۱-۸- مراحل رشد و نمو سویا
فهر و همکاران (۱۹۷۲) و فهر و کاونیس (۱۹۷۷) مراحل رشد و نمو سویا را به دو صورت تقسیم بندی نمودند. در حال حاضر تقسیم بندی سال ۱۹۷۷ بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. در این طبقه بندی ها مراحل رشد و نمو سویا به دو دوره رویشی و زایشی تقسیم و هر یک از این دوره ها نیز تقسیم بندی خاص خود را دارند. تعیین مراحل رشد رویشی و زایشی نیازمند تشخیص گره‌ها می‌باشد. گره قسمتی از ساقه است که برگ‌ها روی آن رشد می کنند و پس از ریزش برگ‌ها، گره‌ها به صورت یک زائده کوچک مشخص می‌شوند (فهر و کاونیس، ۱۹۷۷). رشد رویشی از ابتدای جوانه زدن تا ظهور گل‌ها روی ساقه ادامه دارد. رشد زایشی از ابتدای ظهور گل‌ها شروع و تا رسیدن دانه‌ها ادامه خواهد داشت. اجزای عمده عملکرد در سویا شامل تعداد نیام، تعداد دانه در نیام و وزن هزاردانه می‌باشد لذا میزان عملکرد سویا بستگی به تعداد و اندازه دانه دارد. تعداد دانه در هر گیاه نیز به تعداد نیام در بوته و تعداد دانه در هر نیام بستگی دارد (یزدی صمدی و عبد میشانی، ۱۳۷۳).
۱-۸-۱- مراحل رشد رویشی (V)
این مراحل به وسیله شماره گره‌های ساقه اصلی از هم مشخص می‌شوند.
V1: برگ های تک برگچه‌ای کاملا رشد کرده‌اند .
:V2 اولین برگ سه برگچه ای کاملا رشد کرده است.
V3: با احتساب گره برگ تک برگچه ای, سه گره با برگ های کاملا رشد کرده در ساقه اصلی وجود دارد.
Vn: با احتساب گره حامل برگ های تک برگچه ای، n گره با برگ های کاملا رشد کرده روی ساقه اصلی وجود دارد.
۱-۸-۲- مراحل رشد زایشی ®
: R1در این مرحله گلدهی شروع شده و رشد رویشی در ارقام رشد محدود تمام می‌شود. رشد طولی ریشه‌ها به طور سریع افزایش داشته و ریشه‌های ثانویه و مویین تا ۲۳ سانتی متری خاک در طول این دوره گسترش می‌یابد. اما بعد از آن ریشه‌ها در این ناحیه شروع به انحطاط می‌کنند
: R2این مرحله تجمع سریع مواد به وسیله گیاه صورت می گیرد و میزان تثبیت ازت به وسیله گرهک های ریشه افزایش می‌یابد. گلدهی در این مرحله خاتمه می‌یابد (در ارقام رشد محدود
R3: شروع غلاف دهی، غلاف ها ۵/۰ سانتیمتر طویل شده اند با یک برگ کاملأ باز شده.
R4: وجود غلاف حدود ۲ سانتی متر بر روی یکی از ۴ گره بالایی روی ساقه اصلی با برگ کاملأ باز شده.
R5: رشد سریع بذر و توزیع مجدد وزن خشک و عناصر داخل گیاه به بذر های در حال رشد. دانه ها در یکی از ۴ گره بالایی که یک برگ کاملأ باز شده دارند شروع به رشد می کنند در این زمان وقتی غلاف ها فشار داده می شوند می توان دانه ها را لمس کرد. در اواخر این مرحله تثبیت ازت به سرعت کاهش می‌یابد.
R6: در این مرحله غلاف ها دارای دانه هایی با رنگ سبز و عرض برابر با حفره غلاف هستند که در یکی از ۴ گره بالایی که یک برگ کاملأ باز شده دارند مشاهده می شوند. وزن کل غلاف در این مرحله به حداکثر می رسد. زرد شدن سریع برگ و پیری قابل ملاحظه بالای گیاه بعد از این مرحله شروع شده و تا R8 ادامه یافته و رشد ریشه متوقف می‌شود.
R7: مرحله رسیدگی فیزیولوژیکی، یکی از غلاف های طبیعی ساقه اصلی به رنگ زرد یا قهوه ای در می آید. در این مرحله ۵۰% برگ ها زرد شده اند.
R8: رسیدگی برداشت، ۹۵% غلاف ها رنگ رسیدگی گرفته اند و زمانی که بیشتر برگ‌های سویا ریخته باشند و رطوبت بذرها به ۱۴% رسیده باشد بهترین زمان برای برداست سویا است ( کافی، ۱۳۸۰ و فتحی، ۱۳۷۸).

