به نظر بسیاری از زنان متاهل اگر میزان مهریه پایین باشد مردان راحت‌تر می‌توانند به خواسته‌های نابجای خود برسند. به طور مثال خانمی ۴۵ساله، غیرشاغل به ما چنین گفت، که مهریه‌اش ۱۴ سکه‌است و هر وقت مشکلی در زندگیش پیش می‌آید، همسرش به راحتی می‌گوید: “مهریه ات را بگیر و برو” وی از اینکه آن زمان میزان مهریه اش را پایین گرفته پشیمان است.
در این میان اکثر زنان داشتن استقلال اقتصادی و داشتن درآمد را برای زن منبع بزرگ احساس قدرت می‌دانستند. از سوی دیگر به زعم آنان زنی قدرتمند است که سوار به زندگیش باشد یعنی بتواند سازماندهی کند تا امور خانواده نظم داشته باشد و امنیت و آرامش خانواده فراهم بشود در این میان آگاهی زنان از حقوق خود، زیرکی، سیاست داشتن، تحصیلات نیز به عنوان منابع احساس قدرت زنان بیان شده‌ است. هر چند که برخی از زنان، جامعه مردسالار را مانعی برای رسیدن به این احساس قدرت می‌دانستند. چنانچه بوردیو اذعان دارد، به دلیل وجود نظام‏ مردسالار حتی با دستیابی زنان به عوامل قدرت هم‌چون تحصیلات، درآمد و شغل ساختار مردانه قدرت تغییر نیافته ‌است. چنین به‌نظر می‌رسد تا زمانی‌که برتری یک جنس در جامعه پذیرفته‌ شده‌ باشد، مشروعیت اقتدار زنان غیرقابل‌ قبول باقی می‌ماند، البته ممکن است در یک خانواده به طور مشخص این اقتدار از طرف اعضا پذیرفته ‌شود اما از جانب جامعه‌ای که این خانواده در آن قرارگرفته، پذیرفته نمی‌شود و حتا تمسخر هم می‌شود. به همین سبب به نظرمی‌رسد در چنین فضایی تنها عوامل مشروع احساس قدرت در زنان، عواملی هستند که توسط جامعه و در چارچوب نقشی که زنان توسط آن تعریف شده‌اند. ارزش و احترام بالایی که جامعه برای مادری، همسری یا سایراشکال نقش‌های جنسیتی سنتی قایل است و بی‌توجهی به سایر روابط یا انواع اقتدار در سیر زندگی فردی زنان، نمونه‌ای از این مثال است. احتمالا اعمال قدرتی که جامعه به صورت سنتی برای نقش‌های زنان در نظر می‌گیرد، شیوه‌ای است که در یک دیدگاه عامتر، اقتدار مردانه را باز تولید می‌کند و قدرتی که زنان در ازای ایفای نقش مادری یا سالخوردگی(به عنوان عوامل قدرت زنانه در شکل سنتی)دریافت‌ می‌کنند، به نظر می‌رسد به معنای دست شستن از سایر اشکال اقتدار یا سایر نقش‌هایی است که زن می‌توانسته‌ است در سال‌های جوانی یا باروری خود در جامعه ایفا کند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در کل زنان اظهار داشتند به سبب شرایط اجتماعی و اینکه مردان زود سست می‌شوند و دنبال تنوع طلبی نیز هستند، مهریه بالا مانعی در برابر تنوع طلبی آقایان است. ترس از پرداخت مهریه منجر به کوتاه آمدن مردان و پیش رفتن حرف زنان می‌شود. خانم ۳۵ ساله خانه‌دار بیان نمود: “وضعیت کنونی جامعه