^**: نشان دهنده اختلاف معنی دار در سطح احتمال ۱ درصد می باشد.
۱-۴-۴- اثر غلظت های مختلف IBA و IAA بر درصد ریشه زایی
جدول تجزیه واریانس نشان می دهد که اثر غلظت های مختلف IBA و IAA بر درصد ریشه زایی در سطح احتمال ۱ درصد معنی دار بوده است (جدول ۴-۴). نتایج آنالیز داده ها نشان داد که بیشترین درصد ریشه زایی (۱۰۰ درصد) در محیط MS حاوی ۱ میلی گرم بر لیتر IBA و کمترین درصد ریشه زایی (۳/۴ درصد) در محیط MS بدون هورمون قابل مشاهده است (شکل ۳-۴). بین تیمار های B (محیط MS حاوی ۱ میلی گرم بر لیتر IAA) و D (محیط MS حاوی ۱ میلی گرم بر لیتر IBA) اختلاف معنی داری وجود نداشت. همچنین تیمارهای E و C نیز اختلاف معنی داری با هم نشان ندادند.
D: MS+ 1 mg/l IBA
نمودار ۷-۴- تأثیر تیمارهای مختلف هورمونی بر درصد ریشه زایی ریزنمونه ها. حروف غیر مشابه نشان دهنده تفاوت معنی دار در سطح احتمال ۱ درصد در بین میانگین ها در آزمون دانکن می باشند.
۲-۴-۴- اثر غلظت های مختلف IBA و IAA بر طول ریشه
جدول تجزیه واریانس نشان داد که اثر غلظت های مختلف IBA و IAA بر طول ریشه های تشکیل شده در سطح احتمال ۱ درصد معنی دار می باشد (جدول ۴-۴). طبق نمودار ۸-۴- بیشترین طول ریشه ۸۴/۲ سانتی متر در محیط MS بدون هورمون بدست آمد و کمترین طول ریشه هم در محیط D (محیط MS حاوی ۱ میلی گرم بر لیتر IBA) با طول ریشه ۶/۰ سانتی متر مشاهده شد. بین تیمارهای E، A و G اختلاف معنی داری وجود نداشت. هم چنین بین تیمارهای F، H، C و B هم اختلاف معنی داری مشاهده نگردید.
D: MS+ 1 mg/l IBA
نمودار ۸-۴- تأثیر تیمارهای مختلف هورمونی بر درصد ریشه زایی ریزنمونه ها. حروف غیر مشابه نشان دهنده تفاوت معنی دار در سطح احتمال ۱ درصد در بین میانگین ها در آزمون دانکن می باشند.

شکل ۳-۴- مقایسه محیط های مختلف از لحاظ ریشه زایی در گیاه زنیان
A: گیاهچه ریشه دارشده در محیط تکمیل شده با ۱ میلی گرم بر لیتر IBA در محیط MS B : گیاهچه ریشه دارشده در محیط MS بدون هورمون
C: گیاهچه سازگارشده زنیان
فصل پنجم
بحث
۱-۵- اثرات نوع محیط کشت در باززایی
بیشترین درصد باززایی در ترکیب محیط های هورمونی در غلظت های ۴/۴ میکرومولار BAP در ترکیب با غلظت ۵/۰ میکرومولار IAA با ۵/۹۷ درصد بدست آمد. کمترین درصد باززایی در محیط MS بدون هورمون، محیط های حاوی ۵/۰، ۱/۱ و ۲/۲ میکرومولار IAA با صفر درصد باززایی مشاهده شد. بیشترین میانگین گیاهچه باززا شده هم در تیمار ۴/۴ میکرومولار BAP در ترکیب با ۵/۰ میکرومولار IAA با ۹/۱۹ گیاهچه در هر ریزنمونه بود.
واکنش های مورفوژنی گیاهان کشت شده در شرایط درون شیشه ای، تحت تأثیر ترکیبات و غلظت های تنظیم کننده های رشدی هستند، که در باززایی گیاه نقش مؤثری ایفا می کنند (Mccormick et al., 1986). Smolenskaya and Ibragimova (2002) گزارش دادند که ترکیبی از سیتوکینین و اکسین، به منظور باززایی گونه های دارویی یکساله مناسب می باشد.
