای یکدیگر دعا کنید تا شفا یابید.» شاید به دلیل آثار سوءِ اجتماعی که ذکر گناهان در بین مردم داشت، کلیسا مجبور شد اعتراف را به شکل مخفیانه و در محضر کشیش منحصر کند.

اعتراف در برابر روحانی یعنی آنکه شخص گناهکار به نیت گره گشایی از بار گناهان، خطاهای خود را به کشیش می گوید و به تک تک آنها اشاره می کند در این اشاره باید به تعداد گناهان و انواع آنها و خصوصیات گناه (مثل قتل نفس، زنا، …) را ذکر کند. البته اعتراف به گناه باید همراه با توبۀ درونی باشد وگرنه فاقد ارزش است.^[۲۴۷]
پنهان ساختن گناهان از روی عمد، توهین به این اثر مقدس (اعتراف) و در حد خود گناهی بزرگ محسوب می شود. کشیش حق ندارد راز شخص معترف را فاش کند و یا حتی به آن اشاره کند، حتی اگر جانشین در خطر افتد. در کلیسای هر بخش اتاق های کوچک به نام اعترافگاه وجود دارد که با تیغه و معمولاً باتوریسمی از اتاق های دیگر مجزاست.^[۲۴۸]
۳.رضایت و بخشش الهی: نیز در اعمال مثبتی است که آن گناه خاص را می پوشاند، اما معمولاً به اشکال خاصی، نظیر روزه گرفتن، نماز و دعا و یا کمک به فقرا انجام می شود. بدین معنا این اعمال نوعی تنبیه و مجازات دنیوی هستند که از طرف کشیش یا روحانی کلیسا بر فرد مقرر می شود. این مجازات با عمر شخص خطاکار، میزان گناه و هوشیاری شخص تناسب دارد. تمام مجازات ها به سه مجازات عمده، یعنی نماز، روزه و صدقه برمی گردد. از اعترافات مهم لوتر علیه کلیسای روم، قدرت پاپ و روحانیت کلیسایی در آمرزش گناهان و وضع جریمه های مالی و فروش آمرزش نامه بود که موجب فساد دستگاه کلیسایی و حاکمیت بی دلیل پاپ بر مردم و کلیسا می شد. ^[۲۴۹]

1. 1. مرحله نجات و رهایی: که به معنای آسودگی از نتایج و تبعات گناه است. ^[۲۵۰]

۵-۲-۸. ازدواج مسیحی:
مسیحیان ازدواج را یک امر دنیوی نمی دانند؛ زیرا ازدواج نشانۀ محبت خدا به بشریت است. ازدواج عبارت است از یکی شدن محبت دو شخص که با یکدیگر برای زندگی مشترک، همراه با امانت داری متقابل و همکاری، متعهد می شوند و برای تولید مثل و تربیت فرزندان و رشد آنان در فضای ایمان و محبت به خدا می کوشند. از این رو، مسیحیان ازدواج را همچون رمز و نشانه ای بشری برای شیوۀ رفتار خدا با انسان به شمار می آورند، همان خدای پاک که انسان ها را دوست دارد. به امور آنان اهتمام می ورزد به وعده های خود به آنان پایبند است. مسیحیان هنگام ازدواج متعهد می شوند که یکی شدن مرد و زن را نشانۀ آشکاری برای محبت خدا به بشر و محبت مسیح به شاگردانش قرار دهند. به همین علت مسیحیان ازدواج را التزام و تعهد در طول زندگی می شمارند و با طلاق و تجدید فراش در زمان حیات همسر مخالفند.^[۲۵۱]
در این عمل (ازدواج) مرد ملتزم می شود که محبت، اکرام و امانت را در حق زن انجام دهد هم محبت، امانت و اطاعت را ملتزم می گردد.^[۲۵۲]
روحانیون کاتولیک و ارتدوکس (به پیروی از حضرت مسیح (ع) و به منظور فراغت برای خدمت به دین، نباید ازدواج کنند و باید از آیین ازدواج و آیین دستگذاری یکی را برگزینند. با این استثنا که در کلیسای ارتدوکس، فردی که ازدواج کرده باشد، می تواند کشیش شود، ولی ارتقای وی به درجۀ اسقفی ممکن نیست. پروتستان ها با ازدواج روحانیون مخالف نیستند و لوتر هم ازدواج کرده بود.
راهبان و راهبه های کاتولیک و ارتدوکس نیز نباید ازدواج کنند. پروتستان ها تقریباً رهبانیت ندارند، این افراد برای مقاومت در برابر میل جنسی به تمرین هایی مانند روزه و دعا روی می آوردند. تجرد روحانیون کاتولیک یکی از مشکلات آن کلیساست و این مسئله رسوایی ها را نیز به بار آورده است.^[۲۵۳]
گروه زیادی از مسیحیان اولیه زهد، کنارگیری از دنیا و گوشه نشینی را اختیار کردند، ازدواج و همبستر شدن شرعی پرهیز می کردند این پرهیز در میان روحانی های کاتولیک به یک تابو تبدیل شد تا کم کم در کلیسای آن ها که ازدواج مقام روحانی را جایز نمی شمرد فسادهای اخلاقی بروز کرد. از سوی دیگر، نگران کم شدن جمعیت مسیحیان بودند. به همین سبب آیین ازدواج در حلقه آیین های مقدس کلیسای کاتولیک رومی قرار گرفت.^[۲۵۴]
۵-۲-۹. تصویب اصول مسیحیت:
«… عیسی کتابی از خود نیاورد و بهمین لحاظ حواریون او تصور می کردند بزودی باز خواهد گشت… و چون دو نسل گذشت و از عیسی خبری نشد سران مسیحی، درصدد تهیه کتابی برآمدند… بدین قصد به جمع آوری و ثبت و ضبط اخبار موثق حیات عیسی پرداختند…چیزی نگذشت که تألیفاتی از طرف کلیسا بوجود آمد و برای تعلیم افراد و حفظ عقاید مورد استفاده قرار گرفت عقاید و اخبار در گردآوری شده بعداً گلچین گردید و برخی از آنها بعنوان نوشته های متبع، وحی شده و مقدس قبول شد و این اقدام با سیر تاریخ و گذشت زمان صورت حقیقت به خود گرفت…» کنستانتین در سال ۳۲۵ مجمعی در شهر نیقیه (نیسه)^[۲۵۵] با حضور ۳۱۲ اسقف تشکیل داد و پس از بررسی و بحث فراوان درباره «آریانیسم» چنین بتصویب رسانید: تورات که مشتمل بر کتاب «عهد قدیم» و «عهد جدید» می باشد کلام خداست. الوهیت از ازل از سه شخص تشکیل یافته: پدر، پسر و روح القدس و هر سه یکی است. پسر که خدا است موقعی بشر گردید که بصورت عیسی در آمد…(؟!) عیسی پس از مرگ بپا خاست و به آسمان ها صعود نمود و بار دیگر نزول خواهد کرد. پاپ نماینده خدا در روی زمین است و مصون از هر گناه خطا می باشد. مادری (مریم) مادر خدا می باشد.(!!) کسیکه این معتقدات را قبول نداشته باشد گمراه و مرتد است(!!) مظهر خارجی کیش مسیح صلیب است.
کنستانتین پس از تصویب این اصول در سال ۱۳۲۶ اقدام بساختن کلیسائی در خور شأن عیسی کرد و کاخ معروف «لاتران» را به پاپ بخشید (که تا ده قرن بعد مقر پاپ ها شد) … و آنگاه دستور داد رساله «رمز ایمان» را تدوین کنند.^[۲۵۶]
بخش سوم: ۵-۳. اعتقادات مسیحیت
۵-۳-۱. عبادت و نیایش در مسیحیت:
نیایش و پرستش در مسیحیت نیت تکیه ی مستقیم بر متعالی بودن خداوند به شمار می آید. ستایش برای خداست. انسان برای خدا ساخته شده، نه برای خودش، پس باید برای او عبادت کند؛ این دیدگاه کالوین دربارۀ عبادت است پرستش و نیایش خدا تنها در توجه و گفت وگو با او است که در زندگی یک مسیحی معنا و مفهوم پیدا می کند. کانون آن هم نماز و مناجات است. در مسیحیت نماز و دعا، خدمتی است که مسیحیان تکلیف (وظیفه) دینی دارند تا در درگاه خدا به جا آورند.
