– هدف از انجام این پژوهش ارزیابی و تجزیه و تحلیل اقدامات اجرا شده و ایجاد راه­کارهای مناسب در حوزه­ آبخیز‌لپویی به منظور ایجاد کردن چارچوبی استاندارد و جامع برای سرمایه ­گذاری­های مربوط به مدیریت پایدار زمین و بررسی نقاط قوت و ضعف حاصل از اقدامات انجام شده مطابق با برنامه­ی جهانی WOCAT می­باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

– میزان کاربرد برنامه­ی WOCAT در ارزیابی پروژه­ی انجام شده با توجه به اطلاعات در حوزه­ آبخیز لپویی.
– انتشار میزان موفقیت پروژه، و ترویج و روش­های به کار رفته­ در حوزه­ ­آبخیز لپویی.
۱-۵- سؤالات تحقیق
با توجه به عنوان تحقیق، موارد زیر را می­توان از مهمترین پرسش­های پیش رو در این پژوهش دانست.
– اقدامات به کار رفته، کدام یک از مشکلات محیطی مانند سیل، فرسایش، کمبود آب زیرزمینی را حل می­ کند؟
– اقدامات به کار رفته در محل بهره ­برداری، نتیجه­ آزمایشات و تحقیقات به عمل آمده و یا دارای منشاء غیر بومی بوده است؟
– مهمترین علل تخریب زمین در حوزه­ آبخیز لپویی چیست؟
– بیشترین اقدامات حفاظتی در کدام­ یک از انواع کاربری اراضی بوده است؟
– فن­آوری انجام شده در حوزه­ آبخیز لپویی اصولاً برای پیشگیری از کدامین نوع از انواع تخریب اراضی صورت گرفته است؟
– فن­آوری چگونه باعث جلوگیری از تخریب زمین شده است؟ به عنوان مثال باعث کاهش زاویه­ی شیب، افزایش نفوذپذیری، بهبود پوشش زمین، بهبود ساختمان خاک، افزایش ظرفیت نگهداشت آب در خاک، افزایش آب زیر زمینی و… می­گردد.
– تأثیرات منفی و مثبت اقدام حفاظتی بر محیط­های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و اکولوژیکی مردم آن منطقه؟
۱-۶- فرضیات تحقیق
– پرسشنامه­ جدید WOCAT درباره حوزه­ آبخیز، قادر به بیان کلی منافع فن­آوری­های اجرا شده است.
– فن­آوری­های اجرا شده در لپویی از نظر اقتصادی موفق بوده ­اند.
– فن­آوری­های اجراشده در لپویی از نظر اجتماعی موفق بوده ­اند.
– کاربرد WOCAT در ایران قابل توجیه است.
فصل دوم
پیشینه­ی تحقیق
۲-۱- تعریف برنامه­ی جهانی راه­کار­ها و فن­­آوری­های حفاظت آب و خاک ([۴۰]WOCAT)
WOCAT یک برنامه­ی جهانی به منظور بررسی روش­ها و فن­آوری­های حفاظت آب و خاک است که در سال ۱۹۹۲ توسط انجمن جهانی حفاظت آب و ­خاک [۴۱](WASWC) ارائه گردید. این برنامه توسط مجموعه ­ای از سازمان­های بین ­المللی سازماندهی گردیده و توسط یک سیستم مدیریتی متشکل از مرکز توسعه و محیط زیست[۴۲](CDE) در بِرن سوئیس، سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (FAO) در رُم ایتالیا، مرکز بین ­المللی اطلاعات و منابع خاک[۴۳] (ISIRC) در واکنیکن هلند، بخش توسعه اراضی[۴۴](DLD)، وزارت کشاورزی و تعاون بانکوک در تایلند، و مرکز مطالعات صحرا ساحل[۴۵] (OSS) در پاریس فرانسه هماهنگی می­گردد (رحیمی، ۱۳۸۹).
۲-۱-۱- پرسشنامه­ WOCAT
برای جمع­آوری داده ­ها و تحلیل و ارزیابی مدیریت پایدار زمین در این برنامه از سه پرسشنامه به شرح زیر استفاده می­ شود:
– پرسشنامه­ فن­آوری­های مدیریت پایدار زمین (QT): که خصوصیات فن­آوری­های انجام شده در یک حوزه­ آبخیز، خصوصیات محیط انسانی و خصوصیات محیط طبیعی که آن فن­آوری در آن به کار برده شده است را نشان می­دهد (WOCAT,1998a).
