با بررسی تعاریف موجود پیرامون سرمایه ی فکری ، می توان به روشنی دریافت که بخش قابل توجهی از این مفهوم بر پایه ی رویکردهای جدید که به دانش ( انسانی، سازمانی ) به عنوانیک منبع و سرمایه ی سازمانی توجه دارد، شکل گرفته است . این توجه در واقع در اثر تغییرات کلان تری است که در عرصه ی اقتصاد نسبت به توجه بر منابع دانشی و اطلاعاتی پدیدار گردیده است.
بر همین اساس ، توماس استوارت^[۳۷] در تعریف محتوای سرمایه ی فکری معتقد است که ” مواد فکری ، دانش ، اطلاعات ، موارد مرتبط با مالکیت فکری و تجربه که می تواند برای سازمان در راستای تولید و ایجاد ارزش به کارگرفته شود ، چارچوب سرمایه ی فکری هر سازمان را تشکیل می دهند . امروزه مدیریت دارایی های دانشی در سازمان به مهم ترین قدم در ایجاد چارچوب کسب و کاری موفق تبدیل شده است ، اما همچنان پیچیدگی ناشی تعابیر گوناگون از سرمایه ی فکری برجای خود باقی مانده است متدوال شدن این عبارت یکی از نشانه های این موضوع است که سازمان ها در قبال مدیریت این سرمایه ، توانسته اند به مزیت های رقابتی دست یابند که از این رو علایق و توجهات به سرمایه های فکری رو به فزونی گذاشته است . این امر سبب شده تا به تناسب توجه به سرمایه ی فکری در سازمان ها ی مختلف ، گسترده ی تعاریف موجود نیز بسته به خصیصه های سازمانی محلی شده و از یکدیگر تمایز داشته باشند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۶-۹- طبقه بندی روس وروس
روس و روس هم به سه ساختار اصلی معتقداند:یعنی سرمایه فکری،سرمایه سازمانی و سرمایه رابطه مدار.که سرمایه رابطه مدار مجموعه ای از تمام دارایی هاست که روابط شرکت با محیط آن را تنظیم و کنترل میکند.سرمایه های رابطه مدار شامل روابط با مشتریان،عرضه کنندگان،سهامداران اجتماع،موسسات رسمی و جامعه است(روس و روس ۱۹۹۷).
کارکنان سازمان سرمایه فکری را از طریق شایستگی ها،طرزفکرهای خود و زیرکی فکری ایجاد می کنند که این شایستگی های سازمان شامل مهارت ها،تحصیلات و طزرفکرهای کارکنان است که اجزای رفتاری کارکنان را پوشش می دهد(روس ۱۹۹۸). و سرمایه ساختاری به صورت آن چیزی تعریف شده که در هنگام بازگشت کارمندانبه خانه هایشان در سازمان باقی می ماند و از فرایندها و روال های سازمانی برمی خیزد(روس و روس،۱۹۹۷).
به عقیده آنها اندازه گیری سرمایه فکری از دو جنبه دارای اهمیت است.یکی درون سازمانی که هدف از آن تخصیص بهتر منابع در راستای کارایی و به حداقل رساندن هزینه های سازمان است.دیگری،برون سازمانی که هدف از آن در دسترس قرار دادن اطلاعات سرمایه گذاریهای موجود و بالقوه سازمان برای پیش بینی رشد آینده و نیز برنامه ریزی های بلند مدت است.برای دستیابی به تصویری جامع از عملکرد عملیاتی و برآورد ارزش سازمان بایستی تمامی جوانب سازمان بررسی شود.شیوه های رایج اندازه گیری که بر پایه حسابداری سنتی استوارند به تنهایی از عهده این کار برنمی آیند.آنها سرمایه فکری را در یک شاخص سازمانی گرد هم آوردند.