۱-۹- محصولات روغن سویا
کاربرد روغن خوراکی شامل روغن سرخ کردنی، مارگارین، مایونز، و پوشش سالاد و شورتینگ می‌باشد. کاربرد روغن صنعتی شامل عوامل ضد خورندگی، اوکس، قارچ کش، رنگ و مواد شوینده با صابون و لستین ( میرزایی، ۱۳۸۳).
۱-۱۰- ارقام مهم سویا
ارقام سویا را مى‌توان از لحاظ مورد مصرف در ۳ گروه علوفه‌ای، روغنى و حبوبات قرار داد. ارقام علوفه‌اى داراى دانه کوچک به رنگ سبز مایل به سیاه ساقه‌هاى ظریف و شاخ و برگ زیادترى در مقایسه با ارقام روغنى مى‌باشند. رنگ دانه در ارقام روغنى زرد است. ارقامى که به‌مصرف خوراکى مى‌رسند، داراى دانه‌اى به‌رنگ قهوه‌اى مى‌باشند. ارقام سویا از نظر گروه‌هاى رسیدگى به ۱۴ تیپ تقسیم‌بندى مى‌شوند و به‌هر یک از این تیپ‌ها یک کد را نسبت مى‌دهند که عبارتند از: ۰۰, ۱٫۰ , ۲, ……۱۲٫ زودرس‌ترین ارقام در تیپ ۰۰ و دیررس‌ترین آنها در تیپ ۱۲ قرار مى‌گیرند. ارقام دیررس در نواحى استوائى و ارقام زودرس در نواحى شمال کشت مى‌شوند. در ایران از ارقام ۲ تا ۷ استفاده مى‌شود. با توجه به دامنه گسترده رسیدگى در ارقام سویا، مى‌توان آنها را در تمام نقاط دنیا کشت نمود. توزیع تیپ‌هاى مختلف در ایران به‌شرح زیر است:
تیپ ۷-۶ در خوزستان
تیپ‌هاى ۳و ۴ و ۵ در نواحى مرکزی، خراسان و شمال
تیپ ۳-۲ در نواحى سرد و کوهستانى (آذربایجان)
در مورد ارقام سویا مى‌توان گفت: دیررس‌‌ ترین رقم، روز بلندترین هم هست و زودرس‌ترین آنها، روز کوتاهترین مى‌باشد.
۱-۱۱- مناطق مساعد کشت
سویا گیاهی است که در طول دوره رشد خود نیاز به آب کافی دارد ولی در زمان رسیدن بهتر است هوا آفتابی باشد. سویا شرایط مرطوب آب و هوایی را دوست دارد و بهترین رشد را در شررایط آب وهوایی گرم دارا است. کاهش شدت نور به دلیل ابری بودن هوا سبب کاهش تعداد شاخه‌های فرعی،گره‌ها، غلاف‌ها و نهایتاً عملکرد دانه می‌شود. تحمل سویا نسبت به کمبود آب بیشتر از ذرت اما کمتر از کنجد است. ارتفاع گیاه، تعداد گره، قطر ساقه، تعداد گل، غلاف، دانه و وزن دانه با کاهش رطوبت خاک کاهش می‌یابد. کمبود آب در اوایل فصل رشد با کاهش سطح بررگ ،عملکرد گیاه را پایین می‌آورد و در دوره نمو زایشی به دلیل تاثیر بر اجزای عملکرد، تولید دانه را کاهش می‌دهد. سویا در انواع مختلف خاکها قادر به رشد می‌باشد اما در خاک‌های لومی کاملاً زهکشی شده و حاصلخیز بیشرترین محصول را تولید می‌کند. در خاک‌های فشرده، بوته‌های سویا کوچک و چوبی شده و رشد ریشه آن‌ها محدود و تعداد و فعالیت غده‌های تثبیت کننده بیولوژیکی روی ریشه آن‌ها اندک خواهد بود. سویا در خاک‌هایی با واکنشPH مناسب نسبتاً اسیدی تا کمی قلیایی رشد می‌کند اما مناسب برای گیاه ۶-۷ می باشد. زیرا خاک‌های اسیدی و قلیایی فعالیت باکتری‌های همزیست گیاه را کاهش می‌دهد.
۱-۱۲- کود‌های بیولوژیک
در قرن حاضر ساخت کودهای شیمیایی مثل کودهای نیتروژنه، فسفره، و پتاسه به منظور افزایش عملکرد محصولات کشاورزی برای تاًمین نیازهای رو به رشد و افزایش جمعیت و به دلیل عدم دسترسی انسان به زمین‌های حاصلخیز زراعی تشدید شده است. کودهای شیمیایی پس از استفاده در ابتدای فصل زراعی ممکن است از فرم شیمیایی قابل استفاده عنصر برای گیاه به فرم‌های دیگر تبدیل شود یا از طریق آبشویی از دسترس گیاه خارج گردد (نیکولای و همکاران، ۲۰۰۶). استفاده از کودهای بیولوژیک علاوه بر صرفه جویی در مصرف کودهای شیمیایی باعث کاهش آلودگی خاک و کاهش نیترات در محصولات غذایی و حفظ محیط زیست نیز نقش دارد (چر و همکاران، ۲۰۰۶(. به کارگیری جانداران مفید خاک زی تحت عنوان کودهای بیولوژیک به عنوان طبیعی ترین و مطلوب ترین راه حل برای زنده و فعال نگه داشتن سیستم حیاتی خاک و جلوگیری از آلودگی در اراضی کشاورزی مطرح است (درزی و همکاران،۱۳۸۷). کود زیستی به ماده‌ای جامد، مایع یا نیمه جامد حاوی موجود زنده یا متابولیت‌های آن اطلاق می‌شود که قادر است به طرق مختلف از جمله تدارک عناصر غذایی، ترشح هورمون‌های محرک رشد و غیره رشد گیاه را افزایش می‌دهد. نام عمومی که به هورمون‌های محرک رشد داده شده است PGPR می‌باشد که طیف وسیعی از باکتری‌ها مانند پزودوموناس، ازتوباکترو باسیلوس و غیره را در بر می‌گیرد (قطب شریف و همکاران، ۱۳۸۲). کاربرد مایع تلقیح های تهیه شده از این انواع ضمن وارد کردن جمعیت انبوهی از یک میکروارگانیسم فعال و موثر در حوزه فعالیت ریشه، توان گیاه برای جذب بیشتر عناصر غذایی را افزایش می‌دهد (حسن زاده و همکاران، ۱۳۸۶). از آنجایی که کودهای زیستی سابقه مصرفی بیش از یک قرن دارند، در دهه‌ های اخیر توجه به این نوع کودها در کشورهای توسعه یافته عمدتا به دلیل ملاحظات زیست محیطی و در کشورهای در حال توسعه به دلیل قیمت روز افزون کودهای شیمیایی از سرعت و رشد چشمگیری برخوردار بوده است. در دهه‌ های اخیر به تثبیت بیولوژیک نیتروژن از طریق باکتری‌های همیار آزادزی از جمله آزوسپریلوم و ازتوباکتر توجه ویژه ای معطوف شده است (تیلاک و همکاران ۲۰۰۵ ). کود بیولوژیک تجاری نیتروکسین که حاوی میکروارگانیسم‌های خانواده آزوتوباکتر می‌باشد از جمله کودهای باکتریایی ۱۰۰% زیستی در ایران است. در یک میلی لیتر از آن بیش از ده میلیون سلول زنده باکتری تثبیت کننده نیتروژن وجود دارد (ملکوتی و نفیسی ۱۳۷۶). در این میان آزوسپریلوم علاوه بر قابلیت تثبیت نیتروژن، با تولید شاخصهای کمی و کیفی گیاهان است، به نحوی که دانشمندان بسیاری رابطه متقابل گیاه با آزوسپریلیوم و ازتوباکتر را از نظر آثار مفید باکتری بر رشد گیاه قابل قیاس با همزیستی لگوم-ریزوبیوم می دانند (جاشانکار و وهب ۲۰۰۴).
۱-۱۲-۱- ازتو باکتر
ازتو باکتر یکی از باکتری‌های محرک رشد است که بوسیله بیجرینک در سال ۱۹۱۰ جدا شده(خلدبرین و اسلام زاده، ۱۳۸۰) و از مهمترین باکتری‌های تثبیت کننده ازت و از خانواده ازتوباکتراسه و باسیلاسه می‌باشد. خانواده ازتو باکتراسه همگی هتروت، هوازی مطلق، فاقد اسپر، گرم منفی و تثبیت کننده ازت هستند. مهمترین گونه های تثبیت کننده به ترتیب اهمیت در سه جنس ازتو باکتر، بیژرنیکا، و درکسیا قرار داده شده اند. گونه ازتو باکتر به دلیل فراوانی و وسعت انتشار، بیش از سایر تثبیت کننده‌های آزاد مورد توجه و مطالعه قرار گرفته اند (پیغامی ۱۳۸۲). مقدار نیتروژن تثبیت شده به وسیله این باکتر آزاد زی بین ۴۰-۲۰ کیلوگرم در هکتار در سال است که برای تثبیت نیتروژن نیاز به وجود مقدار زیادی ماده آلی دارد. استفاده از این باکتری برای غلاتی مانند گندم، ذرت، سورگوم، ارزن وبرنج رایج است. پاسخ غلات به تلقیح ازتوباکتر بر حسب سویه باکتری و شرایط خاک و آب و هوا منطقه متفاوت بوده و در موارد پاسخ مثبت افزایش محصول گزار شده است.در هندوستان آزمایشات مزرعه ای با بهره گرفتن از مایع تلقیح ازتوباکتر روی بذر و نشاء گیاهانی نظیر گندم، برنج، نیشکر، ذرت، سیب زمینی، جو و یولاف در رایط مختلف آب و هوایی انجام شده است ونتیجه افزایش عملکرد در همه محصولات مشاهده شده است. این افزای عملکرد به دلیل تثبیت نیتروژن ملکولی بوده است. ازتو باکتر با سنتز اکسین، ویتامین ها و هورمون های محرک رشد و مواد ضد قارچی اثر مفیدی بر روی رشد و جوانه زنی گیاه داشته است (خسروی، ۱۳۸۲).
۱-۱۲- ۲ – آزوسپریلیوم
باکتری آزوسپریلیوم نیز یکی از مشهورترین باکتری‌های محرک رشد است که از خاک های با نیروژن کم، توسط بیجرنیک در سال ۱۹۲۵ جداسازی شد (هولگوین و همکاران، ۱۹۹۹). این باکتری گرم منفی و هوازی بوده و سلول‌های، مارپیچ نیمه حلقوی بوده و بصورت حلزونی حرکت می‌کنند (آستارایی و کوچکی، ۱۳۷۵). ابن باکتری‌های گرم منفی نه تنها خود تثبیت ازت را انجام می دهند، بلکه قادر است با تثبیت کننده‌های دیگر نظیر ازتوباکتر همیار شود. آزوسپریلیوم در اطراف ریشه گیاهان و در زیر کورتکس رشد می‌نمایید. عواملی که موجب جذب و ورود باکتری به ریشه گیاهی می‌شود شناخته شده نیست (امتیازی، ۱۳۸۱). این باکتری‌ها سبب افزایش تعداد و طول ریشه های فرعی و تارهای کشنده و در نهایت افزایش سطح جذب ریشه می‌شود که نتیجه آن افزایش جذب آب و عناصر غذایی توسط گیاه است (اردکانی و همکاران، ۱۳۸۴). یکی از خصوصیات آزوسپریلیوم توانایی احیای نیترات و دی نیتراته کردن است. این باکتری‌ها در شرایط کم هوایی به بهترین نحو ازت را تثبیت می‌کند ولی در شرایط کاملا غیر هوازی از تثبیت ازت خودداری می‌کند (آستارائی و کوچکی، ۱۳۷۵). آزوسپریلیوم یک باکتری مناطق گرمسیری است. درجه حرارت، PH، اکسیژن، مواد معدنی و رطوبت در همزیستی آن موثر است. محدوده فعالیت این باکتری و تثبیت نیتروژن توسط آن بین pH 6/5 و ۲/۷ است که حداکثر میزان تثبیت در محدوده pH 7/6 -7 انجام می‌پذیرد.بررسی ها نشان می دهد که این باکتری با تولید جیبرلین سبب سرعت جوانه زنی و افزایش بنیه گیاهچه (بازری و همکاران،۲۰۰۶) و با تولید اکسین سبب افزایش تاراهای کشنده (زهیر و همکاران،۲۰۰۴) می‌شوند، لذا جذب عناصر غذایی از خاک و رشد گیاه بهبود می‌یابد. باکتری آزوسپریلیوم به دلیل توانایی در برقراری ارتباط با گیاهان مهم زراعی نظیر ذرت، سورگوم و گندم توجه زیادی را به خود جلب کرده است و تحقیقات بسیاری در مورد تاثیر این باکتری بر رشد گیاهان شده است (رستی و همکاران، ۲۰۰۶).
۱-۱۳- محلول پاشی عناصر ریز مغذی
تغذیه برگی به عنوان یک تامین کننده تکمیلی عناصر کم مصرف و پر مصرف، هورمون‌های گیاهی، محرک‌های رشد و سایر عناصر مفید استفاده شده است. تاثیر کود دهی برگی در افزایش محصول، مقاومت به بیماری‌ها و آفات و بهبود مقاومت به خشکی و نیز افزایش کیفیت محصول مشاهده شده است (سپهر و ملکوتی، ۱۳۸۶). پاسخ گیاه به کود دهی برگی بستگی به گونه گیاه، شکل کود، غلظت کود، دفعات کاربرد کود و مرحله رشدی گیاه دارد. ترکیب کودی مورد استفاده در کود دهی برگی معمولاً بر اساس مرحله رشدی گیاه یا میوه تنظیم می‌شود. کود دهی برگی هم چنین برای کمک به گیاه در ترمیم شوک‌های ناشی از انتقال از مرحله نشایی ،آسیب تگرگ و سایر عوارض ناشی از شرایط آب وهوایی سخت بکار برده می‌شود (باباییان و قنبری، ۱۳۸۹). در هر حال این میزان تاثیر معمولاًدر شرایط واقعی قابل دسترسی نیست. اغلب عدم موفقیت در تغذیه برگی ناشی از عدم توجه به اصول کاربرد برگی کود است. سایر دلایل عدم موفقیت شامل استفاده از ترکیب نادرست یا ترکیب درست در زمان نامناسب است . تصمیم گیری درباره مواد مورد استفاده در محلول‌پاشی برگی و نیز مرحله رشدی گیاه برای محلول‌پاشی به همان اندازه که یک علم بشمار می‌رود یک هنر نیز هست. بدلیل آسیب پذیری نتایج تحقیقات و آزمایشات کاربرد مزرعه‌ای تغذیه برگی، اظهار نظر روی مفید بودن آن هم در سیستم کشاورزی مرسوم و هم در سیستم‌های جایگزین متغیر است. یکی از مزایای تبلیغ شده در باره کود دهی برگی، بالا بردن امکان جذب مواد مغذی از خاک می‌باشد. این تفکر از آن‌ جا ناشی شده که کود دهی برگی موجب می‌شود گیاه مواد قندی و سایر مواد مترشحه بیشتری را از طریق ریشه به ریزوسفر ترشح کند. جمعیت میکرو ارگانیزمهای مفید در منطقه ریشه بواسطه افزایش دسترسی به این مواد مترشحه زیاد می‌شود. در طی این چرخه همراه با افزایش فعالیت‌های بیولوژیک، دسترسی به مواد مغذی ، کنترل کننده‌های بیوشیمیایی بیماری‌ها و ویتامین‌ها و نیز سایر فاکتورهای مفید برای گیاه نیز زیاد می‌شود (مک دونالد، ۲۰۰). این یک دلیل اساسی و منطقی برای تفکر استفاده از روش کوددهی برگی درکشاورزی ارگانیک در مقابل فلسفه “تغذیه خاک نه تغذیه گیاه” می‌باشد. در صورت استفاده از روش کوددهی برگی بر روی گونه‌های وسیعی از محصولات ملاحظه می‌شود صرفه اقتصادی آن عموما در محصولات باغی بیشتر از محصولات زراعی است. این به آن دلیل است که محصولات باغی ارزش بالاتری دارند و میزان مواد مغذی در آن‌ها با دقت بیشتری کنترل می‌شود .به طور مثال در حال حاضر محلول‌پاشی برگی به صورت عمومی برای اصلاح کمبود روی در انگور، کنترل لکه تلخی و چوب پنبه‌ای شدن در سیب ونیز بعنوان مکمل تغذیه‌ای در توت فرنگی توصیه می‌شود. بطور کلی جنبه اقتصادی کوددهی برگی به چگونگی کاربرد موفقیت آمیز آن وجود یا عدم وجود راهکارهای اقتصادی تر از آن بستگی دارد. محلولپاشی موقعی موثر خواهد بود که مواد غذایی به‌نحوی از طریق ریشه نتواند جذب گیاه شود. این موضوع بخصوص در مورد عناصر سنگین نظیر آهن ، منگنز ، روی و مس صادق است. زیرا بعلت خصوصیات فیزیکوشیمیائی خاک این عناصر بر روی ذرات خاک فیکس شده و بحالت غیرقابل جذب در می‌ایند در این صورت محلولپاشی موثر خواهد بود (ین تو و همکاران، ۲۰۰۵). محلول‌پاشی در گیاهان پهن برگ بعلت بالا بودن سطح جذب موثرتر خواهد بود. این اصل محلول‌پاشی در باغات میوه، گیاهان زمینی، سبزیجات، گیاهان وجینی و نظایر انها مفید خواهد بود. هر چه قدر ذرات محلول کوچکتر بر روی برگ بنشیند جذب آن آسانتر خواهد بود لذا پیشنهاد می‌شود محلول‌پاشی بصورت مه پاشی انجام گردد. و این امر از سوختگی برگ‌ها نیز جلوگیری می کند محلول‌پاشی یک نوع کود پاشی کمکی است. به کارگیری مویان (سورفکتانت) موجب کاهش نیروی کشش سطحی آب شده و در نتیجه قطرات آب حالت پخشیدگی به خود گرفته و سطح تماس برگ با ذرات کودی افزایش یافته و میزان جذب برگی افزایش می‌یابد
( اختر و همکاران، ۲۰۰۹). فقط در مواقع ضروری و مشخص شدن نوع و تعداد کمبود و یا در شرایطی فیکسه شدن مواد غذایی در خاک ، شستشوی زیاد از خاک، کمبود رطوبت و حرارت پایین خاک و یا به هر علت دیگر محلولپاشی موثر خواهد بود. اثرات محلولپاشی در گیاه در مقایسه با جذب از طریق ریشه سریع در ظاهر گیاه مشخص خواهد شد (های لوگ و کوچیکال،۲۰۰۴). لذا در مواقع رشد سریع گیاه و یا در زمان گلدهی و رشد میوه معمولاً تناسب جذب بهم خواهد خورد بنابراین در چنین مواقعی محلولپاشی کمک موثری در این زمینه خواهد داشت. در محلولپاشی غلظت پیشنهاده از سوی شرکت تولیدکننده بسیار حائز اهمیت می باشد چرا که افزایش غلظت علاوه بر احتمال گرفتگی نازل ها، موجب سوزش برگ ها نیز می گردد. برای اطمینان از صحت انجام عملیات فوق پیشنهاد می شود کود مورد نظر را با غلظت مربوطه تهیه و در قطعه کوچکی از مزرعه برگپاشی انجام گیرد. در صورت عدم ظهور علائم برگ سوزی پس از ۳ روز در گیاه، در تمام سطح مزرعه برگپاشی انجام پذیرد. هنگام محلولپاشی سرعت وزش باد باید حداقل باشد چرا که وزش باد هدر رفتگی کود را یه صورت محسوس افزایش می دهد. محلولپاشی باید در زمانی صورت پذیرد که گیاه تشنه نباشد به عبارتی محلول‌پاشی باید چند روز پس از آبیاری صورت پذیرد. در محلول‌پاشی دوره رشد گیاه بسیار حائز اهمیت است و هرچقدر برگ گیاه جوان تر باشد کارایی جذب عناصرغذایی ازدیاد می یابد.
فصل دوم
بررسی منابع
۲-۱- باکتری‌های افزاینده رشد
در قرن حاضر کشاورزی بر پایه مصرف کودها و عناصر غذایی نهاده شده است. برای تامین نیازهای غذایی گیاهان همواره استفاده بیش از حد کودهای شیمیایی متداول است (استورز و کریستی، ۲۰۰۳).
کودهای شیمیایی اغلب به این دلیل مصرف می‌شوند که دارای مواد غذایی زیاد بوده و این مواد به سرعت به فرم قابل جذب گیاه در می‌آید. این کودها گران بوده و باعث بعضی اثرات زیان آور روی ساختمان خاک، ترکیب میکرو فلور و دیگر ویژگی خاک می‌شوند (جانا و کاتری ، ۲۰۰۱). کودهای شیمیایی پس از استفاده در ابتدای فصل زراعی ممکن است از فرم شیمیایی قابل استفاده عنصر برای گیاهان به فرم های دیگر تبدیل شوند یا از طریق آبشویی از دسترس گیاه خارج می‌شود (چر، ۲۰۰۶). بنابراین جهت افزایش کارایی مصرف عناصر غذایی روش‌های مصرف کود باید به گونه‌ای تغییر یابد که مواد غذایی گیاه در یک مدت طولانی و بدون تلفات در اختیار گیاه قرار گیرد ( جاگادیسواران و همکاران، ۲۰۰۵). در کشاورزی فشرده با توجه به اثرات منفی کودهای شیمیایی، محققان در تلاشند تا از میکروارگانیسم‌های‌ خاکزی به منظور رفع این نقص، حذف سموم و سایر آلاینده‌های خاک و کمک به حفظ سلامت گیاه استفاده نمایند (وو و همکاران، ۲۰۰۵ و هان و همکاران، ۲۰۰۴). مطالعات محققان نشان داد که گروهی از میکروارگانیسم ها در ریزوسفر وجود دارند که بطور مستقیم و غیر مستقیم سبب افزایش رشد گیاهان می‌شوند که ریزوباکتری‌های محرک رشد گیاه (PGPR) نامیده می شوند (حمیدی و همکاران، ۱۳۸۵ و علیپور، ۱۳۸۲). ریزوباکتری‌‌های محرک رشد گیاه از مهمترین کودهای بیولوژیکی بوده و با محلول کردن و افزایش فراهمی زیستی عناصر معدنی، به طور مستقیم با تزریق نیتروژن و تولید هورمون‌های رشد و به طور مستقیم با کاهش یا پیشگیری از اثرات زیان آور بیماری زایی میکروارگانیسم‌های دیگر، از طریق تولید انواع مواد آنتی بیوتیک و سیدروفورها سبب افزایش رشد گیاهان شده و عملکرد گیاهان زراعی را بهبود می بخشند ( هان و لی، ۲۰۰۵ و توران و همکاران، ۲۰۰۶). این باکتری‌ها قادرند تا از طریق تولید و ترشح تنظیم کننده‌های رشد مثل اکسین، جیبرلین ها و سیتوکنین ها باعث افزایش درصد جوانه زنی بذرها، ریشه زایی و گسترش ریشه شده و از این طریق با فراهم آوردن عناصر غذایی مورد نیاز گیاه از جمله نیتروژن و فسفر سبب افزایش رشد گیاه شوند( هادی و همکاران، ۱۳۸۸ واستارایی و کوچکی، ۱۳۷۵). اثرات مثبت PGPR بر افزایش سطح ریشه، طول ریشه، تعداد ریشه‌های فرعی، تعداد و تراکم تارهای کشنده همچنین افزایش تقسیم سلول‌های مریستم ریشه و تحریک تراوشات از ریشه گیاهان نیز مشخص شده است(پن و همکا ران، ۱۹۹۹). این باکتری‌ها از طریق مکانیسم‌های مختلف باعث ایجاد مقاومت سیستمیک در گیاهان می‌شوند. مقاومت سیستمیک باعث می‌شود که گیاهان دامنه وسیعی از تنش‌های محیطی، همانند عدم تهویه، آلودگی به عناصر سنگین، شوری، تنش آبی، آفات و بیماری ها را تحمل نماید (گیلیک و همکاران، ۲۰۰۱). کاربرد باکتری‌های افزاینده رشد گیاه در ارتقای بنیه بذر و گیاهچه ممکن است بذرها و در نهایت گیاهچه‌ها و بوته‌های ایجاد شده از ان‌ها در مزرعه در تحمل یافتن نسبت به تنش‌های محیطی از جمله تنش خشکی متحمل سازد که می‌تواند به عنوان یک تیمار قبل از بذر کاری پیشنهاذ شود ( فاگس و آرساک، ۱۹۹۱).
۲- ۲- تاثیر باکتری‌های محرک رشد بر گیاهان
۲-۲-۱- افزایش رشد گیاه
تحقیقات بسیاری در مورد تاثیر این باکتری‌ها بر رشد این گیاهان شده است. روابط متقابلا مفید این میکروارگانیسم ها با بسیاری از گیاهان بررسی شده است. این باکتری‌ها ضمن استفاده از مواد کربنی فتوسنتزی، با تامین نیتروژن و تولید مواد محرک رشد و مواد ضد قارچی می‌توانند اثر مفیدی بر روی رشد و جوانه زنی گیاه داشته باشند ( خسروی، ۱۳۸۲ و گیلیک و همکاران، ۲۰۰۱). از طرفی کاربرد باکتری‌های محرک رشد به عنوان کود زیستی دارای اثرات ثابتی نبوده و عواملی نظیر سن و نوع گیاه، خصوصیات، جمعیت باکتری‌ها در خاک و نوع سویه باکتری در میزان تاثیر آنها بر رشد و عملکرد گیاهان موثر می‌باشد (رستی و همکاران،۲۰۰۶). باکتری‌های ازتو باکتر و آزوسپریلیوم از جمله باکتری‌های محرک رشد گیاه هستند که اثرات مثبت ناشی از تلقیح با آنها بر رشد گیاهان مختلف گزارش شده است (علیپور و همکاران،۱۳۸۲ و دالبیر و همکاران،۲۰۰).آنها دارای رابطه همیاری با گیاهان بوده و از جمله باکتری‌های فعال در محیط ریشه محسوب می شوند. حاجی بلند و همکاران ۱۳۸۳) در بررسی که بر روی گندم انجام دادند گزارش کردند که با تلقیح گندم رقم امید با ازتوباکتر جدا شده از محیط خاک اطراف ریشه گیاهان مرتعی، افزایش رشد اندام های هوایی بوته بوجود آمد. افزایش رشد گیاه در اثر تلقیح با ازتووباکتر بیشتر به هورمون های تولید شده توسط این باکتری و افزایش رشد ریشه نسبت داده شده تا تثبیت بیولوژیک نیتروژن (زاید و همکاران، ۲۰۰۳). در برخی از موارد مشاهده شده است که حتی در سطوح و مقادیر کافی کودهای نیتروژنی تلقیح گیاهان با باکتری‌های دی ازوتروف از جمله ازتو باکتر موجب افزایش رشد و نمو گیاهان شده است که در این صورت احتمالا وجود مکانیسم های دیگر به غیر از تثبیت نیتروژن از جمله تولید مواد تنظیم کننده رشد مانند ایندول استیک اسید علت افزایش رشد گیاه بوده است (کادر و همکاران،۲۰۰۲) در تحقیقی که تاثیر کاربرد باکتری‌های افزاینده رشد گیاه را بر جنبه های مختلف رشد و نمو ذرت بررسی کردند، اجرای تغذیه تلفیقی گیاه با به کارگیری کودهای زیستی باکتریایی (ازتوباکتر، آزوسپریلیوم و سودوموناس) به همراه کودهای شیمیایی منجر به افزایش رشد رویشی و بهبود رشد زایشی شده که به نوبه خود موجب افزایش رشد و نمو و عملکرد گردید (حمیدی و همکاران، ۱۳۸۶) تعداد زیادی ازآزمایشات اثرات تلقیح غلات با ازتو باکتر است که نتایج این مطالعات نان می دهد که در بسیاری از موارد دانه، عملکرد و غلظت نیتروزن در کاه و کلش مشاهده شده است (ریدوان، ۲۰۰۸). گزارشات بسیاری در مورد اثرات مثبت ازتو باکتر و آزوسپریلیوم بر افزایش وزن خشک ریشه، سطح کل ریشه، طول ریشه و تعداد ریشه های فرعی، تعداد و تراکم تارهای کشنده وجود دارد ( زهیر و همکاران، ۲۰۰۰). با بررسی اثر تحریک کنندگی رشد آزوسپیریلیوم به عنوان یک باکتری محرک رشد بر ذرت به این نتیجه رسیدند که این باکتری ضمن تثبیت نیتروژن با تولید اکسین موجب افزایش طول و وزن خشک ریشه ذرت شد (زهیر و همکاران، ۲۰۰۴). لرنر و همکاران (۲۰۰۶) نیز به نتایج مشابهی در بررسی اثر آزوسپیریلیوم بر ساقه و مورفولوژی ریشه ذرت دست یافتند. نتایج اثرات آزوسپیریلیوم ب روی سویا در وزن خشک کل بوته، وزن خشک سافه، طول ریشه و تارهای کشنده و گره زایی نسبت به شاعد افزایش معنی داری را نشان داد (مولا و همکاران،۲۰۰۱). هادی و همکاران (۱۳۸۸) نیز گزارش کردند که با افزودن ازتوباکتر به مایع تلقیح سویا تعداد و وزن خشک گره ریشه نسبت به کاربرد مایه تلقیح به تنهایی افزایش می‌یابد. بررسی تاثیر سویه های ازتو باکتر و آزوسپیزیلیوم بر بذر ذرت نشان داد که تلقیح باکتری وزن ساقه، وزن کل بوته و عملکرد را نسبت به شاهد افزایش داد (نور قلی پور و همکاران، ۱۳۸۰). با توجه به مطالعات انجام شده باکتری‌های محرک رشد ارتفاع بوته، وزن خشک ریشه و بیوماس کل گیاه را نسبن به شاهد به طور معنی داری افزایش دادند (شهرونا و همکاران، ۲۰۰۶).
۲-۲-۲- اثر بر جوانه زنی

