سعادت و خوشبختی : در دیدگاه عائشه تیـموریهسعادت حقی است که بر روی این زمین که سرشار از سرور می باشد وجود ندارد ؛ چرا که شاعر معتـقد است که سـعادت در سرای ابدی است ، پس باید در دنیا به وسـیله آنچه که ما را از عذاب آخـرت دور می دارد تلاش نماییـم تا به سعـادت دست یابیم . ( الخفاجی ؛ ۱۹۹۲ : ۱۳۱ )
بر اساس آنچه که از افکار و عقاید عائشه در خلال اشعارش در می یابیم ، این است که شاعره ی گرانقدر رسیدن به سعادت و خوشبختی را در جهان آخرت و در بهشت می داند ، بهشتی که مملو از نعمت بیکران خداوندی است .
یا رَبِّ ، فَاجــعَل جَنَۀً المَأوی لَها داراً بِطَـــیبِ نَعِــــیمِها تَتَــــمَتَّـــعُ
( تیموریه ؛ بی تا : ۳۲ )
ترجمه :
پروردگارا بهشت را جایگاهش گردان ، خانه ای را که از نعمت های خوش بهره مند است .
پیروزی و موفقیت : بر انسان واجب است که هیچ گاه به موفقیت و پیروزی تکیه نکند ؛ زیرا که روزگار در حال دگرگونی است . ( الخفاجی ؛ ۱۹۹۲ : ۱۳۱ )
عائشه عقیده دارد که انسان در این دنیا بازیچه ای در دست سرنوشت است ؛ چرا که روزگار همواره با چهره ی زیبایش به آدمی لبخند می زند و او را فریب می دهد ، اما در پس این لبخند و چهره ی زیبا با مهربانی و شفقت انسان را مجازات می کند .
کَم ذا نُهِّنِیءُ بِالآمـالِ أنفُسَـــنا حَـــتَی کَأنَّ الفَــتی طُولَ المَدَی باقِ
فَالدَّهرُ یَبسِمُ عَن حِــقدِ بَشـائرهِ فِیــنا وَ یَطوی نِــکالاً ضِمنَ أشفـاقِ
( تیموریه ؛ بی تا : ۵۹ )
ترجمه :
چه بسیار ما خودمان را با آرزوها تهنیت می گوییم تا جایی که گویی جوان در مدتی طولانی باقی می ماند .
روزگار از کینه ی زیبایی هایش در میان ما لبخندی می زند و مجازات خود را ضمن شفقت پنهان می کند .
یا در جای دیگر می گوید :
لا تَفَرحَن بِدُنیا أقبَــلَت وَصَــفَت بِــکُلِّ ما تَرتَضِی ، وَاحــذِر عَـواقِبَها
( تیموریه ؛ بی تا : ۴۲ )
ترجمه :
به دنیایی که پیش آمده و مورد رضایتمندی توست شاد و مغرور مباش و از عاقبت آن بر حذر باش.
۳-۲-۳ ۰ جایگاه ادبی عائشه تیموریه
عائشه را باید پیشگام نهضت هایی دانست که به آزادی زنان در مصر انجامید به همین سبب نویسندگان معاصر وی با نسل بعدی در او به چشم اعتبار می نگریستند ، به گونه ای که شاعر پرآوازه ای همچون باحثه البادیه و خلی لمطران در سوگ وی شعر سرودند . ( عقاد ؛ بی تا : ۱۲۵ )
روح لطیف ، زندگی دردناک و عواطف و افکار بلند که در شعر عائشه جلوه می نماید باعث شده که شخصیت و شعر وی در میان زنان هم عصرش متمایز گردد . عباس محمود عقاد در کتاب « شعراء مصر » در خصوص ویژگی های شعری عائشه چنین می گوید : « همانا ما آثاری که شبیه به آثار خانم عائشه باشد را مطالعه ننموده ایم و هیچ ابیاتی را مانند ابیات ایشان مشاهده ننموده ایم و هیچ شاعری را که به شاعریت ایشان نزدیک باشد ندیده ایم . »
همانا مسأله این جاست که آمادگی عائشه برای سرودن شعر کمیاب است و این استعداد در میان زنان نایاب می باشد ؛ زیرا که زن شیوه ی نویسندگی و ضرب المثل آوردن به به خوبی می داند ؛ اما شعر را به خوبی نمی داند . » ( همان : ۱۴۴ )

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۲-۴ ۰ آثار شعری عائشه تیموریه
عائشه تیموریه در باب های شعر و نثر چندین اثر مکتوب دارد که در ذیل به معرفی آثار شعری این شاعر گرانقدر می پردازیم :
حلیۀ الطراز : دیوان عربی وی با عنوان حلیۀ الطراز نخستین بار پیش از سال ۱۸۹۲ م در قاهره به چاپ رسید . ( زکی ؛ ۱۹۴۵ : ۲۴۳ ) چاپ بعدی آن در سال ۱۸۹۶ م در هفتاد و دو صفحه بود . در چاپ سال ۱۹۵۲ م مقدمه ها و بررسی های قدیر حسین ، محمد تیمور ، احمد کمال زاده نوه ی عائشه ، سهیر قلماوی ، بنت شاطی و می زیاده بدان افزوده شده است . ( زیدان ؛ ۱۹۸۶ : ۶۲ )