به نوعی است که آقایان زود سست شده و دچار تنوع طلبی می‌شوند گاه در زندگی از اینکه مهریه ام بالا بوده احساس قدرت کرده ام. در حین زندگی با همسرم احساس نمودم همسرم تلفنی با خانم دیگری ارتباط دارد موضوع را با وی در میان گذاشتم هر چند که وی شدیدا آن را انکار کرد ولی من وی را تهدید به اجرا گذاشتن مهریه نمودم، از آن زمان به بعد همسرم بیشتر به من توجه نمود، رابطه تلفنی اش را قطع کرد و در زندگی در مقابل درخواست‌هایم کمتر مقاومت می‌کند”.
در بین زنان مطلقه برخی مهریه خود را دریافت کرده ‌بودند، مثلا خانمی ۲۴ساله دانشجو توانسته بود با دریافت مهریه به صورت قسط بندی هر ماه دو سکه، تحصیلات خود را ادامه داده و به راحتی زندگی کند و دغدغه مالی هم نداشته باشد. خانم ۳۶ساله در حین طلاق گفت که همسرش توان مالی پرداخت مهریه را نداشته و قبول کرده در قبال دادن حضانت فرزند به وی با طلاق موافقت نماید. خانم ۳۶ساله که به گفته او به سبب شرایط خانوادگی نتوانسته‌است تحصیلاتی بیشتر از دوره ابتدایی داشته ‌باشد و به خاطر وضعیت مالی خانواده از همان ابتدا به کارهای موقت پرداخته تا کمک خرج خانواده اش باشد و به دلیل همین وضعیت اقتصادی خانواده باعث شده در سن ۱۹سالگی ازدواج نماید. بعد از چند سال زندگی با همسرش به خاطر بیکاری همسرش همچنان مسئولیت مالی خانواده را به دوش می‌کشد و در حال حاضر در بخش خدماتی دانشگاه شاغل بوده و از اینکه همسرش از لحاظ مالی به او وابسته و وی منبع درآمد خانواده بوده احساس قدرت داشته‌است، با این همه اعتیاد و بددهنی همسرش باعث می‌شود برای حفظ آبرو در مقابل دیگران کوتاه بیاید. در حال حاضر پرونده طلاق آن‌ها در دادگاه در جریان است و وی توانسته در مقابل بخشش مهریه خود سرپرستی فرزندش را به عهده بگیرد. وی معتقد است میزان مهریه وی ۵۰۰ سکه، به وی احساس قدرت بخشیده و به دیگران هم توصیه می‌کند میزان مهریه خود را پایین نگیرند تا بتوانند در موارد لازم از آن استفاده کنند.
از مصاحبه‌ها چنین برداشت می‌شود که هر چند به طور محسوس زنان احساس قدرت را کمتر تجربه کرده باشند ولی از میزان مهریه خود توانسته اند در زمان‌های مختلف و در برهه‌های مختلف زندگی خود استفاده برده و از پس مشکلات خود بربیایند و به نظر می‌رسد این احساس قدرت ناشی از میزان مهریه همیشه با آن‌ها بوده ‌است. به نظر قریب به اتفاق خانم‌هایی که با آنان گفتگو شد مهریه‌ی سنگین برای زن، اهرم قدرت برای نیل به اهداف مشروع است: اولا با توجه به‌این که قانون مدنی، حق طلاق را از اختیارات شوهر اعلام کرده و زن فقط در موارد عسر و حرج، چنین حقی را پیدا می‌کند، در صورتی که زن متقاضی طلاق باشد، ناگزیر از اقامه‌ی دلیل و اثبات عسر و حرج خود است. چه