این لایحه پس از اصلاح و تصویب دوباره و ارسال برای شورای نگهبان باز نتوانست نظر موافق این شورا را کسب کند که در نهایت به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال گردیده و این مجمع پس از بررسی، با الحاق یک تبصره ذیل ماده ۱۰، آن را موافق با مصلحت نظام تشخیص داد و سرانجام در تاریخ ۱۲/ ۱۱/ ۱۳۸۸ از سوی رئیس جمهور برای اجراء ابلاغ گردید.

در مجموع، تصویب این لایحه توسط مجلس و صحه گذاران شورای نگهبان بر اصل موضوع به رفع ایراداتی که این شورا بر لایحه وارد کرده، اقدامی در خور تحسین است. اما نبود انسجام لازم و ابهام برخی مفاهیم کلیدی و مهم در این قانون موجب شده تا دستیابی به هدف واقعی و نهایی این قانون با کاستی هایی مواجه شود. ^[۲۲۱]دراین فصل آزادی اطلاعات را در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران مورد کنکاش قرار می‌دهیم.

۳-۱- قانون اساسی

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به حق دسترسی آزاد به اطلاعات تصریح نشده است. اما با تفسیر موسع اصل بیست و پنجم قانون اساسی، همین طور اصل هشتم این قانون، شاید بتوان تا حدی حق دسترسی به اطلاعات را تضمین نمود.
اصل بیستم قانون اساسی همه‌ی افراد ملت را بهره مند از حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام می‌داند و از آن جا که حق دسترسی آزاد به اطلاعات در ذیل هر کدام از این حقوق قابل تفسیر و تأویل است می‌تواند در حدود قانون اساسی و شریعت اسلام مورد حمایت قرار گیرد. همچنین اصل بیست و پنجم، عدم مخابره و نرسانیدن مصادیقی از اطلاعات را مگر به حکم قانون منع کرده است از این رو این اصل قانون اساسی نیز به طور ضمنی اشاره به آزادی اطلاعات دارد.
اصل نهم درباره‌ی حقظ آزادی و استقلال شهروندان است که فحوای آن حق دسترسی آزاد به اطلاعات را تأیید می‌کنند. [… ] هیچ مقامی حق ندارد به نام استقلال و تمامیت ارضی کشور، آزادی‌های مشروع را هر چند با وضع قوانین و مقررات سلب کند.
اصل هشتم قانون اساسی امر به معروف را وظیفه ایی همگانی می‌داند. لذا می‌توان با تفسیر این اصل«با ماده ۲۲ اعلامیه‌ی اسلامی حقوق بشر مصوب سال ۱۹۹۰ میلادی که در بند ب از حق امر به معروف و نهی از منکر به عنوان مصداقی از آزادی بیان در اسلام ذکر کرده است، سازگار باشد در این صورت اگر امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان حق تلقی شود، باید در قالب حق انتقاد یا اصل در حسبه مطرح شود». ^[۲۲۲] و در ذیل حمایت از آزادی بیان حق دسترسی را نیز حقی قانونی برای شهروندان تلقی کنیم.
البته برخی نویسندگان نیز از«حق» قلمداد نمودن امر به معروف و نهی از منکر انتقاد کرده اند و آن را تکلیف شرعی قلمداد نموده اند و سیاق اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (وظیفه ایی است همگانی)نیز این استنباط را تقویت می‌کند. ^[۲۲۳] شاید هم بتوان میان جنبه‌های مذکور در اصل هشتم تفکیک قائل شد و امر به معروف و نهی از منکر حکومت را حق شهروندان تلقی نمود. به هر تقدیر، امر به معروف و نهی از منکر چه حق و چه تکلیف قلمداد شود، مستلزم وجود حق دسترسی به اطلاعات است. زیرا تا زمانی که شهروند از اطلاعات کافی برخوردار نباشد، نمی‌تواند حق یا تکلیف خویش در امر به معروف و نهی از منکر را به طول کامل ادا نماید.
در نهایت اینکه قانون اساسی ایران، اشاره صریحی به آزادی اطلاعات ندارد و اصل ۲۴ هم که به طور ضمنی این موضوع را در برمیگرد،«معطوف به آزادی مطبوعات و آزادی بیان در صدا و سیما، با دو قید عدم«مخل به مبانی اسلام» و«مخل حقوق عمومی» است و در آن تأکیدی بر ملزومات این امر یعنی جست و جو، جمع­آوری، انتقال، انتشار و دریافت آزادانه اخبار و عقاید صورت نگرفته است. توجه به این کاستی از آن جهت ضروری است که بسیاری از نهادهای بین المللی و کشورها به رسمیت شناختن آزادی بیان را در قوانین اساسی خود، دلالتی آشکار در به رسمیت شناختن آزادی اطلاعات و حق دسترسی به اطلاعات دانسته اند. متأسفانه به جای استنباطی چنین، در کشور ما بیشتر به فراز دوم این دو اصل پرداخته شده و تفسیرهای محدود کننده از این اصل توجه شده است». ^[۲۲۴]

۳-۲- قوانین عادی

اولین قانون عادی که در جمهوری اسلامی ایران از آزادی اطلاعات حمایت کرده، قانون مطبوعات است. ماده پنجم این قانون«توجه به کسب و انتشار اخبار در عبارت زیر بیان شده است: کسب و انتشار اخبار داخلی و خارجی که به منظور افزایش آگاهی عمومی و حفظ مصالح جامعه باشد، با رعایت این قانون، حق قانونی مطبوعات است».
همان گونه که مشاهده می‌شود، در این ماده با دو قید کلی و مبهم«به منظور افزایش آگاهی عمومی» و«حفظ مصالح جامعه» بدون تجویز و در نظر گرفتن هیچ نوع ساز و کاری برای تضمین حق کسب و انتشار اخبار و اطلاعات نه راه حل مشخصی ارائه می‌شود و نه حق دسترسی به اطلاعات به طور کامل تضمین می‌شود. افزون بر موارد فوق، به نظر می‌رسد که این ماده به آزادی اطلاعات اشاره دارد و شاید در تدوین آن، حق دسترسی به اطلاعات مدنظر قانونگذار نبوده است. در نتیجه، قانونی جامع برای رفع این کاستی بزرگ ضروری بود. با توجه به این خلاء بزرگ بود که لایحه ی«قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» تهیه شد. ^[۲۲۵]
دومین قانون در حوزه آزادی اطلاعات، قانون«انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» است«که به دنبال اختلاف مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان و ارجاع آن در سال ۱۳۸۸، به مجمع تشخیص مصلحت نظام مجمع در همان سال، قانون مذکور را تصویب کرد. این قانون در پنج فصل و بیست و سه ماده حق دسترسی شهروندان به اطلاعات را تضمین نموده و نهادی را تحت عنوان کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات بوجود آورده است. این نخستین بار است که متنی قانونی در نظام حقوقی ایران، چنین حقی را به رسمیت شناخته و مقرراتی را در باب این حق مهم شهروندان، به منظومه مقررات حقوقی داخلی می‌افزاید، لذا تردیدی نیست که نفس طرح این موضوع و تضمین آن در قانون لازم الاجرا به خودی خود شایسته و حرکتی در جهت تضمین و گسترش حقوق اساسی افراد به شمار می‌رود. ^[۲۲۶]»
«اما در عین حال به دلیل نبود انسجام لازم و فقدان برخی مفاهیم کلیدی و مهم در این لایحه موجب شده تا دستیابی به هدف واقعی و نهایی این لایحه با کاستی هایی مواجه شود». ^[۲۲۷]
همین طور به نظر می‌رسد تا کنون اراده‌ی قاطعی در خصوص اجرای این قانون وجود ندارد و علاوه بر نقایص ساختاری و محتوایی که در این قانون مشهود است، اصولاً تلاشی در راستای اجرایی شدن آن نیز صورت نگرفته است. نمایندگان مجلس نیز که علاوه بر قانونگذاری وظیفه‌ی نظارت بر حسن اجرای آن را نیز بر عهده دارند، کوچکترین اعتراضی به عدم اجرای این قانون نداشته اند.