۲-۶-۱۰- طبقه بندی از دیدگاه اسویبی
کارل اریک اسویبی(۱۹۹۷) معتقد بود که میتوان بر مشکلات اندازه گیری دارایی پنهان چیره شد.او یک مدل پنهان را پیش بینی کرد و بوضوح درک می شد که وقتی ارزش دفتری سازمان معادل دارایی مشهود منهای بدهی قابل مشاهده شود.اسویبی ادعا کرد که کلید چنین سیستمی داشتن چارچوب ادراکی منطقی است اما برای این منظور او استدلال کرد که استفاده از پول به عنوان نماینده کوششهای انسانی بایستی متوقف گردد.اسویبی چارچوب ادراکی مبتنی بر سه خانواده دارایی پنهان را پیشنهاد داد که عبارتند از:
ساختار خارجی(علائم تجاری،روابط عرضه کننده و مشتری)
ساختار درونی(مدیریت سازمان،ساختار رسمی،سیستم های دستی،رفتارها،تحقیق و توسعه،نرم افزارها)
شایستگی فردی(تجربیات،آموزش)
در مدل ادراکی اسویبی سه شاخص اندازه گیری زیر برای سه دارایی پنهان ارائه می شود:
رشد و نوسازی(مثل تغییر)
کارایی
ثبات
اسویبی از سه شاخص اندازه گیری برای ارزیابی سه گروه دارایی پنهان دانش سازمانی لیستی از شاخص ها را ارائه می دهد:
برای اندازه گیری دارایی پنهان شایستگی فردی،شاخص ها عبارتند از:
رشد و نوسازی: تعداد سالهای در حرفه،سطح آموزشی،هزینه آموزش و دوره های آموزشی،درجه مدیران اجرایی،حجم معاملات حرفه،افزایش شایستگی مشتریان
کارایی: نسبت حرفه ها در شرکت،اثر نفوذ حرفه ها،ارزش افزوده هر حرفه
ثبات: میانگین سنی،ارشدی،پرذاختی مربوط به موقعیت،نرخ حجم معاملات حرفه
برای اندازه گیری دارایی پنهان ساختار درونی شاخص عبارتند از:
رشد و نوسازی: سرمایه گذاری در ساختار درونی،سرمایه گذاری در سیستم های پردازش اطلاعات،شرکت دادن مشتریان به ساختار درونی
کارایی: نسبت کارکنان پشتیبانی،فروش نسبت به شخص پشتیبان،اندازه گیری ارزش و طرز برخورد
ثبات: طول عمر سازمان،حجم معاملات کارکنان پشتیبانی،سهم تازه کاران
برای اندازه گیری دارایی پنهان ساختار خارجی:
رشد و نوسازی: سود بخشی نسبی به مشتری،رشد ارگانیک
کارایی: شاخص مشتری راضی شده،شاخص برنده به بازنده،فروش نسبت به مشتری
ثبات: نسبت مشتریان بزرگ،ساختار زمانی،نسبت مشتریان علاقمند،تعداد تکرار دستورات
۲-۶-۱۱- طبقه بندی از دیدگاه پیرجواستال و ماوری گرونرووس^[۳۸]
در ادامه به نظرات پیرجو استال و ماوری گرونرووس،۲۰۰۰ نیز اشاره می شود که سرمایه ی فکری را به دوسته : سرمایه ی فکری بالقوه و بالفعل تقسیم بندی می کنند . بر این اساس سرمایه ی فکری تا زمانی که به ارزش افزوده ی اقتصادی تبدیل نشده است ، سرمایه ی فکری بالقوه به حساب می آید . از این رو سرمایه ی فکری بالفعل را می توان در اشکال ، موارد مشتری محور بهره ور ، بازار مشارکتی در حال رشد ، تحکیم برند و تعداد و بهره وری نوآوری های جدید مشاهده کرد . رویکرد استال و گرونرووس در قالب شکل ۲-۶ نمایش داده شده است .
شکل شماره ی۲-۶: تقسیم بندی سرمایه ی فکری از نقطه نظر استاهله و گرونرووس^[۳۹]
۲-۶-۱۲- طبقه بندی از دیدگاه سالیوان
سرمایه های انسانی : تجربه ، فوت و فن ، مهارت ، خلاقیت
دارائیهای فکری : برنامه ها ، اختراعات ، فرایندها ، پایگاه های داده ، متدولوژی ، اسناد و مدارک ، تصاویر ، طراحی ها
مالکیت فکری: حق اختراع،حق تالیف ، نشان تجاری ، رموز تجاری
۲-۶-۱۳- طبقه بندی از دیدگاه نورتون^[۴۰] و کاپلان^[۴۱]
کاپلان و نورتون دارایی های نامشهود برون ترازنامه ای را شامل سرمایه انسانی،سرمایه اطلاعاتی و سرمایه سازمانی می دانند.دارایی نامشهود برون ترازنامه ای قابل معامله در بازار نیستند.امکان نظارت و کنترل موجودی این دارایی ها میسر نیست.این دارایی ها عمر محدودی نداشته و استهلاک آنها هنوز محاسباتی نشده است(کاپلان و نورتون،۱۹۹۶).همچنین در سال ۲۰۰۴ آنها دارایی های نامحسوس را شامل سرمایه انسانی مانند مهارت ها،استعدادها و دانش،سرمایه اطلاعاتی مانند پایگاه داده،سستم های اطلاعاتی و زیرساخت های فناوری،سرمایه سازمانی مانند فرهنگ،سبک رهبری و توانایی تسهیم دانش اعلام کردند.از دیدگاه مالی همان سرمایه مالی،دیدگاه مشتری همان سرمایه مشتری،دیدگاه فرایندهای داخلی همان سرمایه ساختاری و دیدگاه رشد و یادگیری همان سرمایه انسانی است.