پیروان مذهب ارتدوکس مدعی هستند که تنها با برپایی مراسم عبادی که درون نمایه ی آن زندگی مذهبی را می سازد و کلیسای روحانی و زمینی (آسمانی و زمینی) را با هم یکی می کند می توانند شناخته شوند.
آداب عبادت در میان ارتدوکس اغلب در کلیسا برپا می شود. ساختمان کلیسا دارای سه بخش است؛ ورودی هشتی آن ویژه توبه کاران و تعمید شدگان است. در همان جا برخی از عبادت های شرعی خوانده و به جا آورده می شوند. در صحن کلیسا برای برگزاری مراسم عبادی می ایستند. آداب دینی ارتدوکس ها به زبان بومی برگزار می شود. آن ها اغلب نیایش و دعاها را در همان زمان شرعی خود در دیر راهب ها و کلیساها بخشی هم در بعدازظهر روزهای تعطیل و عیدهای دینی برگزار می کنند.^[۲۵۷]
مراسم عشای ربانی، دعای طولانی را به دنبال دارد که شماس آن را از بر می خواند این دعا به دنبال سرودهایی از زبور آغاز می شود و به برکات پند روی کوه حضرت عیسی که سرود خوانان کلیسا آن را می خوانند پایان می پذیرد.^[۲۵۸]
پس از آن دسته ی سرود خوانان دعای تری سجین را می خوانند.^[۲۵۹]
سپس سرود درس روزانه خوانده می شود و سرود خوانان «هالویاه» گویان به آن پاسخ می دهند در این میان شماس بخور را در بخور سوز می سوزاند.
نیایش از نگاه کاتولیک های رم، بر اساس حس های پنجگانه به ویژه حس بینایی انجام می شود مراسم شام مقدس از راه حس شنوایی، گوش فرا دادن به کلمه های مقدس مربوط به آن مراسم، خواندن بخش هایی از کتاب مقدس و نیز شنیدن پندهای کشیش، همراه با موسیقی و آواز ویژۀ آن مراسم انجام می شود. در این مراسم حس چشایی- با خوردن غذای مقدس- حس بویایی- با بوئیدن دود بخور- و حس لامسه- با پاشیدن آب مقدس- ادامه می یابد. اغلب نیایش ها در مذهب کاتولیک دراماتیک و اجرای یک سری اعمال سمبلیک هستند که در سراسر جهان به یک گونه و با یک زبان (لاتین) انجام می شوند.
اما ستایش خدا در کلیسای انگلستان، بر اساس سنت کتاب دعای سالانه، کتاب نماز و دعای کاتولیک ها کلیسای غربی وضع شده است. در دورویی اصلاح دین مسیحیت زمان های شرعی، ساده و کوتاه در دو نوبت صبح و شام به زبان انگلیس برگردانده شده اند. ستایش در مذهب پروتستان، شکلی از ستایش کاتولیک هاست.
در کلیسای لوتری، ساعت های شرعی نقش قابل توجهی ندارند. برخی از این ساعت ها به صورت وعظ های روزانه تغییر شکل دادند. ستایش ویژه ی روز یکشنبه در میان پروتستان ها نیز بر اساس مراسم عشای ربانی کلیسای کاتولیک رم استوار و از عنصرهای انجیلی پر شده است. ستایش به زبان های بومی در مذهب پروتستان جایز است و پند و اندرز بخش کاملی از عبادت آن ها به شمار می آید. سرود خوانی دسته جمعی بخش مهمی از عبادت پروتستانی را به خود اختصاص داده و خواندن آن ها ضروری هستند اما همین سرودها در مراسم عشای ربانی بین کاتولیک ها و انگلیک ها ضروری نیستند.
آنچه از نگاه پروتستان ها مهم است اینکه عبادت را نوعی اذعان به ارجمندی خدا می داند. آن ها هنگام ستایش خدا اذعان دارند خدا به اندازه یی ارج دارد که هیچ کس دیگری را نمی توان با او مقایسه کرد.^[۲۶۰]
بزرگترین سرودهای دینی (مزامیر) هم در تمجید خداوند است … عبادت باید انسان را در مسیر اصلاح پیش ببرد.^[۲۶۱]
به طور کل شکل های گوناگون ستایش مسیحی نشان دهنده ی نگاه های گوناگون است. مراسم سنتی، چون حمد و ثنای خداوند، نخستین عمل عبادی مسیحیان در پیشگاه با عظمت خداوند است. بسیاری از دعاها دلالت بر شکوه و بزرگی خداوند یا ستایش اویی که منشأ همۀ برکت ها و لطف هاست، دارند.
بخشی دیگر از دعاها درونمایه یی سپاس گونه دارند که مسیحیان به شکرگزاری در برابر خدای خویش می پردازند. او را به خاطر بخشیدن همه چیز، به ویژه وجود حضرت عیسی (ع) شکر می کنند.^[۲۶۲]

با توجه به محاسبات انجام شده که در فصل ۴ آمده است. نشان داده شد که آموزش بازی درمانی گروهی بر متغیر پرخاشگری و مولفه های آن اثربخشی معناداری دارد. نتایج پژوهش فوق با نتایج ترابی و همکاران (۱۳۹۲)، خدیوی زندواصغری(۱۳۹۱)، رجب پور و همکاران (۱۳۹۱)، مهدویان و همکاران(۱۳۹۰)، امجدی(۱۳۸۵)، قادری، اصغری مقدم، شهیدی (۱۳۸۵)، جی یون شین(۲۰۱۲)هم خوانی دارد. به طوری که جی یون شین(۲۰۱۲) در تحقیقات خود به این نتیجه رسید که تاثیر بازی درمانی کوتاه مدت روی اضطراب و پرخاشگری کودکانی که زلزله چین را تجربه کرده اند تاثیر داشته و نتایج نشان دهنده کاهش چشم گیر میزان سطح اضطراب، پرخاشگری و احتمال خطر خودکشی بعد از بازی درمانی بوده است. ترابی و همکاران (۱۳۹۲)در پژوهشی به بررسی تاثیر بازی درمانی گروهی بر پرخاشگری کودکان پیش دبستانی شهر شیراز پرداختند. این پژوهش به صورت آزمایشی، با گروه آزمایش و کنترل همراه با پیش آزمون –پس آزمون و انتخاب تصادفی انجام شد. بدین منظور ۲۸ نفر از کودکان مقطع پیش دبستانی شهر شیراز پس از تکمیل پرسشنامه پرخاشگری پیش دبستانی توسط والدین انتخاب و به صورت تصادفی در گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایش به مدت یک ماه تحت بازی درمانی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بین میزان پرخاشگری گروه آزمایش و گروه کنترل تفاوت معناداری وجود داشت. بدین معنی که پرخاشگری گروه آزمایش بعد از انجام بازی درمانی به طور معناداری پایین تر از گروه کنترل بود. خدیوی زند و اصغری (۱۳۹۱) در تحقیقات خود به بررسی تاثیر بازی درمانی گروهی بر پرخاشگری جهانی کودکان پیش دبستانی پرداختند و نتایج این پژوهش نشان داد که بازی درمانی گروهی موجب کاهش پرخاشگری جهانی کودکان در گروه مداخله در مقایسه با گروه کنترل می شود. به عبارت دیگر بین پرخاشگری جهانی کودکان با حذف اثر پیش آزمون تفاوت معناداری وجود دارد. رجب پور و همکاران(۱۳۹۱)در پژوهشی به بررسی اثربخشی گروه درمانی رابطه والد – کودک بر پرخاشگری کودکان پیش دبستانی پرداختند و نتایج نشان داد که گروه درمانی رابطه والد –کودک منجر به کاهش معنادار پرخاشگری فیزیکی –تهاجمی و کلامی –تهاجمی در گروه آزمایشی در مقایسه با گروه گواه می شود اما باعث کاهش معنادار پرخاشگری رابطه ای در پی جلسات درمان در گروه آزمایشی در مقایسه با گروه گواه نشد. مهدویان و همکاران(۱۳۹۰) در پژوهشی به بررسی اثربخشی بازی درمانی مبتنی بر رابطه کودک – والدبر کاهش پرخاشگری کودکان پیش دبستانی و شیوه های والدگری مادران پرداختند. تحلیل یافته ها بیانگر این نکته بود که کودکان مادران گروه آزمایش در مقایسه با کودکان مادران گروه کنترل در پرخاشگری کل و زیر مقیاس های پرخاشگری کلامی –تهاجمی، فیزیکی –تهاجمی و رابطه کاهش معنادار نشان دادند.