– پرسشنامه­ راه­کارهای مدیریت پایدار زمین (QA): که چگونگی به انجام رسیدن و اشخاصی که آن پروژه را انجام داده­اند معرفی می­ کند ((WOCAT,1998b.
– پرسشنامه­ نقشه­ها­ی مدیریت پایدار زمین (QM): که موقعیت مکانی محل تخریب شده و حفاظت آب و خاک را نشان می­دهد (۱۹۹۸c WOCAT,).
این پرسشنامه به عنوان نتیجه­ای از پروژه­ی بررسی جهانی تخریب خاک منتج به وسیله­ انسان (GLASOD) که به وسیله­ ISRIC و UNEP(اولدمن و همکاران[۴۶]، ۱۹۹۱) انجام شده، نشان می­دهد که مشکل در کجا به وقوع پیوسته است. ارتباط این سه پرسشنامه یک دیدگاه قوی از فعالیت­های حفاظت آب و خاک در یک کشور، در یک منطقه یا در کل جهان به وجود می ­آورد.
هر سه پرسشنامه (QA,QM,QT) تکمیل کننده­ یکدیگر و اطلاعات به دست آمده از پرسشنامه ­ها، یک اطلاعات پایه و اساسی برای توسعه و ارزیابی مدیریت پایدار زمین تهیه می­ کند. تحلیل و ارزیابی فرآیندهای مبنی بر این اطلاعات و دانش تهیه شده از هسته­ای از گروه­هایی از متخصصان مدیریت پایدار زمین و کمیته­ی جهانی از اجراکنندگان حفاظتی در سطح وسیع است.
۲-۲- مطالعات داخلی
سیاهی اتابکی (۱۳۸۲)، با بهره گرفتن از دستورالعمل WOCAT در سه زیرحوضه­ی طویله­بند، پیرکناره و بیدستان واقع در آبخیز سد درودزن، اقدامات آبخیزداری انجام شده را مورد ارزیابی قرارداد. نتایج این تحقیق نشان می­دهد که اجرای عملیات آبخیزداری باعث شده تا رسوب در زیر حوضه­های طویله­بند، پیر کناره و بیدستان به ترتیب ۳۴، ۳۶ و ۱۶ درصد نسبت به قبل از اجرای اقدامات کاهش یابد. مقایسه­ زیرحوضه­ها از نظر عملکرد آبخیزداری در کاهش رسوب نشان می­دهد که حداکثر کاهش در زیر حوضه­ی پیرکناره، به دلیل انجام توأم اقدامات مکانیکی و بیولوژیکی است، در حالی که حداقل کاهش رسوب در زیر حوضه­ی بیدستان به دلیل انجام اقدامات محدود آبخیزداری است. بررسی­های انجام شده بیانگر تغییر درصد پوشش گیاهی از ۲۰ به ۵۰ درصد می­باشد: نتایج این بررسی دلالت بر بهبود وضعیت اقتصادی سکنه در منطقه­ مورد مطالعه دارد؛ به طوری که با تغییر کشت از گندم دیم به بادام‌کاری، درآمد اهالی ۲۳ برابر افزایش یافته است و نسبت سود به هزینه (B/C) با در نظر گرفتن نرخ تنزیل ۲۰ درصد، معادل ۴/۷ است.
مهدوی و همکاران (۱۳۸۸)، در مقاله­ خود با عنوان ارزیابی اقتصادی- اجتماعی آبخوان چنداب با بررسی­های به عمل آمده در خصوص ایستگاه آبخوان چنداب و اخذ اطلاعات، گزارش­ها و پرسشنامه‌های تکمیل شده که بر اساس نمونه گیری مناسب از افراد ­سرپرست خانوارهای روستاهای پایین­دست (بر اساس قدرمطلق جمعیتی آن­ها این پرسشنامه تکمیل شده است) به این نتیجه رسیدند که مشکل اصلی مردم منطقه به ترتیب کمبود آب زراعی، خاک مناسب، سرمایه ­گذاری و نهایتا مشکلات مالکیت است که حدود ۶۷ درصد مردم مشکل آب را به ­عنوان مهمترین مساله بیان نموده ­اند. در این مقاله سعی بر این شده است که از عامل مشارکت به عنوان داده­ای برای ارزیابی استفاده شود. این در حالی است ­که برنامه­ی WOCAT مشارکت آبخیزنشینان را در اجرای اقدامات حفاظت آب و خاک و نگهداری پس از اجرا از آنها می­داند.