راینز، اورلیتزلی و برتز^[۶۹] (۱۹۹۷) طی تحقیقاتی گزارش نموده اند که جذب افراد با تجربه منجر به دستیابی به نیروی متخصص، با اخلاق کاری قویتر و انتظارات واقع گرایانه تر، نسبت به فارغ التحصیلان جدید دانشگاهی خواهد گردید. از طرف دیگر فارغ التحصیلان جدید در مقایسه با افراد با تجربه، رغبت و توانایی بیشتری نسبت به یادگیری چیزهای جدید از خود نشان می دهند.
استاینر و گیلی لند^[۷۰] (۱۹۹۶) چنین گزارش می کنند که اعتبار اجتماعی روش های گزینش، قوی ترین اهمیت را با واکنش های نامطلوب متقاضیان، نسبت به سازمان دارند. علاوه بر این تفاوتهای فرهنگی در اعتبار اجتماعی روش های گزینش مختلف وجود دارد در حالی که دانشجویان آمریکایی اطلاعات زندگی نامه ای را بسیار قبول دارند.
پلوی هارت و رایان^[۷۱] (۱۹۹۸) دریافتند متقاضیان شغلی که دارای نگاه منفی نسبت به سازمان، به خاطر استفاده از روش های گزینش ناعادلانه هستند، حتی هنگامی که استخدام شدند این نگاه منفی را خواهند داشت. واکنش های متقاضیان نسبت به روش های گزینش، غالباً به شدت شخصی و به میزان زیادی عاطفی است و همچنین عوامل تصمیم متقاضی را در نگاهش از شرکت به عنوان کارفرمای آینده، تحت تاثیر خواهد داد (مهداد، ۱۳۸۵).
کراوتیس و همکاران^[۷۲] (۱۹۹۷) تعداد زیادی از پژوهش های روانشناختی و رفتاری که درباره تبعیض مثبت انجام گرفته است را به تفضیل مورد بررسی قرار داده اند. در میان این موضوعات مورد مطالعه، واکنش به افراد و بوسیله افراد که به دلیل سیاست های تبعیض مثبت استخدام شده اند وجود دارد (میرسپاسی، ۱۳۷۸).
هیلمن و هولی های^[۷۳] (۱۹۸۴)، واکنش های افراد را نسبت به زمانی که مشاغلشان را بر مبنای شایستگی و یا به دلیل رفتارهای ترجیح آمیز به خاطر جنسیت کسب نموده بودند، مورد بررسی قرار دادند. نه زنان و نه مردان هنگامی که چنین باوری وجود دارد که زنان در آن مشاغل به دلیل جنسیتشان استخدام شده اند، مشاغلشان را دوست نخواهند داشت.
بلاک و لوکاس^[۷۴] (۱۹۹۲) گزارش نموده اند افراد هنگامی که بر اساس تبعیض مثبت استخدام شده اند، به داشتن صلاحیت های معین خود در فرایند استخدام اعتقادی ندارند، ننگ بی کفایتی و عدم شایستگی بسیار سخت و سنگین است (مهداد، ۱۳۸۵).
هیلمن، سیمون و رپیر^[۷۵] (۱۹۸۷)، اثرات گزینش بر اساس جنسیت را مورد آزمایش قرار دادند. در یک پژوهش آزمایشگاهی آن ها زنان را به سوی این باور هدایت کردند که آن ها برای سمت رهبری یک گروه به دلیل جنسیتشان و یا توانایی شان انتخاب شده اند. هنگامی که انتخاب بر اساس جنسیت بود زنان به عملکرد رهبری خود کم بها دادند، به پیامدهای موفقیت خود اعتبار کمتری قائل شدند و علاقه کمتری را برای ماندن در شغل رهبری گزارش نمودند. این یافته ها چنین پیشنهاد می کنند، هنگامی که افراد درباره صلاحیت و شایستگی شان در انجام مؤثر یک شغل شک می کنند، گزینش ترجیحی بر اساس جنسیت احتمالاً نتایج معکوسی بر چگونگی نگاه آنها به خودشان و از عملکردشان خواهد داشت (ساعتچی،۱۳۸۶).