در تبیین این که چرا بازی درمانی گروهی بر کاهش رفتارهای پرخاشگرانه و مولفه های آن اثر مثبت دارد می توان گفت که پرخاشگری در کودکان پیش دبستانی به دلیل ابراز استقلال و تک فرزندی در برخی از خانواده ها امری طبیعی است و یکی از مشکلات اساسی بین والدین و مربیان با کودکان می باشد، اهداف و اصول مورد توجه در بازی درمانی گروهی کاهش این پرخاشگری و بالا بردن کیفیت در روابط بین همسالان می باشد. از این رو در این روش جهت کاهش و کنترل پرخاشگری کودکان از بازیهای متنوع چون گل رس استفاده شد. زیرا کودکان می توانستند برای نشان دادن خشم و ناکامی به راحتی به گل رس بکوبند، آن را له کنند، به شدت گلوله کنند و به تکه های کوچکی تقسیم کنند، کودک می تواند با گل رس شخصیتهایی برای بازی بسازد، هم چنین استفاده از حیوان های اسباب بازی که نمایشگر حیوانات وحشی باشند در نشان دادن احساسات پرخاشگرانه بسیار موثر است. زیرا کودکان برای مثال به عروسک پدر شلیک نمی کنند بلکه به شیر جنگل شلیک می کنند و در انتها کودکان پرخاشگر از این که اجازه می یابند تا در اتاق بازی احساسات پرخاشگرانه خود را تخلیه کنند احساس رضایت می کنند و می توانند در جهت احساسات مثبت تری که نظر آنها را ارتقا می دهد گام بردارند. از آنجا که شلیک کردن، دفع کردن، ضربه زدن و به هم کوبیدن اسباب بازی ها نمادین هستند در اتاق بازی مجاز شمرده می شوند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فرضیه دوم: بازی درمانی گروهی بر افزایش مهارت های اجتماعی و مولفه های آن در کودکان پیش دبستانی موثر است.
با توجه به محاسبات انجام شده که در فصل ۴ آمده است نشان داده شد که آموزش بازی درمانی گروهی بر افزایش مهارتهای اجتماعی و مولفه های آن اثربخشی معناداری دارد. نتایج پژوهش فوق با نتایج رشیدی و همکاران(۱۳۹۱)، انصاری، حکیمه (۱۳۹۳)، صفری و همکاران (۱۳۹۰)، بابائی و همکاران(۱۳۸۰)، محمودی قرایی و همکاران (۱۳۸۵)، باکگرلی (۲۰۰۹)، ری (۲۰۰۸)، لاندرس وهمکاران (۲۰۰۷)، بارکی و پارکر(۲۰۰۵)، براتون و همکاران(۲۰۰۵)، دانجر(۲۰۰۳)، مک گیو(۲۰۰۰) هم خوانی دارد. به طوری که بارکی و پارکر(۲۰۰۵) در تحقیق خود به این نتیجه رسیده اند که بازی درمانی برای یادگیری، خودکنترلی، مسئولیت، ابراز احساسات، احترام گذاشتن پذیرش خود و دیگران، بهبود مهارتهای اجتماعی، عزت نفس و کاهش افسردگی موثر است. رشیدی و همکاران (۱۳۹۱) در پژوهشی به بررسی اثربخشی بازی درمانی گروهی بر ارتقاء رفتار اجتماعی مثبت کودکان پیش دبستانی پرداخته اند و نتایج به دست آمده حاکی از این است که بازی درمانی گروهی در مرحله پس آزمون باعث افزایش معنادار رفتار اجتماعی مثبت بر خرده مقیاس های همدلی، جهت گیری اجتماعی، رفتار اخلاقی، خودمهارگری، حرمت خود، اطاعت پذیری، جرات ورزی، احترام به قانون و تمایل به مشارکت در گروه آزمایشی شد. انصاری، حکیمه (۱۳۹۱) در پژوهش خود به تاثیر بازی درمانی بر افزایش مهارتهای اجتماعی کودکان پرداخت. نتایج تحقیق نشان داد که جلسات بازی درمانی میزان مهارتهای اجتماعی، کفایت اجتماعی و ارتباط با همسالان در کودکان افزایش می دهد.
در تبیین این که چرا بازی درمانی گروهی در افزایش مهارتهای اجتماعی و مولفه های آن اثر مثبت دارد می توان گفت که افزایش مهارت اجتماعی روش مفیدی برای تغییر رفتار کودکان در آینده و به خود اطمینان داشتن و از بین رفتن حسادت و گوشه گیری که از مولفه های مهارت اجتماعی است و هم چنین تغییر سبک زندگی این کودکان می باشد. از این رو در این روش برای افزایش مهارتهای اجتماعی از بازی هایی همچون مکعبهای چوبی، قطعه های خانه سازی استفاده گردید. زیرا کودکان در بازی خانه سازی می توانند با همکاری و تبادل نظر یکدیگر آنها را به شکل خانه در آورند و یا می توانند آنها را با هم به شکل قلعه در آورند و یا بر روی هم تلنبار کنند و با لگد فرو بریزند و از این طریق دریابندکه سازنده بودن و ویرانگر بودن چگونه است و پی به مهارتهای اجتماعی یکدیگر ببرند و یا با کشیدن نقاشی با آبرنگ خلاق باشند و احساساتشان را ابراز کنند و یا از طریق بازی با حباب و بادکنک واجرای نمایش می توانند ترس از روابط با دیگران، آغازگر رابطه بودن، دوست یابی و تقاضای کمک، تشکر و قدردانی که از عوامل مهم مهارتهای اجتماعی است را یاد بگیرند.
به طور کلی نتایج به دست آمده از این پژوهش با یافته های دیگر هماهنگ است. بر مبنای این پژوهش و سایر پژوهشهای انجام شده و با در نظر گرفتن پیشینه نظری این تحقیق می توان تاثیر مداخله های بازی درمانی گروهی را در کاهش رفتارهای پرخاشگرانه و افزایش مهارتهای اجتماعی تایید نمود. علاوه بر این کودکان پیش دبستانی در صورتی که ضداجتماعی، پرخاشگر و از لحاظ ظاهری زشت و یا از نظر پیشرفت تحصیلی ضعیف باشند احتمال دارد که طرد شوند. اگرچه کودکان مطرود بیش از حد پرخاشگر نیستند اما رفتارهای پرخاشگرانه در میان این کودکان بسیار متداول تر از کودکان پذیرفته شده است. به نظر می رسد که این خود پرخاشگری نیست که باعث طرد اجتماعی می شود بلکه پرخاشگری با فقدان مهارتهای اجتماعی در هم می آمیزند و چنین شرایطی را به وجود می آورند. از این رو با بازی درمانی می توان این کودکان را به کودکانی بسیار محبوب در بین همسالان و مهربان و باهوش و آرام با مهارتهای اجتماعی مناسب و عزت نفس بالا تبدیل کرد.
۵-۲-محدودیتهای پژوهش
-کمبود ابزار و وسایل بازی درمانی به دلیل پرهزینه بودن
-کوچک بودن فضای بازی درمانی
-محدودیت زمانی برای ارائه آموزشها
۵-۳-پیشنهادهای پژوهش
پیشنهادی پژوهش حاضر در دو بخش پژوهشی و کاربردی بیان خواهد شد.
پیشنهادی پژوهشی:
– با توجه به تجربیات و یافته های به دست آمده، تکرار پژوهشهای مشابه روی تعداد بیشتر با همگنی بالاتر و پیگیری این افراد در فواصل زمانی مشخص و به مدت طولانی تر، می تواند نتایج قوی تر حاصل نماید.