۳-۲-۱- مؤسسات مشمول حق دسترسی به اطلاعات:

به طور سنتی، قوانین مربوط به آزادی اطلاعات، تنها قوه مجریه را مورد توجه قرار داده و متعرض قوای مقنّنه و قضاییه نمی‌شوند، زیرا فرض بر این است که اصل علنی بودن مذاکرات مجلس و جلسات داده گاه ها تا حدود زیادی محقق کننده اهداف آزادی اطلاعات در این دو قوه هستند. با وجود این، عدم تصحیح قانون به شمول قوای مقننه و قضاییه، به منزله‌ی ایجاد ممنوعیت درباره‌ی دسترسی به اطلاعات آنها نمی‌باشد. مبانی آزادی اطلاعات ایجاب می‌کند تمام دستگاه های اجرایی مشمول آن شوند. با وجود این تقریباً در همه‌ی کشورها برخی از موسسات عمومی از شمول قانون آزادی اطلاعات استثناء شده اند. این مؤسسات عبارت اند از: موسسات نظامی، امنیتی و اطلاعاتی. ^[۲۲۸]
در قانون«انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» موسسات خاصی، از شمول الزامات ناشی از آزادی اطلاعات استثناء نشده است و همه‌ی موسسات عمومی مشمول آن شده اند.
در رابطه با موسسات خصوصی، قانون، موسسات خصوصی را«تنها در صورتی ملزم به ارائه اطلاعات می‌داند که اطلاعات درخواستی، برای اجرای حقوق یا حمایت از حقوق آنها ضروری باشد (ماده ۶ مصوبه مجلس شورای اسلامی)که می‌بایست خود شخص، یا نماینده قانونی او درخواست مربوطه را تحویل موسسات مربوطه نماید.

۳-۲-۲- آئین دسترسی

در قانون مذکور، فصل مجزایی تحت عنوان آئین دسترسی پیش ­بینی شده است که فرایند دسترسی به اطلاعات را بیان می‌دارد. ماده ۵ این قانون، مؤسسات عمومی را مکلف به ارائه اطلاعات موضوع این قانون، در حداقل زمان ممکن و بدون تبعیض می‌داند.
براساس ماده هفتم این قانون هیچ موسسه‌ی عمومی نمی‌تواند از متقاضی دسترسی به اطلاعات، دلیل یا توجیهی جهت تقاضایش مطالبه کند. همینطور در ماده هشت، موسسات مورد تقاضا، می‌بایست در اسرع وقت، پاسخگوی درخواست متقاضیان باشند و حداکثر زمان پاسخگویی، نمی‌تواند از ده روز تجاوز کند.
طبق ماده نهم این قانون پاسخ متقاضیان دسترسی به اطلاعات خصوصی باید به صورت کتبی یا الکترونیکی به متقاضیان تحویل گردد، ولی در مورد کیفیت ارائه درخواست از متقاضیان مؤسسات عمومی و نحوه پاسخگویی آنها توضیحی وجود ندارد. به طور کلی مصوبه مجلس شورای اسلامی در مورد فرایند دسترسی به اطلاعات، حائز چند نکته به قرار زیر است:
درخواستهای دسترسی به اطلاعات شخصی تنها از اشخاص حقیقی که اطلاعات به آنها مربوط می‌شود یا نماینده قانونی آنها پذیرفته خواهد شد (ماده ۷ مصوبه مجلس شورای اسلامی)
مؤسسات عمومی نمی‌توانند از متقاضی دسترسی به اطلاعات، هیچ گونه دلیل یا توجیهی جهت تقاضایش مطالبه کنند (ماده ۸ مصوبه مجلس شورای اسلامی)
مؤسسات عمومی یا خصوصی باید به درخواست دسترسی به اطلاعات در سریع ترین زمان ممکن پاسخ دهند و در هر صورت مدت زمان پاسخ نمی‌تواند بیش از ۱۰ روز از زمان دریافت درخواست باشد (ماده ۹ مصوبه مجلس شورای اسلامی)
این پاسخ باید کتبی یا الکترونیکی باشد (ماده ۹ مصوبه مجلس شورای اسلامی) ^[۲۲۹]

۳-۲-۳- ترویج شفافیت

قانون«انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» در ماده ۱۰ و در جهت ترویج شفافیت، منافع عمومی و حقوق شهروندی، کلیه‌ی مؤسسات عمومی را جز در مورد اطلاعات طبقه بندی شده ملزم به انتشار اطلاعات عمومی مرتبط با آن مؤسسه نموده است. این اطلاعات، شامل عملکرد و تراز نامه می‌باشد که می‌بایست حداقل سالی یک بار از طریق امکانات رایانه ایی و حتی الامکان، در یک کتاب راهنما اطلاعاتی شامل موارد زیر در دسترس عموم قرار گیرد:
الف)اهداف، وظایف، سیاستها و خط­مشی‌ها و ساختار
ب)روشها و مراحل اتمام خدماتی که مستقیماً به اعضای جامعه ارائه می‌دهد
ج)ساز و کارهای شکایت شهروندان از تصمیمات یا اقدامات آن مؤسسه
د)انواع و اشکال اطاعاتی که در آن موسسه نگهداری می‌شود و آئین دسترسی به آنها
هـ)اختیارات و وظایف ماموران ارشد خود
و)تمام ساز و کارها یا آئین هایی که به وسیله آنها اشخاص حقیقی و حقوقی و سازمانهای غیردولتی می‌توانند در اجرای اختیارات آن واحد مشارکت داشته یا به نحو دیگری موثر واقع شوند.

۳-۳- موانع و بایسته‌های آزادی اطلاعات در ایران^[۲۳۰]

در این بخش از پژوهش سعی بر این است با نقد وضع موجود کشور در زمینه‌ی آزادی اطلاعات از جنبه‌های حقوقی وقانونی گرفته تا زیرساختهای فرهنگی و الکترونیکی و علل ناکامی سیاست گذاران این عرصه را، علی رغم تصویب قانون خاص در رابطه با این موضوع تبیین و بررسی کنیم. بحث در این خصوص را در چهار بخش پی می‌گیریم.

۳-۳-۱- ارتقاء آگاهی عمومی و فرهنگ سازی در زمینه‌ی آزادی اطلاعات

حکومتها و موسسات عمومی طی سالیان متمادی با فرهنگ اسرارگرایی خو گرفته اند. در بسیاری از حکومتهای کنونی جهان، نبود آزادی اطلاعات و طفره رفتن از شناسایی آن معقول وجود چنین فرهنگی است. به همین دلیل حمایت از آزادی اطلاعات ایجاب می‌کند، ساز و کارهایی برای پاسخ به مسائل ناشی از فرهنگ محرمانه گرایی در درون حکومتها پیش ­بینی شود. ^[۲۳۱]
این ساز و کارها در سه دسته مهم قابل تقسیم بندی هستند: آموزشی، فرهنگی و تقنینی.

۳-۳-۱-۱- نهادینه کردن آزادی اطلاعات و آموزش راهکارهای برخورداری از آن

برای تحقق اهداف آزادی اطلاعات، آگاه ساختن مردم از حقوق آنها و ترویج فرهنگ شفافیت در درون دولت، ضروری است. تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد که خدمت رسانی کارشکنان می‌تواند قوانین بسیار پیشرفته را تضعیف کند. بنابراین فعالیتهای آموزشی و ترویج دهنده، جز مهمی از نظام آزادی اطلاعات به شمار می‌رود.
آموزش اطلاعات دو فایده دارد:
مقامات و مسئولان دولتی را به تکالیفی که نسبت به آگاه ساختن مردم دارند واقف می‌سازد.
مردم را از حقوق خود نسبت به دسترسی به اطلاعات موجود در دستگاه‌های حکومتی، آگاه می‌سازد. ^[۲۳۲]
دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است، طبق اصل ۳ قانون اساسی، در جهت«بالا بردن سطح آگاهی‌های عمومی در همه‌ی زمینه‌ها با استفاده صحیح از رسانه‌های گروهی و مطبوعات» عمل کند. صداوسیما و مطبوعات باید در جهت آموزش همگانی آزادی اطلاعات و اطلاع رسانی در خصوص قوانین مرتبط تلاش بیشتری نمایند، چرا که رادیو و تلویزیون، نقش بسزایی در جهت آشنایی عامه مردم و نهادینه کردن حقوق شهروندی در سطوح کم سواد و بی سواد جامعه ایفا می‌کنند.
علاوه بر آموزش عمومی، آموزش کارکنان دولت نیز از اهمیت بسیار زیاد برخوردار است. از این رو لازم است که برنامه هایی برای آموزش آزادی اطلاعات به کارکنان موسساتی که مکلف به ارائه اطلاعات هستند، تنظیم شود. در این برنامه‌های آموزشی – فرهنگی باید اهمیت آزادی اطلاعات، ساز و کارهای مشکلی برای دسترسی به اطلاعات، چگونگی حفظ و بایگانی اطلاعات، اسناد و مدارک و چگونگی دسترسی کارآمد به آنها، اطلاعاتی که باید بدون هر گونه درخواست منتشر شوند و استثناها^[۲۳۳] و همین طور لازم است، دولت موسسات عمومی زیرمجموعه‌ی خود را به تدوین قواعد و سازکارهایی که به تسهیل دسترسی مردم به اطلاعات و ارتقاء فرهنگ شفافیت بیشتر می‌ انجامد، تشویق نماید.