عائشـه بعد از فوت همسر و دختر جوانش ، در تعدادی از قصـاید خود به مرثیه سرایی پرداخت که این اشعار از بهترین مراثی در عصر نهضت بشمار می رود که در حلیۀ الطراز جمع آوری شده است . (همان :۶۲)
این دیوان عربی تیموریه بیشتر از نیم قرن ظهور کرده و به نام حلیۀ الطراز نام گذاری شد . سپس روزگار آن را در هم پیچید و جز یادی که به وجد آورنده ی جان هاست و انعکاسی که در گوش عبور می کند از آن باقی نماند . پس انجمن انتشارات و تألیفات تیموریه به ریاست و سرپرستی استاد خلیل ثابت به آن اهتمام ورزید و دیوان عائشه تیموریه را به طور کامل و خطی منتشر کرد و استادمحمد شوقی امین به تحقیق و ضبط آن پرداخت و قدیر حسین پیش گفتاری بر دیوان عائشه آورده و گفته است : « منتقد ادبی زمانی که قصد دارد دیوان تیموریه را جستجو کند ، باید بین آن و آنچه که شعر عربی در آن زمان جریان داشته تطبیق دهد و اگر زن مصری فرصت بهره گیری از فرهنگ هایی با اختلاف رنگ ها داشته باشد و فرصت برتری او ابراز داشته باشد خانم عائشه تیموریه برتری و سبقت در نور و معرفت و چینش شکوفه های ادبیات در عصری که وسایل و امکانات در آن اندک بود را دارد و دختری که در قرن نوزده می زیست پیوسته افتخار دختران در قرن بیستم و عصرهای دیگر است . » ( خضر ؛ ۱۹۶۲ : ۱۹۸۰ )
این دیوان دارای تأثیر والایی در جان ها می باشد و نزد اهل ادب قابل قبول و پذیرش است . پس از انتشار این دیوان بود که عائشه قادر به تألیف شد و کتابی را با عنوان « نتایج الأحوال » تألیف نمود که در قسمت آثار نثری عائشه به طور مفصل در خصوص آن توضیح داده خواهد شد . ( کحالۀ ؛ بی تا : ۱۶۳ )
عصمت ( شکوفه ) : از آثار دیگر عائشه تیموریه دیوانی به زبان ترکی است که در سال ۱۸۵۶ م و سه سال بعد در قاهره منتشر شده است و حاوی اشعاری به ترکی و نیز چند بیت به فارسی در رثای توحیده دخترش است . ( زکی ؛ ۱۹۴۵ : ۴۸۰ )
عائشه تیموریه تخلص شعری وی در سروده های عربی است . وی نام واقعی خود ، عصمت را تقریباً در پایان همه ی قصاید در دیوان شکوفه آورده است . از اینجاست که بعضی از مردم می گویند که این دیوان ، دیوان فارسی – ترکی می باشد که در واقعیت بر خلاف آن است ؛ زیرا شاعر بر مقدمه ی دیوان ترکی اش تصریح نموده است که اشعار وی فارسی می باشد . عائشه این دیوان را اوایل جوانی اش سروده است و نزد دخترش توحیده نگهداری می شد که بنابر اعتراف صریح خود شاعر، سروده های فارسی خویش را به سبب مرگ دخترش سوزانده است ، بنابراین اینگونه استنباط می شود که آن اشعار تنها دیـوان فارسی مستقلی نیست . ( زکی ؛ ۱۹۴۵ : ۴۸۰ )
این در حالی است که عائشه در نثر ، نام خانوادگی خود یعنی تیمور را به کار می برده است . ( زیاده ؛ ۱۹۸۳ : ۹۳ )
۳-۲-۵ ۰ خصایص نثری عائشه در خلال آثارش
از تألیفات عائشه ، در زمینه نثر به مواردی اشاره شده است که در ذیل به معرفی این آثار و بررسی خصایص نثری شاعر در خلال آن پرداخته خواهد شد :
نتایج الأحوال فی الأقوال و الأفعال : کتاب قصه ی عائشه تیموریه در سال ۳۸ هجری در جهان و ادبیات مصری پدیدار شد ، که عبارتند از : « نتایج الأحوال فی الأقوال و الأفعال » . ( عباده ؛ ۱۹۲۴ : ۲۶۵ )
این کتاب ، کتابی عربی می باشد که شامل یک مقدمه ی مفصل در شرح حال نویسنده و ۵ باب در قالب یک داستان بلند است . داستان هایی که برای تهذیب نفس می باشد و اسلوب آن انشایی است ، اما شهرت این کتاب در نیکویی اسلوب و روش و قرار دادن نیست ، بلکه به زمان ظهور و نویسنده ای است که تألیفش کرده است . ( همان : ۲۶۵ )