والتر (۱۹۹۹) در تحقیقی به تشخیص فعالیت های کاری و موقعیتی پرداخته است، وی یک نظام رده بندی از اجرای موقعیتی شامل عناصر رفتار سازمانی شهروندی و رفتار سازمانی را مطرح می سازد. مستندات کلی بیانگر این مطلب هستند که ناظران با دقت بسیار به سنجش اجرای موقعیتی و امور تابع
می پردازند. این بدان معنی است که شخصیت به طور حتم با اجرای کلی عملکرد در ارتباط است. شخصیت، امکان پیش بینی عملکرد موقعیتی را فراهم می سازد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که ارتباط بین شخصیت و معیار موقعیتی (بافتی) بیش از ارتباط بین شخصیت و اجرای کلی است. یافتن چنین ارتباطی بین پیش بینی کننده و عناصر معیار شخصی به گسترش علوم گزینش پرسنل کمک می کند.
در پژوهشی، در رابطه با گزینش پرسنل تست های مربوط به توانایی های شناختی به صورت عمومی، مورد استفاده قرار گرفت. بعضی از افراد بر این باورند که این نمونه از تست ها برای اجرای موفقیت آمیز در هر شغلی می توانند به عنوان یک ملاک معتبر مد نظر قرار گیرند. استفاده از معادلات نظری، به منظور تخمین و ارزیابی میزان تاثیر آزمون شایستگی و آمادگی جهت بهره وری در انجام شغل های تولیدی در انتخاب برنامه ریزان کامپیوتری برای مدت یک سال در اقتصاد آمریکا انجام شد. اخیراً از یک شیوه پیشرفته و جدید به منظور تخمین انحراف استاندارد ارزش دلار استفاده شده است. کاری که در گذشته بعنوان یکی از مشکل ترین و همچنین پرهزینه ترین کارها شناخته شده و نیازمند داشتن اطلاعات زیادی بود، در دولت فدرال و اقتصاد آمریکا به صورت مجزا انجام شد. نتایج حاکی از آن است که میزان گزینش های مختلف و مقادیر فرض شده متفاوت به منظور صحه گذاری بر شیوه های گزینش در گذشته بود. تاثیر آزمون شایستگی و آمادگی بر تولیدات صنعتی نیز بسیار چشمگیر گیر بود.
نتایج نشان داد که صدها میلیون دلار افزایش تولیدات صنعتی با افزایش میزان اعتبار تصمیمات گزینش در این شغل امکان پذیر است. خلاصه نتیجه آن که تاثیر رویه های گزینش معتبر، به طور قابل ملاحظه ای بیش از چیزی است که روانشناسان به آن معتقدند (اسکیمد^[۷۶]، ۱۹۷۷).
گیلفورد (۱۹۵۵) نتایج یک بررسی که حدود ۵ دهه قبل انجام گرفته است نشان می دهد که از بین ۲۷۰ سازمان بزرگ و کوچک و سازمان هایی که تعداد کارکنان آنها بیش از ۱۰۰۰ نفر بوده است، ۱۳۶ شرکت (۸۰ درصد آنها) در هنگام انتخاب کارکنان مورد نیاز خود از روش های علمی- آزمایش و انتخاب استفاده کرده اند، همین آمار و ارقام نشان می دهد که به طور کلی ۷۰ درصد از شرکت های بزرگ و ۷۷ درصد از شرکت های کوچک در فرایند انتخاب متصدیان مشاغل فنی و دفتری و نیز در زمینه ارتقای افراد به پست های مدیریت از شیوه های گوناگون آزمایش و ارزیابی علمی داوطلبان بهره گرفته اند.
می توان امیدوار بود که از طریق یافته های تحقیقات کنونی بتوان به فرایندی دست یافت که در آن رویکرد شناسایی و تطبیق صلاحیت های متقاضیان شغل با ویژگی های پست سازمانی به منظور انتخاب شایسته ترین متقاضی مورد توجه قرار گیرد.
سنجش کارایی و اثر بخشی سازمان ها، به ویژه در بخش دولتی و عمومی طی سالهای اخیر به شدت در کانون توجه دولت ها قرار گرفته و رویکردهای جدیدی نیز به منظور ارزیابی عملکرد این قبیل سازمان ها و ارتقای سطح کارایی و اثر بخشی آنها از دیدگاه افراد کلیدی ذینفع طراحی شده و توسعه یافته است. با ظهور اثر اطلاعات و تشدید رقابت، دیگر ارزیابی عملکرد سازمان ها تنها با تحلیل مالی گذشته امکان پذیر نیست و ایجاد تحول در سیستم ارزیابی و مدیریت استراتژی سازمان امری غیرقابل اجتناب است. سازمان ها در عصر حاضر از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند و این امکان را به ما می دهند تا از طریق نظارت، کنترل و آگاهی از کیفیت دارایی های نامشهود، در صورت لزوم نسبت به ترمیم نقاط ضعف و جبران کاستی ها اقدام کنیم.
بهسازی منابع انسانی، در واقع یکی از راه کارهای اساسی و موثر در امر نگاهداری و بهره وری نیروی انسانی است چرا که در اثر آموزش، بینش، دانش و توانش افراد دچار تحول و دگرگونی شده و فرد به افق های جدیدی نسبت به کار خویشتن، گروه ها و محیط درونی و بیرونی سازمان آشنا می شود.
ج- آموزش کارکنان
هانتر^[۷۷] (۱۹۹۸) در تحقیق راهکارهای جدید به منظور آموزش پرسنل به طراحی شیوه هایی در زمینه آموزش و تحصیلات آموزشی می پردازد. اگرچه بررسی ارتباط بین نمایندگی ها و محققان اشاره شده است این ارتباط در صورتی موثر خواهد بود که چهار نمونه از فعالیت های ضروری تحقق یابند:
الف: اهداف و اولویت های کلی
ب: اهداف خاص و راهکارهایی که می بایستی گسترش یابند.
ج: پروژه ها می بایستی هماهنگ با معیار کیفیت داخلی باشند.
د: تمامی پروژه ها راهکارها و اهداف می بایستی بر اساس اسناد عمومی باشند.
در بخش دوم این تحقیق یک شیوه جایگزین معرفی شده است که دارای ۲ عامل می باشد: مشخص کردن مشکلات اساسی و بکارگیری داده ها به طور همزمان.
در یک تحقیق پژوهشی که در پروژه آموزشی مربوط به دانش آموزان دوره دبیرستان صورت پذیرفت، به گونه ای طراحی شد که از طریق آن قابلیت گسترش و آموزش زبان انگلیسی، بررسی تمامی سطوح آموزشی در بوتسوانا (آفریقا) فراهم گشت. اولین شیوه بهبود آموزش دوره های سوم متوسطه مد نظر قرار گرفت. با بهره گرفتن از یک شیوه ضربدری، تحقیقاتی در زمینه شناخت نیازهای ساختاری و زبانی صورت پذیرفت، تا بدین وسیله بتوان کیفیت سطح آموزش را بالا برد و باعث افزایش نتیجه کیفی در سیستم مدارس شد. بر اساس یک هدف و آرمان طولانی مدت، گسترش مفاهیم و عقاید تازه و همچنین شیوه های نو در تمامی سطوح آموزشی به عنوان کلید اصلی پیشرفت آموزشی در افراد، مصوب می کردند. باید این نکته را مد نظر قرار داد که در بسیاری از مناطق، کمبود نیروهای متخصص و ماهر از جمله موارد مشکلات برسر راه پیشرفت محسوب می شدند و اصول زیربنایی یک تحقیق عملی به عنوان یک راهکار ارائه
می گردید (دیویس^[۷۸]، ۱۹۸۷).
در تحقیقی که در شرکت توزیع نیروی برق آذربایجان غربی انجام شد و به بررسی تاثیر دوره های کوتاه مدت آموزشی بر کارایی کارکنان از دیدگاه مدیران پرداخت نتایج زیر به دست آمد:

1. 1. حدود ۳/۸۱ درصد از مدیران اعتقاد داشتند که طرح دوره های کوتاه مدت آموزشی باعث افزایش دانش و مهارت کارکنان شرکت گردیده است.

1. 1. حدود ۱/۸۶ درصد از مدیران شرکت اعتقاد داشتند که دوره های کوتاه مدت کارکنان در بالا بردن کارایی آنان موثر واقع گردیده است.

1. 1. حدود ۵/۶۰ درصد از مدیران معتقد بودند که دوره های کوتاه مدت آموزشی خلاقیت کارکنان در محیط کار را بالا می برد.

1. 1. حدود ۱/۷۲ درصد از مدیران معتقد بودند که دوره های کوتاه مدت آموزشی کارکنان مرتبط با پست مورد تصدی آنان است.

1. 1. حدود ۹/۶۹ درصد از مدیران معتقد بودند که محتوای دوره های آموزشی کارکنان نیاز به تجدید نظر دارد.

1. 1. حدود ۳/۹۵ درصد از مدیران معتقد بودند که کارنان تحت حیطه نظارت آنان نیاز به طی دوره های کوتاه مدت آموزشی دارند.

1. 1. حدود ۷/۹۰ درصد از مدیران معتقد بودند که دوره های آموزشی باعث بهبود کارایی آنان خواهد گردید.

1. 1. حدود ۷/۸۳ درصد از مدیران معتقد بودند که طرح دوره های آموزشی به کل هدف های برنامه ریزی آموزشی شرکت نائل گردیده است.

1. 1. حدود ۱/۷۲ درصد از مدیران معتقد بودند که کارکنانی که دوره های آموزشی کوتاه مدت را طی کرده اند، اثربخشی در محیط کار را نشان می دهند و همچنین باعث صرفه جویی در هزینه های شرکت می شوند و کیفیت سازمان را بالا می برند.

بطور کلی نتیجه تحقیق نشان داد که بین دوره های کوتاه مدت آموزشی و کارایی کارکنان از دیدگاه مدیران شرکت توزیع نیروی برق آذربایجان غربی همبستگی معنی داری وجود دارد بطوری که با احتمال ۹۹ درصد می توان گفت از دیدگاه مدیران، دوره های کوتاه مدت آموزشی موجب ارتقای سطح کارایی کارکنان بخش توزیع صنعت برق می گردد. به عبارت دیگر از دیدگاه مدیران محیط پژوهش، آموزش دوره های ضمن خدمت موجب اثر بخشی محیط کار آنان شده است (بانی راد، ۱۳۸۱).
اطلاعات حاصله از تجزیه و تحلیل داده ها نشان دهنده آن است که آموزش ضمن خدمت، نیروی انسانی را برای رسیدن به اهدف و مأموریتهای سازمان تقویت می نماید. آموزش ضمن خدمت در افزایش مهارت های شغلی نیروی انسانی اعم از مدیران و کارکنان موثر است همچنین این آموزش ها حیطه دانش و معلومات مربوط به وظیفه کارکنان را گسترش می بخشد و بر مهارت های شغلی آنها می افزاید. از طرف دیگر مشارکت نیروی انسانی در اتخاذ تصمیمات سازمان رضایت شغلی آنان را افزایش می دهد. همچنین کارکنان سازمان، متمایل به شرکت در دوره های آموزشی هستند و معتقدند چنانچه شرکت در دوره های آموزشی با یک سری امکانات و مزایای رفاهی همراه باشد نتایج بهتری حاصل خواهد شد. قابل توجه است که نتایج یاد شده نیز در پرتو تجزیه و تحلیل اطلاعات است که آموزش یکی از مناسب ترین تمهیدات لازم برای هماهنگی نیروی انسانی در سازمان است. همچنین این آموزش ها نحوه برخورد کارکنان با ارباب رجوع را بهبود بخشید بر دامنه برخوردهای مناسب کارکنان می افزاید. دوره های آموزشی چنانچه متناسب با نیاز سازمان و منابع انسانی آن طراحی شود و به درستی اجرا گردد اثر بخشی سازمان را نیز تقویت خواهد نمود و بالاخره با توجه به نتایج به دست آمده از نظر خواهی انجام شده در جامعه آماری، آموزش ضمن خدمت نیروی انسانی موجب افزایش کارایی کارکنان می گردد (شکرخند، ۱۳۷۴).
کوهن^[۷۹] (۱۹۹۰) دریافت کارآموزانی که با سرپرستان حمایت گر، دوره آموزشی را شروع می کنند به باورهای قوی می رسند که آموزش برای آنها مفید خواهد بود. سرپرستان حمایت گر درباره دوره آموزش آنها تعیین اهداف آموزشی با کارکنان به تبادل نظر می پردازند و زمان کافی و لازم را در اختیار آنها قرار داده، به طور کلی کارکنان را تشویق و برانگیخته خواهند نمود. (مهداد، ۱۳۸۵).
بالدوین و ماجوکا^[۸۰] (۱۹۹۱) دریافتند که، کارآموزانی که وارد آموزش می شوند انتظار پیدا می کنند که بعضی از فعالیت ها یا ارزیابی های بعدی را در شغل انجام دهند و دنبال کنند. حقیقت این است که سرپرستان آنها برای مقایسه گزارش آموزش برای دریافت اینکه آموزش مهم و با اهمیت است به آنها نیاز خواهند داشت (ساعتچی، ۱۳۸۶).
سالاس^[۸۱] (۱۹۹۰) چنین دریافت کارآموزانی که بسیاری از محدودیت ها را در شغل خود گزارش نموده اند (مثل، کمبود زمان، تجهیزات و منابع) با انگیزه کمتری برای آموزش وارد می شوند. و انگیزه کمتری برای یادگیری مهارت های جدید در محیط دارند برای اینکه مهارت های آنهاقابل کاربرد نمی باشد (شکرخند، ۱۳۸۵).
ماجوکا و لوهر^[۸۲] (۱۹۹۰) چنین دریافتند که، اجازه به کارآموزان در تعیین اینکه چه نوع آموزشی را
می خواهند، انگیزه آنان به یادگیری را افزایش داده، بر اساس نوع انتخابشان به آنها آموزش ارائه خواهد گردید. به هر حال به کارآموزانی که حق انتخاب داده نمی شود کمتر برانگیخته می شوند و یادگیری کمتری خواهند داشت در مقایسه با کارآموزانی که در انتخاب دوره آموزشی شان مشارکت داشته اند (مهداد، ۱۳۸۵).
گلدشتاین^[۸۳] (۱۹۹۱) چنین مشاهده نمود افرادی که در برنامه های آموزشی حضور دارند با یک مسئله مواجه می باشند: آنان نیازمند به یادگیری امور در یک محیط موقعیت آموزشی و نیاز به کاربرد آن برای موقعیتی دیگر دارند .برای شغل، این مسئله نیاز به دیگر مولفه های گسترده، سیستمی سازمانی دارد که کارآموز را در رسیدن به یادگیری مهارت های جدید تحت تاثیر قرار می دهد. برنامه های آموزشی ممکن است به دلیل فشارها و اجبارهای سازمانی که به آنها پرداخته نمی شود با شکست مواجه گردد. ممکن است کارآموزان یک سری رفتارها را بیاموزند که مغایر با روش های ترجیحی مدیران در انجام وظایف باشد (زاهدی، ۱۳۸۵).
بام گارتل و جین پیری (۱۹۷۲) دریافتند که آموزش زمانی موثرتر می باشد که مدیریت یک جو حمایتی جهت کارکنان ایجاد کند که کارآموزان را برای کشف ایده های جدید استفاده از دانش کسب شده در دوره آموزشی برانگیخته سازد (رضایی، ۱۳۷۷).
رویلیر و گلدشتاین^[۸۴] (۱۹۹۰) مفهوم انتقال جو سازمانی را برای اینکه چرا آموزش از حیث اثربخشی متفاوت است را مورد توجه قرار دادند. آنها دریافتند، کارآموزانی که مهارت های کسب شده خود را از آموزش به شغل خود در واحدهای سازمانی بیشتر انتقال می دهند، که تشویق به استفاده از یادگیری های خود شده اند و برای کارشان پاداش دریافت کرده اند.
موریسون و برانتز^[۸۵] (۱۹۸۸) آموزش های انجام گرفته به مدیران ۱۰۰۰ شرکت آمریکایی را مورد بررسی قرار دادند. کمتر از یک سوم این شرکت ها، ارزیابی نیازهای آموزشی را برای تعیین نیازهای آموزشی مدیران خویش انجام داده بودند. شرکت های نسبتاً کمی برای ارزیابی برنامه های آموزشی کوشش کرده بودند و در میان آنها شرکت هایی که ارزیابی را انجام داده بودند، اغلب ارزیابی ها فقط واکنش های شرکت کنندگان به آموزش را اندازه گیری نموده بود (مهداد، ۱۳۸۵).