– برای افزایش اعتبار این روش درمانی و قابلیت تعمیم پذیری آن شیوه ی مداخله توسط متخصصین متفاوتی اعمال گردد.
پیشنهادهای کاربردی:
– از آنجایی که تحقیقات نشان داده اند که بازی در زندگی و در رشد کودک نقش موثری داشته و آنان را در رشد جسمانی، عاطفی، اجتماعی، عقلانی، اخلاقی، روانی و حرکتی به تکامل می رساند و کودکان را با نشاط و با شخصیت و مسئولیت پذیربارمی آورد جهت تشویق و ترغیب هر چه بیشتر دانش آموزان به بازی اقدامات لازم و هدایت جویانه از طرف اولیای مدرسه و سایر ارتباطات اجتماعی صورت پذیرد.
– والدین و مربیان به اهمیت بازی از دیدگاه کودک توجه نموده و آن را در انجام بازی ها به سوی هدف های سازنده یاری نمایند.
– همچنین پیشنهاد می شود که آموزش همراه بازی باشد تا کودک در تمامی موارد ابعاد جسمی و ذهنی رشد مناسبی پیدا کند.
– دوره های آموزشی در مورد نحوه برخورد والدین و اطرافیان با کودکان دارای این مشکلات برگزارشود.
– مسئله ای که مقرون به صرفه وآسان تر از درمان است پیشگیری است. لذا پیشنهاد می شود جهت جلوگیری از آسیب های جدی ناشی از پرخاشگری در آینده، جلسات بازی برای بچه ها برگزار شود و با آموزش بعضی از مهارت ها از آسیب های احتمالی جلوگیری شود.
– همچنین در سطح کارمندان آموزش و پرورش برگزاری کارگاههای بازی درمانی گروهی به صورت آموزش های ضمن خدمت اعمال گردد تا آینده سازان به نحو شایسته ای جهت به عرصه رساندن افرادی سالم و شاداب با مهارتهای مطلوب اجتماعی افرادی تاثیرگذار در جامعه باشند که این مهم متضمن سلامتی جامعه انسانی خواهد شد.
– پیشنهاد می شود با توجه به کارآمدی رویکرد آموزشی بازی درمانی گروهی، مراکز خدمات روانشناسی و مشاوره ای از یافته های این پژوهش در ارائه راهکارهای مناسب به مراجعان استفاده نمایند.
منابع
منابع فارسی
احمدوند، محمدعلی.(۱۳۸۲). روان شناسی بازی.دانشگاه پیام نور .چاپ اول.
امجدی فر، رضا (۱۳۸۵). اثر بخشی بازی های درمانی شناختی، رفتار گروهی بر کاهش پرخاشگری دانش آموزان دبستانی.پایان نامه ی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
ام.اکسلاین،ویرجینیا.(۲۰۰۲). دیبز در جستجوی خویشتن.ترجمه سرور مزینی و مریم نوذرآدان(۱۳۸۱). تهران: انتشارات روزبهان.
ابوالمعالی، خ. (۱۳۸۹). نظریه‌های جرم‌شناسی و بزهکاری، تهران: ارجمند.
اللهیاری، ع. (۱۳۷۶). تعیین پرخاشگری نوجوانان برحسب مؤلفه‌های شخصیت و بررسی رابطه این مؤلفه‌ها و سطح پرخاشگری با مؤلفه‌های شخصیتی پدران و تأثیر شیوه درمانگری تنیدگی‌زدایی بر پرخاشگری، پایان‌نامه دکتری، رشته روان‌شناسی، تهران:دانشگاه تربیت مدرس.
ارونسون، الیوت.(۲۰۰۳) .روان شناس اجتماعی، ترجمه حسین شکر کن، (۱۳۸۲)انتشارات رشد.
انصاری ،حکیمه(۱۳۹۳)،بررسی میزان اثر بخشی بازی درمانی بر افزایش مهارت های اجتماعی کودکان دارای اضطراب ،اولین کنفرانس سراسری توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی ،مطالعات اجتماعی وفرهنگی،به صورت اکترونیکی ،مرکز راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار.
بابائی،م؛ یزدی، س.م؛ و حسینیان، س. (۱۳۸۰). بررسی اثربخشی بازی درمانی گروهی بر اختلالات سلوکی دانش آموزان دبستانی. پایا نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی.
بارون،رابرت.(۲۰۰۵).روانشناسی اجتماعی.ترجمه دکتریوسف کریمی(۱۳۸۹).تهران: نشرروان.
بارون رابرت، بیرن،دان، برنسکامپ، نایلا (۲۰۰۹). روان‌شناسی اجتماعی، ترجمه یوسف کریمی(۱۳۸۸) ، چ سوم، تهران:روان.
با عدی، زهرا.(۱۳۸۰). بررسی کارآمدی بازی درمانی در کاهش پرخاشگری کودکان، مبتلا به اختلالات سلوک. پایان نامه ی کارشناسی ارشد، انیسیتو روان پزشکی.
بدار، لوک.دزیل، ژوزه و لامارش، لوک (۱۹۹۱). روان‌شناسی اجتماعی، ترجمه دکتر حمزه گنجی (۱۳۸۰) تهران‌: نشر سالاوان‌.
برکووتیز(۲۰۰۴). روانشناسی اجتماعی، ترجمه محمد حسین فرجاد و عباس محمدی اصل(۱۳۸۳) تهران: نشر اساطیر.
پروچاسکا، جیمز، او ؛ نورکراس، جان، سی.(۲۰۰۲). نظریه­ های روان درمانی. ترجمه سید محمدی، یحیی(۱۳۸۱). تهران :انتشارات رشد.
پارسا، محمد.(۱۳۷۰).روانشناسی رشد،انتشارات بعثت،ص۱۶٫
ترابی، م؛ سهرابی شگفتی، ن؛ و سامانی، س. (۱۳۹۲). تأثیر بازی درمانی گروهی بر پرخاشگری کودکان پیش دبستانی شهر شیراز. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرو دشت.
حامدی، ر. (۱۳۸۵). کنترل خشم، تهران: قطره.
خدیوی زند،س؛ و اصغری نکاح، م. (۱۳۹۱). بررسی تأثیر بازی درمانی گروهی بر پرخاشگری جسمانی کودکان پیش دبستانی. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تبریز.