بسا زنان قادر به اثبات بدرفتاری‌های همسران خود نبوده و دادگاه، تقاضای طلاق آن‌ها را مردود اعلام کرده ‌است. در صورتی که اگر زن دارای مهریه‌ای سنگین باشد و آن را به اجرا بگذارد یا از طریق دادگاه مطالبه کند، مرد ملزم به حضور در دادگاه و تعیین تکلیف زن برای طلاق یا ادامه‌ی زندگی خواهد بود. همچنین در صورتی که مهریه سنگین باشد و زن متقاضی طلاق، و دادگاه تقاضای طلاق زن را نپذیرد، وی می‌تواند با غمض عین از مهریه‌ی خود به صورت طلاق خلع، موافقت شوهر را برای طلاق کسب کند. همچنین با توجه به‌این که مادر برای حضانت طفل تا سن هفت سالگی اولویت دارد و بعد از آن اولویت با پدر است، چنانچه زندگی زناشویی به طلاق منجر شود زن می‌تواند انصراف از اخذ مهر و بخشیدن آن را به مرد منوط به اخذ حق حضانت فرزند بکند. از این قرار در عرف جامعه ما مهریه‌های سنگین، تضمینی برای جلوگیری از طلاق، و تامین مالی زن برای دوران جدایی، یا برای جبران کمبود سهم الارث و یا ابزاری برای تحقق طلاق و تحصیل موافقت مرد برای حضانت فرزند توسط زن بعد از طلاق است.
۴-۱-۴- مهریه به مثابه سرمایه اقتصادی
مهریه در اصل نوعی سرمایه اقتصادی است هر چند در برخی موارد می‌شود تاثیر آن را به طور مستقیم دید ولی در اصل یک نوع پشتوانه اقتصادی به شمار می‌آید که در برهه زمانی خاص می‌توان از آن استفاده نمود. از اهداف تئوریک بوردیو، مربوط به ساختارگرایی، ما شاهد برداشتی از مسئله‌ی قدرت هستیم که میان قدرت و توزیع نابرابر امکانات (اقتصادی) علامت تساوی می‌گذارد. طبق نظر او، اگر کسی دارای سرمایه‌ی زیادی باشد، نتیجتا دارای قدرت هم هست. توصیف بوردیو از ساختار طبقاتی، یا «فضای اجتماعی»، تجریدی و شکل بندی شده‌است. فضای اجتماعی، فضایی چند بعدی است که در آن، جایگاه افراد بوسیله‌ی مجموعه‌ای از ویژگی‌ها تعیین می‌شود: یا از زبان بوردیو “بوسیله ی ساختار روابط میان تمام ویژگی‌های مربوط که ارزش خاص هر یک از آن‌ها را تعیین می‌کند و تاثیری که آن‌ها روی کارکردها می‌گذارند”. از میان این “ویژگی‌های مربوط” می‌توان به شغل، تحصیلات، درآمد، شغل والدین، تحصیلات و درآمد والدین، منشاء جغرافیایی، جنسیت و غیره اشاره کرد. طبق نظر بوردیو، طبقه می‌تواند بعنوان مجموعه‌ای از افراد با جایگاه تقریبا مشابه در فضای اجتماعی، تعریف شود. فرض بر آن است که این افراد موضع‌گیری‌ها و منافعی مشترک را بسط می‌دهند و بنابراین رفتار مشابهی خواهند داشت و طرز فکر مشابهی را عرضه خواهند کرد. بوردیو مفهوم سرمایه را تنها به منافع مادی، سرمایه‌گذاری‌ها و سودهای پولی، پیوند نمی‌زند. سرمایه‌ی اقتصادی تنها یکی از بسیاری شکل‌های دیگر سرمایه ‌است.
جدول شماره (۴-۴ ): کارکرد مهریه در بین زنان