۳-۳-۱-۲- اطلاع­رسانی فعال توسط مؤسسات

آزادی اطلاعات نه تنها دربرگیرنده وظایف مؤسسات عمومی نسبت به پذیرش درخواستهای دسترسی به اطلاعات می‌باشد، بلکه ایجاب می‌کند، مؤسسات مذکور به صورت فراگیر، اطلاعاتی را که منفعت همگانی دارند منتشر ساخته و در دسترس عموم قرار دهند. آنها باید فعال بوده و فقط جنبه‌ی انفعالی به خود نگیرند.

بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت، نقش اساسی در جهت ترغیب و کمک به شرکت‌های اروپایی برای توسعه مدیریت کیفیت در اروپا داشته است. شرکت‌های اروپایی پذیرفته‌اند که مدیریت کیفیت فراگیر راهی برای مدیریت کردن فعالیت‌ها در جهت دستیابی به کارایی، مؤثر بودن و مزیت‌های رقابتی است که تضمین‌کننده موفقیت در درازمدت بوده است و این میسر نمی‌گردد مگر با تأمین نیازهای مشتریان، کارکنان و دیگر ذینفعان سازمان و این عقیده روزبه‌روز در بین شرکت‌های اروپایی بیشتر رواج می‌یابد. مدل سرآمدی EFQM،‌ به‌عنوان چارچوبی اولیه برای ارزیابی و بهبود سازمان‌ها معرفی شده است، مدلی که نشان‌دهنده مزیت‌های پایداری است که یک سازمان سرآمد باید به آن‌ها دست یابد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

کار طراحی این مدل به‌صورت جدی از سال ۱۹۸۹ میلادی آغاز شد و مدل سرآمدی EFQM در سال ۱۹۹۱ معرفی گردید. این مدل به‌سرعت موردتوجه شرکت‌های اروپایی قرار گرفت و مشخص گردید که سازمان‌های بخش عمومی و صنایع کوچک هم علاقه دارند از آن استفاده کنند. در سال ۱۹۹۵ ویرایش مربوط بخش عمومی و در سال ۱۹۹۶ مدل مربوط به سازمان‌های کوچک توسعه داده شد. اگرچه این مدل همواره موردتوجه و بازبینی بنیاد اروپایی کیفیت قرار داشته است اما مهم‌ترین بازبینی که منجر به تغییراتی در مدل گردید در سال ۱۹۹۹ اتفاق افتاد. مهم‌ترین تغییرات عبارت بودند از توجه بیشتر و رویکردهایی که می‌توانست نتایج مربوط به مشتریان را به دنبال داشته باشد و نیز توجه بیشتر به بحث شراکت و مدیریت دانش. در سال ۲۰۰۱ مدل سازمان‌های کوچک و متوسط با مدل سرآمدی EFQM هماهنگی بیشتری پیدا کرد و تحت نام مدل سرآمدی EFQM ویرایش سازمان‌های کوچک و متوسط معرفی گردید. در سال ۲۰۰۳ ویرایش جدیدی از مدل EFQM ارائه شده است که نسبت به ویرایش سال ۱۹۹۹ دارای تغییرات فراوانی در زیر معیارها و نکات راهنما است.

ساختار پایان‌نامه

در این فصل به تعریف مسئله و کلیات رساله حاضر پرداخته شد. در فصل دو مبانی نظری پژوهش شامل تعریف کامل مدل و مزایای آن بررسی خواهد شد. فصل سوم به روش‌شناسی پژوهش اختصاص دارد که در آن رهیافت‌های مدل کاملاً معرفی و روش مورداستفاده در این تحقیق ارائه خواهد شد. نتایج حاصل از جمع‌ آوری داده‌ها و تجزیه‌وتحلیل آن‌ها در فصل چهارم قرار دارد و نتیجه‌گیری و پیشنهاد نیز در فصل پنجم ارائه شده است.

فصل دوم

مبانی نظری پژوهش

مقدمه

تعالی در لغت به معنی بلندشدن و برترشدن است و تعالی سازمانی به معنای تعهد سازمانی به رشد و توسعه پایدار و دائمی شرکت در جهت کسب رضایت مشتری و افزایش مستمر سودآوری شرکت در یک محیط ملی فراگیر و حمایت‌کننده معرفی می‌گردد. تعالی سازمانی تابع شرایط خاص فرهنگ، محیط داخلی و خارجی کسب‌وکار، ویژگی نیروی انسانی سازمان، نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدهایی است که سازمان را در برگرفته است. در یک‌کلام، مسیر برتری و تعالی سازمانی، شناسایی، تشخیص، توسعه و گسترش موفقیت در یک سازمان است. در این میان انجام دو کار ذیل ضروری است:
۱- تعالی فرآیندها.
۲- تلاش برای ایجاد فرهنگ تحلیلی و علمی کیفیت در سازمان.
هر سازمانی با توجه به شرایط خود نیازمند طرح‌ریزی مسیر سرآمد خاص خود است. تا از این طریق ضمن ارتقاء پتانسیل‌های خود جهت بهره‌گیری کامل از مدل‌های سرآمدی اهداف سازمانی خود را که همانا حفظ و استمرار بقاء است محقق نماید. در این فصل می‌خواهیم به این موضوع بپردازیم که چرا از بین مدل‌های مختلف ارزیابی عملکرد، از مدل تعالی سازمانی و چرا در میان آن‌ها از مدل EFQM استفاده شده است.
در این فصل قصد داریم مدل‌های مختلف ارزیابی عملکرد را بررسی کنیم و در میان آن‌ها به توضیح کامل مدل EFQM بپردازیم به‌طوری‌که معیارها و زیرمعیارهای مدل را بررسی کرده و رهیافت‌های ارائه‌شده در مدل را جهت خودارزیابی مطالعه نماییم. اثربخشی سازمانی نیز در این فصل تعریف می‌شود و پیشینه‌ای از شهرداری همدان و مدل پژوهش ارائه خواهد شد.

مدل‌های ارزیابی عملکرد

کلیه‌ی مدل‌های ارزیابی عملکرد را می‌توان به سه بخش زیر تقسیم کرد (رابینز, ۱۳۸۱):

1. 1. مدل‌های مبتنی بر زمان و هزینه: این مدل تأکید بر ارزیابی حوزه مالی و فرایند تولید مبتنی بر کنترل زمان و هزینه صرف شده دارد.

1. 1. مدل‌های برتری سازمانی و خودارزیابی: این مدل‌ها تأکید بر ارزیابی حوزه مدیریت و فرایند مبتنی بر نتیجه و ارتقاء کیفیت فرایند دارند؛ به‌گونه‌ای که یک نوع خودارزیابی هستند.

1. 1. مدل‌های ترازیابی یا یکپارچه: این مدل تأکید بر کلیه ابعاد ارزیابی در حوزه‌های مدیریت، فرایند تولید و عملیات، مالی و نیروی انسانی مبتنی بر اجرا و ارتقاء استراتژی دارد.