درتاج، ف؛ مصایبی، ا؛ اسدزاده، ح. (۱۳۸۸). «تأثیر مدیریت خشم بر پرخاشگری و سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان پسر ۱۵- ۱۲ساله»، روان‌شناسی کاربردی، سال دوم، ش ۴، ص ۶۲-۷۲٫
دادستان، پ؛ بیات، م؛ عسگری، الف.(۱۳۸۹). اثربخشی بازی درمانی بر کاهش مشکلات رفتاری کودکان. مجله علوم رفتاری. ۳(۴): ۲۶-۳۵٫

۳-۶-۳ تعیین میزان تیتر آنتی‌بادی علیه SRBC 51
۱-۳-۶-۳ تهیه و تزریق سوسپانسیون SRBC 51
۲-۳-۶-۳ نحوه آماده سازی بافر نمکی فسفات ۵۲
۳-۳-۶-۳ نمونه‌گیری ۵۲
۴-۳-۶-۳ نحوه انجام تیتر آنتی‌بادی علیه SRBC 52
۷-۳ مدل و طرح آماری ۵۴
فصل چهارم: نتایج و بحث ۵۵
۱-۴ عملکرد جوجه‌های گوشتی ۵۷
۱-۱-۴ مصرف خوراک روزانه ۵۷
۲-۱-۴ افزایش وزن روزانه بدن ۶۰
۳-۱-۴ ضریب تبدیل خوراک ۶۳
۲-۴ صفات لاشه ۶۵
۱-۲-۴ وزن نسبی اجزای لاشه ۶۵
۲-۲-۴ وزن نسبی ارگان‌های داخلی لاشه ۶۸
۳-۲-۴ وزن نسبی اندام‌های لنفاوی ۷۰
۳-۴ ایمنی ۷۲
۴-۴ فراسنجه‌های خونی ۷۵
فصل پنجم: نتیجه‌گیری کلی و پیشنهادات ۸۱
۱-۵ نتیجه‌گیری کلی ۸۳
۲-۵ پیشنهادات ۸۴
فصل ششم: منابع ۸۵
منابع ۸۷
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل ۱-۲ ساختمان شیمیایی توکوفرول‌ها و توکوتری‌انول‌ها ۲۲
شکل ۲-۲ احیا ویتامین E 25
شکل ۳-۲ ساختار شیمیایی ال-کارنیتین ۳۱
شکل ۴-۲ بیوسنتز ال-کارنیتین ۳۴
شکل ۵-۲ ورود اسید چرب به داخل میتوکندری ۳۷
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول ۱-۲ مقادیر ال-کارنیتین در برخی مواد غذایی ۳۲
جدول ۱-۳ برنامه واکسیناسیون جوجه‌ها در طول مدت آزمایش ۴۷
جدول ۲-۳ اجزای تشکیل‌دهنده و مواد مغذی جیره جوجه‌های گوشتی ۴۸
جدول ۱-۴ تأثیر سطوح مختلف ویتامین E و ال- کارنیتین بر میانگین خوراک مصرفی روزانه جوجه‌های‌ گوشتی تحت تنش گرمایی در دوره‌های سنی مختلف ۵۸
جدول ۲-۴ تأثیر سطوح مختلف ویتامین E و ال- کارنیتین بر میانگین افزایش وزن روزانه جوجه‌های گوشتی تحت تنش گرمایی در دوره‌های سنی مختلف ۶۱
جدول ۳-۴ تأثیر سطوح مختلف ویتامین E و ال- کارنیتین بر میانگین ضریب تبدیل غذایی جوجه‌های گوشتی تحت تنش گرمایی در دوره‌های سنی مختلف ۶۴
جدول ۴-۴ تأثیر سطوح مختلف ویتامین E و ال- کارنیتین بر میانگین وزن نسبی اجزای لاشه جوجه‌های گوشتی تحت تنش گرمایی ۶۶
جدول ۵-۴ تأثیر سطوح مختلف ویتامین E و ال- کارنیتین بر میانگین وزن نسبی اندام‌های داخلی لاشه جوجه‌های گوشتی تحت تنش گرمایی ۶۹
جدول ۶-۴ تأثیر سطوح مختلف ویتامین E و ال- کارنیتین بر میانگین وزن نسبی اندام‌های لنفی جوجه‌های گوشتی تحت تنش گرمایی ۷۰
جدول ۷-۴ تأثیر سطوح مختلف ویتامین E و ال- کارنیتین بر ایمنی جوجه‌های گوشتی تحت تنش گرمایی ۷۲
جدول ۸-۴ تأثیر سطوح مختلف ویتامین E و ال- کارنیتین بر متابولیت های خونی جوجه‌های گوشتی تحت تنش گرمایی در سن ۴۲ روزگی ۷۶
فصل اول
مقدمه
فصل اول
مقدمه
۱-۱ ضرورت و اهمیت موضوع
پرورش طیور در مناطق گرمسیر جهان رو به افزایش است. قسمت اعظم قاره‌های آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین که سهم عمده‌ای از تولید گوشت و تخم‌مرغ جهان را دارند در این شرایط آب و هوایی واقع ‌شده‌اند. دستیابی به تولید ایده آل در مناطق گرمسیری کاری بسیار سخت و دشوار است زیرا که در این شرایط آب و هوایی، تنش گرمایی در طیور رخ داده و باعث کاهش مصرف خوراک، کاهش وزن و کیفیت لاشه و همچنین تضعیف پاسخ‌های ایمنی، افزایش ضریب تبدیل غذایی و افزایش تلفات شده و در نتیجه سبب خسارت اقتصادی می‌گردد (دقیر^[۱]، ۲۰۰۸).
۲-۱ بیان مسأله و ضرورت اجرای تحقیق
تنش گرمایی نگرانی بزرگی در صنعت طیور می‌باشد زیرا که بازده غذایی، نرخ رشد، میزان مرگ‌ومیر و دیگر صفات مهم تولیدی در طیور تحت تأثیر منفی تنش گرمایی قرار می‌گیرند (نیو^[۲] و همکاران، ۲۰۰۹). دمای محیطی بالا منجر به تنش اکسیداتیو شده و سیستم دفاعی آنتی‌اکسیدانی را در شرایط آزمایشگاهی تضعیف می‌کند. در این شرایط، سطوح پلاسمایی برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی دخیل در سیستم آنتی‌اکسیدانی بدن کاهش ‌یافته و نیز میزان رادیکال‌های آزاد اکسیژنی افزایش می‌یابد. گزارش شده است که اشکال واکنش‌گر اکسیژن^[۳] (ROS) همانند پراکسید هیدروژن، اثر مخربی بر رشد و متابولیسم سلول اعمال می‌کنند. در این زمینه آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند ROS را غیرفعال کنند و سلول‌ها را از آسیب اکسیداتیو محافظت نمایند (ایواجمی^[۴]، ۱۹۹۶). همچنین تنش گرمایی باعث رهاسازی کورتیکواسترون و کاته‌کولامین‌ها شده و پراکسیداسیون لیپیدهای غشای سلولی لنفوسیت‌های B و T موجب تضعیف سیستم ایمنی گشته و کاهش عملکرد پرندگان را به دنبال دارد (اسپیرز^[۵] و همکاران، ۲۰۰۳). اگرچه روش‌های متعددی برای کاهش اثرات منفی دمای بالای محیط بر عملکرد طیور وجود دارد، اما به دلیل هزینه بالا و غیرعملی بودن خنک کردن سالن‌های پرورشی، تمایل به دست‌کاری جیره برای مقابله با اثرات نامطلوب تنش گرمایی به عنوان یک روش عملی مورد توجه قرار گرفته است (نجوکو^[۶]، ۱۹۸۶). تغذیه در اوقات خنک‌تر و شب هنگام باعث افزایش مصرف خوراک و همچنین افزایش درصد زنده‌مانی می‌شود (اوجانو و والدروپ^[۷]، ۲۰۰۲). افزودن مکمل‌های الکترولیتی مثل بی‌کربنات سدیم و کلرید پتاسیم به آب آشامیدنی یا خوراک سبب بهبود رشد جوجه‌های

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

گوشتی در آب و هوای گرم می‌شود (بورجز^[۸] و همکاران، ۲۰۰۴). افزایش انرژی جیره با بهره گرفتن از مکمل چربی باعث افزایش دریافت انرژی و بهبود عملکرد به هنگام تنش گرمایی می‌شود (کوپر و واشبرن^[۹]، ۱۹۹۸). هم چنین اضافه کردن چربی به جیره سرعت عبور مواد غذایی از دستگاه گوارش را کاهش داده و میزان استفاده از مواد مغذی را افزایش می‌دهد (متیوس^[۱۰] و همکاران، ۱۹۸۲). علاوه بر این استفاده از مکمل‌های ویتامینی نظیر E و C (ساهین و کوکوک^[۱۱]، ۲۰۰۳)، شبه ویتامین‌های بتائین (استیو- گارسیا و مک^[۱۲]، ۲۰۰۰) و ال-کارنیتین (سیلیک و اوزترکان^[۱۳]، ۲۰۰۳) و مکمل‌های معدنی از قبیل سلنیوم (محمود و ادینس^[۱۴]، ۲۰۰۳)، روی (بارتلیت و اسمیت^[۱۵]، ۲۰۰۳) و کروم (ساهین^[۱۶] و همکاران، ۲۰۰۳) می‌تواند از اثرات ناشی از تنش گرمایی بکاهد.