مطالعه ادبیات تحقیق سرمایه فکری از آن نشان دارد که بیشتر الگوها شامل سه مقوله سرمایه انسانی،سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری هستند.با کنار گذاشتن شاخص های مشترک الگوها و تطبیق آنها با بخش خدمات کشور اجزای سرمایه فکری را زیر عنوان سرمایه انسانی،سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری معرفی می کنیم(کاپلان و نورتون،۱۹۹۶).
۲-۶-۱۴- طبقه بندی از دیدگاه مک الوری^[۴۲]
مک الوری مدل ارزش سرمایه های فکری اسکاندیا را با اضافه کردن دو مفهوم سرمایه اجتماعی و در ذیل آن سرمایه خلاقیت اجتماعی به آن،اصلاح کرد.در این صورت سرمایه مشتریان زیر مجموعه ای از سرمایه اجتماعی تلقی می شود.
۲-۶-۱۵- طبقه بندی از دیدگاه فدراسیون بین المللی حسابداری
دارایی های نامحسوس دارایی های ثابت غیر مالی هستند که از جنس ماده نیستند اما ماهیت آنها توسط حقوق قانونی و حفاظتی شناسایی و کنترل می شود.بر طبق بیانیه انجمن حسابداری آمریکا(AAA) در سال ۱۹۷۰ حسابداری منابع انسانی شامل شناسایی منابع انسانی و اندازه گیری فرایندهاو همجنین انتقال این اطلاعات به گروه های مرتبط و علاقمند می باشد.
۲-۷- سایر طبقه بندی های سرمایه فکری
وجه ی مشترک تمامی چارچوب های طبقه بندی سرمایه فکری ، تمرکز بر سرمایه ی انسانی و سرمایه ی ساختاری است . در واقع سرمایه ی انسانی و اغلب با همین نام گذاری ، در بیشتر چارچوب ها به عنوان یک مولفه ی اصلی سرمایه ی فکری حضور دارد. سرمایه ساختاری نیز گاه به صورت منفرد و گاه در غالب تقسیم بندی به دو مولفه ی سرمایه ی ساختاری داخلی و خارجی و یا سازمانی و رابطه ای و یا موارد مشابه دیگر در چارچوب ها مرتبط با سر مایه ی فکری حضور دارد .یکی دیگر مهم ترین جنبه هایی که مورد توجه نظریه پردازان و پژوهش گران قرار گرفته است توجه به جنبه ی سرمایه ی اجتماعی به عنوان یکی از مولفه های موثر در تشکیل سرمایه ی فکری در سازمان است . در واقع این موضوع ریشه در توان هم افزاری سرمایه ی انسانی و سرمایه اجتماعی دارد. پاتریک واریت و همکارانش،۲۰۰۱^[۴۳]سرمایه ی فکری را به مثابه عاملی می پندارد که شامل ، سرمایه ی انسانی ، سرمایه ی اجتماعی و سرمایه ی سازمانی است .
و یا به اعتقاد جانینی ناهاپیت و سومانترا گوشال، ^[۴۴]۱۹۹۸ سرمایه ی فکری ارجاعی است به دانش و قابلیت شناسایی یک کلیت اجتماعی مانند سازمان ، جوامع روشنفکری و یا گروه های حرفه محور در مطالعاتی که لیندا گراتون و سومانترا گوشال پیرامون سرمایه ی فکری انجام داده اند ، سرمایه ی فکری را به عنوان نتیجه ای مستقیم از توسعه ی سرمایه ی انسانی پنداشته اندن که در ایجاد آن سرمایه ی اجتماعی و سرمایه ی عاطفی در توسعه ی سرمایه ی انسانی نقش دارند . به لحاظ سیر تطور نظری سرمایه ی فکری در دهه ی جاری ، می توان گفت که امروزه سرمایه ی فکری مرحله ی نظریه پردازی کلی را سپری کرده و بیشتر به شکلی تخصصی تر در قالب مدل های مدیریت و سنجش مورد توجه قرار گرفته است .
جدول شماره ۲-۵: جمع بندی تعاریف مولفه های سرمایه ی فکری در چارچوب های مختلف^[۴۵]

عنوان مولفه