مدل‌های مبتنی بر زمان و هزینه
مدل‌های برتری سازمانی و خودارزیابی
مدل‌های ترازیابی یا یکپارچه

نمودار نیمه‌عمر

مدل دمینگ

سیستم اسمارت^[۱۱]

مدل اسکور^[۱۲]

مدل ممیزی کیفیت^[۱۳]

مدل منشور عملکرد

شروع فرایند و توافق برای انجام آن: هدف، گفت و گو با تصمیم­گیرندگان کلیدی در داخل و احتمالاً خارج از سازمان برای توافق در مورد کلیت تلاش ناظر بر برنامه­ ریزی استراتژیک و مراحل اصلی آن است؛ زیرا جلب حمایت و تعهد این افراد برای موفقیت در برنامه­ ریزی، عاملی کاملاً تعیین کننده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

روشن ساختن مسئولیت­های سازمانی: مسئولیت­های رسمی و غیررسمی که بر عهده سازمان گذارده می­ شود «بایدهایی» هستند که سازمان با آن­ها روبروست.
روشن ساختن رسالت و ارزش­های سازمان: رسالت هر سازمان، دلیل وجودی و توجیه اجتماعی ناظر بر حیات آن را مشخص می­سازد که باید تعیین گردد.
ارزیابی محیط خارجی: به شناسایی موقعیت­ها و تهدیدهایی که سازمان در محیط بیرونی خود با آن­ها مواجه است مبادرت می­ شود.
ارزیابی محیط داخلی: برای تعیین و شناسایی نقاط ضعف و قوت داخلی، سازمان باید منابع (درون داده ­ها) را مورد توجه قرار دهد.
شناسایی مسائل استراتژیک فراروی سازمان: با بهره گرفتن از اطلاعات حاصله از مراحل قبلی، سیاست­های بنیادی که بر دستورها، رسالت و ارزش­ها، سطح تولید یا خدمات، مراجعان، مصرف­ کنندگان خدمات و کالاها یا مالیات دهندگان، هزینه­ های امور مالی، با مدیریت تأثیرگذارند، شناسایی می­شوند.
تدوین استراتژی برای حل مسائل: در این مرحله به تدوین استراتژی یعنی الگویی از اهداف، خط­مشی­ها، برنامه­ ها، اقدام­ها و تصمیم­ها مبادرت می­ شود.
تبیین دورنمای سازمانی مؤثر برای آینده: سازمان از چهره­ای که در صورت اجرای موفقیت­آمیز استراتژی­ های پیش ­بینی شده و دستیابی به ظرفیت بالقوه کامل خود پیدا خواهد کرد، تصویری توصیفی ترسیم می­نماید که دورنمای موفقیت سازمان را نشان می­دهد (۳۶).
۲-۱-۲۱-۳-مدل دیوید (الگوی جامع مدیریت استراتژیک)
این مدل شامل مراحل زیر است:
تعیین مأموریت سازمان: بر اساس این مدل، مأموریت سازمان دربرگیرنده مشتریان، محصولات یا خدمات، بازارها، فن­آوری، توجه به بقاء، رشد و سودآوری، فلسفه، ویژگی ممتاز، توجه به تصور مردم و توجه به کارکنان است.
بررسی عوامل خارجی: هدف از این مرحله شناسایی متغیرهای اصلی­ای است که سازمان باید در برابر آن­ها واکنش عملی نشان دهد. عوامل اثرگذار اقتصادی؛ اجتماعی، فرهنگی، بوم­شناختی و محیطی؛ سیاسی، دولتی و قانونی؛ فن­آوری؛ و رقابتی بررسی و فرصت­ها و تهدیدهای اثرگذار آن­ها بر سازمان ارزیابی و شناسایی می­شوند.
بررسی عوامل داخلی: فرایند ارزیابی عوامل درونی درست موازی فرایند بررسی عوامل خارجی است. در این مرحله اطلاعاتی درباره مدیریت، بازاریابی، امور مالی/ حسابداری، تولید/ عملیات، سیستم اطلاعات رایانه، و تحقیق و توسعه گردآوری و دسته­بندی می­ شود و از این طریق به شناسایی مهم­ترین نقاط قوت و ضعف سازمان مبادرت می­گردد.
تعیین اهداف بلندمدت: این اهداف به صورت کمی، قابل سنجش، واقعی، قابل درک، چالش­گر، و قابل دستیابی تدوین می­شوند و با اهداف واحدهای سازمانی سازگاری دارند؛ و معمولاً برای یک دوره زمانی ۵-۲ ساله تنظیم می­شوند.
تدوین، ارزیابی و انتخاب استراتژی­ها: که در سه مرحله به شرح زیر انجام می­گیرد:
الف- مرحله ورودی: اطلاعات اصلی مورد نیاز برای تدوین استراتژی­ها با بهره گرفتن از ماتریس­های ارزیابی عوامل خارجی، ماتریس ارزیابی عوامل داخلی، و ماتریس بررسی رقابت مشخص می­ شود.
ب- مرحله مقایسه: در این مرحله به انواع استراتژی­ های امکان­ پذیر توجه می­ شود و بین عوامل اصلی داخلی و خارجی سازمان نوعی توازن و تعادل برقرار می­ شود.
ج- مرحله تصمیم ­گیری: انواع استراتژی­ های قابل اجرا با بهره گرفتن از ماتریس برنامه­ ریزی استراتژیک کمی، به شیوه­ای عینی و بدون اعمال نظر شخصی ارزیابی می­ شود.
تعیین اهداف سالانه و سیاست­ها: اهداف سالانه به عنوان رهنمودهایی برای عملیاتی مورد استفاده قرار می­گیرند که فعالیت­ها و تلاش­ های اعضای سازمان را در مسیری مشخص هدایت می­ کند. سیاست­ها عبارت از رهنمودها، روش­ها، رویه­ ها، و شیوه­ هایی مدیریتی برای تقویت کارها هستند به­ طوریکه سازمان بتواند به اهداف تعیین شه دست یابد.
تخصیص منابع: فعالیتی است که اجرای استراتژی را امکان­ پذیر می­سازد و در آن منابع بر اساس اولویت­هایی که به وسیله اهداف سالانه تعیین شده ­اند، تخصیص می­یابند.
محاسبه و ارزیابی عملکرد: در این مرحله به بررسی مبانی اصلی استراتژی­ های سازمان، مقایسه نتیجه­های مورد انتظار با نتیجه­های واقعی و انجام دادن اقدامات اصلاحی برای اطمینان یافتن از مطابقت عملکردها با برنامه ­های پیش ­بینی شده مبادرت می­ شود (۴۳).
۲-۱-۲۱-۴-مدل DISM
این مدل ترکیبی از چند مدل است که شامل مراحل زیر می­باشد:
تشکیل کمیته راهبردی
شناخت سازمان از لحاظ ساختار سازمانی و مدیریتی، منابع مالی، سیستم مالی و حسابداری، و سیستم تولید و عملیات
تعیین وضعیت سازمان در منحنی دوره عمر سازمان؛ در این مرحله با توجه به مفاهیم هر مرحله از منحنی دوره عمر سازمان (۱۰ دوره)، جایگاه سازمان تعیین شده و جهت مقابله با مشکلات مربوطه، استراتژی­ها تدوین می­گردد.
بررسی مأموریت و اهداف سازمان
بررسی و تحلیل محیط درونی سازمان از لحاظ معیارهایی مانند عوامل خدماتی، تحقیق و توسعه، بازار، منابع انسانی، منابع مالی و مدیریت
بررسی و تحلیل محیط بیرونی سازمان از لحاظ عوامل اقتصادی، تکنولوژیک، سیاسی و قانونی، فرهنگی و اجتماعی، و رقابتی
تعیین استراتژی­ های کلان سازمان
تحلیل SWOT
تحلیل نیروهای بازدارنده و ترغیب کننده
بررسی موقعیت استراتژیک داخلی و خارجی سازمان
تعیین استراتژی­ های ماتریس ADL (تدافعی، محافظه­کار، تهاجمی، رقابتی)
جمع­بندی، اولویت­ بندی و عملیاتی نمودن استراتژی­ها (۲۹).
۲-۱-۲۱-۵-مدل Goal-Based
این مدل یکی از متداول­ترین مدل­های مورد استفاده در برنامه­ ریزی استراتژیک است که بر مواردی همچون رسالت سازمان (و چشم­انداز و یا ارزش­ها)، اهداف در راستای فعالیت رسالت سازمان، استراتژی­ها برای دستیابی به اهداف و برنامه­ ریزی عملیاتی (چه کسی کار را انجام خواهد داد و چه موقع) تأکید دارد. مراحل آن عبارتند از:
شناسایی قوت­ها، ضعف­ها، فرصت­ها و تهدیدهای سازمان
تحلیل استراتژیک برای شناسایی و اولویت­ بندی مسائل اصلی
طراحی استراتژی­ های اصلی (یا برنامه­ ها) برای مقابله با مسائل اصلی
تدوین یا به­روز کردن چشم­انداز، رسالت و ارزش­ها (می­توانند در ابتدای کار نیز تدوین شوند)
تدوین برنامه ­های اجرا (اهداف، منابع مورد نیاز، نقش­ها و مسئولیت ­ها برای اجرا)
ثبت مسائل، اهداف، استراتژی­ها یا برنامه­ ها، چشم­انداز و رسالت (به­روز شده)، برنامه ­های اجرایی در سند برنامه استراتژیک به انضمام تحلیل SWOT و غیره
تدوین سند برنامه عملیاتی (تقسیم برنامه استراتژیک به برنامه ­های سالیانه مجزا)
تنظیم و تخصیص بودجه سالیانه