ویتامین E از ویتامین‌های محلول در چربی است که در موقعیت کربن شماره ۲ خود یک زنجیره ۱۶ کربنه ایزوپرنوئیدی دارد. ویتامین E دارای ۸ ایزومر می‌باشد که بیش‌ترین فعالیت بیولوژیکی را آلفا توکوفرول دارا می‌باشد (لیسون و سامرز^[۱۷]، ۲۰۰۱). ویتامین E وظایف متابولیکی مختلف دارد که عمده‌ترین آن به عنوان یک آنتی‌اکسیدان طبیعی در بدن می‌باشد (گو^[۱۸] و همکاران، ۲۰۱۰). این ویتامین با تنظیف کردن رادیکال‌های آزاد از تخریب غشای فسفولیپیدی سلول و اندامک‌های سلولی محافظت می‌کند (نیو و همکاران، ۲۰۰۹). رامارائو^[۱۹] و همکاران (۲۰۰۲) بیان کردند که اضافه کردن ویتامین E در فصل گرم بر محافظت غشا سلولی و تقویت سیستم ایمنی اثر دارد به طوری که میزان مرگ‌ومیر ناشی از عفونت اشرشیاکلی با بهره گرفتن از این ویتامین در جیره غذایی به صورت معنی‌داری کاهش می‌یابد.
ال-کارنیتین (بتا هیدروکسی گاما تری متیل آمینو بوتیرات) یک آمین نوع چهارم محلول در آب با وزن مولکولی پایین می‌باشد که به طور طبیعی توسط میکرو‌ارگانیسم‌ها،‌ گیاهان و حیوانات ساخته می‌شود و دارای اثرات متعددی از جمله محافظت و تنظیم غشاهای سلولی، افزایش ایمنی و نقش متابولیکی می‌باشد (برمر^[۲۰]، ۱۹۸۳). یکی از شناخته‌شده‌ترین‌‌ این نقش‌ها، تسهیل انتقال اسیدهای چرب بلند زنجیر به غشای داخلی میتوکندری برای شروع روند بتا اکسیداسیون و تولید انرژی و همچنین خارج کردن اسیدهای چرب کوتاه و متوسط زنجیر از داخل میتوکندری به منظور حفظ سطح کوآنزیم آ در میتوکندری می‌باشد (رابی و سیلاژی^[۲۱]، ۱۹۹۸). استفاده از ال-کارنیتین در جیره باعث کاهش دسترسی اسیدهای چرب برای استریفیه شدن و تشکیل تری گلیسیرید می‌شود که این موضوع می‌تواند دلیل مهمی برای کاهش چربی حفره بطنی باشد (رابی و سیلاژی، ۱۹۹۸؛ زو^[۲۲] و همکاران، ۲۰۰۳). از نقش‌های مهم دیگر ال-کارنیتین خارج کردن گروه‌های باقی‌مانده آسیل از سلول و ایجاد تعادل بین کوآنزیم آ آزاد و استیل کوآنزیم آ بین میتوکندری و سیتوپلاسم می‌باشد (نووتنی^[۲۳]، ۱۹۹۸). ال-کارنیتین علاوه بر نقش‌های متابولیکی مهم در سلول باعث تقویت سیستم ایمنی نیز می‌شود (مست^[۲۴] و همکاران، ۲۰۰۰). ال-کارنیتین هم چنین قابلیت دسترسی لیپیدها برای پراکسید شدن را به کمک انتقال اسیدهای چرب به درون میتوکندری برای بتا اکسیداسیون و ساخت ATP، کاهش می‌دهد و اثرات آنتی‌اکسیدانی نیز دارد (نیومن^[۲۵] و همکاران، ۲۰۰۲).

Abs مقدار جذب در افزایش زمان (t) برحسب دقیقه
tزمان بر حسب دقیقه
فعالیت ضداکسایشی به صورت –Abs^-3 / min / mg وزن تر میوه گزارش شد.
۲-۱۱- آنالیز آماری
برای همه آزمایش‌های انجام شده سه تکرار در نظر گرفته شد. نتایج به صورت مقادیر میانگین و خطای استاندارد (SE) بیان شدند. داده‌های بیوشیمیایی در طرح قالب فاکتوریل، با طرح پایه کاملاً تصادفی، با بهره گرفتن از آنالیز واریانس دوسویه و نرم افزار SPSS تجزیه شدند. این آزمایش‌ها با بهره گرفتن از آزمون TUKEY در سطح آماری ۵ درصد (۰۵/۰ < P) آنالیز ومعنی دار گردیدند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فصل سوم
نتایج و بحث
۳- فصل سوم: نتایج و بحث
۳-۱- انتخاب حلال مناسب
عصاره‌گیری گیاهان به وسیله حلال‌های مختلف صورت می‌گیرد. مهمترین و اساسی‌ترین عاملی که باید مورد توجه قرار گیرد، حلال مناسب است که انتخاب آن به قسمت‌های مختلف گیاه و نیز مواد تشکیل دهنده آن بستگی دارد. روش‌های مختلفی جهت عصاره‌گیری و استخراج ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی از اندام‌های گیاهی وجود دارد که می‌توان از حلال‌های مختلف نظیر آب، متانول، اتانول و… استفاده کرد. عصاره‌های الکلی در مقایسه با عصاره‌های آبی، در حد قابل توجهی مقدار ترکیب‌های فنلی بیشتری استخراج می‌کنند (Marcocci et al., ۱۹۹۴). در مطالعه حاضر از دو حلال اتانول و متانول جهت عصاره‌گیری و استخراج ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی استفاده شد.
۳-۲ نتایج حاصل از سنجش میزان کل ترکیبات فنلی در عصاره‌های مختلف انگور
نمودار (۳-۱) محتوای فنل کل عصاره‌های اتانولی و متانولی بخش‌های مختلف (برگ، غوره، انگور و کشمش) انگور رقم کشمشی قرمز را نشان می‌دهد. نتایج بررسی‌های آماری نشان دادند که نوع حلال (صرف نظر از نوع اندام گیاهی) اثر معنی داری بر میزان استخراج ترکیبات فنلی دارد. بین عصاره‌های اتانولی و متانولی اندام‌ها اختلاف معنی داری مشاهده شد اما به طور کلی ترکیبات فنلی توسط حلال اتانولی در همه اندام‌ها به استثناء برگ‌ها بیشتر استخراج شدند. در عصاره اتانولی ما بین برگ‌ و غوره اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد اما بین برگ با انگور و کشمش اختلاف معنی‌داری مشاهده شد. در عصاره متانولی بین همه اندام‌ها اختلاف معنی‌داری مشاهده شد که بیشترین محتوای فنلی در برگ و کمترین محتوای فنلی در میوه رسیده مشاهده شد. در حلال اتانولی بیشترین محتوای فنلی در کشمش و کمترین میزان آن در میوه رسیده مشاهده شد. غوره و برگ، میزان محتوای فنل حدواسطی را نشان دادند. عصاره اتانولی کشمش بیشترین میزان ترکیبات فنلی و عصاره متانولی انگور کمترین میزان ترکیبات فنلی را نشان دادند.

نمودار ۳-۱- محتوای فنولی (بر حسب میلی گرم گالیک اسید در یک گرم وزن تر) بخش‌های مختلف (برگ، غوره، انگور و کشمش) انگور رقم کشمشی قرمز در عصاره‌های اتانولی و متانولی (۳ تکرار SE، ۰۵/ ۰(P<.
ترکیبات فنلی به عنوان پاداکساینده‌های آب دوست شناخته شده‌اند و به صورت یک پاسخ در گیاهان صدمه دیده بر علیه بیماری‌زاها تولید می‌شوند. آن‌ها اساساً خصوصیات پاداکسایشی، ضد جهش، ضد تومور، ضد خرابی بافت‌ها و ضد سرطان از خود نشان می‌دهند (Lee et al., 2003).
مشخص شده است که ترکیبات فنلی به کیفیت و ارزش غذایی کمک می‌کنند و رنگ، مزه، عطر و طعم را بهبود می‌بخشند و همچنین موجب اثرات سلامتی بخش می‌شوند. آن‌ها همچنین باعث ایجاد سازوکار دفاعی در گیاهان برای خنثی کردن گونه‌های واکنش‌گر اکسیژن به منظور سالم نگه داشتن و جلوگیری از آسیب مولکولی و آسیب به وسیله‌ی میکروارگانیسم‌ها، حشرات و علف خوارها می‌شوند (Vaya et al., ۱۹۹۷).