فراشی و همکاران (۱۳۸۸)، در تحقیق خود با عنوان ارزیابی زیست محیطی طرح­های آبخیزداری شمال و جنوب زنجان با هدف شناسایی عواقب مثبت و منفی ناشی از طرح آبخیزداری حوزه ­های آبخیز شمال و جنوب زنجان بر اکوسیستم­های متاثر از دو روش ماتریس ساده به عنوان یکی از روش­های متداول ارزیابی آثار توسعه در ایران استفاده کرده ­اند. جدول ماتریس طراحی شده شامل ۵۳ ریز فعالیت پروژه و ۷۶ عامل زیست محیطی می­باشد که از این میان تمام میانگین­های رده­بندی در سطرها و ستون‌ها کمتر از ۳/۱- است در نتیجه پروژه بدون طرح بهسازی یا گزینه­ی اصلاحی پذیرفته می­ شود.
رحیمی و همکاران (۱۳۸۹)، در مقاله­ای تحت عنوان ارزیابی اقدامات آبخیزداری با بهره گرفتن از برنامه­ی WOCAT در حوزه­ آبخیز دژکرد استان فارس به این نتیجه رسیدند که با ایجاد تعاونی آبخیزداری و اجرای فن­آوری­های متنوع حفاظت آب و خاک نظیر کشت درختان مثمر بادام و سیب، به جای دیم گندم و جو روی تپه­های با شیب ۸ تا ۳۰ درصد، کنترل انواع فرسایش با روش­های بیولوژیک و سازه­ای و توانمندسازی مردم روستایی از سال ۱۳۷۷، پروژه­ی آبخیزداری از موفقیت قابل قبولی برخوردار شده است.
شعربافی و سلیمان­پور (۱۳۹۱)، در پژوهشی به این نتیجه دست یافتند که با ایجاد تعاونی آبخیزداری و اجرای فن­آوری­های متنوع حفاظت آب و خاک نظیر کشت درختان مثمر بادام به جای دیم گندم و جو، بر روی تپه­هایی با شیب ۱۶ تا ۳۰ درصد، کنترل انواع فرسایش با روش بیولوژیک در پروژه­ی آبخیزداری واقع در روستای شیب­جدول (واقع در ۲۵ کیلومتری جنوب غرب شیراز)، از موفقیت قابل قبولی برخوردار شده است؛ به طوری با اجرای این فن­آوری، عرصه ­ای به وسعت ۱۰ کیلومتر مربع از اراضی تخریبی منابع ملی با کشت دیم تبدیل به باغات بادام گردیده و نسبت سود به هزینه پس از اجرای این فن­آوری­ها معادل ۲/۳ شده است. ایشان در نهایت پیشنهاد نموده ­اند که مطالعات سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور بر اساس نسخه­ جهانی WOCAT تهیه شود تا بتوان ارزیابی فن­آوری­ها را به شکل یکسان انجام داد و تجربیات کشور را نیز به عنوان یک دانش بومی در اختیار دیگر کشورها قرار داد.
سلیمان­پور و همکاران (۱۳۹۲)، در پژوهشی به ارزیابی و مقایسه­ فعالیت­های بیولوژیک و سازه­ای با بهره گرفتن از برنامه­ی WOCAT در روستای شیب­جدول، واقع در ۲۵ کیلومتری جنوب غرب شیراز پرداختند. نتایج نشان داد فن­آوری­هایی نظیر گروه بیولوژیک و مدیریت، سبب تغییر کاربری اراضی از دیم­زارهای کم بازده به مرتع گردیده و نسبت سود به هزینه بالاتر از یک بوده است؛ همچنین فن­آوری­های بیولوژیک و مدیریت، دارای پذیرش بیشتری از سوی مردم بوده است؛ به طوری که مردم بیشتر در اجرای فن­آوری­های زیستی و مدیریتی، مشارکت داشته اند؛ و در فن­آوری­های مکانیکی، به دلیل عدم آشنایی و اجرا توسط اداره­ی آبخیزداری، هیچ گونه مشارکتی توسط مردم صورت نگرفته است. نتایج حاصل از ارزیابی اقدامات نشان داده است که اقدامات بیولوژیک، سبب افزایش تولید علوفه، چوب، افزایش فرصت­های تفریحی، کاهش رواناب سطحی، بهبود پوشش زمین، کاهش تلفات خاک، افزایش تنوع گیاهی و کاهش سرعت باد به مقدار قابل توجه گردیده؛ ولی در اقدامات سازه­ای از لحاظ اثرات تولیدات منافع اجتماعی و اقتصادی نظیر تولید علوفه و کاهش نیاز به آب آبیاری و منافع اجتماعی و فرهنگی، اثرات کمی را شاهد بوده ­اند.