تمام پست های مدیریت جامعه و نظام سیاسی، کارهای تخصّصی هستند که هر کدام افراد خاصّ خود را می طلبد و هر شغلی به تناسب نیاز به افراد دارای لیاقت، شایستگی و تخصّص خاصّی دارد و امکان ندارد که افراد هر کدام به جای دیگری بنشیند. در غیر این صورت جامعه به رشد، کمال، توسعه و ترقّی لازم نخواهد رسید.« حضرت علی علیه السّلام، مدیریت جامعه و اداره آن را به سنگ آسیا و محور آن تشبیه کرده و معتقد است همچنان که سنگ آسیا فقط حول محور خود به چرخش در می آید و در صورت بزرگتر بودن سنگ یا کج و معوج بودن محور، سنگ نمی چرخد و در صوت ضعیف بودن می شکند مدیران جامعه و نخبگان سیاسی نیز محورهای جامعه هستند که باید هر کدام برای آن کار مناسب بوده و از توان، خلاقیّت و شایستگی لازم برخوردار باشند در غیر این صورت، ضعف، نارسایی، بی عدالتی، بی قانونی و پوسیدگی درونی، جامعه و تشکیلات اداره آن را فرا گرفته و افراد لایق کنج عزلت اختیار

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

می کنند. طبیعی است که در چنین جامعه ای از رشد، توسعه و کمال خبری نخواهد بود.» (علیخانی، ۱۳۸۱: ص ۲۱ )
حضرت علی (علیه السّلام) در خطبه شقشقیّه ، ضمن بیان لیاقت و شایستگی خود برای امر حکومت، لزوم توجّه به این معیار را یادآور شده و می فرماید: «هان به خدا سوگند جامه خلافت را در پوشیدم چون می دانستم خلافت جز مرا نشاید، که آسیا سنگ، تنها گرد استوانه به گردش در آید. کوه بلند را مانم که سیلاب از ستیغ من ریزان است و مرغ از پریدن به قلّه ام گریزان.»
(نهج البللاغه، خطبه ۳، ص ۹)
باز در جای دیگر می فرماید: «فَلَیسَت تَصلُحُ الرَّعیَّهُ الَّا بِصَلاحِ الوُلاهِ؛ کار مردم جز به شایستگی زمامداران سامان نمی یابد.» (نهج البلاغه، خطبه ۲۱۶، ص ۲۴۸)
۳-۹- وظایف و ویژگیهای رهبران: از آنجا که رهبران و مدیران در یک جامعه به عنوان عنصر اصلی آن جامعه، در رأس همه امور قرار دارند لذا وظایف و مسئولیت های سنگینی را باید بر عهده بگیرند و در برابر تک تک اعضای جامعه جوابگوی خواسته هایشان باشند. برخی از این وظایف برای آنها قانونی است و برخی ضروری و ریشه در صفات کمالیه و شخصیت والای آنهادارد امام علی (علیه السّلام) به وظایف حاکمان و فرمانداران شهرها بسیار توجّه کرده و در موقعیّت های مختلف وظایفشان را به آنها گوشزد می نمودند از جمله خطاب به حاکم مصر می فرمایند: «اگر رعیّت بر تو گمان ستم برد؛ عذر خود را با آنها در میان بگذار و با این کار از بدگمانی شان در آور که با این کار خود را بدین رفتار،( عدالت) خوی داده باشی و با رعیّت مدارا کرده و با عذری که می آوری بدانچه خواهی رسیده و آنان را به راه حق در آورده.» (نهج البلاغه، نامه ۵۳،ص۳۲۷)
دیگر وظایف و ویژگیهای رهبران به شرح زیر می باشد:
۳-۹-۱-پاسخ حضوری به سؤالات وخواسته های مردم
از وظایف رهبران و مدیران این است که باید در مجالس عمومی به صورت حضوری به پرسش های مردم پاسخ دهند و به مسائل آنان رسیدگی نمایند. «نکته مهم فرمان علی (علیه السّلام) در این زمینه این است که حاکم هنگام حضور در بین مردم یا پاسخ به ابهامات آنان یا پاسخ گویی در مورد عملکرد خود،تمام محافظان، نگهبانان و نیروهای امنیتی را از دور خود دور نموده تا مردم بتوانند بدون کوچکترین ترس، احساس خطر و حتّی لکنت زبان سخنان خود را با حاکم در میان بگذارند، حاکم باید در این گونه مجالس، خودبزرگ بینی را از خود دور کرده، درشت خویی و حتّی لحن اهانت آمیز مردم را با سعه صدر تحمّل نماید. فرمان علی (علیه السّلام) در این مورد چنین است: بخشی از وقت خود را وقف کسانی کن که به تو نیاز دارند، خود را برای کار آنان فارغ دار و در مجالس عمومی بنشین و در آن مجلس در برابر خدایی که تو را آفریده فروتن باش و سپاهیان و یارانت که تو را نگهبانند از آنان بازدار تا سخنگوی آن مردم ،با تو گفتگو کند بی درماندگی در گفتار.» (علیخانی، ۱۳۷۹:ص ۲۴۴).
۳-۹-۲- حلّ مشکلات مردم:یکی دیگر از وظایف رهبران حلّ مشکلات مردم می باشد شاید بتوان گفت ازمهم ترین وظایف رهبران است
«برخی از کارهای مردم را، معاونان و کارگزاران به علّت تنگ نظری یا هر علّتی دیگر حل نمی نمایند. به عقیده علی (علیه السّلام) رهبران و مدیران باید ساعاتی از وقت روزانه خود را صرف حاجت های حل نشده مردم نمایند.» (علیخانی،۱۳۷۹ ص ۲۴۵)
۳-۹-۳- تأسیس مرکز پیگیری مشکلات
امام علی (علیه السّلام) بسیار به خواست ها و مشکلات مردم توجّه می کردند و به استانداران و فرمانداران خود در شهرها، رسیدگی به مشکلات مردم را توصیه می کردند. امام خود شکل گیری حکومت، قوام و پایداری آن را فقط از طریق مردم می دانستند لذا بنا بر نقل تاریخ، امام اوّلین کسی بود که خانه ای را تأسیس نمود که مردم نامه های خود را در آن می انداختند؛ و با این شیوه به مشکلات مردم رسیدگی می نمود.
«برای امام خانه ای بود، که آن را، خانه پیگیری نامید و مردم نامه ها و مشکلات خود را در آن می انداختند.» (علیخانی،۱۳۷۹:ص۲۴۷)
۳-۱۰- دیگرمسائل اجتماعی ارزشمند درنهج البلاغه
با مطالعه و جستجو در لابه لای مطالب نهج البلاغه خواهیم دید که در این کتاب ارزشمند به همه مسائل اجتماعی اعم از ریز و درشت، بسیار توجّه شده است لذا بعضی از این مسائل به شرح زیر می باشد.
۳-۱۰-۱- زندگی مادّی رهبران
اگر در جامعه ای زندگی مادّی مدیران مانند مردم سطح پایین کشور باشد علاوه بر اینکه سطح توقّع و انتظارات مردم پایین می آید؛ نوعی علاقه و همبستگی عاطفی و احساس یگانگی بین مردم و مدیران به وجود می آید. امام علی (علیه السّلام) می فرمایند:« بر رهبران حق است که در خوراک و پوشاک همانند ضعیف ترین مردم رفتار نموده از هیچ چیز اضافی که آنان قادر به تهیّه آن نیستند برخوردار نباشند؛ تا فقرا با دیدن رهبران، درآنچه هستند از خدا راضی باشند و ثروتمندان با دیدن آنان شکر و تواضعشان بیشتر شود.» (نهج البلاغه،خطبه۱۵ ،ص ۴۹)
«اگر زندگی رهبران همانند زندگی اقشار پایین جامعه باشد، بینش صحیح و واقع گرایانه از اجتماعی که رهبران آن را به عهده دارند پیدا کرده و بیشتر به فکر تدبیرها و سیاست گذاری هایی می افتند که می تواندسطح زندگی عادّی مردم را بالا برده و رفاه اقتصادی نسبی در جامعه ایجاد نماید و اگر اجرای هیچ سیاستی در جهت بهبود وضع اقتصادی مردم ممکن نباشد، همانند بودن زندگی رهبران با ضعیف ترین مردم، حدّاقل این فایده را خواهد داشت که تحمّل فقر و مشکلات برای مردم آسان شده و تا حدّ زیادی از آثار منفی روانی و فرهنگی آن مصون خواهند بود.» (قزوینی، ۱۳۸۱:ص۵۷)
امام علی (علیه السّلام) در خطبه ای دیگر می فرمایند: «خدای تعالی به پیشوایان حق واجب گردانیده که خود را با مردمان تنگدست برابر نهند تا اینکه فقیر و تنگدست را پریشانی فشار نیاورده و نگران نسازد.» (نهج البلاغه،خطبه۶۲، ص ۶۶۴)
۳-۱۰-۲- حق پذیری، انتقادپذیری ومخالفت باتملّق وستایش
یکی از آفات مهم در مسئولیّت ها این است که رهبران و مدیران خواهان ستایش و تعریف از طرف دیگران در مورد خود هستند در حالی که تعریف از یک مسئول ممکن است موجب غرور و احساس برتری شده و او را از وظایف خود باز دارد حتّی امام، انتقاد را حقّ مردم نسبت به مسئولان می داند و پاسخ گویی را از وظایف مسئولان می داند. نقد پذیری و ترویج آن در میان مسئولان، فضای اجتماعی را نقد پذیر می کند. «امام علی (علیه السّلام) در فرازهای گوناگون منشور حکومتی و مدیریتی خود برای مالک اشتر می نویسد: همانا زشت ترین ویژگی مسئولان در نزد مردم شایسته آن است که آنان دوستدار برتری طلبی باشند و کارهایشان از روی کبر و خودخواهی باشد؛ دوست ندارم که درباره من چنین گمان کنید که دوستدار تعریف از خود هستم و خواستار شنیدن ستایش از خود هستم، شکر خدا که چنین نیستم اگر این چنین بودم زمامداری را ترک می کردم.»( مغربی، ۱۳۹۰: ص ۶۶ )
۳-۱۰-۳- آزادی اجتماعی
همه انسانها فطرتاً خواهان آزادی هستند و حقوق نظری که از آنها به عنوان حقوق طبیعی یاد
می شود بر مبنای فطرت است و بر آزادی انسان صحه می گذارد. آزادی شخصی، اجتماعی، سیاسی و دینی از طبیعی ترین و عمومی ترین حقوق انسان است و همین حقوق، اساس همه قوانین قرار می گیرد.
امام علی (علیه السّلام) پایه مشروعیت حکومت را بیعت و آزادی عمومی مردم می داند و
می فرماید:« اگر مردم در مورد فردی اتّفاق کرده و او را امام نموده اند؛ آن اجتماع مورد خشنودی خدا است و درمورد خود می فرماید:
هیچ امری مرا وادار به پذیرش خلافت نکرد مگر اینکه دیدم زیادی مردم مثل بال هایی بر پشت کفتار بود، از هر طرفی مرا احاطه کردند تا آنکه انگشتان شصت پای من و لباس من از دو طرف پاره شد.» (نهج البلاغه، خطبه ۳،ص۹)
« بدون تردید، آزادی اجتماعی باعث حضور مردم و مشارکت و همراهی آنان در اداره جامعه می شود. آزادی اجتماعی، یکی از ارزشهای اجتماعی است و از جمله ملاک هایی است که حکومت مردمی بر اساس آن شناخته می شود.
در تفکّر امام علی (علیه السّلام) انسانها همه آزادند که در سفارش خود به فرزندش امام حسن (علیه السّلام) می فرمایند: لاتَکُن عَبدَ غَیرَک وَ قَدجَعَلَکَ اللهُ حُرًّا؛ بنده دیگری نباش که خداوند تو را آزاد آفریده است.» (مغربی،۱۳۹۰: ص ۵۴)
۳-۱۰-۴- فقرو نقش آن در انحطاط جامعه
جامعه ای که در آن گروهی از مردم در فقر زندگی کنند یا از امکانات رفاهی، آموزشی، بهداشتی و … برخوردار نباشند یا خود کشور از عمران و آبادانی لازم برخوردار نباشد در چنین جامعه ای هیچ گونه تحرّّک و نشاطی در جهت رشد و شکوفایی اندیشه ها وجود ندارد.
امام علی (علیه السّلام) به فرزندش محمّد خنفیه فرمود:« ای پسرم از فقر بر تو ترسانم، پس، از آن به خدا پناه ببر که فقر دین را زیان می رساند و عقل را سرگردان می کند و دشمنی پدید
می آورد.» (نهج البلاغه،حکمت۳۱۹، ص ۴۱۹)
« از نظر امام علی (علیه السّلام) کسی که فقیر است نمی تواند از نظر دین و ایمان و کمالات معنوی به مراحل بالا برسد و در درجه اوّل یک بُعد از کمالات انسانی که جایگاه ویژه ای دارد معطّل می ماند. فقر، عقل را سرگردان می کند عقل سرگردان چگونه برای حلّ مسائل و مشکلات اجتماعی متمرکز شده و راه های پیشرفت را طی کند» (علیخانی،۱۳۷۹: ص ۸۹)
۳-۱۱- خلاصه فصل سوم
نهج البلاغه، جامعیتّی خاص دارد؛ هر کس از هر قشری و با هر ذوق و سلیقه ای که باشد
می تواند با خواندن این کتاب، مطالب مورد علاقه خود را پیدا کند و از عمل کردن به آنها لذّت ببرد.
امام علیه السّلام در نهج البلاغه، مردم را به ارتباط با یکدیگر فرا می خواند و از تنهایی، گوشه گیری و انزوا بر حذر می دارد زیرا تنهایی از دام های شیطان است.
در جوامع امروزی، اگر همه انسانها در زندگی فردی و اجتماعی خود به همه دستورات نهج البلاغه عمل می کردند به آرامش درونی خود که گمشده اکثر انسانهاست، دست می یافتند و آن مدینه فاضله ای را که آرزوی همه بشریت است شاهد خواهیم بود.
فصلچهارم
سعدی واندیشه هایش
۴-۱- زندگی سعدی
از آن جاکه سعدی، این مرد بزرگ شهره عام و خاص است و سخن شیرینش تمام طبع های لطیف و مستعد را شیرین می کند؛ تنها به اختصار به زندگی او اشاره می شود:
«شیخ مصلح الدّین سعدی شیرازی در حدود سال ۶۰۶ هجری، دیده به جهان گشود. وی در شیراز در میان خاندانی که بنا به گفته خودش «همه از عالمان دین» بودند ولادت یافت. در کودکی با از دست دادن پدر،تحت تربیت نیای مادری خود، «مسعود بن مصلح فارسی» که پدر قطب الدّین شیرازی بود، قرار گرفت.