بخشش مهریه در قبال حضانت فرزند

دریافت مهریه به صورت اقساط و گذران امور مادی بعد از طلاق

استفاده از مهریه به عنوان تهدید و پیش بردن امور

بخشش مهریه و گرفتن طلاق توافقی

دریافت مهریه از ارث و احساس امنیت اقتصادی بعد از فوت همسر

مانعی برای برخی کارهای ناشایست همسر

تثبیت خانواده

مانعی جهت ازدواج مجدد مرد

ایجاد منزلت و شان اجتماعی

سخت کردن طلاق

ایجاد پرستیژ و تفاخر اجتماعی

در اکثر مصاحبه‌ها دیده می‌شود که مهریه نوعی سرمایه و پشتوانه اقتصادی به شمار می‌آید مثلا خانم دانشجویی توانسته از مهریه برای آینده و ادامه تحصیلاتش استفاده کند.زنان دیگری توانسته بودند مهریه را به شیوه‌های مختلف دریافت نمایند، گاه در قبال موارد دیگر به صورت پایاپای از مهریه‌استفاده می‌کنند، یا خانمی ۸۱ ساله بیوه در قبال سفر حج، مهریه خود را می‌بخشد و خانم دیگری در ازای حضانت فرزندش مهریه را با همسرش مبادله می‌کند.
به نظر افرادی که از آنان نظرخواهی شد، مهریه، کمبود سهم الارث زن را جبران می‌کند. چرا که قانون مدنی ایران، سهم الارث پسر را دو برابر دختر قرار داده ‌است. دو نوع از شکل‌های مهم سرمایه که بوردیو طرح می‌کند، عبارتند از: سرمایه‌ی فرهنگی و سرمایه‌ی اجتماعی. استفاده از مفهوم سرمایه‌ی فرهنگی این پیش شرط را دارد که چیزی به نام فرهنگ مشروع و شناخته شده وجود داشته و به درجات مختلف غالب باشد، و برای همین بتوان، مانند پول، با درجات مختلف به آن فرهنگ دسترسی داشت. در جوامع مدرن میان سرمایه‌ی فرهنگی و شایستگی‌های رسمی تحصیلی پیوندی برقرار است و بوردیو در موارد زیادی برای سرمایه‌ی فرهنگی کسب شده درسیستم آموزشی از مفهوم سرمایه‌ی آموزشی استفاده می‌کند. سرمایه‌ی اجتماعی عبارت است از شبکه‌ی ارتباط‌ اجتماعی و جریان اطلاعات. یک فرد از سرمایه‌ی اجتماعی بالایی برخوردار است اگر او ارتباط‌های اجتماعی گسترده‌ای داشته باشد که بتواند برای دستیابی به هدف اش آن‌ها را بسیج کند.
با بالا رفتن میزان مهریه، سرمایه اجتماعی زن بالا می‌رود. خانم ۳۱ساله شاغل در این مورد به ما گفت: “در بین دوستان و آشنایان زمانی که از میزان مهریه ام سوال می‌شود از اینکه مهریه ام بالا است، احساس خوبی دارم و از این وضعیت راضی‌ام”. تعیین شان اجتماعی زن با توجه به میزان مهریه بیانگر تعریف آن به منزله نوعی از سرمایه اجتماعی است، چنان که گاه با توجه به تحصیلات و طبقه اجتماعی خانواده میزان مهریه نیز محاسبه می‌شود. به زعم برخی از پاسخگوها به طور نامحسوس در برهه‌هایی از زندگی آنان شأن خاصی را برای زن به همراه دارد. به گفته خانمی ۲۴ساله، “مهریه بالا شأن اجتماعی دختر است و من از اینکه مهریه ام کم باشد مخالفم چون کم بودن میزان مهریه را دلیل کم ارزشی خود می‌دانم و به هیچ عنوان قبول نمی‌کنم که همسرم میزان مهریه را کم انتخاب کند”.
۴-۱-۵- جمع بندی
روایت کلی مصاحبه‌ها در ارتباط با زندگی زنان بیانگر تلاش و کوششی است که آن‌ها طی سالیان زندگی خود برای اداره و یا کنترل عواملی که زندگی خانوادگی آن‌ها را متاثر می‌سازد، دارند. به نظر می‌رسد که فراهم ساختن آرامش زندگی خانوادگی و حفظ آن، انگیزه اصلی آن‌ها در زندگی است. بدین سبب این انگیزه زنان را وامی‌دارد تا هرکاری را که لازم است انجام دهند تا نگرانی‌ تقریبا همیشگی آن‌ها برای از هم پاشیده‌شدن زندگی خانوادگی را کاهش دهد. در این میان تعیین مهریه بالا یکی از راه حل‌ها بوده که علاوه بر ایجاد یک نوع پشتوانه و سرمایه اقتصادی برای زنان سرمایه اجتماعی و فرهنگی را نیز در پی دارد. از دیدگاه زنان میزان مهریه بالا می‌تواند تاحدودی منجر به جلوگیری از ازدواج مجدد و حتی خیانت احتمالی مردان شود و همچنین مانعی برای طلاق در هر شرایطی می‌دانستند، آنان این میزان بالا را تضمینی برای حفظ خانواده و آرامش آن می‌دانستند. زنان از میزان مهریه خود توانسته‌اند در زمان‌های مختلف و در برهه‌های مختلف زندگی خود به نوعی استفاده برده و از پس مشکلات خود بربیایند و به نظر می‌رسد این احساس قدرت ناشی از میزان مهریه همیشه با آن‌ها بوده‌است. هر چند گاهی به صورت نامحسوس و گاهی محسوس‌تر بوده‌ است.این دسته از زنان طی دوره‌های زندگی خود هرگاه احساس کنند که شرایط خانواده نگران‌کننده ‌است و یا همسرشان در شرایط دلخواه نیست، انواع شیوه‌ها از قبیل تهدید به دریافت مهریه بالا و گاه غر زدن و حتا ترک خانه را بکار می‌گیرند تا اوضاع را مجددا به کنترل خود درآورند. به نظر می‌رسد موفقیت در این امر یعنی حفظ کانون خانوادگی عاملی است که به زنان احساس قدرت می‌دهد