اسلوب آن مسجع و روش قدیم در سبز فایل عربی است ، اما مشخصه ی آن این است که مؤلف آن یک خانم شرقی و مصری است و در زمانی نوشته شده که در آن به ابیات و نوشتن در مورد زنان توجه شده است . ( همان : ۲۶۵ )
هنگامی که تألیف مذکور منتشر گردید ، سخن عائشه در میان کاروانیان پیچید و شهرتش آفاق را در نوردید و به آن تقاریضی نیز اضافه شده است که از هر فرد صاحب خردی مطرح گردیده و فرد ادیب نیز آن را مطرح نموده است و همه ی آنچه که در آن وارد شده از تقریض های مکتوب در تألیفات مذکور می باشد که از این نوع تقریض ها می توان به سخنان خانم وردۀ یازجی اشاره نمود که در آن به خاطر رقت معانی بر دیوان « حلیۀالطراز » آورده شده است . ( کحالۀ ؛ بی تا : ۱۷۴ )
می زیاده در کتاب خویش تحت عنوان« عائشه تیموریه » بیان می کند که کتاب « نتایج الأحوال » در سال ۱۸۸۸ در مصر و تونس به چاپ رسید که تنها از نظر زمانی و بررسی تاریخ رمان نویسی به زبان عربی قابل بررسی است ، در غیر این صورت کتابی است که بانویی در شرایط عائشه از سر خستگی و برای پر کردن اوقات بیکاری آن را نگاشته است همچنان که خود عائشه می گوید : « چیزی جز داستان های کهن ، روایت های عامیانه و حتی افسانه های پیرزنان نمی تواند باشد . » انگیزه ی باطنی و ظاهری کتاب هم البته عبرت آموزی ، اخلاق و اصلاح جامعه می باشد . ( به نقل از زیاده ؛ ۱۹۸۳ : ۱۵۱ )
عائشه در این کتاب از حیث سجع و الگوبرداری از اسلوب مقامات استفاده کرده و با کمک تاریخ قصه ها و حکایت هایی از امور مردم و آنچه که عقل و منطق افراد مسن حکم می کند و آنچه که از تجربه در ذهن خویش جای دارد نگاشته شده است . ( به نقل از زیاده ؛ ۱۹۸۳ : ۱۵۲ )
مرآۀ التأمل فی الامور: این رساله عائشه بر پایه ی اخلاق اجتماعی استوار شده و بر موضوعاتی چون ازدواج و خانواده و اختلاف های آنها ، همه در قالب داستان اختصاص یافته است . و جالب توجه آنکه با مدح عباس پاشا پایان می پذیرد . ( خضر ؛ ۱۹۶۲ : ۱۹۹ )
ظاهراً به سبب همین رساله است که او را گاه نخستین زنی که در زمینه ی اجتماع دست به نگارش زده است پنداشتند . این رساله به زبان عربی در ۱۶ صفحه و در سال ۱۸۹۳ م به چاپ رسید . ( زکی ؛ ۱۹۴۵ : ۴۷۹ )
زبان این نامه همانند دیگر نامه هایی است که عائشه منتشر ساخته و آن زبان مقاماتی است که دارای سجع طویل می باشد و آن بیان شکواییه و تفکر می باشد ، تا اینکه برای آسمان پاک هلال ماه را ببیند و گره ی بحران ها را از بین ببرد . ( عباده ؛ ۱۹۲۴ : ۴۰۸ )
مشخص است که ایشان به بررسی گره بحران یا آنچه که شبیه آن می باشد بپردازد ؛ چرا که او به عنوان یک رهبر علمی ما را به کوچه سلامت رسانده ، در حالی که انتقاد و ملامت را ریشه یابی نمی کند ، بلکه آشکار نمودن آن ادعاها را بیان می سازد . ( عباده ؛ ۱۹۲۴ : ۴۰۸ )
عائشه در « مرآۀ التأمل فی الأمور » یک دوست خیالی را تصور می کند و آن را مورد خطاب قرار می دهد و موضوع آن چیزی نیست جز انقلاب دوره های مختلف میان زنان و مردان و انتشار یافتن فساد به داخل خانواده که منشأ آن گروهی از جوانان می باشد که مغرور شده اند . در این رساله همه ی جستجوی عائشه راجع به زیور آلات و تزئینات می باشد ، نه راجع به اصل ، نسب ، تدین ، عفت و وقار و آن به دلیل برخوردار شدن از آن اموریست که صاحب زیبایی ها از آن برخوردار می باشد که این افکار انسان را از خستگی ها رها نموده و از تلاش در اکتساب بی نیاز می گرداند و زمام امور را به هوا و هوس تسلیم نموده است . ( همان : ۴۰۹ )