– بررسی سابقه شخصی فرد (تحصیلات، آموزش، و تجربه )
– بررسی شرح شغل کارکنان
– بررسی یادداشت­هایی که درجه عملکرد را نشان می دهد. به نحوی که به بهترین وجه تعصب، تمایل و طرفداری یک جانبه و شخصی را به حداقل رساند .
– بررسی یادداشت­ها یا گزارش­هایی که ممکن است در مورد کارراهه شغلی^[۵۲] کارمند بصیرت و آگاهی دهد.
– مورد توجه قراردادن چگونگی تامین نیازهای پست سازمانی به نحوی که در شرح پست نوشته شده است .
– درجه بندی کیفیات و نقاط ضعف کارکنان .
– از خودتان بپرسید، «آیا توانایی­ها و آموخته­های کارمند را به بهترین وجه به کار گرفته ام؟» «آیا کارمند آمادگی برای پذیرش مسئولیت­های بیشتر و مختلف را دارد ؟» «آیا کارمند ارتقا‌ و پیشرفت را مورد توجه قرار می­دهد؟»

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

– توجه کردن به شرایط غیر معمول، مانند کارکنانی که کارها را به طور خیلی ضعیفی انجام می­ دهند و شرایط غیرقابل اجتناب دیگری ایجاد می­ کنند .
– انجام تجزیه و تحلیل از آنچه که شما در آن سهیم هستید . توانایی کارکنان را افزایش دهید تا کار خود را بهتر انجام دهند.
– گام بعدی تکمیل دقیق فرم ارزیابی قبل از اینکه بررسی عملکرد شروع شود. نکته خیلی مهم این است که مدیر(ارزیابی کننده) فضا و محیط مناسبی را برای ارزیابی ایجاد کند. پیشنهادهای زیر به انجام بهتر این گام کمک می‌کند:
* بررسی ارزیابی به صورت خصوصی و در محیطی آرام و آسوده با کارمند؛
* به حداقل رساندن تعلیق در خلال بررسی ارزیابی؛
* حذف فشار برای خاتمه سریع ارزیابی؛
* کوشش برای ایجاد یک جو دوستانه و آرام.
۴) مرحله نگهداری: این مرحله به منظور حصول اطمینان نسبت به اجرای برنامه ارزیابی انجام می­ شود، و از حساس‌ترین قسمت فرایند ارزیابی عملکرد است. وجود جو ارتباطات باز و موثر به اجرای اثربخش این مرحله کمک می کند. مدیران و سرپرستان مسئولیت نظارت بر میزان پیشرفت برنامه ارزیابی و فراهم ساختن باز خورد به کارکنان را به عهده دارند. نتیجه ارزیابی ممکن است بالاتر یا پایین تر از سطح انتظار باشد. در چنین مواردی سرپرست یا مدیر بایستی نظارت داشته باشد بر اینکه کارکنان چگونه به اهداف عملکرد تعیین شده در دوره ارزیابی دست یافته اند. و اینکه چگونه می توان برنامه بهبود عملکرد را برای رفتار غیر اثربخش که در مرحله قبل (ارزیابی ) تشخیص داده شده به اجرا در آورد. نتیجه ارزیابی به کارکنان در پی نشستی مشترک بین ارزیابی کننده و ارزیابی شونده می تواند انجام شود و در مورد میزان تحقق هدف­ها و انتظارت تعیین شده در ابتدای دوره ارزیابی و قوتها و ضعف­های عملکردی به بحث و بررسی بپردازند. به منظور هدایت و رهبری موثر جلسات بررسی عملکرد رعایت نکات مهم زیر لازم به نظر می‌رسد:
۱ – مسائل به عنوان مشکلات نه به عنوان انتقادات مورد بحث قرار گیرند. به عبارت دیگر، مدیر باید سازنده باشد تا مخرب. بررسی دو جانبه مسائل و راه حل­هایشان موجب بهبود عملکرد می شود. انتقاد اثر منفی روی دستیابی به اهداف می گذارد. زیاد روی رویدادهای مجزا وقت صرف نکنید و از آنها دوری جویید .
۲ – بررسی ارزیابی عملکرد نباید به عنوان وسیله حمله به شخصیت کارکنان مورد استفاده قرار گیرد. این برخورد موجب ایجاد حالت تدافعی در فرد شده و نارضایتی او را نسبت به فرایند ارزیابی افزایش می­دهد.
۳ – کارکنان باید به گفتگو و صحبت کردن تشویق شوند. مدیر نباید در بحث، متکلم وحده باشد (نباید منحصرا خودش تنها صحبت کند ). به کارکنان اجازه مشارکت بیشتر داده شود تا نسبت به بحث ارزیابی بیشتر احساس رضایت کنند .
۴ – هدف­های ویژه­ای را برای بهبود عملکرد تعیین کنید .
۵ – فقط در مورد چیزهایی که می ­تواند تغییر یابد بحث کنید. باز خورد زمانی موثر است که موجب تغییر رفتار فرد شود .
۶ – مدیر باید از به کار بردن اختیار مقام خودداری کند. جلسه باید در فضایی تشکیل شود که طرفین احساس آرامش بکنند و نشان دهند که بحث در مورد پیدا کردن راه حل مسائل است. نه اینکه مدیر فقط در مقام قضاوت نشسته باشد. هدف طرفین بایستی اصلاح و بهبود عملکرد باشد نه انتقاد کردن.
در مرحله تایید و نگهداری نیز می­توان در مورد اهداف و خواسته­ های مورد انتظار طرفین و اقدامات بهبود بخش در دوره ارزیابی بعدی به توافق رسید.(بزاز جزایری، ۱۳۸۷، ۸۶)
۱۱- مدل ارزیابی عملکرد مبتنی بر شایستگی در وزارت نیرو
طرح رشد و ارتقای مدیران در وزارت نیرو، به منظور آموزش مستمر مدیران در سطوح مختلف، طراحی و اجرا شده است. معیارهای لحاظ شده در این طرح، که براساس مرور مبانی نظری و مطالعات میدانی طراحی شده، عبارتند از :
۱- مدیریت منابع انسانی (مربیگری و هدایت، آموزش زیردست، تواناسازی کارکنان، انگیزش، مردم شناسی، تفویض اختیار)؛
۲-ارتباطات (شنوایی، گفتاری، نوشتاری و اداره جلسات)؛
۳-رهبری (ایجاد و نشر آرمان، تدوبن استراتژی، هدایت و به کارگیری منابع، نفوذ، قدرت مدیریت، تغییر و تحول، تیم سازی و رفع تعارض و تنش)؛
۴-کارآفرینی (تشخیص فرصت ها، ریسک پذیری، نوآوری، مدیریت بحران و آینده نگری)؛
۵-بینش اجتماعی و سیاسی (ادراک اجتماعی، شعور سیاسی، مهارت های فرهنگی، دانش حقوقی)؛
۶-حل مشکل و تصمیم گیری (درک مسئله، تفکر سیستمی، قضاوت، تصمیم گیری، تجزیه و تحلیل)؛
۷-اجرایی (سازماندهی، برنامه ریزی، کنترل، اطلاعات، بهره وری)؛
۸-رشد شخصیتی(یادگیری، مدیریت استرس، مدیریت زمان، خلاقیت، خویشتن شناسی، انعطاف­پذیری).
۱۲- مدل ارزیابی عملکرد مبتنی بر شایستگی در سازمان تامین اجتماعی
سازمان تامین اجتماعی از بزرگترین سازمان های خدماتی و بیمه ای کشور است. هزاران نفر از کارکنان این سازمان در سراسر کشور، به ارائه­ خدمات درمانی، بیمه و بازنشستگی به میلیون­ها نفر از مردم ایران مشغول هستند. این سازمان، در سال ۱۳۸۵، با بهره­ گیری از مفهوم شایستگی، به طراحی مدل ارزیابی عملکرد مدیران خود اقدام کرد تا براساس آن، به ارزیابی استعدادهای مدیریتی و پرورش قابلیت ­های مربوط در میان مدیران آینده خود بپردازد. نمودار ذیل، مدل ارزیابی عملکرد مبتنی بر شایستگی در سازمان تامین اجتماعی را نشان می دهد.
خویشتن شناسی
ارتباطات
رهبری
مدیریت اجرایی
تصمیم گیری
هوشیاری محیطی
نمودار۲-۷- مدل قابلیت‌های مدیران سازمان تامین اجتماعی، منبع ؛ طراحی الگوی شایستگی های مدیران
سازمان تامین اجتماعی ، ۱۳۸۶ ، ۲۱
همچنین علاوه بر نمودار فوق، جدولی نیز از فهرست معیارهای اصلی­، شاخص ­ها و تعریف آنها قابل مشاهده است :
جدول۲-۴ – فهرست معیارهای های اصلی ، شاخص ­ها و توصیف رفتاری قابلیت های مدیران سازمان
منبع ؛ طراحی الگوی شایستگی های مدیران سازمان تامین اجتماعی ، ۱۳۸۶ ، ۲۵