مقدمه

در این فصل به بررسی نهایی وضعیت متغیرها (توصیفی) و روابط بین آن‌ها (تحلیلی) میپردازیم. ابتدا توزیع افراد را بر اساس متغیرهای زمینهای و متغیرهای مستقل و وابسته توصیف میکنیم که شمای کلی از جامعه مورد بررسی را بر اساس این متغیرها، پیشرو داشته باشیم و در ادامه از طریق آزمون رابطه بین مفاهیم و متغیرها به تحلیل داده های گردآوری شده خواهیم پرداخت.

۴-۲- بخش کمی

ویژگی‌های کلی جمعیت نمونه در بررسی کمی

جمعیت نمونه در این بخش، شامل زنان در ۸ تیپ (زنان مجرد شاغل، زنان مجرد غیر شاغل، زنان متاهل شاغل، زنان متاهل غیر شاغل، زنان بی همسر در اثر طلاق شاغل، زنان بی همسر در اثر طلاق غیر شاغل، زنان بی همسر در اثر فوت شاغل، زنان بی همسر در اثر فوت غیرشاغل) هستند. گستره سنی زنان مورد بررسی در این بخش زنان ۱۸ تا ۸۶ سال هستند و تعداد اعضای خانواده پاسخگویان از سه نفر تا ۱۰ نفر را شامل می‌شوند.