فرصت
۱٫حمایت مدیران ارشد سازمان از تکنولوژی نوین
۲٫پیشرفت تکنولوژی
۳٫بهبود داده های موجود در سیستم
۴٫افزایش روز افزون تقاضا

SO

• • ایجاد سرویس کنترل تحویل مواد (۳O، ۵O، ۱۰S)

WO

• • افزودن سرویس داده کاوی به منظور گزارش گیری

(۱O، ۴O، ۱W، ۲W)

تهدید
۱٫تغییرات نرخ ارز
۲٫تحریم
۳٫هزینه بر بودن افزایش تعداد شعبات با توجه به وضعیت اقتصادی فعلی
۴٫وجود رقبای خارجی با قدرت

ST

• • ایجاد شعب با بهره گیری از سرویس های سیستم اطلاعاتی

(۱S، ۲S، ۴S، ۶S، ۳T )

• • افزودن سرویسی جهت همکاری با خودرو سازان خارجی

(۳S، ۵S، ۲S، ۴T، ۲T، ۳T)

WT
سرویس برنامه ریزی احتیاجات مواد (۲T،۵T،۳W)

استراتژی های –SO :

• ایجاد سرویس کنترل تحویل مواد

یکی از اصلی ترین مشکلاتی که مدیران واحدهای صنعتی با آن دست به گریبانند، ساماندهی عملیات تحویل مواد به خط تولید به میزان لازم و در زمان مناسب است. تشخیص میزان و زمان نیاز به مواد اولیه، خصوصاً در مواردی که به دلیل تنوع تولید، مواد اولیه و فرایند ساخت محصولات گوناگون و متعدد باشد، کاری زمانگیر و بسیار دشوار است. افزون بر آن، تغییراتی که در سفارشهای تولیدی پدید می آید کنترل تحویل مواد را پیچیده تر میکند و در بسیاری موارد باعث ایجاد اختلال در خط تولید می شود. از این رو طی مشورتی که با مدیران صورت گرفت، بر آن شدیم تا در طراحی سیستم مورد نظر سرویسی را جهت کنترل تحویل مواد در نظر بگیریم. این سرویس تحویل کالا از انبار به واحد تولید را ضابطه مند کرده، میزان موجودی پای کار را کنترل می کند و با اتصال به واحد کنترل کیفیت، اطمینان ورود مواد با کیفیت به خط تولید را افزایش می دهد. در نتیجه عملیات فوق، سرویس کنترل تحویل مواد دستاوردهای زیر را برای سازمان ایجاد میکند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

رفع مشکلات منابع و انباشتگی کالا در پای خط
جلوگیری از توقف خط به دلیل کمبود مواد اولیه
جلوگیری از ارسال مواد اولیه فاقد شرایط لازم به خط تولید
استراتژی های – ST:

• ایجاد شعب در نقاط مختلف جغرافیایی :

در راستای اهداف شرکت ایران خودرو، مدیران سازمان درصدد آن هستند که دامنه ی فعالیت خود را گسترش دهند و در اقصی نقاط کشور شعباتی را افتتاح نمایند. اما یکی از مشکلاتی را که با آن مواجه هستند، شرایط فعلی اقتصادی کشور و بالا بودن هزینه ها می باشد. از آن جایی که سیستم مورد نظر مبتنی بر معماری سرویس گرا بوده و دسترسی به سرویس های وب از طریق بستر اینترنت امکان پذیر شده است، از این رو می توان با صرف کمترین هزینه در اقصی نقاط مورد نظر، شعباتی را ایجاد کرد.