کوه قلات بوانات : این کوه در در ۱۵کیلومتری شمال باختری سوریان قرار دارد و ارتفاع آن ۲۲۵۰ متر می باشد . این کوه به صورت رشته باریک و طویلی از شمال باختری به جنوب خاوری کشیده شده و دره بوانات را از حوضه آبریز کویر ابرکوه جدا می سازد.
کوه قند یله : این کوه در دو کیلومتری خاور سوریان قرار گرفته و دره ها و گردنه های معروفی در این کوه وجود دارد . کوه قندیله ۲۳۵۰ متر ارتفاع دارد و از طرف باختر به رشته کوه قلات متصل است.
۳-۱-۴ رودخانه ها
رودخانه شادکام : این رودخانه که در گذشته به نام رودخانه ساریاتن مشهور بود، از چشمه ای به همین نام در ارتفاعات کوه آلمالیجه سرچشمه می گیرد و پس از آبیاری دشت نمدان، به دریاچه کافتر می ریزد.
رودخانه فهلیان : این رودخانه که مهم ترین رودخانه شهرستان ممسنی است ، از به هم پیوستن رودخانه شش پیر و رودشیر به وجود آمده است که پس از عبور از کنار کوه قلعه سفید، وارد منطقه فهلیان می شود .
رودخانه تنگ شیو : این رودخانه از کوه های کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه می گیرد و پس از طی مسافتی ، در خاک کهگیلویه وارد منطقه ممسنی می شود و در دهستان رستم به رودخانه فهلیان می پیوندد.
رودخانه آغاج : این رودخانه از دامنه کوه تابسک در دهستان دشمن زیاری سرچشمه می گیرد و پس ازعبور از میان دره ای در ناحیۀ شمال غربی شیراز ، درحوالی چهل چشمه از منطقه ممسنی خارج می شود.
رودخانه رودشیر : این رودخانه کوچک از کوه های منطقه جاوید سرچشمه می گیرد و در دهستان جاوید جریان می یابد و پس از طی مسافتی به رودخانه شش پیر در شهرستان ممسنی می ریزد.
از دیگر رودخانه های این استان رودخانه شش پیر، رودخانه پیرآب، رودخانه کر، رودخانه سیوند، رودخانه قره آغاج، رودخانه بشار، ودخانه مارگان، رودخانه چوبخله، رودخانه شور جهرم، رودخانه شور لار، رودخانه مهران شور، رودخانه فیروز آباد، رود پلوار، رودخانه پل فسا، رودخانه خشک، رودخانه دالکی، مند(موند)، رودخانه گله دار ، رودخانه شادکام اقلید، رودخانه اوجان اقلید.
شهرستان های استان : آباده، جهرم، شیراز، لار، ارسنجان، خرمبید، فراشبند، لامرد، استهبان، خنج، فیروزآباد، مرودشت، اقلید، پاسارگاد، فسا، ممسنی، بوانات، زرین دشت، قیر و ارزین، مهر، داراب، سپیدان، کازرون و نی ریز شهرستان های استان فارس به شمار می روند .
۳-۲ مشاهیر
ابو محمد مشرف الدین مصلح بن عبدا… سعدی شیرازی : ابو محمد مشرف الدین مصلح بن عبدا… سعدی شیرازی ، ملقب به ملک الکلام و افصح المتکلمین است. وی از شاعران نویسندگان و گویندگان بزرگ قرن هفتم هجری قمری است . در سخن سعید غزل عاشقانه به بالاترین حد لطافت و زیبایی رسیده است. و در حکمت، موعظه ، ایراد حکم و امثال از شارعان شهرت بسیار دارد . نثر مزین، آراسته، شیرین و جذاب وی در گلستان از بهترین نمونه های نثر فارسی است . سعدی به سبب تقدم در نثر و نظم، از قرن هفتم به بعد همواره مورد تقلید و پیروی شاعران و نویسندگان فارسی گوی بوده است . او در دوران کودکی نزد پدر خود کسب علم نمود . در مدرسه نظامیه بغداد نیز نزد استادان بزرگی همچون شهاب الدین سهروردی و ابن جوزی به آموختن علوم مختلف همت گماشت .
سلمان فارسی : زادگاهش قریه دشت ارژن فارس (هفت فرسنگی شیراز) بود و قبیله اش در کازرون احترام فوق
وی چنان مورد علاقه رسول ا… قرار گرفت که سلمان محمدیش نامید . سلمان از حواریین حضرت رسول و در شمار اهل بیت عصمت و طهارت می بود که زهد و تقوی و وفور عقل و عملش مورد تأیید پیغمبر و بزرگان اسلام بود . سلمان در زمان خلافت عمر، والی مدائن شد. در آن هنگام به کاخ والی نرفت بلکه در دکانی می نشست و به امور مردم رسیدگی می نمود . سلمان دارای چنان مقامی بود که پس از مرگ، حضرت علی با دست خود او را غسل داد.
پوشاک مردمان فارس به دلیل گوناگون فرهنگی،بسیار متنوع است از این رو به پوشاک سنتی عشایر کوهمره سرخی اشاره می شود.
۳-۳ شهر شیراز