در پاسخ به درآمد پاسخگویان هنگام ازدواج، ۱۰درصد پایین‌تر از ۱۰۰هزار تومان در ماه درآمد داشته‌اند، ۶/۴درصد بین ۱۰۱ تا ۳۰۰ هزارتومان،۷/۱درصد بین۳۰۱ تا ۵۰۰هزارتومان، ۵/۵۷درصد بدون درآمد،۴/۰ درصد بین ۷۰۱ تا ۹۰۰هزارتومان و ۲/۲۳ درصد به دلیل مجرد بودن شامل این سئوال نمی‌شدند. در ارتباط با درآمد همسر پاسخگویان در هنگام ازدواج، ۴/۰درصد پایین‌تر از ۱۰۰هزار تومان درآمد داشتند، ۸/۳درصد بین ۱۰۱ تا ۳۰۰هزارتومان، ۶/۹ درصد بین ۳۰۱ تا ۵۰۰هزارتومان، ۷/۶درصد بدون درآمد، ۸/۱۳ درصد بین ۵۰۱ تا ۷۰۰هزار تومان و ۲۵درصد به دلیل مجرد بودن شامل این سئوال نمی‌شدند.
مشاهده شد از بین ۲۴۰نفر پاسخگو ۹/۳۷درصد بین ۱۸-۲۸ سال سن دارند، ۳/۲۸درصد بین سنین ۲۹-۳۸سال، ۸/۱۵درصد بین سنین ۳۹- ۴۹سال، ۶/۹درصد بین سنین ۵۰-۶۲ سال و۵/۷درصد هم بین سنین ۶۳-۸۶ سال هستند.با توجه به سن ازدواج پاسخگویان، ۱/۳۷درصد بین سنین ۲۱-۲۶سالگی ازدواج کرده، ۲/۳۱ درصد بین سنین ۱۵-۲۰سالگی و ۷/۶درصد هم در سنین ۲۷-۳۵سالگی ازدواج کرده‌اند.
از بین پاسخگویان،۶/۱۹درصد یک فرزند دارند، ۸/۱۸درصد دو فرزند، ۳/۱۳درصد فرزندی ندارند، ۶/۹ درصد سه فرزند، ۵ درصد چهار فرزند و ۲/۴درصد هم دارای پنج فرزند بودند.
۴-۲-۱- احساس قدرت زنان و عناصر تاثیرگذار بر آن
بوردیو براین باور است که اگر کسی دارای سرمایه‌ی زیادی باشد، نتیجتا دارای قدرت هم هست. همانطور که در مباحث نظری نیز مطرح شد توصیف بوردیو از ساختار طبقاتی، یا «فضای اجتماعی»، تجریدی و شکل‌بندی شده‌است و فضای اجتماعی، فضایی چند بعدی است که در آن جایگاه افراد بوسیله‌ی مجموعه‌ای از ویژگی‌ها تعیین می‌شود، از جمله‌این ویژگی‌ها می‌توان به شغل، تحصیلات، درآمد، شغل والدین، تحصیلات و درآمد والدین، منشاء جغرافیایی، جنسیت و غیره اشاره کرد. طبق نظر بوردیو، طبقه می‌تواند بعنوان مجموعه‌ای از افراد با جایگاه تقریبا مشابه در فضای اجتماعی تعریف شود.
۴-۲-۱-۱-تحصیلات
براساس تئوری‌ها یکی از مهمترین عناصر موثر بر قدرت زنان تحصیلات است. پاسخگویان این پژوهش از طیف متفاوتی از تحصیلات برخوردار بودند. از بین پاسخگویان ۴/۱۰درصد بیسواد و ۱/۳۷درصد دارای تحصیلات ابتدایی تا دیپلم بوده و ۹/۴۷درصد فوق دیپلم تا لیسانس بوده و ۶/۴درصد پاسخگویان فوق لیسانس به بالابوده اند. در ارتباط با سن همسر پاسخگویان، ۲/۲۴درصد همسرانشان بین ۳۰-۳۵سال سن دارند،۸/۱۵درصد بین ۳۶-۴۲سال،۲/۱۱ درصد بین ۴۵-۵۳سال،۶/۱۴ درصد بین ۲۳-۲۹سال و ۲/۹درصد هم بین ۵۴-۸۳سال سن دارند. در ارتباط با میزان تحصیلات همسر پاسخگویان، ۳/۳۸درصد مدرک ابتدائی تا دیپلم داشته، ۹/۲۲ درصد مدرک فوق دیپلم تا لیسانس، ۴/۱۰درصد بی‌سواد و ۳/۳درصد هم مدرک فوق لیسانس تا دکترا داشتند.
جدول شماره(۴-۵): جدول تقاطعی بین میزان احساس قدرت زنان با تحصیلات