۲-۳- تحقیقات و مطالعات خارجی
لینیگر و همکاران[۴۷] (۲۰۰۲)، با بهره گرفتن از برنامه­یWOCAT به عنوان یک روش استاندارد برای ارزیابی تخریب خاک و حفاظت از خاک به این نتیجه رسیدند که برنامه­ی WOCATمی­تواند هم یک روش برای مطالعه­ تخریب باشد و هم فن­آوری­های مدیریت پایدار زمین را اصلاح کند و این نیاز بسیار ضروری در سطح ملی و محلی در اصلاح زمین­های تخریب شده و حفاظت آب و خاک و پایش فعالیت­های حفاظت آب و خاک و اثرات آن­ها دارد و می ­تواند در شکل­ گیری بهترین تصمیمات و طراحی، برای فعالیت­های بعدی حفاظت آب و خاک و برای کاهش تخریب و مبارزه با آن موثر باشد. طراحی روش­های WOCAT بر اساس تجربیات متخصصان حفاظت آب و خاک و داده ­ها و مدارک موجود می­باشد. ایشان بیان داشتند برنامه­ی WOCAT به جمع­آوری داده ­ها و دانش پراکنده کمک کرده و اطلاعات مختلف را با بررسی­ها و پروژه­ های کاربردی به متخصصان در دیگر نقاط دنیا معرفی می­ کند.
لینیگر و همکاران (۲۰۰۲)، با پاسخ به این سؤال که آیا طبقه ­بندی راه­کارها و فن­آوری حفاظت آب و خاک یک نیاز جهانی است تحقیقی را انجام داده که هدف آن­ها ارزیابی نتایج اقدامات آبخیزداری تا حال و یک واکنش ابتدایی توسط انجمن بین ­المللی حفاظت آب و خاک برای بهبود سیستمی قابل اجرا و مفید، در تغییر اقدامات و اصلاح­سازی بهتر حفاظت آب و خاک در جهان باشد. به این منظور ایشان با استفاده برنامه­یWOCAT و به منظور استفاده بهتر از دانش موجود، نتایج اقدامات حفاظت آب و خاک را ارزیابی نموده و موفقیت­های محلی را در بهبود مدیریت آب وخاک اثبات کردند.
لینیگر و همکاران (۲۰۰۲)، برنامه­ی WOCAT را ابزاری برای پایش و ارزیابی، مستند­سازی روش­های حفاظت آب و خاک و منتشر کردن آن­ها در دیگر نقاط کره­ی زمین، آسان تغییر دادن اقدامات معرفی کردند و نقاط ضعف و قوت آن را به صورت زیر بازبینی و بیان می­ کنند. نقاط قوت روش­ها، ابزارها و خروجی­های WOCAT در سه سطح مزرعه، ملی، و جهانی کار می­ کند. هر سه جنبه­ اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی را با هم می­بیند. خلاءهای اطلاعاتی را در سطح ملی و جهانی پُر می­ کند و مدارکی ارائه می­دهد.
اسچویلچ و همکاران[۴۸] (۲۰۰۶)، نتایج تحقیق خود را بدین گونه شرح دادند: برنامه­ی جهانی WOCAT تأکید بر مستندسازی، پایش، ارزیابی، و انتشار تجربیات و اقدامات حفاظت آب و خاک، که دارای ارزش بالقوه در دیگر شرایط هستند دارد. بنابراین پایگاه داده ­های WOCAT عمدتاً از نمونه­های مدیریت پایدار زمین به دست آمده است. این تحلیل پیشنهاد می­ کند که نتایج جهانی تخریب زمین (شامل خاک، آب، و پوشش گیاهی) و تغییر آب و هوا و موفقیت­های اهداف توسعه هزاره (MDGS) ارتباط نزدیکی به فعالیت­های حفاظت محلی و موفقیت­های آن دارد. تحلیل موارد انجام شده نشان داد که موفقیت­هایی در رابطه با کیفیت آب، دسترسی به مخازن آب و ترسیب کربن و کاهش بیابانی شدن، و فقر به دست آمده است.
بچمن و همکاران[۴۹] (۲۰۰۸)، در تحقیقی تحت عنوان روش شناسی برای ارزیابی و انتخاب راه ­هایی برای کاهش بیابانی شدن با تکیه بر مشارکت ذی­نفعان آبخیز و بهترین آزمایش­های جهانی، تلاش کردند، تا یک چارچوب به واسطه­ یک فرایند مشارکتی برای ارزیابی و انتخاب نظرات برای کاهش بیابانی شدن و تخریب زمین، تهیه نمایند. ایجاد این روش­شناسی به طور عمده با گردآوری شماری از ابزارها و روش­های موجود و انتگرال­گیری آن­ها در یک فرایند جامع و منطقی تشکیل گردیده که این فرایند می ­تواند در زمینه­ محلی، ارزیابی و مدیریت پایدار زمین و زمین­هایی که مستعد به بیابانی شدن و دیگر انواع تخریب زمین هستند به کار برده شوند. نوآوری­های گوناگون WOCAT در کشورهای مختلف نتایج بسیار مفید و مناسبی را ارائه داده است.
نتایج مطالعات تومیسیویک و همکاران[۵۰](۲۰۰۸)، که در مقاله­ای تحت عنوان (همکاری بررسی جهانی آموزش و تعلیم مردمان صرب)، منتشر گردیده حاکی از این است که در کنار شماری از فن­آوری­های جمع آوری شده، راه­کارها و نقشه­ها تلاش گردید تا شبکه­یWOCAT در صربستان مورد استفاده قرار گیرد. لذا به منظور دستیابی به این هدف سعی شد، تا به موازات برنامه ­های طولانی مدت وزارتخانه­ی کشاورزی، جنگل­ها و مدیریت آب، WOCAT در برنامه ­های تحصیلی وارد گردد و نهایتاً توسط بخش آموزشی جنگل دانشگاه بلگراد هدایت شد و هم اکنون جزء برنامه ­های ۴ ساله­ی تحصیلی (در بخش مهندسی اکولوژیکی در بخش حفاظت منابع آب و خاک در دانشکده­ی جنگل) و نیز کارشناسی ارشد می­باشد. بر اساس این شبکه، ۱۰ فن­آوری و ۳ روش جمع­آوری شد.
علی­رغم این که برنامه­یWOCAT به موازات ایجاد شبکه­ آن در سطح زمین، آهسته پیش می­رود؛ لیکن هر سال که می­گذرد WOCAT قوی­تر می­ شود. حرکت آهسته­ی WOCAT تا این جا یک خصوصیت مثبت است، زیرا منتج به قوی­تر شدن پایه­ های آن خواهد گردید.
فصل سوم
مواد و روش­ها
۳-۱- معرفی منطقه­ مورد مطالعه
منطقه­ مورد مطالعه در این تحقیق حوزه­ آبخیز لپویی می­باشد که مساحت این حوضه ۵/۱۸ کیلومتر مربع می­باشد و بین طول­های جغرافیایی ۳۰ ۳۲ ۵۲ تا ۰۰ ۳۵ ۵۲ شرقی، و عرض­های جغرافیایی ۰۰ ۴۷ ۲۹ تا ۰۰ ۵۰ ۲۹ شمالی قرارگرفته است. حوزه­ ­آبخیز لپویی از شمال به مزرعه­ چاه­سرخی، از شمال­غربی به زیارتگاه شاه­غیب، از شرق به دهانه­ی کتک، از جنوب به ارتفاعات آصف، و از جنوب­غربی به شهر جدید صدرا محدود می­ شود (شکل۳-۱). متوسط بارندگی حوزه­ آبخیز لپویی ۴۶۶ میلی­متر، و متوسط حداکثر درجه حرارت ۵/۱۹ درجه­ سانتی ­گراد و متوسط حداقل درجه حرارت ۲/۵ می­باشد (گزارش هواشناسی ایستگاه سینوپتیک زرقان، ۱۳۸۳). طبق آمار سرشماری سال ۱۳۸۳، تعداد خانوار ۱۱۶۴، و جمعیت آن ۵۹۷۸، نفر می­باشد که شغل اصلی آن­ها کشاورزی است. بافت خاک منطقه لوم و به لحاظ زمین­ شناسی عمده سازند آن آبرفت­های عهد حاضر، آسماری و ساچون است.
شکل ۳-۱- موقعیت جغرافیایی منطقه­ مورد مطالعه
۲-۳- روش تحقیق

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...