شمار وسیعی از گیاهان به عنوان منبع پایدار پاداکساینده‌های طبیعی شامل توکوفرول ها، ویتامین‌ها، کاروتنوئیدها و ترکیبات فنولی هستند که برای نگهداری سلامتی و حفاظت از بیماری کرونری قلب و سرطان مسئول هستند (Castenmiller et al., ۲۰۰۲).
Bang وهمکاران (۱۹۹۹) نشان داده‌اند که استفاده از حلال متانولی برای عصاره‌گیری، محتوای فنلی بیشتری را در مقایسه با حلال‌های آبی نشان می‌دهد و حتی میزان غلظت متانول استفاده شده هم می‌تواند در میزان استخراج ترکیبات گیاهی تاثیر گذار باشد. یعنی با افزایش غلظت متانول میزان فنل استخراجی بیشتر می‌شود. تحقیقی در سال ۲۰۰۹ توسط Orhan و همکاران بر روی فعالیت‌های بیولوژیکی برگ انگور (Vitis vinifera L.) انجام گرفته است و محتوای فنولی برگ در حلال‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته که در جز^[۹]EtoAc بیشتر بود (Orhan et al., ۲۰۰۹). مطالعه‌ای توسط Baydar و همکاران (۲۰۰۴) بر روی محتوای فنلی و فعالیت ضد باکتریایی عصاره‌ی انگور انجام گرفته است که نشان می‌دهد محتوای فنلی در حلال‌های مختلف متفاوت است و محتوای فنلی عصاره دانه بیشتر از تفاله می‌باشد. نتایج بررسی مطالعه حاضر نیز با گزارشات فوق مطابق است و هر دو عصاره، محتوای فنلی متفاوت را نشان دادند.
در پژوهشی در یونان، فعالیت آنتی اکسیدانی، فنول، آنتوسیانین‌ها و فعالیت پلی فنول اکسیداز در ۱۶ رقم انگور قرمز رنگ و همبستگی آن‌ها بررسی شد ومشخص گردید که همبستگی بالایی بین فعالیت آنتی اکسیدانی و مقدار فنول نسبت به فعالیت آنتی اکسیدانی و مقدار آنتوسیانین وجود داشت (Hunt and Baker, 1980).
در مطالعه‌ای دیگر که در سال ۲۰۱۰ جهت تعیین ترکیبات پلی فنلی، خصوصیات پاداکسایشی و ضد باکتریایی عصاره‌ی پوست میوه‌ی ۱۴ رقم انگور که ۷ رقم سفید و ۷ رقم قرمز بود صورت گرفته است، مشاهده شده است که در مجموع مقدار فنول کل موجود در پوست میوه ارقام قرمز بیشتر از سفید می‌باشد (Katalinic et al., ۲۰۱۰).
در سال ۲۰۰۷ مطالعه ای توسط Chiou و همکاران بر روی محتوای فنلی و فعالیت پاداکسایشی کشمش سه زیر رقم انگور که هر کدام از سه منطقه مختلف یونان جمع آوری شده بود صورت گرفته است. مقدار فنول کل بین زیر ارقام مختلف و مناطق انتخاب شده زیر ارقام مختلف و مناطق مختلف متفاوت بود و با مقادیر فنول بدست آمده از پوست انگور تازه مشابه بود.
Andarwulan و همکاران (۲۰۱۰) ترکیبات فنولی و انواع فلاونوئیدها را در سبزیجات اندونزی شناسایی کرده اند. علاوه بر این توجه دانشمندان به جایگزین کردن پاداکساینده‌های طبیعی در پس مانده‌های صنایع زراعتی نیز جلب شده است. پاداکساینده‌های طبیعی زیادی با عملکردهای گوناگون شناخته شده است اما پلی فنول‌ها با داشتن توانایی جاروب کنندگی رادیکال‌های آزاد بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند. ترکیبات فنولیک در تعیین کیفیت میوه نقش مهمی دارند و چون این ترکیبات روی ویژگی‌هایی مانند عطر، طعم و تلخی میوه نقش دارند، مقدار و فعالیت آن‌ها در میوه‌های انگور بسیار مورد توجه است (Benevenuti et al., 2004).
۳-۳ نتایج حاصل از سنجش میزان کل فلاونوئیدها در عصاره‌های مختلف انگور
نمودار ۳-۲ محتوای فلاونوئید کل عصاره‌های اتانولی و متانولی بخش‌های مختلف (برگ، غوره، انگور و کشمش) انگور رقم کشمشی قرمز را نشان می‌دهد. با توجه به آنالیز آماری، نوع حلال استفاده شده تاثیر معنی‌داری بر میزان ترکیبات فلاونوئیدی استخراج شده از اندام‌های مختلف داشت. در مقایسه دو حلال اختلاف موجود طبق آنالیز واریانس انجام گرفته در میزان محتوای فلاونوئیدی معنی‌دار است. ترکیبات فلاونوئیدی توسط حلال متانول بیشتر استخراج شدند، تنها استثنا در این مورد برگ‌ها هستند که بر خلاف اندام‌های دیگر مورد آزمایش حلال اتانولی نسبت به متانول بهتر عمل نموده است. در عصاره‌های متانولی، در میزان فلاونوئیدها اندام‌های برگ، غوره، انگور و کشمش اختلاف معنی‌داری مشاهده شد. در عصاره‌های اتانولی به استثنا برگ اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد. عصاره متانولی کشمش بیشترین و عصاره متانولی برگ کمترین میزان ترکیبات فلاونوئیدی را نشان دادند.
فلاونوئیدها ترکیبات زیستی فعال مهمی هستند که توانایی کاهش تشکیل و پاکسازی رادیکال‌های آزاد را دارند. آن‌ها در گیاهان به عنوان ترکیبات پاداکساینده، ضد میکروب، گیرنده نور و غربال کننده نور عمل می‌کنند (Iwashina, 2003).
فلاونوئیدها محصولات سازوکار ثانویه در گیاهان هستند. آن‌ها به دلیل فعالیت‌های پاداکسایشی که دارند در داروسازی و صنایع غذایی مورد توجه قرار گرفته‌اند (Paniwnyk et al., ۲۰۰۱).
میزان خاصیت پاداکسایشی ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی به شدت به ساختمان شیمیایی آن‌ها و بیش از همه به گروه‌های هیدروکسیل موجود در ساختارشان بستگی دارد. مهم‌ترین عامل پاداکسایشی در فلاونوئیدها وجود گروه کتکول در (دی هیدروکسی) در حلقه B است (Salah et al., ۱۹۹۵).
نمودار ۳-۲: محتوای فلاونوئید کل (برحسب میلی گرم کاتچین بر گرم وزن تر) بخش‌های مختلف (برگ، غوره، انگور و کشمش) انگور رقم کشمشی قرمز در عصاره‌های اتانولی ومتانولی (۳ تکرار SE، ۰۵/۰(P<.
در انگورهای قرمز، آنتوسیانین‌ها و فلاونوئیدها دو گروه مهم از ترکیبات فنولی بوده و کاتچین بیشترین فلاونوئید می‌باشد (Prior et al., 1998). طی مطالعه‌ای که توسط Bozin و همکاران در سال ۲۰۰۸ بر روی ترکیبات فنولی گل، ساقه و برگ سیر صورت گرفته است، فلاونوئید کل موجود در گیاهان سیر نابالغ بیشتر از بالغ گزارش شده است (Bozin et al., ۲۰۰۸). نتایج بررسی حاضر نیز با گزارش فوق مطابق است و میوه نارس بیشترین میزان فلاونوئید کل را نسبت به میوه رسیده نشان داد.
در تحقیقی که در سال ۲۰۱۰ توسط Katalinic و همکاران انجام شد، محتوای فلاونوئید کل عصاره‌ی پوست میوه‌ی ۱۴ رقم انگور سفید و قرمز (۷ رقم سفید و ۷ رقم قرمز) مورد بررسی قرار گرفت که میزان میانگین فلاونوئید کل در ارقام قرمز بیشتر از سفید گزارش شد.