سطح سوم

شبکه خدمات حمایتی

شکل شماره (۸-۲) سه سطح بخش جهانگردی (راجر داس ویل، ۱۳۸۶)
سطح اول ، شامل نقش دولت در تدوین خط مشی های جهانگردی، برنامه ریزی و ایجاد چارچوبی است که این بخش باید در آن فعالیت کند. این چارچوب اهداف اقتصادی ، زیست محیطی و اجتماعی در تمام سطوح دولتی و نظام کنترل های مشابه را شامل می شود. این نظارت ها شامل نظارت های برنامه ریزی عملی، نظارت های مربوط به اعطای مجوز، نظارت برنیروی انسانی و نظارت های مالی و حمل و نقل هستند. دستگاه دولتی متولی امور جهانگردی به توسعه و مدیریت چارچوب مذکور می پردازد. دستگاه مزبور این کار را از طریق بخش های اصلی مانند، بازاریابی، توسعه محصول،نظارت و مقررات، توسعه منابع انسانی ، اطلاع رسانی و تحقیقات انجام می‌دهد.
سطح دوم، سازمان های متولی امور عملیاتی و توسعه جهانگردی را شامل می شود. این سازمان ها عبارتنداز: هتل ها، سایر تسهیلات اسکان، خدمات پذیرایی و دیگر بخش های مربوط به آن، جاذبه های طبیعی و تاریخی ـ فرهنگی و مراکز و تسهیلات تفریحی و سرگرمی. همچنین تعداد دیگری از این سازمان ها عبارتنداز: تجارت جهانگردی (Travel trade ) و خدمات مختلف آن ، و انواع حمل و نقل شامل: هوایی، دریایی، جاده ای و راه آهن.
سطح سوم، شامل طیف گسترده ای از سازمان ها و دیگر خدمات حمایتی که در هر دو بخش خصوصی و دولتی فعال هستند، می شود. این گروه سازمان ها و بخش های خدماتی شامل: پلیس ، اداره پست، گمرک و مهاجرت، سازمان های حمایت از مصرف کنندگان ، رسانه ها، بانک ها، کلیساها ( و به طور کلی مکان های مذهبی) ، دانشگاه ها و مراکز آموزشی، اتحادیه های تجاری و کلیه موسسات و صنف های فعال در امر جهانگردی می شود. (راجر داس ویل، ۱۳۸۶: ۲۰)
گروه های اصلی گردشگری:
گردشگران دو دسته اند: گردشگران بین المللی و گردشگران داخلی. از سوی دیگر، گردشگران ممکن است یک شب یا بیشتر را در مقصد اقامت کنند یا آنکه در سفرهای کوتاه یک روزه شرکت کنند. با تلفیق این دو بعد مکانی و زمانی، می توان چهار گروه گردشگری را تشکیل داد. این گروه ها با فرض اینکه از همه معیارهای دیگر گردشگری برخوردار باشند، در شکل شماره (۹-۲) نشان داده شده است.
گردشگر
مسافران
غیر گردشگر
مسافرکاری و شغلی
اقامت کننده یک شب یا بیشتر
گردشگران گشت های کوتاه مدت
کوچ کنندگان
دیپلمات ها
گردشگر
بین المللی
گردش گر بین المللی با اقامت کمتر از یک شب
نظامیان
گردشگر محلی یا داخلی
گردشگر داخلی با اقامت کمتر از
یک شب
مهاجران
پناهندگان
مسافران دائمی
مسافران ترانزیت
شکل شماره (۹-۲) چهار گروه اصلی گردشگری(الوانی، پیروزبخت، ۱۳۸۵)
در میان گروه های مختلف غیرگردشگر، به مسافران ترانزیت توجه خاصی شده است. این گروه مسافرانی هستند که در طول سفر خود، به طور موقت در مکانی اقامت می کنند. معیارهایی که سبب تشخیص مسافران ترانزیت از گردشگر می شود، این است که مسافر ترانزیت:
۱- معمولاً هیچ یک از تشریفات گمرکی را که برای ورودبه هر کشوری مورد نیاز است، انجام نمی دهد. برای مثال مسافری که از طریق مرز هوایی از تهران به آمریکا سفر می کند، معمولاً در آمستردام هواپیما عوض می کند و بنابراین رسماً مسافر نیستند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲- دوم اینکه توقف کنندگان بین راه، محل عبور را خود انتخاب نمی کنند، گرچه بسیاری از این افراد، از این که می توانند در اطراف قدم بزنند وخستگی راه در کنند، خوشحال می شوند.
۳- با توجه به اینکه بیشتر مسافران ترانزیتی خوردنی، نوشیدنی و روزنامه های محلی می خرند، تاثیرات اقتصادی آنان بسیار اندک است. (الوانی، پیروزبخت، ۱۳۸۵: ۹۶)
سازمان های واسطه صنعت گردشگری:
الف) سازمان های عمده فروشی (Tour wholesalers ) :
سازمان های عمده فروش به عنوان واسطه بین عرضه کننده محصولات و خدمات جهانگردی و آژانس های مسافرتی (که خرده فروش به حساب می آیند) عمل می کنند. این سازمان عمده فروش، مجموعه گردش های دسته جمعی را طرح ریزی و تهیه می کنند، سپس آن را تشویق و ترویج می نماید و سرانجام برنامه را به اجرا در می آورد و از عرضه کنندگان محصولات و خدمات مسافرتی حجم های بزرگی از محصولات و خدمات را خریداری می کند. این محصولات شامل بلیت هواپیما، اتاق، تختخواب، غذا، تفریح، حمل و نقل زمینی، گردش در شهر و هزینه های ورودی به مکان های مشخص می شود. این محصولات و خدمات به صورت یکجا به وسیله عمده فروش عرضه می شوند تا آژانس های مسافرتی بتوانند مجموعه ای را که جذابیت بیشتری دارد به مسافر یا مصرف کننده نهایی ، عرضه کند.
ب) متصدیان گردش های دسته جمعی ( Tour operator ) :
در دنیای سیر و سفر، اغلب دو واژه عمده فروشی و متصدی گردش های دسته جمعی را مترداف هم به کار می برند. اگر چه این دو اصطلاح بیانگر نوعی واسطه گری است، ولی برای پرهیز از هر گونه ابهام باید آنها را از یکدیگر تفکیک کرد. به طور کلی، متصدی گردش های دسته جمعی که او را «مسئول فعالیت های زمینی» هم می نامند، همانند عمده فروشی (ولی در سطحی کوچک تر)، خدمات و محصولات مسافرتی ارائه می کند. واژه «متصدی» بیانگر وظیفه اصلی کسی است که مسئولیت اداره مجموعه ای از محصولات و خدمات و جهانگردی را برعهده دارد. به بیان دیگر، متصدی سیر و سفر این مسئولیت را دارد که طبق تعهد انجام شده آنچه را که طبق قرارداد مشخص شده است به مسافران ارائه دهد. او برای ارائه این خدمات احتمالاً از تشکیلات و تجهیزات زمینی خود استفاده می کند(مانند خودرو یا اتاق) یا اینکه آنها را از افراد دیگر کرایه می‌کند.
متصدی گردش های دسته جمعی، برعکس عمده فروشی که باید برای عرضه تعداد زیادی از گردش های دسته جمعی طرح ریزی کند، می تواند تنها تعداد انگشت شماری از گردش های دسته جمعی را در سال، ارائه دهد. این برنامه های دسته جمعی را برنامه گشت یا مسافرت (Tour program ) می نامند. در حالی که عمده فروش، معمولاً کارهای مربوط به هر مسافر در مقصد و بازگرداندن آنها را برعهده می گیرد، متصدی گردش یا سفر تنها در مقصد مسافر، خدماتی را ارائه می دهد. متصدی گردشگری و مسافرت این مسئولیت را دارد که در مقصد، ترتیب امور زمینی مانند انتقال افراد به هتل یا رستوران، بردن آنها به بازدید از نقاط دیدنی و پرداخت ورودیه ها وسایر امور ویژه را بدهد. او همانند عمده فروش، می تواند مجموعه ای از گردش ها یا مسافرت ها را طرح ریزی و ارائه کند. ولی در برخی از موارد، متصدی گردشگری و مسافرت باید طبق خواسته ها و سلیقه های عمده فروشی عمل نماید. در برخی از موارد هم با عمده فروشی به رقابت می پردازد و خودش ترتیب این نوع سفرها و گردش ها را می دهد.
امروزه، متصدیان گردشگری و مسافرت بیشتر در مسیر تخصصی گام برمی دارند. برای مثال، امکان دارد یک شرکت یا سازمان، تنها به مسافرت های دریایی و کرایه کردن قایق های دربست بپردازد. در سال ۱۹۹۲ بلیت کامل سفر دسته جمعی که به موجب آن مسافر پول بلیت رفت و برگشت ، کرایه اتاق هتل و هزینه گردش های درون شهری را پرداخت می کرد، توانست یک سوم درآمد مربوط به این سفرها را به خود اختصاص دهد.
ج) آژانس های مسافرتی (Travel agencies ) :
از گذشته های دور آژانس های مسافرتی نقش یک خرده فروشی را در صنعت جهانگردی ایفا می کردند. در فرایند مصرف محصولات این صنعت، سازمان مزبور، حلقه نهایی است که دریافت کننده این خدمات ومحصولات (مصرف کننده) را به منبع ارائه کننده این خدمات و محصولات (شرکت عرضه کننده یا عمده فروشی ) متصل می کند. در زنجیره توزیع و فروش بلیت، اتاق یا تختخواب ، غذا، فعالیت های مربوطه، جاذبه ها ودیگر خدمات مسافرتی، نقش واسطه را دارند و این خدمات را به مسافر عرضه می کنند.
خدمات و محصولات صنعت جهانگردی را می توان به صورت تک تک و یک دست یا به گونه های دیگری به مسافران عرضه کرد، آژانس های مسافرتی متعهد، مسئول اند که اقدامات لازم را انجام داده و نیازهای مسافران را تامین کنند.
از دیدگاه حقوق و قانون ، آژانس های مسافرتی یک سازمان کمسیون بگیر است و همانند نماینده مجاز از طرف یک یا چند شرکت در یک منطقه یا حوزه مشخص جغرافیایی، عمل می کند. این سازمان، از نظر توزیع محصولات و خدمات جهانگردی ، می کوشد بین سازمان های ارائه کننده این خدمات و مسافران نوعی تعادل و توازن (به صورتی بسیار دقیق) برقرار کند. در نهایت، آژانس های مسافرتی برای اینکه بتوانند مسافرتی مطلوب، سالم ، امن و خوشایند ترتیب دهند، باید دارای دانش و تخصص لازم باشند و این کار مستلزم انجام فعالیت های متعدد و پردامنه است و تنها به تدارک دیدن امور، آگاهی از بیمه مسافرت ، تهیه اسناد و مدارک، واکسیناسیون، دادن شرحی از مقصدهای مورد نظر مسافر، هتل ها و آداب و رسوم محلی مقصد محدود نمی شود.
طبق برآوردهای انجام شده در سال ۱۹۹۲، بیش از ۶۷هزار آژانس مسافرتی در سراسر دنیا وجود داشت که ۴۷ درصد در ایالات متحده آمریکا ، ۳۰ درصد در اروپا، خاورمیانه و آفریقا که ۹ درصد سازمان های آمریکایی در خارج آمریا و کانادا، ۷ درصد در حوزه اقیانوس آرام و آسیا و ۶ درصد در کانادا فعال بودند. در سال ۱۹۹۴، آژانس های مسافرتی ، در اروپا و آمریکا ، بیش از ۱۷۰ میلیارد دلار فروش داشتند. (چاک. وای.گی، ۱۳۸۷: ۱۳۱)
آثار اقتصادی صنعت گردشگری: