——-

۵٫۲۰۱

۰.۰۰~۱۷۳٫۱۱۹

مدل نهایی مقبول تر است

۲

ریشه میانگین مربعات باقیمانده (RMR)

۰٫۰۷۹

——

۰٫۰۰~۰٫۳۲۶

—

——

۰٫۰۳۳

۰٫۰۰~۰٫۳۲۶

مدل نهایی مقبول تر است

۳

نیکویی برازش (GFI)

۰٫۹۶۲

۰٫۹۹۳

GFI0.900

مدل نهایی مقبول تر است

جدول (۴- ۵) : خلاصه نتایج بررسی شاخص های برازش مطلق
طی برآورد انجام شده مطابق جدول فوق برازندگی شاخص مجذور کای (۲Chi) در مدل تجربی و شاخص ریشه میا نگین مربعات باقیمانده (RMR) در مدل تجربی نهایی مقبول تر بوده، زیرا در یک بازه مساوی عدد مناسبتری ارائه شده است. برازندگی شاخص نیکویی برازش (GFI) نیز در مدل نهایی تجربی عدد مناسبتری را نشان می دهد. بنا براین در مجموع مدل نهایی از نظر ارزیابی شاخص برازندگی مطلق بهتر تشخیص داده شده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۴-۴-۴-۲- بررسی شاخص های برازش تطبیقی
این شاخص ها در واقع گامی تکمیل کننده در جهت نتایج ارزیابی شاخص های برازش مطلق محسوب می شوند. به این ترتیب که با مبنا قرار دادن یک یا چند مدل نظری تدوین شده ی تحت آزمون را با شاخص مقایسه نموده و نشان میدهند که آیا به لحاظ آماری مقدار ارزیابی شده قابل قبول است یا خیر یا اینکه تفاوتی با آن دارد یا نه ؟
در بیشتر موارد مدل مبنا یک مدل استقلالی یا غیر وابسته اشباع شده است. بنا براین تنها پارامتر های آزاد آن، واریانس های متغیرهای مشاهده شده می باشند و هیچ پارامتر دیگری نظیر کواریانس میان متغیر ها، بارهای عاملی مربوط به مدل های اندازه گیری و یا اثر متغیرهای مستقل بر متغیرهای وابسته در آن تعریف نشده باشد. لذا این شاخص ها اغلب بیانگر این هستند که مدل تامین شده تا چه اندازه ای توانسته است از مدل استقلالی فاصله بگیرد. هرچه این فاصله بیشتر باشد، برازش مدل مورد نظر مطلوبتر تلقی می شود(قاسمی، ۱۳۸۹). مهمترین این شاخص ها برای ارزیابی برازش مدل های تجربی اولیه و نهایی تحقیق حاضر عبارت از؛ شاخص برازش تطبیقی^[۵۸]، شاخص برازش افزایشی^[۵۹]، شاخص برازش هنجار شده^[۶۰] و شاخص برازش نسبی^[۶۱] می باشند که در ادامه، نتایج بررسی این شاخص ها مطابق مندرجات جدول شماره (۴- ۶) در زیر ارائه می گردد.
جدول (۴- ۶): خلاصه نتایج بررسی شاخص های برازش تطبیقی

ردیف

نام شاخص برازش

مقدار برآورد شده هر مدل تجربی

مقدار قابل قبول برای هر شاخص

نتیجه سنجش حاصل از برازندگی مدل ها

مدل اولیه

اگرچه در شاهنامه سیمرغ به منزله ی موجودی مادی تصویر می‌شود، اما صفات و ویژگی‌های کاملاً فراطبیعی دارد و ارتباط او با این جهان تنها از طریق زال است. به یکی از امشاسپندان یا ایزدان یا فرشتگان می‌ماند که ارتباط گه گاهشان با این جهان، دلیل تعلق آنها با جهان مادی نیست.
«از خصوصیات بارز دیگری که سیمرغ در شاهنامه از آن برخوردار است، زاد و ولد و بچه دار شدن است. چنانکه در اولین نقش اساسی سیمرغ در شاهنامه که با بردن زال به آشیان خود در البرزکوه شروع می شود، فردوسی انگیزه ی سیمرغ را از این کار، سیر کردن شکم بچه های گرسنه اش می خواند و می گوید:

چو سیمرغ را بچه شد گرسنه
ببردش دمان تا به البرز کوه
سوی بچگان برد تا بشکرند

به پرواز بر شد دمان از بنه
که بودش بدانجا کنام و گروه
بدان ناله ی زار او ننگرند
(همان: ۶۸)

علّت انصراف سیمرغ از خوردن زال، احساس ترحم او و بچگانش به زال عنوان شده است که دلیلی دیگر است بر وجود بچه های سیمرغ.

نگه کرد سیمرغ با بچگان
شگفتی بر او بر فکندند مهر

بر آن خرد خون از دو دیده چکان
بماندند خیره بدان خوب چهر
(همان: ۶۹)

سیمرغ دیگر شاهنامه که در هفت خان اسفندیار کشته می شود نیز دارای بچه هایی است که با مرگ او پا به فرار می گذارند و از مهلکه می گریزند.» (دهقان و محمدی، ۱۳۹۱: ۵۶)

چو دیدند سیمرغ را بچگان
چنان بردمیدند از آن جایگاه

خروشان و خون از دو دیده چکان
که از سهمشان دیده گم کرد راه
(همان: ۷۲۲)

اینها همه شواهدی بر ویژگی زاد و ولد سیمرغ در شاهنامه فردوسی است اما چنانکه جایگاه نمادین سیمرغ در آثار عرفانی ایجاب می کند، برای مثال منطق الطیر عطار و سایر آثار عرفانی (تا آنجا که نگارندگان اطّلاع دارند) اثری از ویژگی زاد و ولد و وجود فرزندی که منتَسب به سیمرغ باشد، نیست. در این آثار و مشخّصاً در منطق الطیر عطار، هرچه هست، سخن از وحدت و یگانگی سیمرغ است، زیرا پایه و اساس اغلب باورهای عرفان اسلامی، قرآن و عترت است و خداوند متعال نیز در قرآن کریم در توصیف ذات خویش فرموده است:

«لَم یلد و لم یولد»(اخلاص/۳).
«بدیهی است که ذات مبارک باری تعالی از زادن و زاده شدن مبرّاست؛ لذا سیمرغ نیز که نماد حضرت حق است، طبعاً باید دارای این ویژگی باشد تا بتواند این مفهوم لایتناهی و نامحدود را در آثار نمادین و تمثیلی عرفانی به نیکی نمایندگی کند.

انعطاف پذیری (FL) :
انعطاف پذیری^[۳۶] توانایی منطبق ساختن عواطف، افکار و رفتار با موقعیت ها و شرایط دائماً در حال تغییر است. این بعد از هوش هیجانی به توانایی کلی فرد در سازگاری با شرایط ناآشنا، غیرقابل پیش بینی و پویا بر می گردد. افراد انعطاف پذیر افرادی فعال، زرنگ و همیار هستند و در واکنش به شرایط تغییر بدون تعصب عمل می کنند. این افراد زمانی که مشخص شود اشتباه کرده اند قادرند ذهنیات خود را تغییر دهند. آنها نسبت به افکار، جهت گیریها، روشها و اعمال مختلف و متفاوت گشاده رو و صبورند (بار – ان، ۱۹۹۷).
تحمل فشار^[۳۷] (ST) :
تحمل فشار عبارت است از توانایی مثبت مقاومت در برابر رویدادها و موقعیت های فشارزا بدون توقف از طریق سازگاری فعال و مثبت در برابر فشار، این توانایی به معنی پشت سر گذاشتن موقعیت های مشکل ساز بدون از پا در آمدن است. این توانایی مبتنی است بر:
الف) قابلیت انتخاب روشهایی برای سازگاری با فشار (یعنی چاره جویی و موثر بودن و توانایی یافتن روش های مناسب و آگاهی از نحوه انجام آنها)

ب) تمایل خوش بینانه به تجارب جدید و تغییرات جدید و تمایل به داشتن توانایی غلبه بر مشکل موجود (یعنی باور داشتن به توانایی خود در برخورد و مقابله با این موقعیت ها)
ج) این احساس که شخص می تواند موقعیت فشار را کنترل کند یا بر آن تأثیر بگذارد(یعنی حفظ آرامش و داشتن کنترل).
این بعد از هوش هیجانی به آنچه که «قدرت من» و «سازگاری مثبت» گفته می شود شبیه است. تحمل فشار با آرامش و خودداری و مواجه شدن با مشکلات بدون تحت تأثیر هیجانات شدید واقع شدن مرتبط است. کسانی که تحمل فشار را در حد بالایی دارا هستند بحران ها و مشکلات را بهتر پشت سر می گذارند و کمتر دچار احساس ناامیدی و بی یاوری می شوند و اضطراب اغلب زمانی حادث می شود که فرد در این بعد از هوش هیجانی درست عمل نکند. که این مسأله تأثیر بیمار گونه ای بر کل عملکرد فرد دارد مانند توجه ضعیف، شکل داشتن در تصمیم گیری و مشکلات جسمی مثل بدخوابی (بار – ان، ۱۹۹۷).
کنترل تکانه^[۳۸] (IC) :
کنترل تکانه، توانایی مقاومت یا به تأخیر انداختن تکانه، سابق یا وسوسه انجام عملی است، این توانایی در پذیرش تکانه های پرخاشگرانه، خوددار بودن و کنترل خشم، پایین بودن تحمل ناکافی، ناتوانی در کنترل مشکلات، فقدان خودکنترلی، آزارگری و رفتارهای تند و غیر قابل پیش بینی تجلی می کند (بار-ان، ۱۹۹۷).
شادکامی^[۳۹] (HA) :
شادکامی توانایی راضی بودن از زندگی خود، لذت بردن از خود و دیگران و شاد بودن است. این توانایی شامل رضایت از خود، خشنودی کلی و توانایی لذت بردن از زندگی است. این مولفه از هوش هیجانی شامل توانایی لذت بردن از جنبه های مختلف زندگی خود و به طور کلی زندگی است. افراد شادمان اغلب احساس خوبی و راحتی چه در محیط کار و چه در اوقات فراغت دارند.
شادکامی یا احساس کلی شادی و نشاط مرتبط است. شادکامی پیامد جانبی یا شاخص مهم درجه کلی هوش هیجانی و عملکرد هیجانی مشخص است. شخصی که در این مقیاس ضعیف است ممکن است نشانه های نوعی افسردگی از قبیل نگرانی، عدم اطمینان به آینده، کنارگیری اجتماعی، کمبود در برآورده شدن نیازها، احساس گناه، نارضایتی از زندگی و در موارد شدیدتر افکار و رفتار خودکشی را داشته باشد.
خوشبینی^[۴۰] (OP) :
خوشبینی توانایی نگاه کردن به طرف روشن تر زندگی و حفظ یک زندگی مثبت حتی در رویارویی با بداقبالی است. خوش بینی نشان دهنده امید به زندگی و رویکردی مثبت به زندگی روزمره است. خوش بینی برعکس بدبینی است که یکی از نشانه های رایج افسردگی می باشد (بار – ان، ۱۹۹۷).
فهرست اختصاصی ویژگی های تعریف کننده هوش هیجانی در هر یک از مدل های سه گانه در جدول شماره ۴-۲ ذکر شده است.
جدول شماره ۴-۲ : ویژگی های ساختاری هوش هیجانی (مایر، ۲۰۰۱؛ به نقل از دهقانی آرانی، ۱۳۸۴)

رویکرد توانایی
رویکرد مختلط

مایر، کاروسو، سالووی (۱۹۹۰)
تجدید نظر شده توسط سالووی و مایر (۱۹۹۹)

گلمن (۱۹۹۵)
تجدید نظر توسط گلمن (۱۹۹۸)

بارسان (۱۹۹۷)

۱) توانایی آگاهی هیجانی برای درک صحیح هیجانها درک صحیح هیجان های متظاهر در چهره‌ها، موسیقی و طرح ها
۲) توانایی به کارگیری هیجانها برای تسهیل تفکر مرتبط ساختن صحیح هیجانها به سایر احساسات پایه (رنگها، بافتها) استفاده از هیجانها برای تغییر چشم اندازها
۳) توانایی فهم هیجانها و معانی آنها
توانایی تحلیل هیجانها به جزاء توانایی فهم احتمال انتقال و یک احساس به احساس دیگر توانایی فهم احساسات مرکب در داستان ها
۴) توانایی اداره هیجانها
توانایی اداره هیجان در خود
توانایی اداره هیجان در دیگران

۱) خودآگاهی آگاهی هیجانی خودارزیابی صحیح اطمینان به خود
۲) تنظیم خود کنترل خود قابلیت اعتماد با وجدان بودن سازش پذیری، بدعت
۳) انگیزش سائق پیشرفت، تعهد، ابتکار، خوشبینی
۴) همدلی
فهم دیگران، رشد دیگران، خدمتگذاری تفوق بر گوناگونی
آگاهی سیاسی
۵) مهارت های اجتماعی نفوذ، ارتباط، مدیریت تعارض رهبری، تسهیل کننده تغییر ایجاد پیوند همکاری و تعاون توانایی های گروهی

۱) هوش هیجانی درون فردی
خودآگاهی هیجانی
ابراز وجود، احترام به خود، خود شکوفائی
۲) هوش هیجانی بین فردی
همدلی، روابط بین فردی
مسئولیت پذیری اجتماعی
۳) هوش هیجانی سازش پذیری

۷٫ تخصص نگری- کلی نگری^[۱۹۳]

بوجود آوردن تعداد زیادی منابع متخصص و عمومی

۸٫ یکپارچه سازی^[۱۹۴]

ادغام شدن با یک فرایند کسب و کار مشترییا تأمین کننده

۹٫ توازی نگری^[۱۹۵]

چه وظایفی می تواند بطور موازی در یک فرایند انجام شود

۱۰٫ مشارکت عددی

کمینه کردن تعداد واحدها، گروها و افراد درگیر در یک فرایند کسب و کار

منبع : مانثار و ریجرز( (۲۰۰۷

۲-۲۳-۲- سوابق پژوهشی BPR در ایران

مشکلات و محدودیت های اجرای مهندسی مجدد در ایران اکثراً فرهنگ سازمانی و مدیریتی، و نه توانایی های تکنیکی و کاری است. سازمانهای سنتی عموماً وظیفه گرا و عمودی هستند و مدیران ارشد به ندرت در مسائل بنیادی و تحول درگیر می شوند. مدیران میانی به دنبال حفظ محدوده کاری خویش بوده و اجازه بررسی و بازنگری را به مشاوران خارجی نخواهند داد، کارمندان نیز احساس تعلق و مالکیت به شرکت ندارند و از تجربه های تازه و ریسک دوری می کنند. در تحقیقاتی که تحت عنوان ((بررسی تجربیات مهندسی مجدد در ایران)) انجام شده به بررسی ماهیت و عوامل مؤثر بر پروژه های BPR در سازمان ها و شرکت های ایرانی پرداخته شده است. این مطالعه توسط زارعی و همکارانش در چهارده پروژه مستقل مهندسی مجدد و در سازمان های مختلف صورت پذیرفته است(سوری، ۱۳۸۷ : ۲۱۹).
برای بررسی پروژه ها عوامل مؤثر بر این پروژه ها به هفت دسته کلی شامل آمادگی سازمان برای اجرای تغییر، برنامه ریزی، شناخت و طراحی، ارزیابی، فرهنگ تغییر، تکنولوژی اطلاعات و نتایج کسب شده، طبقه بندی شده و ارزیابی ها از طریق مطالعه مستندات، انجام مصاحبه ها و توزیع پرسشنامه انجام گرفته اند. نتایج حاصل از انجام بررسی ها وضعیت متوسط روبه پایینی را برای پروژه های مورد بررسی نشان می دهد. این امر حکایت از عدم دستیابی به نتایج کامل و مورد انتظار از پروژه ها را دارد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

عمده عواملی را که می توان در این موضوع مؤثر دانست عبارتند از : عدم آمادگی سازمان ها در اجرای پروژه مهندسی مجدد و مواجهه با تغییر، عدم توجه به تکنولوژی اطلاعات، مشارکت نکردن افراد سازمان در انجام پروژه، عدم حمایت مدیر ارشد و وجود مقاومت هایی در بین مدیران میانی و پرسنل سازمان در برابر پروژه. پرسشنامه ها در بین سه طیف از افراد درگیر در پروژه ها، شامل مجریان، همکاران و کارفرمایان توزیع و اطلاعات مربوطه تحلیل گردیده است. سوال ها در ۷ محور و مطابق جدول زیر طراحی گردیده اند. پاسخ های افراد در طیف ۵ گزینه ای (۱ تا ۵) جمع آوری گردیده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. کسب نمره یک به منزله عملکرد بسیار ضعیف و نمره ۵ به منزله عملکرد بسیار خوب برای وضعیت شاخص مورد بررسی است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل پرسشنامه ها در جدول ۲- ۱۹ جمع بندی گردیده است(سوری، ۱۳۸۷ : ۲۲۱).
جدول ۲- ۱۹ – بررسی پروژه های BPR در سازمان های ایران

ردیف

شاخصها
نام سازمان

آمادگی اجرای تغییر

برنامه ریزی

شناخت و طراحی

ارزیابی

فرهنگ و تغییر

تکنولوژی اطلاعات

نتایج کسب شده

میانگین عملکرد سازمان

۱

سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی

۲٫۳۹

۲٫۵

۲٫۹۴

۲٫۵۶

۲٫۹۲

۳٫۳۳

۳٫۳۰

لجنهای بیولوژیکی در طی فرآیندهای تصفیه فاضلاب نظیر لجن فعّال، صافی چکنده و دیسکهای بیولوژیکی چرخان تولید می شوند. کمیت و کیفیت لجن بیولوژیکی تولیدی بسته به سرعت متابولیسم و رشد، نوع میکروارگانیسم های موجود در سیستم، وجود تأسیسات پیشین نظیر حوض ته نشینی اولیه و نیز شیوه راهبردی واحدهای زلال ساز بسیار متفاوت می باشد.
لجنهای بیولوژیکی بسیار مشکلتر از لجنهای اولیه و برخی از لجنهای شیمیایی تغلیظ و آبگیری می‌گردند]۵[.
۲-۳-۳- لجنهای شیمیایی
لجنهای شیمیایی، عموماً در جریان استفاده از مواد شیمیایی برای حذف فسفر و یا افزایش درصد حذف جامدات معلّق از پساب خروجی، در تصفیه خانه های فاضلاب تولید می گردند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

افزایش مواد شیمیایی به پساب خروجی از تصفیه ثانویه و عملیات رسوب گیری شیمیایی به صورت مجزا در حوض ته نشینی سوم، در شمار اندکی از تصفیه خانه ها انجام می گیرد. در عوض، افزایش مواد شیمیایی به فاضلاب خام و یا فاضلاب در مرحله تصفیه بیولوژیکی و جداسازی لجنهای شیمیایی همراه با لجنهای اولیه و یا لجنهای بیولوژیکی در بسیاری از تصفیه خانه ها، متداول می باشد.
خصوصیات لجنهای شیمیایی عمدتاً به نوع رسوب دهنده های مورد استفاده و ترکیب جامدات موجود در فاضلاب بستگی دارد]۵[.
۲-۴- ضرورت کنترل و تصفیه لجن فاضلاب شهری
فاضلاب های شهری پس از عبور از واحدهای عملیایی و فرآیندهای متعارف عمدتاً به دو بخش پساب و لجن تفکیک می گردند که هر یک برای راهیابی مجدد به طبیعت بایستی کیفیتی مطابق با استانداردهای زیست محیطی را دارا باشند.
برخلاف پساب های خروجی از تصفیه خانه ها که معمولاً کیفیتی مناسب و مطلوب جهت تخلیه به طبیعت دارند، لجنها که حاصل تغلیظ آلاینده های موجود در فاضلاب هستند به هیچ وجه به صورت خام و تصفیه نشده مجوز ورود به محیط زیست را ندارند]۳۶.[
متخصصین و مهندسین محیط زیست به منظور رهایی از مشکل لجن تولید شده در تصفیه خانه های فاضلاب دو ایده کلی استفاده مجدد و دفع نهایی را پیش رو دارند. دو روش استفاده مجدّد از حجم آب زیاد و خصوصیات کودی لجن پس از تصفیه و بی خطر سازی برای آبیاری، کوددهی و اصلاح بافت خاک استفاده می گردد. در روش دفع نهایی با انجام پیش تصفیه های لازم لجن به عنوان یک ماده دور ریز تلقی گردیده که جهت دفع بایستی کیفیتی مطابق با استانداردهای قابل قبول را داشته باشد.
بر این اساس در صورتی که هر یک از مقاصد استفاده مجدد و یا دفع نهایی لجن مورد توجه قرار گیرد عملیات کنترل و تصفیه لجن همواره بایستی به عنوان یکی از ارکان اساسی تصفیه خانه در نظر گرفته شود]۳۶ [.
۲-۵- اهداف و مقررات مربوط به استفاده مجدد و دفع لجن
به طور کلی متخصصین محیط زیست امروزه تصفیه لجن را یکی از ارکان اصلی عملیات تصفیه فاضلاب ‌ می دانند. هدف از عملیات تصفیه لجن دستیابی به اهداف کلی تصفیه فاضلاب یعنی، زیباسازی محیط زیست، حذف مواد آلی قابل تجزیه بیولوژیکی و حذف ارگانیزمهای بیماری زا می باشد. براین اساس قوانین زیست محیطی حاکم بر تصفیه و دفع فاضلابها به طور اعم، تصفیه و دفع لجنها را نیز در بر خواهند گرفت.
در سال ۱۹۸۹ به دنبال تصویب قانون منع تخلیه هرگونه لجن فاضلاب به اقیانوسها، سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA)^[1] استانداردهای جدیدی برای دفع لجن تصفیه خانه های فاضلاب پیشنهاد کرد]۵.[
مقررات پیشنهادی حدود عددی آلاینده ها و روش های کنترل آنها را به منظورهای استفاده از لجن در زمینهای کشاورزی و غیر کشاورزی، توزیع و بازاریابی، دفع سطحی و سوزاندن تعیین نمود.
این استانداردها بیشتر محدودیتهایی را برای برخی از فلزات سنگین و ترکیبات آلی سمّی مورد تأکید قرار دارند.
مقررات و استانداردهای کنترل آلاینده های موجود در فاضلاب و لجن دائماً در معرض تکمیل و تصحیح هستند، از این رو مهندسین فاضلاب بایستی همواره در جریان آخرین استانداردها قرار داشته و آنها را در طراحی تصفیه خانه های جدید و یا بهینه سازی تصفیه خانه های قدیمی به کار بندند]۵.[
جهت گیریهای آینده در مورد وضع قوانین کنترل و تصفیه لجن با موضوع کنترل آلاینده های خاص نظیر فلزات سنگین و ترکیبات آلی سمّی از قبیل پی سی بی ها و آفت کشها در مبدأ تأکید خواهد شد. این آلاینده ها تحت تأثیر فرآیندهای بیولوژیکی متداول تجزیه نمی گردند.
۲-۶- تعریف کمپوست
کمپوست از کلمه لاتین (composites) به معنای مخلوط و یا مرکب اقتباس شده است و به صورت عبارت زیر قابل تعریف می باشد:
– تجزیه مواد آلی نامتجانس که بوسیله میکروارگانیزم های مختلف در حضور رطوبت و گرما، در محیط هوازی صورت گیرد.
– یک فاز بیولوژیکی و تغییر فرم است که توسط میکروارگانیزم های هوازی در داخل توده انجام گرفته و حرارتی حدود ۷۵- ۶۵ درجه سانتیگراد تولید می نماید.
– تجزیه مواد آلی توسط دسته ای از میکروارگانیزم ها در محیط گرم، مرطوب و هوازی است.
– سیستم مهندسی تصفیه ضایعات جامد به روش تجزیه بیولوژیک در شرایط کنترل شده است.
– یک تجزیه بیولوژیکی و پایداری مواد آلی تحت شرایطی که بر اثر افزایش دمای ترموفیلیک که آن نیز خود ناشی از تولید حرارت بیولوژیکی است، به وجود می آید. محصول نهایی به اندازه کافی پایدار بوده و بدون آنکه عوارض زیست محیطی در پی داشته باشد قابل انبار شدن و یا مصرف کردن می باشد]۶و۷و۸.[
۲-۷- مباحث اساسی تهیه کمپوست
فرایند تهیه کمپوست در واقع، تجزیه مواد آلی توسط دسته ای از میکروارگانیزم ها در محیط گرم مرطوب و هوازی است.
مقدار قابل توجهی از مواد آلی که روزانه در طبیعت تولید می شود، توسط عملیات میکروبیولوژیکی تجزیه می شود. این عملیات به آرامی بر روی سطح زمین و دمای طبیعی و مخصوصاً در شرایط هوازی امکان پذیر است. فرایند طبیعی تجزیه مواد با جمع آوری مواد به شکل پُشته که مانع از هدر رفتن حرارت تخمیر می‌شود، انجام می گیرد. بالطبع افزایش دمای مواد باعث بالا رفتن سرعت واکنش می شود. این فرایند تسریع شده همان فرایند ساخت کمپوست است]۶.[
موادی که جهت کمپوست جمع آوری می شوند، بسیار متنوع بوده و شامل مخلوطی از مواد معدنی و آلی موجود در زباله های شهری، کودهای هموژن گیاهی، باقیمانده محصولات کشاورزی و لجن فاضلاب است. در فرایند تولید کمپوست، بیشترین مقدار اکسیژن مصرف شده، جهت تبدیل مواد آلی به محصولات پایدارتر مانند هیومیک اسید، دی اکسیدکربن و آب به مصرف می‌رسد. نکته قابل توجه در افزایش محصولات کشاورزی، بالا بردن مقدار مواد مغذی خاک است. یکی از روش های گسترش و بهبود ساختمان خاک و تهیه مواد غذایی استفاده از هوموس است که هوموس نیز محصول نهایی فرایند ساخت کمپوست است. در کشورهای درحال توسعه، میزان سرعت اکسیداسیون هوموس خاک، بسیار بیشتر از سرعت تشکیل آن است]۳۷ [.
کمپوست، محصول فرآیندی است که در آن واکنشهایی بین مواد آلی، میکروارگانیزم ها، رطوبت و اکسیژن در می گیرد. مواد آلی با انبوهی از میکروارگانیزم های موجود در خاک، آب و هوا مخلوط هستند. زمانی که مقدار رطوبت مواد به حد مطلوب برسد و همچنین مواد به میزان لازم هوادهی شوند، فرایند میکروبیولوژیکی تسریع می شود. علاوه بر اکسیژن و رطوبت، میکروارگانیزم ها جهت رشد و تکثیر نیازمند منبع کربن (زباله های آلی)، مواد غذایی مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم و مقادیر ناچیزی از بعضی عناصر دیگر نیز هستند. در حمله میکروارگانیزم ها به مواد آلی، علاوه بر اینکه خود آنها تکثیر یافته و رشد می‌کنند، دی اکسید کربن، آب، بعضی از محصولات آلی و انرژی نیز آزاد می شود. مقداری از این انرژی در فرایند متابولیسم مصرف شده و باقیمانده آن به صورت گرما، آزاد می شود. محصول نهایی یا همان کمپوست از مواد آلی باقیمانده مقاوم، محصولات شکسته شده و میکروارگانیزم های زنده و مرده تشکیل شده است]۶و۷و۳۸و۸.[
۲-۸- روش های تئوریک تولید کمپوست
بطور کلی در تهیه کمپوست از زباله و لجن، می توان از دو روش علمی و اصلی زیر بهره جست:
تجزیه هوازی
تجزیه غیر هوازی
در ذیل در حد اختصار اصول علمی روش های فوق آورده می شود.
۲-۸-۱- تجزیه هوازی
فرآیندی که در آن یک ماده آلی در حضور اکسیژن تجزیه شود، فرایند هوازی نامیده می شود. در تجزیه هوازی، ارگانیسم های زنده ای که اکسیژن را مصرف می کنند، جهت تغذیه خود از مواد آلی استفاده می‌نمایند. بدین ترتیب مقدار زیادی از کربن موجود، به عنوان منبع انرژی برای ارگانیسم ها بکار رفته و در اثر تنفس و سوخته شدن، به دی اکسیدکربن تبدیل می شود. از آنجائی که کربن هم به عنوان منبع انرژی و هم به عنوان یک عنصر در پروتوپلاسم سلول مصرف می شوند، لذا به مقدار خیلی بیشتر از نیتروژن مورد نیاز می باشد]۱۲و۶[.
بطور کلی تقریباً کربن در اثر تنفس به تبدیل می شود و باقیمانده در سلولهای زنده با نیتروژن ترکیب می گردد[۱۲]. اگر مقدار اضافی کربن نسبت به نیتروژن در مواد آلی تجزیه شده از حد مشخصی بیشتر باشد، فعالیت بیولوژیکی کم شده و ممکن است چند سیکل از ارگانیزم ها جهت سوزاندن مقدار بیشتری از کربن لازم باشد. هنگامی که تعدادی از ارگانیزم ها کُشته می شوند، نیتروژن و کربن ذخیره شده در آنها برای سایر ارگانیزم ها قابل دسترس و استفاده خواهد بود. استفاده از نیتروژن موجود در سلولهای مرده توسط ارگانیزم ها، برای تشکیل سلول جدید نیاز به اکسید کردن کربن اضافی به شکل خواهد داشت. به این ترتیب مقدار کربن کاهش یافته و مقدار محدودی از نیتروژن نیز برگشت داده می شود. نهایتاً هنگامی که نسبت کربن به نیتروژن موجود بیش از اندازه پایین باشد، نیتروژن اضافی باعث تولید آمونیاک خواهد شد. تحت شرایط مناسب، ممکن است مقداری از آمونیاک به نیترات اکسیده شود]۱۲.[
فسفر، پتاسیم و انواع مختلف مواد میکرونی خنثی نیز جهت رُشد بیولوژیکی اساسی هستند. این مواد در حالت عادی، بیشتر از مقدار مورد نیاز در موارد قابل کمپوست وجود دارند و از این نظر مشکلی ایجاد نمی‌شود]۱۳[.
شکل (۲-۱۲) سیکل کربن و نیتروژن را در فرایند های هوازی مشخص می کند. این فرایند که در طبیعت بسیار رایج می باشد بیشتر در سطح زمین مثل کف جنگلها اتفاق می افتد. برگ درختان و فضولات حیوانات بر روی کف جنگلها ریخته شده و به تدریج به خاک برگ و کود خاکی نسبتاً پایداری تبدیل می شود]۱۲[.
شکل (۲-۱)- سیکل کربن و نیتروژن در فرایندهای هوازی]۱۲[.
مقدار زیادی انرژی در اثر تبدیل C به به صورت گرما آزاد خواهد شد. مثلاً اگر یک مولکول گرم از گلوکز تحت شرایط هوازی تبدیل شود، حدود ۶۷۴-۴۸۴ کیلوکالری حرارت تولید خواهد شد. اگر ماده آلی مورد تحول به صورت یک توده یا به صورتی باشد که بتوان آنرا عایق بندی کرد، درجه حرارت آن از تجاوز خواهد کرد. با وجود این اگر درجه حرارت از تجاوز کند، فعالیت باکتریها کاهش خواهد یافت و عمل تجزیه آهسته خواهد شد]۱۴و۱۲.[
به علت اینکه، در اثر درجه حرارت بالا، در حین فرایند تخمیر باکتریهای فتوژن (فعال در برابر نور)، فتوزوا، تخم کرمها و میکروبهای علفهای هرزه که برای کشاورزی و سلامتی انسان مُضر هستند نابود شده اند، لذا استفاده از کود حاصله در مزارع کاملاً بی خطر است]۱۴و۱۲[.
اکسیداسیون هوازی مواد آلی بوی قابل ملاحظه ای ایجاد نمی کند. اگر در محل، بو ایجاد شود نتیجه گرفته می شود که یا فرایند هوازی نیست و یا موادی در محیط وجود دارند که اکسیداسیون آنها تولید بو می کند. عمل تجزیه شدن یا کمپوست شدن هوازی، اگر اکسیژن به مقدار کافی وجود داشته باشد، می تواند در سیلوهای هاضم، گودالها، و سطح زمین به صورت پشته ای و یا کومه ای صورت گیرد]۳۷ [.
۲-۸-۲- تجزیه غیر هوازی
فاسد شدن مواد آلی، نتیجه تجزیه آنها در شرایط غیر هوازی است. ارگانیسم های زنده غیر هوازی در سوخت و ساز مواد مغذی، ترکیبات آلی را بوسیله یک فرایند احیاء تجزیه می کنند]۳۷ [.
همانند فرایند هوازی، ارگانیسم ها از نیتروژن ، فسفر و سایر مواد مغذی در رشد و تولید پروتوپلاسم سلول، استفاده و مواد آلی حاوی نیتروژن را به اسیدهای آلی و آمونیاک تبدیل می کنند. اتمهای کربن موجود در ترکیبات آلی که در پروتئین سلولی مورد استفاده قرار نمی گیرند، به صورت متان آزاد شده و بخش کوچکی از کربن ممکن است در اثر تنفس به تبدیل شود]۳۷و۱۲.[
این فرایند در طبیعت به صورت تجزیه لجن مواد آلی در ته مرداب ها و مواد آلی مدفون شده که به اکسیژن دسترسی ندارند، اتفاق می افتد. گازی که در مرداب ها متصاعد می شود عمدتاً می‌باشد]۳۷و۲۶[.
احیاء شدید (فاسد شدن) مواد آلی معمولاً توأم با ایجاد بوهای نامطبوعی از سولفید هیدروژن و ترکیبات آلی احیاء شده گوگرددار (از قبیل مرکاپتانها) می باشد.
از آنجائی که تجزیه غیر هوازی مواد آلی فرایند احیاء می باشد، بخشی از محصول نهایی (کود کمپوست) هنگامی که در مزارع مورد استفاده قرار می گیرد، در معرض اکسیداسیون هوازی قرار خواهد گرفت. این اکسیداسیون جزئی است و به سرعت صورت می گیرد و در کاربرد مواد مشکل ساز نمی باشد]۳۷ [.
این انهدام، به صورت آهسته انجام می شود و در دوره های ۶ ماهه تا یکساله، کاملاً از بین می روند. هنگامی که مواد بطور غیر هوازی به صورت توده های سطحی یا در واحدهای حوضچه ای کمپوست شوند، تصاعد بوها کاملاً شدید می باشد. در شکل فوق سیکل نیتروژن و کربن در عمل تجزیه غیر هوازی نشان داده شده است]۳۷ [.
با توجه به خصوصیات روش های مذکور، طرق صنعتی تهیه کمپوست بر اصل تجزیه هوازی استوار می‌باشند و به این جهت این روش بیشتر از روش تجزیه غیر هوازی بکار گرفته می شود.
۲-۹- کمپوست ترکیبی