Vijaya و همکاران (۱۹۹۱)، علت باززایی توسط BAP را، تعلق آن به گروه سایتوکینین بیان کردند که باعث گرایش به نمو شاخساره می شود. بر اساس گزارش Mendoza and Kaeppler (2002)، استفاده از اکسین در ترکیب با سایتوکینین، باعث سرعت در تقسیم سلولی و تشکیل تعداد زیادی سلول کوچک و تمایزنیافته می شود. در ترکیب اکسین با سایتوکینین، اکسین باعث همانند سازی DNA شده و سایتوکینین در تقسیمات میتوزی، از طریق کوتاه کردن مرحله متافاز و سنتز پروتئین های مورد نیاز برای عملکرد دوک میتوزی نقش ایفا میکند (Jouanneau, 1971; Jouanneau, 1970).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

بطور کلی باز شدن جوانه و نمو شاخه از ریزنمونه های گره، یکی از نقش های سایتوکینین معرفی شده است (Sahoo adn chand, 1998). George (1993) نیز گزارش کرد که سایتوکینین ها بویژه BAP باعث غلبه بر چیرگی رأسی، شکستن خواب جوانه های جانبی و افزایش تشکیل شاخه می شود.
هر چند که اکسین و سایتوکینین با هم باعث رشد و مورفوژنی گیاه می شوند، اکسین می تواند بازدارنده تجمع سایتوکینین ها شود (Hansen et al., 1985). احتمالاً به همین دلیل غلظت پایین تر اکسین (۵/۰) در این آزمایش در ترکیب با سایتوکینین، بیشترین میانگین باززایی را داشت.
سرخیل و همکاران (۱۳۸۸)، در باززایی از کالوس های تولید شده از ۵ نوع ریزنمونه گیاه رازیانه (Foeniculum vulgar) با بهره گرفتن از محیط پایه ۱/۲MS تکمیل شده با ترکیبات و غلظت های متفاوت از هورمون های BAP (5/0، ۲، ۴، ۱۵، ۲۰ و ۲۵ میلی گرم در لیتر) و TDZ (15و ۲۰ میکرولیتر) و ۲,۴-D (2/0 میلی گرم در لیتر) و محیط ۱/۲MS بدون هورمون، گزارش دادند که محیط ۱/۲MS بدون هورمون بهترین محیط برای باززایی می باشد.
در تحقیقی بر روی گیاه زیره (Cuminum cyminum) با بهره گرفتن از ریزنمونه گره و ترکیب محیط های هورمونی شامل غلظت های مختلف هورمون BAP، IAA و NAA، بیشترین میانگین باززایی (۴۲ شاخه در هر ریزنمونه)، در محیط MS تکمیل شده با ۱/۰ میلی گرم در لیتر BAP و ۱ میلی گرم در لیتر NAA مشاهده گردید (Ebrahimie et al., 2007).
در گزارشی، بهترین غلظت برای کشت درون شیشه ای گیاه دارویی آنغوزه (Ferula assa-foetida L.) را محیط های تکمیل شده با ۴ میلی گرم در لیتر Kin و ۵/۰ میلی گرم در لیتر NAA و نیز ۲ میلی گرم در لیتر Kin و ۱ میلی گرم در لیتر NAA معرفی شدند (Hassani, 2008).
در گزارشی از گیاه Hydrocotyle conferta، بهترین محیط برای رشد درون شیشه ای، محیط MS تکمیل شده با ۶۶/۶ میکرومولار BA و ۳۷/۵ میکرومولار NAA، با میانگین ۲۱ شاخه در هر ریزنمونه شناخته شد (Karuppusamy et al., 2007).
Centrell و همکاران (۲۰۰۱)، بهترین غلظت BAP برای باززایی شاخه در نعناع فلفلی (Mentha piperita L.) از ریزنمونه گره را ۴/۴ میکرومولار بدست آوردند که با غلظت مورد استفاده در آزمایش ما مطابقت دارد.
با مقایسه دو نوع سیتوکینین BAP و Kin، در ریزازدیادی گل راعی (Hypericum perforatum)، گزارش شده است که BAP باعث تولید تعداد بیشتری ساقه به ازای هر ریزنمونه در مقایسه به Kin می شود (Akbas et al., 2010). در آزمایش ما نیز BAP نسبت به TDZ نتایج بهتری را نشان داد.
در مطالعه روی گیاه دارویی Hyracleum candicans Wall.، گزارش شد که محیط MS تکمیل شده با ۵/۰ میلی گرم در لیتر BAP و ۱/۰ میلی گرم در لیتر NAA با بیشترین تعداد شاخه (۵/۷ شاخه در هر ریزنمونه)، بهترین محیط برای کشت درون شیشه ای می باشد (Wakhlu and Sharma, 1998).
اصغری (۱۳۸۹) در بررسی اثر ترکیبات مختلف محیط کشت با بهره گرفتن از ترکیب BAP و IAA در باززایی مستقیم گیاه دارویی ریحان (Ocimum basilicum) گزارش دادکه بهترین درصد باززایی با ۶۷/۹۶ درصد در تیمار ۵/۲ میلی گرم در لیتر BAP بدست آمد و پس از آن تیمارهای ۵/۲ میلی گرم در لیتر BAP در ترکیب با ۱/۰ و ۵/۰ میلی گرم در لیتر IAA با ۸۳ و ۸۰ درصد باززایی قرار داشتند.
در بررسی روی گیاه اکالیپتوس (Eucalyptus L.) گزارش شد که غلظت ۴/۴ میکرومولار BAP در ترکیب با ۷/۲ میکرومولار NAA به عنوان بهترین محیط جهت تکثیر درون شیشه ای می باشد (Roberson et al., 2005).
۲-۵- اثرات نوع ریزنمونه در باززایی
نوع ریزنمونه، فاکتور مهمی برای رشد و نمو گیاه درون شیشه می باشد که در القای کالوس و القای جوانه جانبی و باززایی شاخه مؤثر است. موقعیت نمونه در گیاه مادری، روی کشت و نمو آن مؤثر است. هرچه از قسمت بالاتر گیاه ریزنمونه تهیه شود، احتمال موفقیت در کشت بافت بیشتر خواهد بود (باقری و آزادی،۱۳۸۱). نتایج این تحقیق نشان داد که باززایی از ریزنمونه نوک شاخه و گره بدست آمد. در مقایسه بین این دو ریزنمونه، ریزنمونه نوک شاخه دارای میانگین باززایی بیشتری نسبت به گره بود. ریزنمونه های هیپوکوتیل و کوتیلدون باززایی نشان ندادند. این واکنش متفاوت ریزنمونه ها به ترکیبات محیط کشت، در نتیجه اختلاف در حالات ویژه درون سلولی ریزنمونه از قبیل بیان ژن و سطوح هورمون های درون زاد ریزنمونه می باشد (کرمی و همکاران.، ۱۳۸۶).
Adesoy و همکاران (۲۰۱۲)، در بررسی گیاه دارویی Telfairia occidentalis، از بین ریزنمونه های نوک شاخه و مریستم، ریزنمونه نوک شاخه را به دلیل عملکرد بهتر در باززایی، بهترین ریزنمونه معرفی کردند. ریزنمونه نوک شاخه به دلیل بزرگتر بودن در اندازه نسبت به مریستم واکنش سریعتری به باززایی نشان داد. در این آزمایش، بین ترکیبات تیماری مختلف، ترکیب تیماری BAP و IAA به عنوان بهترین ترکیب هورمونی در باززایی معرفی شد که با نتایج آزمایش ما مطابقت دارد.
در تحقیقی که به منظور جنین زایی سوماتیکی گیاه دارویی زنیان (Trachyspermum ammi L.) صورت گرفته است، از دو نوع ریزنمونه کوتیلدون و گره کوتیلدونی استفاده شد که ریزنمونه کوتیلدون در محیط های ۲/۰ و ۵/۰ میلی گرم در لیتر ۲,۴–D با ۱۰۰ درصد القای جنین معرفی شد (Purohit and Kothari, 2007).
Prakash و همکاران (۲۰۰۱)، از ریزنمونه های برگ، میانگره و هیپوکوتیل جهت بررسی باززایی گیاه آنیسون (Pimpinella tirupatiensis)، استفاده کردند که ریزنمونه هیپوکوتیل در محیط MS تکمیل شده با ۱ میلی گرم در لیتر BAP و ۵/۰ میلی گرم در لیترNAA، بهترین ریزنمونه معرفی شد.
در آزمایشی به منظور بررسی تأثیر ریزنمونه در باززایی، از سه ریزنمونه نوک شاخه، جوانه جانبی و جنین های تخم استفاده شد که بهترین ریزنمونه، جوانه جانبی (۳/۵ شاخه در هر ریزنمونه) و سپس نوک شاخه (۲۵/۵ شاخه در هر ریزنمونه) شناخته شد Kaewpoo and Te-chato, 2009)) که با نتیجه مطالعه ما مغایرت داشت.
اصغری (۱۳۸۹) در بررسی اثر ریزنمونه بر میزان باززایی درون شیشه ای در گیاه ریحان (Ocimum basilicum L.) از ریزنمونه های مختلف (کوتیلدون، هیپوکوتیل و گره) در ترکیب غلظت های متفاوت BAP استفاده کرد. نتایج نشان داد بیشترین درصد باززایی (۹۳ درصد)، در ریزنمونه کوتیلدون و در تیمار ۲/۲ میلی گرم در لیتر BAP و حداقل باززایی مربوط به ریزنمونه هیپوکوتیل بود که با نتایج آزمایش ما مغایرت داشت، چون در آزمایش ما ریزنمونه های کوتیلدون و هیپوکوتیل باززایی نداشتند.
Ebrahimi و همکاران (۲۰۰۷)، از ریزنمونه های جنین و گره برای بررسی پاسخ گیاه زیره به باززایی در محیط های مختلف حاوی BAP، IAA و NAA استفاده کردند. آنها دریافتند که ریزنمونه جنین، بیشترین میانگین (۵/۸۹ شاخه در هر ریزنمونه) را در باززایی تولید می کند.
در آزمایشی که به منظور بررسی باززایی مستقیم روی گیاه زوفا (Hyssopus officinalis L.)، از ریزنمونه های گره، مریستم انتهایی، کوتیلدون و هیپوکوتیل) در غلظت های مختلف هورمونی (BAP) استفاده شد. نتایج آزمایش نشان داد که حداکثر درصد و میانگین باززایی در ریزنمونه گره با ۱۰۰ درصد و میانگین ۷/۲۳ گیاهچه در محیط MS تکمیل شده با ۲/۲ میکرومولار BAP بدست آمد (علیزاده، ۱۳۹۰).
از بین ریزنمونه های گره، مریستم انتهایی، هیپوکوتیل و کوتیلدون، بهترین ریزنمونه برای باززایی مستقیم گیاه دارویی بادرنجبویه (Melissa officinalis L.)، ریزنمونه گره با ۱۰۰ درصد باززایی شناسایی شد (جنگجو، ۱۳۹۰) که عکس نتایج آزمایش ما بود. در بررسی که بر روی گیاه Echinaceae purpurea L. جهت مشخص شدن پتانسیل باززایی با سه ریزنمونه برگ، ریشه و دمبرگ در محیط MS تکمیل شده با غلظت های متفاوتی از هورمون ها صورت گرفت، بهترین ریزنمونه از نظر توانایی مورفوژنی، ریزنمونه ریشه و بهترین ریزنمونه از نظر کالوس زایی، دمبرگ بود (Khalid et al., 2010).
۳-۵- اثرات ژنوتیپ
دامنه وسیعی از ظرفیت تولید مثلی در سلسله^۱ گیاهان وجود دارد. معمولاً تولید مثل گیاهان دو لپه ای نسبت به تک لپه ای ها بهتر می باشد. در میان دو لپه ای ها، خانواده های سولاناسه^۲، بگونیاسه^۳، کراسولاسه^۳، ژنریاسه^۴ و کروسیفره^۵ خیلی راحت تر تولید مثل می کنند. بین گیاهان یک گونه نیز تفاوت های زیادی در تقسیم سلولی و توان تولید مثلی وجود دارد (باقری و صفاری، ۱۳۸۸).
در این مطالعه نشان داده شد که ژنوتیپ های مختلف در غلظت های مختلف BAP دارای باززایی متفاوتی هستند. توده ارومیه بیشترین و کمترین درصد باززایی (۱۴/۸۶ و ۴۸/۸ درصد)، به ترتیب در تیمارهای محیط MS تکمیل شده با میکرومولار ۴/۴ میکرومولار BAP به همراه ۵/۰ میکرومولار IAA و ۸/۸ میکرومولار TDZ مشاهده گردید. .
در توده اصفهان بیشترین درصد باززایی با ۱۵/۳۶ درصد در محیط MS تکمیل شده با ۴/۴ میکرومولار BAP و ۵/۰ میکرومولار IAA بدست آمد. در توده مشهد نیز بیشترین درصد (۱۵/۲۶ درصد) در تیمار ۴/۴ میکرومولار BAP و ۵/۰ میکرومولار IAA مشاهده شد. در توده ارومیه بیشترین میانگین گیاهچه باززا شده در تیمار ۴/۴ میکرومولار BAP و ۵/۰ میکرومولار IAA با ۳/۱۹ گیاهچه بود. توده اصفهان با میانگین ۱/۸ گیاهچه باززا شده در تیمار ۴/۴ میکرومولار BAP و ۵/۰ میکرومولار IAA، بیشترین میانگین را به خود اختصاص داد.
۱-Kingdom 2- Solanaceae
۳- Begoniaceae 4- Crassulaceae
۵- Gesneraceae 6- Cruciferae