۳-۳-۱ موقعیت سیاسی
از شمال به شهرستان های ارسنجان، مرودشت، سپیدان، ممسنی و از جنوب به شهرستان های جهرم، فیروزآباد و از شرق به شهرستان های نی ریز، استهبان، فسا و از غرب به شهرستان های ممسنی و کازرون محدود می شود.
شکل ۳-۲ مقبره حافظ شیرازی
۳-۳-۲ موقعیت جغرافیایی
شهر شیراز امروزی، واقع در استان فارس، بر روی جلگه وسیعی که دارای ۱۵کیلومتر عرض و ۱۲۰ کیلومتر طول متوسط می باشد واقع شده است. شهر شیراز در ۵۱درجه و ۵۱دقیقه تا ۵۳ درجه و ۴۰ دقیقه طول شرقی و ۲۹درجه و ۲دقیقه تا ۳۹ درجه و ۵۷ دقیقه عرض شمالی از نصف النهار مبدا قرار دارد.
۳-۳-۳ شرایط آب و هوایی
ارتفاع متوسط شهر از سطح دریا ۱۵۵۰متر است. به علت ارتفاع این جلگه از سطح دریا و آنچه در نقشه مربوط به بارندگی در سطح کشور بر می آید، بارندگی در این قسمت بیشتر از نواحی دیگر می باشد. ولی وجود کوههای مرتفع و بادهای خشک عربستان در اطراف این جلگه باعث خشکی هوا می شود.
به طور کلی ریزش برف در شیراز کم است ولی در ناحیه غربی و جنوب غربی آن در زمستان برف های س
نگین می بارد. میزان درجه حرارت در زمستان در حدود ۳درجه زیر صفر و در تابستان ۳۸درجه بالای صفر است و اعتدال هوای ناحیه از این جهت است که این جلگه بین دو منطقه گرمسیر جنوب و سردسیر شمال قرار گرفته است.
۳-۳-۴ تاریخچه و ویژگی های آثار
پایه اولیه شهر در سال ۷۴ه.ق به دست حکام اموی(۴۱ تا ۱۳۲ه.ق )گذارده شد. در این زمان شهر شامل داراللاماره و چندین مسجد و یک بازار بود . از این تاریخ تا زمان صفاریان ۲۶۱( تا ۲۸۷ ه.ق )، شهر توسعه طبیعی خود را داشته است. با روی کار آمدن صفاریان (۲۶۱تا ۲۸۷ ه.ق)، دوره جدیدی از تحولات و توسعه شهر آغاز گردید و در این زمان بود که مسجد جامع عتیق، نخستین مسجد جامع شهر، ساخته شد. دوره اتابکان – اتابکان سلغری نزدیک به ۱۳۰سال در شیراز فرمانروایی کردند و در آبادانی شهر کوشیدند ، مسجد نو در شیراز از بناهای این خاندان است و از شاعران بنام سعدی می باشد. شیراز در روزگار صفویه جایگاه شایسته و ارجمندی داشت. اله وردی خان و پسرش امام قلی روی هم رفته نزدیک به ۴۰سال بر فارس فرمان راندند، در زمان امام قلی خان دو بنای ماندگار از خود بر جای نهاد یکی مدرسه خان و دیگری پل خان می باشند.
شیراز در دوره زندیه تاریخ پر فراز و نشیبی را پشت سر گذارد. روزگار کریم خان زند یکی از بهترین و آرام ترین دوران بوده، او مدت ۱۳ سال نسبت به آبادانی این شهر همت گماشت. مجموعه با ارزشی زندیه شامل: ارگ کریم خان، بازار، مسجد، حمام و آب انبار وکیل از یادگارهای این دوران است.
حوادثی چون غارت شهر توسط آقا محمد خان قاجار ۱۲۱۰ تا ۱۳۴۵ ه.ق و زمین لرزه های پی در پی، آسیب زیادی را به این شهر وارد کرد . با این وجود، بناهای با ارزشی مانند مجموعه نصیرالملک، مجموعه مشیر، مجموعه قوام ، … از جمله آثار با ارزش دوران قاجار می باشند.
شیراز یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان فارس است. برپایه ی آخرین سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، این شهر جمعیتی بالغ بر ۱٬۲۱۴٬۸۰۸ نفر داشته که این تعداد در سال ۱۳۸۸ خورشیدی به ۱٬۴۵۵٬۰۷۳ افزایش پیدا کرده‌است. شهر شیراز در بخش مرکزی استان فارس و در ارتفاع ۱۴۸۶ متری از سطح دریا و در منطقه ی کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای معتدلی دارد. این شهر از سمت غرب به کوه دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته کوه‌های زاگرس) محدود شده‌است. شهر شیراز برطبق آخرین تقسیمات اداری به ۹ منطقه ی مستقل شهری تقسیم شده و مساحتی بالغ بر ۱۷۸٫۸۹۱ کیلومتر مربع دارد. نام شیراز در کتاب‌ها و اسناد تاریخی، تحت نام‌های مختلفی نظیر «تیرازیس»، «شیرازیس» و «شیراز» به ثبت رسیده‌است. محل اولیه ی این شهر در محل قلعهیابونصر بوده‌است. شهر شیراز در پیش از اسلام قلعه‌ای بوده که قدمت آن به دوران ساسانی و پیش‌تر بازمی‌گردد. این شهر در دوران بنی‌امیه به محل فعلی منتقل می‌شود و به بهای اضمحلال استخر -پایتخت قدیمی استان فارس- رونق می‌گیرد. شیراز در دوران صفاریان، آل بویه و زندیه، پایتخت ایران بوده‌است. کارخانه‌های الکترونیکی متعددی در شیراز وجود دارد. این شهر از دیرباز به واسطه ی مرکزیت نسبی‌اش در منطقهی زاگرس جنوبی و واقع‌شدن در یک منطقهی به نسبت حاصل‌خیز، محلی طبیعی برای مبادلات محلی کالا بین کشاورزان، یکجانشینان و عشایر بوده‌است. همچنین شیراز در مسیر راه‌های تجاری داخل ایران به بنادر جنوب مانند بندر بوشهر قرار گرفته که این نقش با احداث شبکه ی راه‌آهن به بنادر دیگر ایران کمرنگ‌تر شده‌است. این شهر به سبب جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی فراوان، همواره گردشگران بسیاری را به‌سوی خود فرا می‌خواند. شهر شیراز، مرکز استان فارس به طول ۴۰ کیلومتر و عرضی متفاوت بین ۱۵ تا ۳۰ کیلومتر با مساحت ۱۲۶۸ کیلومتر مربع به شکل مستطیل و از لحاظ جغرافیایی در جنوب غربی ایران و در بخش مرکزی فارس قرار دارد.اطراف شیراز را رشته کوههای نسبتاً مرتفعی به شکل حصاری استوار، احاطه کرده‌اند که از لحاظ سوق الجیشی و حفظ شهر اهمیت ویژه‌ای دارند. این شهر از سمت غرب به کوه دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته‌کوه‌های زاگرس) محدود شده‌است. مختصات جغرافیایی شیراز عبارتست از ۲۹ درجه و ۳۶ دقیقه شمالی و ۵۲ درجه و ۳۲ دقیقه و ارتفاع آن از سطح دریا بین ۱۴۸۰ تا ۱۶۷۰ متر در نقاط مختلف شهر متغیر است. رودخانه ی خشک شیراز رودخانه ی فصلی است که پس از عبور از شهر شیراز به سمت جنوب شرقی حوضه ی خود متمایل شده و به دریاچه مهارلو می‌ریزد. آب و هوا نقشهی آب و هوایی ایران؛ شهر شیراز در جنوب غرب کشور قرار گرفته و آب و هوای آن مدیترانه‌ای است. میانگین دما در تیرماه (گرم‌ترین ماه سال) ۳۰ درجه سانتی‌گراد، در دی‌ماه (سردترین ماه سال)، ۵ درجه سانتی‌گراد، در فروردین‌ماه ۱۷ درجه سانتی‌گراد و در مهرماه ۲۰ درجه سانتی‌گراد می‌باشد و میانگین سالانه ی دما ۱۸ درجه سانتی‌گراد است. میزان بارندگی سالیانه ی شهر شیراز ۳۳۷٫۸ میلی‌متر می‌باشد. جمعیت تغییرات جمعیت شیراز بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی انجام گرفت، شهر شیراز با ۱۷۰٬۶۵۹ نفر جمعیت ششمین شهر پرجمعیت ایران بود. در سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی این شهر با پیشی‌گرفتن بر آبادان به پنجمین شهر پرجمعیت ایران تبدیل شد و تا سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی همین جایگاه را در اختیار داشت.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در آخرین سرشماری انجام‌گرفته در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، کرج با رشد سریع خود بر شیراز پیشی گرفت و شیراز دوباره ششمین شهر پرجمعیت ایران شد. براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت شهر شیراز در این سال بالغ بر ۱٬۲۱۴٬۸۰۸ نفر بوده‌است که از این تعداد ۶۱۳٬۸۳۰ نفر مرد و ۶۰۰٬۹۷۸ نفر زن بوده‌اند. همچنین تعداد خانوارهای ساکن این شهر، ۳۱۵٬۷۲۵ خانوار بوده‌است شیراز به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری و توریستی ایران مطرح بوده و با جاذبه‌های تاریخی فراوان برای گردشگران داخلی و خارجی شناخته شده‌است. از جاذبه‌های تاریخی شهر شیراز می‌توان به آتشکده ی صمیکان، آرامگاه حافظ، آرامگاه خواجوی کرمانی، آرامگاه سعدی، ارگ کریم‌خان، باغ ارم، باغ تخت، باغ چهل‌تن، باغ دلگشا، باغ عفیف‌آباد، باغ نارنجستان قوام، باغ هفت‌تن، خانه صالحی، چاه مرتاض علی، حمام باغ نشاط، عمارت باغ ایلخانی، عمارت باغ نشاط، عمارت دیوانخانه، عمارت کلاه‌فرنگی باغ نظر، مسجد نصیرالملک، قصر ابونصر، قلعه ی کک‌ها، مدرسه ی آقاباباخان، مدرسه ی خان، موزه ی پارس، موزه ی هفت‌تنان، نقش‌برجسته ی بهرام اشاره کرد. از جاذبه‌های طبیعی شهر شیراز می‌توان به آبشار کوهمره سرخی، برم‌دلک، پارک قلعه‌بندر، پارک ملی بمو، پیربناب، چشمهی جوشک، چشمه ی خارگان، چشمه یریچی، دریاچه ی دشت ارژن، دریاچه ی مهارلو، رکن‌آباد، رودخانه ی قره‌آغاج، روستای قلات، کوه سبزپوشان، گردشگاه آتشکده، گردشگاه چاه‌مسکی، گردشگاه چشمه سلمانی و گردشگاه هفت‌برم اشاره کرد. چشمه‌های طبیعی موجود در اطراف شیراز هم از جهت آب‌درمانی و هم از جهت جذب گردشگر برای صنعت گردشگری استان فارس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند و صنعت گردشگری این استان را رونق می‌بخشند. مزار امام‌زادگان متعددی که در شیراز وجود دارد، در طول سده‌ها ساختار اجتماعی و اقتصادی این شهر را شکل داده‌است. گفته می‌شود که در زمان مأمون خلیفه -ی عباسی، تعدادی از فرزندان و نوادگان موسی بن جعفر -امام هفتم شیعیان- به شیراز پناه آورده بودند. برطبق روایت‌های مختلف، آنان به مرگ طبیعی درگذشتند یا توسط حاکم عباسی کشته شدند. سال‌ها بعد تعدادی از این مزارها شناسایی شدتد و زیارتگاه شیعیان قرار گرفتند. برخی از این امام‌زادگان -همچون علی بن حمزه- در دوره ی آل بویه شناسایی شدند. ولی برای بعضی دیگر -مانند شاه‌چراغ- حدود چهارصد سال زمان لازم بود تا توسط حکمرانان سَلغُری شیراز شناسایی شوند. شناسایی بیشتر این مزارها بیش از آن‌که براساس شواهد و اسناد تاریخی باشد، بر مبنای سنت‌های اسلامی شناسایی بوده‌است.
این شهر از سمت غرب به کوه دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته کوه‌های زاگرس) محدود شده‌است. شهر شیراز برطبق آخرین تقسیمات اداری به ۹ منطقهءمستقل شهری تقسیم شده و مساحتی بالغ بر ۱۷۸٫۸۹۱ کیلومتر مربع دارد.(وب سایت رسمی شهرداری شیراز).
نام شیراز در کتاب‌ها و اسناد تاریخی، تحت نام‌های مختلفی نظیر «تیرازیس»، «شیرازیس» و «شیراز» به ثبت رسیده‌است. محل اولیه ی این شهر در محل قلعه ی ابونصر بوده‌است. شهر شیراز در پیش از اسلام قلعه‌ای بوده که قدمت آن به دوران ساسانی و پیش‌تر بازمی‌گردد. این شهر در دوران بنی‌امیه به محل فعلی منتقل می‌شود و به بهای اضمحلال استخر -پایتخت قدیمی استان فارس- رونق می‌گیرد. شیراز در دوران صفاریان، آل بویه و زندیه، پایتخت ایران بوده‌است.
کارخانه‌های الکترونیکی متعددی در شیراز وجود دارد. این شهر از دیرباز به واسطهی مرکزیت نسبی‌اش در منطقهیزاگرس جنوبی و واقع‌شدن در یک منطقهیبه نسبت حاصل‌خیز، محلی طبیعی برای مبادلات محلی کالا بین کشاورزان، یکجانشینان و عشایر بوده‌است. همچنین شیراز در مسیر راه‌های تجاری داخل ایران به بنادر جنوب مانند بندر بوشهر قرار گرفته که این نقش با احداث شبکه راه‌آهن به بنادر دیگر ایران کمرنگ‌تر شده‌است.
این شهر به سبب جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی فراوان، همواره گردشگران بسیاری را به‌ سوی خود فرا می‌خواند.
۳-۳-۵ وجه تسمیه
نام شهر شیراز برگرفته از نام قلعه‌ای در اطراف شیراز کنونی در محل قصر ابونصر است. آنگونه که پیدا است در هنگام بنای شهر نام این قلعه بر شهر شیراز نهاده شده‌است. در کاوش‌های باستان‌شناسی در تخت جمشید، به سرپرستی جورج کامرون در سال ۱۳۱۴ خورشیدی به پیدایش خشت‌نبشته‌هایی عیلامی انجامید که بر روی چند فقره از آن‌ها به قلعه‌ای بنام «تیرازیس» یا «شیرازیس» اشاره شده‌است. همچنین مهرهایی مربوط به اواخر ساسانی و اوایل اسلام، در محل قصر ابونصر یافت شده‌است که حاوی نام «شیراز» می‌باشند.ابن حوقل، جغرافی‌دان مسلمان قرن چهارم هجری، وجه تسمیه شیراز را شباهت این سرزمین به اندرون شیر می‌داند؛ چرا که به قول او عموماً خواربار نواحی دیگر بدان‌جا حمل می‌شد و از آن‌جا چیزی به جایی نمی‌بردند. براساس تحقیقات تدسکو شیراز به معنای مرکز انگور خوب است. هرچند این نظر توسط محققین دیگر مانند بنونیست و هنینگ رد شده‌است.(وب سایت خبرگزاری میراث فرهنگی).
۳-۳-۶ پیشینه
۳-۳-۶-۱ بنیان‌گذاری شیراز از دیدگاه تاریخی
برطبق تاریخ ایران، چاپ دانشگاه کمبریج، “سکونت دایمی در محل شهر شیراز شاید به دوران ساسانی و حتی قبل آن برسد. اما اولین اشاره‌های معتبر در مورد این شهر به اوایل دوران اسلامی بر می‌گردد.” به نوشته دانشنامه اسلامی نیز شیراز شهری است بنا شده در دوران اسلامی در محلی که از زمان ساسانی یا احتمالا قبل آن سکونتگاه دایمی انسان بوده‌است .
بگفته شاپور شهبازی در دانشنامه ایرانیکا “این ادعا که شیراز اردوگاه مسلمانان بوده تا اینکه برادرزاده یا برادر حجاج ابن یوسف آن را در سال ۶۹۳ پس از میلاد به شهر تبدیل کرد، اثبات نشده‌است.”( لغت نامه دهخدا).
جان لیمبرت، چنین جمع بندی می‌کند که هر چند تاریخ نگاران اسلامی بر این عقیده هستند که شیراز در قرن اول هجری به توسط عبدالملک مروان بنیان نهاده‌شده‌است، اما باید دانست که شهری با نامی نزدیک به نام شیراز پیش از اسلام در محل یا نزدیک شهر وجود داشته‌است که نام خود را به شهر فعلی شیراز داده‌ ست. خصوصا با توجه به اشاره‌ای که حمدالله مستوفی داشته‌است. مستوفی در نزهت‌القلوب (۷۴۰ ق) معتبرترین روایت را این می‌داند که شهر شیراز را محمد برادر حجاج ابن یوسف به زمان اسلام تجدید ارتش کرد. حمدالله مستوفی روایت دیگری هم آورده‌است که تجدید بنا بر دست عم‌زادهء حجاج محمد بن قاسم بن ابی عقیل صورت پذیرفته‌است. آثاری عیلامی (شامل یک سه پایه برنزی) مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد در جنوب شرقی شیراز یافت‌شده‌است. همچنین در تعدادی لوح‌های عیلامی مکشوفه در (تخت جمشید) به کارگاه‌های مهمی در تی/شی-را-ایز-ایز-ایش (تیرازیس یا شیرازیس) اشاره می‌کند که بی‌شک همان شیراز امروزی است .(حمدالله مستوفی،نزهتالقلوب،۱۳۸۱)
لیمبرت، شهبازی و آرتور آربری هر سه فهرستی از نشانه‌های متعددی از سکونت دایم در دشت شیراز و اطراف محل کنونی شیراز در دوران پیش از اسلام را ذکر کرده اند. مانند نگاره‌های سنگی مربوط به اوایل ساسانی، اشارات موجود به دو آتشکده (بنامهای هرمزد و کارنیان) وقلعه‌ای باستانی بنام شاه موبد و آثار کشف شده در قلعه ساسانی در محل فعلی قصر ابونصر.(وب سایت رسمی تاریخچه شیراز) .
شهبازی می‌گوید که شواهد بالا چنین می‌نمایاند که شیراز تا پایان دوره ساسانی شهری با جمعیتی عمده و احتملا مرکزی اداری بوده‌است. آرتور آربری چنین نتیجه می‌گیرد که بزرگی شیراز به هر اندازه بوده، این شهر در زمان داریوش زیر سایه پارسه و پس از حمله اسکندر مقدونی زیر سایه شهر همسایه استخر بوده‌است.