طی تحقیقی در سال ۲۰۰۸ فعالیت‌های پاداکسایشی پوست ذرت ایرانی توسط Ebrahimzadeh و همکاران مورد مطالعه قرار گرفته است. محتوای فلاونوئید کل پوست ذرت اندازه گیری شد. بر اساس این تحقیق حضور این ترکیبات فیتوشیمیایی در عصاره پوست ذرت می‌تواند فعالیت‌های پاداکسایشی آن را توضیح دهد.
در تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۱ توسط Chen و همکاران انجام شد، محتوای فلاونوئید میوه مرکبات به صورت تازه و بعد از تیمار خشکی در دماهای مختلف مورد بررسی قرار گرفت. بعد از تیمار در دماهای ۵۰ تا ۶۰ درجه‌ی سانتی‌گراد مقدار فلاونوئید کاهش یافت و بعد از تیمار در دماهای ۷۰ تا ۱۰۰ درجه‌ی سانتی‌گراد مقدار فلاونوئید افزایش پیدا کرد.
۳-۴ نتایج حاصل از آزمون DPPH در عصاره‌های مختلف انگور
دی فنیل پیکریل هیدرازیل (DPPH) رادیکال پایداری است که در واکنش‌های اکسیداسیون و احیاء به عنوان یک ماده اکسید کننده عمل می کند. این معرف در حالت اکسید شده به رنگ بنفش و در حالت احیا شده زرد رنگ می‌باشد. طبق واکنش مذکور موادی که دارای قدرت احیا کنندگی بالاتر از DPPH باشند از قبیل برخی مواد پاد اکساینده می‌توانند آن‌را احیا نموده و باعث تغییر رنگ آن از بنفش به زرد گردند.
نمودار ۳-۴ نشان دهنده فعالیت جاروب کنندگی رادیکال DPPH در عصاره‌های مورد سنجش است. به‌طوریکه بیشترین درصد جاروب کنندگی مربوط به عصاره اتانولی برگ و کمترین درصد مربوط به عصاره متانولی غوره بود. بین انگور و کشمش اختلاف معنی داری مشاهده نشد.
نمودار ۳-۳: درصد ظرفیت جاروب کنندگی رادیکال‌های آزاد DPPH بخش‌های مختلف (برگ، غوره، انگور وکشمش) انگور کشمشی قرمز در عصاره‌های اتانولی و متانولی (۳ تکرار SE، ۰۵/۰ P < ).
آزمون جاروب کنندگی رادیکال DPPH به طور معمول برای مشخص کردن توانایی پاداکساینده‌ها برای پاکسازی رادیکال‌های آزاد به کار می‌رود (Naczk et al., ۲۰۰۳). در تمامی عصاره‌های مورد سنجش در این مطالعه، تغییر رنگ بنفش به زرد خنثی مشاهده شد که نشان دهنده توانایی عصاره‌های اتانولی و متانولی در اهدا الکترون و یا هیدروژن به رادیکال DPPH است. در سنجش جمع آوری رادیکال DPPH باید توجه داشت که علاوه بر محتوای فنلی، ساختار این ترکیبات نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است بطوریکه گروه کربوکسیل تاثیر منفی روی جمع آوری رادیکال DPPH دارد در حالیکه حضور گروه هیدروکسیل در ساختار آنها این فعالیت را افزایش می‌دهد (Sun, 1990).
رادیکال DPPH یک رادیکال آزاد، پایدار، آلی و نیتروژن‌داری است که به طور وسیعی برای آزمایش پاک کردن رادیکال‌های آزاد مورد استفاده قرار می‌گیرد (Shimoji et al., 2005).
روش جاروب کنندگی رادیکال آزاد DPPH ساده ترین راه ارزیابی توانایی پاداکسایندگی یک ترکیب، عصاره یا منبع زیستی دیگر است. این ساده ترین روش است که در آن ترکیب موثر یا عصاره با محلول DPPH مخلوط شده است و بعد از یک دوره خوانده می‌شود. این روش به وسیله‌ی Blois به منظور تعیین فعالیت پاداکسایشی با بهره گرفتن از رادیکال آزاد پایدار DPPH به وجود آمد (Kedar and Singh, 2011).
در مطالعه Yung-shin و همکاران (۲۰۰۹) در تایوان روی قدرت آنتی اکسیدانی عصاره گل شوید (Anethum graveolens) در تست DPPH، مقدار ۵۰٪ مهار رادیکالی برای بخش‌های اتیل استات، اتانول و هگزان بترتیب ۱۵/۲۸، ۸۳/۵۶، ۰۷/۳۹۹ درصد به دست آمده است. این نتایج نیز نشان دهنده قدرت بالای مهار رادیکالی عصاره‌های مورد مطالعه نسبت به اسانس می‌باشد.
طی تحقیقی در سال ۲۰۰۳ فعالیت‌های پاداکسایشی و ضدمیکروبی عصاره دانه انگور توسط Jayaprakasha و همکاران مورد مطالعه قرار گرفت. میزان جاروب کنندگی رادیکال DPPH در حلال استون، آب و اسید استیک بیشتر از متانول، آب و اسیداستیک گزارش شد.
محتوای فنلی و فعالیت پاداکسایشی ۱۱ رقم انگور در سال ۲۰۰۸ در ترکیه برررسی گردیده است. رقم‌ها، با محتوای فنلی مختلف فعالیت جاروب کنندگی متفاوتی نشان داده‌اند (Bozan et al.,2008).
در تحقیقی در سال ۲۰۱۱ فعالیت‌های پاداکسایشی و ترکیبات فنولی عصاره‌های دانه و پوست میوه انگور قرمز (Vitis vinifera, Vitis labrusca) در برزیل توسط Rockenbach و همکاران بررسی شد. بیشترین فعالیت پاداکسایشی بر اساس آزمون DPPH برای عصاره‌های دانه‌های رقم Pinot noir و عصاره پوست Isabel گزارش شد.
Jayaprakasha و همکاران فعالیت به دام اندازی رادیکال‌های آزاد هسته انگور را مورد بررسی قرار دارند و بیان نمودند که عصاره هسته انگور به عنوان یک آنتی اکسیدان اولیه از به وجود آمدن رادیکال‌های آزاد جلوگیری کرده و نیز با رادیکال‌های آزاد واکنش داده و آنها را پایدار می‌کند. Liu وهمکاران (۲۰۱۰) بین دانه‌های گندم با رنگ‌های مختلف از نظر فعالیت پاداکسایشی مقایسه‌ای انجام داده‌اند. نتایج نشان می‌دهد دانه‌های گندمی که رنگ آنها ارغوانی است نسبت به گندم‌های با رنگ زرد، قرمز و سفید میزان فلاونوئید بیشتری دارند و بالاترین میزان جمع‌ آوری رادیکال‌های DPPH و هیدروکسیل را نیز دارا هستند که با نتایج حاصل از این تحقیق حاضر مطابقت ندارد.
۳-۵ نتایج حاصل از سنجش قدرت احیا در عصاره‌های مختلف انگور
آزمون فعالیت آنتی اکسیدانی احیا آهن روشی است که به طور مستقیم آنتی اکسیدان‌ها و یا احیا کننده‌ها را در نمونه‌ها اندازه گیری می‌کند و رابطه خطی با غلظت آنتی اکسیدانی آن‌ها دارد (Prior et al., 2005). در این روش گیاهانی که فعالیت آنتی اکسیدانی احیاء آهن بالایی دارند قادرند به راحتی رادیکال‌های آزاد موجود در بدن را خنثی کنند. نمودار ۳-۴ قدرت احیا کنندگی (جذب در ۵۹۵ نانومتر) عصاره های اتانولی و متانولی انگور کشمشی قرمز را نشان می‌دهد. در بین عصاره‌ها، بیشترین میزان جذب در عصاره اتانولی غوره و کمترین میزان جذب در عصاره متانولی برگ مشاهده گردید. مطابق با این نمودار از نظر قدرت احیا بین بخش‌های مختلف (برگ، غوره، انگور و کشمش) و بین دوحلال اختلاف معنی داری مشاهده شد. از مقایسه حلال‌ها مشخص شد که عصاره اتانولی عملکرد بهتری نسبت به عصاره متانولی داشت.