و در نهایت نسبت بین جدایی خوشه ها و فشردگی خوشه ها بعنوان تابع ارزیابی تعریف میشود:
انتخاب تعداد خوشه های مناسب با ماکزیمم کردن تابع فوق بدست می آید.
2-9-6 تابع M.Ramze Rezaee
آقای Ramze Rezaee و همکارانش تابع دیگری را برای ارزیابی الگوریتم خوشه بندی c میانگین ارائه داده اند. روش آنها نیز مبتنی بر معیارهای جدایی و فشردگی خوشه ها می باشد که در ادامه روش مورد نظر آورده شده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

فرض کنید که داده های ورودی p بعدی باشند و می خواهیم آنها را به c خوشه گروه بندی کنیم:
مراکز خوشه ها با v_i مشخص می شوند و میزان تعلق نمونه ها با خوشه ها نیز با ماتریس U نشان داده می شود.
اگر واریانس نمونه های X را درنظر بگیریم برای p امین مولفه واریانس خواهیم داشت:
که در فرمول فوق ، p امین مولفه متوسط نمونه ها می باشد. متوسط نمونه ها نیز با فرمول زیر محاسبه می شود:
اگر تغییرات خوشه i ام را در نظر بگیریم برای p امین مولفه تغییرات خواهیم داشت:
با بهره گرفتن از معادلات تعریف شده متوسط پراکندگی تمامی خوشه ها بصورت زیر تعریف شده است:
همچنین یک تابع فاصله نیز بصورت زیر تعریف شده است:
که برای D_max و D_min داریم:
فرمول فوق ماکزیمم (می نیمم) فاصله بین مراکز خوشه ها را محاسبه می کند. از روی فرمول های فاصله و پراکندگی آقای Ramze Rezaee و همکارانش تابع ارزیابی را بصورت زیر تعریف کرده اند:
جمله اول فرمول فوق متوسط پراکندگی خوشه ها را نشان می دهد که هر چه این مقدار کوچک باشد نشان دهنده این است که خوشه ها فشرده تر هستند. اما همانطور که قبلا گفته شد این جمله بتنهایی نمی تواند معیار خوبی برای خوشه بندی باشد و باید جدایی خوشه ها نیز در نظر گرفته شود که این معیار توسط جمله دوم فرمول فوق محقق می شود. ضریب α نیز که برابر است با D(c_max) برای متعادل کردن دو جمله بکار گرفته شده است. الگوریتم پیدا کردن تعداد خوشه های بهینه بدین صورت است که تعداد خوشه های بهینه بین c_min و c_max در نظر گرفته می شود و سپس تابع ارزیابی فوق را برای تمامی مقادیر بین c_min و c_max محاسبه و ذخیره کرده و در نهایت مقدار c متناظر می نیمم مقادیر ذخیره شده، تعداد خوشه های بهینه خوشه بندی می باشد.
2-10 خوشه‌بندي ترکيبي
روش های خوشه­بندی ترکیبی شامل دو مرحله می باشد : تولید افراز های اولیه و تابع ترکیب کننده می باشد تولید اولین گام در روش های خوشبندی ترکیبی می باشد در این مرحله ، مجموعه ای از افراز ها برای ترکیب ، تولید می شوند چرا که نتایج نهائی به نتایج اولیه بستگی دارد[28]. روش های مختلفی برای تولید نتایج اولیه وجود دارد که می توان این روش ها را به دو دسته تقسیم نمود 1. استفاده تنها از یک الگوریتم 2. استفاده از الگوریتم های مختلف ، روش اول با بهره گرفتن از یکی از الگوریتم های خوشبندی پایه و راهکار های مختلف که در ادامه بیان شده است افراز های متفاوتی را تولید می کند برای مثال در الگوریتم k-means استفاده از مقداردهی اولیه مختلف می تواند منجر به تولید افرازهای گوناگون شود علاوه براین ، روش های دیگری برای ایجاد افرازهای پایه وجود دارد از قبیل به کاربردن یک الگوریتم خووشه بندی با پارامترهای مختلف یا حتی به کاربردن تصویر داده ها به فضای ویژگیهای جدید، زیرمجموعه های مختلف از داده ها و زیرمجموعه های مختلف از ویژگی ها می باشد .
روش دوم یعنی استفاده از الگوریتم های مختلف شامل چهار روش عمده می باشد 1. روش سلسله مراتبی 2. روش افرازبندی 3. روش های مبتنی بر چگالی 4. روش های مبتنی بر مشبک کردن فضا ، از الگوریتم های مربوط به روش های افرازبندی می توان به k-means و k-medoids اشاره نمود.الگوریتم های همچون AGNES و DIANA نیز از روش های سلسله مراتبی محسوب می شوند. DBSCAN و DENCLUE از متداولترین روش های مبتنی بر چگالی می باشند.ابتدایی ترین و ساده ترین روش در الگوریتم های مبتنی بر مشبک کردن فضا می توان به STING اشاره نمود. [2]
حال اینکه چه الگوریتمی برای یک مسئله خاص مناسب می باشد. اغلب کار دشواری می باشد.تجربه کارشناس دامنه ی مسئله در این موارد می تواند خیلی مفید فایده باشد.ولی اگر اطلاعاتی در مورد مسئله وجود نداشته باشد ، تولید افراز های پراکنده برای خوشبندی ترکیبی توصیه می شود. چرا که هر چه میزان پراکندگی در مجموعه ی افراز ها بیشتر باشد ، اطلاعات بیشتری برای تابع ترکیبی در دسترس خواهد بود. این پراکندگی نیز بوسیله ی استفاده از مکانیزم های مختلف تولید افرازهای پایه حاصل می شود. [28]
گام اصلی در هر الگوریتم خوشبندی ترکیبی تابع توافقی یا همان تابع ترکیب کننده می باشد که صراحتاً می تان گفت یکی از بزرگترین چالشها پیش روی خوشبندی ترکیبی تعریف یک تابع ترکیب کننده مناسب می باشد.
دو رویکرد کلی برای توابع ترکیب کننده وجود دارد : 1. بر پایه Objects Co-Ocurrence 2. بر پایه Median Partition در رویکرد اول ایده اصلی ، تعیین اینکه کدام برچسب متعلق به یک نمونه خاص در افزار ترکیب شده می باشد. برای انجام این کار تعداد دفعاتی که یک نمونه در یک خوشه قرار دارد یا دفعاتی که دو نمونه در یک خوشه مشابه قرار دارند محاسبه می شود ، به عبارتی تابع ترکیب کننده از فرایند رای گیری میان نمونه ها استفاده می کند برای مثال می توان به روش های برچسب گذاری-رای گیری ،ماتریس همبستگی و متدهای فازی اشاره نمود . متدهای فازی به منظور ترکیب افرازهای حاصل از الگوریتم های مختلف فازی[29] مورداستفاده قرار می گیرد[30]. در رویکرد دوم تابع ترکیب کننده ، افراز ترکیبی بوسیله ی راه حل مسئله ی بهینه سازی حاصل می شود. روش هایی همچونMethods Kernel و Mirkin Distance این نوع از توابع ترکیب کننده می باشند.
اما پاسخ به بعضي سوالات در اين زمينه همچنان با ابهامات زيادي روبروست. اين که در حضور يک مجموعه از نتايج خوشبندي هاي اوليه، آيا استفاده از زيرمجموعهاي از نتايج مي تواند بهتر از استفاده از کل نتايج باشد يا نه؟ کدام زيرمجموعه از نتايج اوليه ميتواند منجر به بهبود عملکرد خوشبندي ترکيبي شود؟ نتايج اوليه با چه معياري نسبت به هم ارزيابي شوند؟ انتخاب زيرمجموعهاي از نتايج اوليه براي استفاده در ترکيب نهايي، مسئلهاي است که اخيرا مطرح شده و با وجود ابهامات فراوان در جوانب اين مسئله، امروزه به صورت جدي دنبال ميشود.[31] ايده هاي اوليه با ارايه يک معيار ارزيابي براي کيفيت خوشه آغاز شد. تعدادي از مطالعات انجام شده سعي در انتخاب زيرمجموعه مناسبي از افرازهاي اوليه دارند (فرن و لين، ۲۰۰۸ ) و تعدادي نيز زيرمجموعه اي از خوشه هاي اوليه را مورد آزمايش قرار داده اند (فرد و جين، ۲۰۰۶). پاسخ به اين سوال که انتخاب چه زيرمجموعهاي از نتايج اوليه موجب بهترين کارايي خوشبندي ترکيبي مي شود هنوز نياز به انجام تحقيقات گسترده تري دارد. در چند سال اخير، پايداري خوشه به عنوان يک معيار ارزيابي خوشه مورد توجه زيادي قرار گرفته است(فرد و جين، ۲۰۰۶) کامپلو نیز روشي براي تعيين تعداد خوشه ها ارايه کرده است که با تغییر در روش جین و همکاران و با بهره گرفتن از معیار سازگاری برای اعتبار سنجی افرازهای فازی استفاده نموده است[32,33].(فرن و لين ۲۰۰۸ ) روشي براي خوشبندي ترکيبي پيشنهاد کرده اند که از زيرمجموعه ی موثرتري از افرازهاي اوليه در ترکيب نهايي استفاده ميکند. در اين روش اگر چه تعداد اعضاي شرکت کننده در ترکيب نهايي کمتر از يک خوشبندي ترکيبي کامل است، به دليل انتخاب افرازهاي با کارايي بالاتر، نتايج نهايي بهبود ميابند. پارامترهايي که در اين روش مورد توجه قرار گرفته اند، عبارتند از: کيفيت و پراکندگي (فرن و لين ۲۰۰۸ ) نشان داده اند که بهينه سازي همزمان دو عامل، پراکندگي و کيفيت در نتايج اوليه خوشبندي ترکيبي مي تواند کارايي خوشبندي ترکيبي را به طور چشمگيري بهبود بخشد[34].
روشهاي خوشه‌بندي ترکيبي سعي ميکنند تا با ترکيب افرازهاي مختلف توليد شده از روشهاي خوشه‌بندي پايه، يک افراز مستحکم از داده‌ها را توليد کنند .[14,25] در اکثر مطالعات اخير، همه افرازها با وزن برابر در ترکيب نهايي حاضر مي‌شوند و همه خوشه‌هاي موجود در همه افرازها نيز با وزن برابر در ترکيب نهايي شرکت مي‌کنند[26]. استرل و گاش [14]يک معيار براي انتخاب از ميان ترکيبات ممکن ارايه کرده‌اند که مبتني بر کيفيت کلي يک خوشه‌بندي است. براي اين کار، آنها ميزان ثبات بين افراز ترکيبي و افرازهاي پايه را در نظر گرفته‌اند و با بهره گرفتن از يک قاعده ترکيبي ثابت، يک معيار شباهت دو به دو را روي فضاي ويژگي‌هاي d-‌‌‌‌‌بعدي به کار برده‌اند.
عظيمي[2] از مفهوم پراکندگي براي هوشمند نمودن خوشه‌بندي ترکيبي استفاده کرده است. دراين روش که به صورت پويا اقدام به انتخاب زيرمجموعه بهينه‌اي از نتايج اوليه در ترکيب نهايي مي‌کند، ابتدا يک خوشه‌بندي ترکيبي ساده انجام ميشود. سپس اين روش ميزان شباهت تمام نتايج خوشه‌بندي‌هاي اوليه را نسبت به جواب به دست آمده ارزيابي مي‌کند و سعي در طبقه‌بندي مجموعه داده‌ها به سه مجموعه داده راحت ، معمولي و سخت مي‌کند. در اين طبقه‌بندي، مجموعه داده راحت به مجموعه داده‌اي اطلاق مي‌شود که خوشه‌بندي‌هاي اوليه تفاوت چنداني با خوشه‌بندي ترکيبي به دست آمده نداشته باشند. به اين معني که هر خوشه‌بندي ساده بتواند تقريبا مانند خوشه‌بندي ترکيبي نتايج مشابه‌اي ارايه کند. مجموعه داده معمولي به مجموعه داده اي اطلاق مي‌شود که خوشه‌بندي‌هاي اوليه نه تفاوت چنداني و نه تشابه چنداني با نتايج خوشه‌بندي ترکيبي به دست آمده دارند. مجموعه داده سخت به مجموعه داده‌اي اطلاق ميشود که خوشه‌بندي‌هاي اوليه تشابه چنداني با خوشه‌بندي ترکيبي به دست آمده نداشته باشند. اين رويداد نشان مي‌دهد که داده‌هاي مجموعه موردنظر کاملا داراي مرزهاي مشترک هستند و روشهاي ساده و معمولي خوشه‌بندي همانند روشهاي پيچيده و قدرتمند خوشه‌بندي ترکيبي قادر به جداسازي نمونه‌ها نمي‌باشند. سپس کل نتايج خوشه‌بندي‌هاي اوليه به چهار زيرمجموعه متفاوت بر اساس ميزان تطبيق دقتشان با نتايج خوشه‌بندي ترکيبي ساده تقسيم مي‌شوند و بر اساس رده هر مجموعه داده (راحت، معمولي و سخت) اقدام به انتخاب يکي از اين زيرمجموعه ها براي ترکيب و به دست آوردن نتيجه نهايي مي‌کنيم. نتايج تجربي صورت گرفته در [2] نيز نشان داده‌اند که ترکيب خوشه‌بندي‌هاي اوليه با بيشترين کمترين و ميزان متوسطي از تطبيق با خوشه‌بندي ترکيبي اوليه، نتيجه بهتري را به ترتيب، در مجموعه داده‌هاي راحت، سخت و متوسط مي‌دهد. روش فوق در هر مجموعه داده سعي ميکند تا نتايج خوشه‌بندي اوليه‌اي که موجب منحرف شدن نتايج نهايي ميشود را از ترکيب نهايي خارج کند و به اين ترتيب خوشه‌بندي‌هاي ترکيبي اوليه‌اي را که داراي دقت نسبتا مناسبي هستند، وارد ترکيب نهايي کند.
در اکثر الگوريتم هاي پايه براي خوشهبندي ترکيبي از نمونه‌برداري داده‌ها استفاده مي‌شود. مسئله اصلي در اين روشها چگونگي ارزيابي خوشه و خوشه‌بندي (افراز) است[3] . بامگارتنر و همکاران [35] يک روش مبتني بر بازنمونه‌برداري را براي بررسي اعتبارسنجي نتايج خوشه‌بندي فازي ارايه کرده‌اند. در چند سال اخير، پايداري خوشه به عنوان يک معيار ارزيابي خوشه مورد توجه زيادي قرار گرفته است [26] ايده‌هاي اوليه براي اعتبارسنجي خوشه با بهره گرفتن از بازنمونه‌برداري در [36] ارايه شده است .راس و همکاران[37] نيز يک روش مبتني بر بازنمونه‌برداري براي اعتبارسنجي خوشه ارايه کرده‌اند. عنصر اصلي در اين روش، که در واقع کامل شده‌ی روش‌هاي پيشين مي‌باشد، پايداري خوشه است. معيار پايداري، ميزان همبستگي افرازهاي به دست آمده از دو نمونه‌برداري مستقل از مجموعه داده را اندازه‌گيري مي‌کند. هر چه ميزان پايداري براي يک خوشه‌بندي بيشتر باشد، به اين معني است که اگر الگوريتم خوشه‌بندي چندين مرتبه ديگر روي آن نمونه‌ها به کار رود، نتايج مشابهي حاصل ميشود [38] .چندين روش اعتبارسنجي خوشه مبتني بر ايده استفاده از پايداري پيشنهاد شده است [39] بن هور و همکاران [40] نيز روشي براي محاسبه پايداري ارايه کرده‌اند که بر مبناي شباهت بين نمونه‌ها درخوشه‌بندي‌هاي مختلف عمل مي‌کند. در اين روش، ابتدا ماتريس همبستگي با بهره گرفتن از روش بازنمونه‌برداري به دست مي‌آيد. سپس ضريب جاکارد به عنوان معيار پايداري بر اساس اين ماتريس محاسبه مي‌شود.داس و سيل روشي براي تعيين تعداد خوشه‌ها ارايه کرده‌اند که از اعتبارسنجي خوشه‌ها براي تقسيم و ادغام آنها بهره مي‌برد. فرن و لين روشي براي خوشه‌بندي ترکيبي پيشنهاد کرده‌اند که اززيرمجموعه‌ی موثرتري از افرازهاي اوليه در ترکيب نهايي استفاده ميکند. در اين روش اگر چه تعداد اعضاي شرکت کننده در ترکيب نهايي کمتر از يک خوشه‌بندي ترکيبي کامل است، به دليل انتخاب افرازهاي با کارايي بالاتر، نتايج نهايي بهبود مي‌يابند. پارامترهايي که در اين روش مورد توجه قرار گرفته‌اند، عبارتند از: کيفيت و پراکندگي. اين روش سعي مي‌کند تا زيرمجموعه‌اي از افرازهايي از نتايج اوليه را وارد ترکيب نهايي کند که از بالاترين ميزان کيفيت برخوردار بوده و در عين حال نسبت به هم بيشترين پراکندگي را دارا باشند. در اين روش از معيار مجموع اطلاعات متقابل نرمال شده(SNMI ) (براي يک افراز در مقايسه با افرازهاي ديگر ترکيب) براي اندازه‌گيري کيفيت يک افراز استفاده شده است. همچنين، معيار اطلاعات متقابل نرمال‌شده(NMI) (بين تمام افرازهاي موجود درترکيب) براي اندازه‌گيري پراکندگي لازم براي ترکيب به کار رفته است. فرن و لين نشان مي‌دهند که روش آنها نسبت به خوشه‌بندي ترکيبي کامل و يا روش انتخاب تصادفي از کارايي بهتري برخوردار است.
علیزاده و همکاران نیز از زیر مجموعه ای از نتایج اولیه به جای کل خوشه های یک افراز در خوشه بندی ترکیبی استفاده نموده است.این گونه که پس تولید افرازهای اولیه ، با بهره گرفتن از یک معیار ارزیابی جدید توسعه یافته توسط علیزاده و همکاران به نام AMM که معیاری مبتنی بر NMI می باشد ، میزان پایداری هر یک از خوشه های یک افراز را اندازه گیری و توسط چند سازگار پیشنهادی با کیفیت ترین آنها را انتخاب نموده و با تغییر و بروز رسانی روش انباشت مدارک توسعه یافته (EAC) به منظور ایجاد ماتریس همبستگی برای خوشه های حاصل از افراز های گوناگون به استخراج خوشه هاي نهايي از اين ماتريس پرداخته است.[31]
فصل سوم
روش تحقيق
3-1 مقدمه
­داده ­کاوی در کاربرد هایی نظیر کشف دانش از داده ­ها مورد استفاده قرار می­گیرد خصوصا ً زمانی که با حجم عظیمی از داده ­ها مواجه هستیم . روش­ها وتکنیک های بسیاری در داده کاوی موجود است که در امر کاوش داده ها تسهیل نموده اند و روز به روز در حال گسترش می باشند از آن جمله قوانین انجمنی ، رده­بندی و خوشه بندی مهمترین آنها می باشند ،زمانی که انسان دو شیءمتفاوت( همانند میوه) را تشخیص می دهد و آنها را از یکدیگر متمایز می سازد نوعی رده بندی صورت گرفته است، از این رو تکنیک رده­بندی رویکردی با ناظر است در­حالیکه خوشه بندی با وجود شباهت بسیار با رده بندی ،تفاوت اندکی در رویکرد آنها را از یکدیگر متمایز ساخته است .خوشه بندی رویکردی بدون ناظر است
در سالهای اخیر مباحث ترکیبی بسیار مورد توجه واقع شده اند به طوریکه محققان موفق به ترکیب شماری از نتایج گروه بندی شدند که منجر به نتایج نهایی با کیفیت تری نسبت به نتایج حاصل از تنها یک روش گروه بندی می شود و در نهایت همین امر موجب شده است که ترکیب خوشه ها به موضوعی داغ در داده کاوی تبدیل شود.
خوشه بندی ترکیبی سعی می نماید تا افراز های گوناگون با تنوع بسیار را از روش های خوشه بندی مختلف ترکیب نماید.بدین ترتیب ضعف موجود در هر روش خوشه بندی پوشش داده می شود و کیفیت بالاتری با حداقل فاصله از برچسب صحیح تولید می شود.
از سوی دیگر دسته اي از الگوريتم هاي خوشه بندي بر اساس تئوري مجموعه هاي فازي پيشنهاد شده اند که به آنها الگوريتم هاي خوشه بندي فازي مي گويند و به سرعت در حال گسترش می باشند . در خوشه بندی کلاسیک بدلیل آنکه هر نمونه باید به یک و فقط یک خوشه تعلق داشته باشد ، باید تصمیم گرفت که این نمونه متعلق به کدام خوشه است. تفاوت اصلی خوشه بندی کلاسیک و خوشه بندی فازی در همین جاست که در خوشه بندی فازی یک نمونه می تواند متعلق به بیش از یک خوشه باشد. خوشبندی فازی ، نقاط داده ای را بر اساس میزان درجه عضویت شان گروه بندی می کند از این رو از دقت بیشتری نسبت به خوشبندی غیر فازی برخوردار می باشد.
تاکنون الگوریتم های بسیاری در خوشه بندی فازی ارائه شده است که همه ی آنها سعی در کسب نتایج بهتر به همراه دقت بیشتر دارند.
در مورد خوشه بندی فازی ترکیبی روش های کمتری ارائه شده است و اکثر آنها بوسیله تغییر در الگوریتم های ترکیبی اصلی ارائه شده اند. در این فصل قصد داریم رویکردی ارائه دهیم که افراز های فازی را که دارای کمترین میزان خطا در برچسب گذاری واقعی می باشند و قابل رقابت با سایر روش های خوشه بندی ترکیبی هستند ترکیب نماییم. نمایی کلی از این رویکرد در شکل 3-1 آورده شده است .
شکل 3-1 فرایند کلی خوشه بندی ترکیبی فازی
3-2 فرضیات روش پیشنهادی
روش پیشنهادی ، رویکردی بدون ناظر می باشد و قصد دارد مجموعه ای از داده ها را گرفته و بدون اینکه هیچ گروه و یا کلاس های از پیش تعیین شده ای وجود داشته باشد آنها را خوشه بندی نماید . همانطور که پیش تر ذکر شد روش های خوشه بندی پایه بسیاری موجود است که هر یک ضعف ها و قوت هایی دارد ، به همین جهت خوشه بندی ترکیبی شکل گرفت تا بر پایه قوت های هر یک از روش ها بهترین خوشه بندی را انجام دهد .با ظهور روش های فازی نیز توانستیم به دقت بیشتری دست یابیم و ممکن است نمونه ها یی داشته باشیم که متعلق به چند خوشه بوده و نسبت عضویت هر نمونه در هر خوشه را با درجه عضویت تعیین می کنیم.
در روش پیشنهادی قصد داریم تا نتیجه ی چندین روش خوشه بندی فازی را ترکیب نموده و به نتیجه ی نهایی قابل اطمینان و معتبرتری دست یابیم .
این روش از 4 مرحله تشکیل شده است که کلیات آن در این بخش آورده شده است :
مرحله 1 : تولید افراز های فازی اولیه بر روی مجموعه داده x با بهره گرفتن از روش ها و الگوریتم های گوناگون فازی و تشکیل ماتریس های عضویت هر الگوریتم .
مرحله 2 : تولید ماتریس های همبستگی فازی از روی ماتریس های عضویتی که در مرحله قبل ایجاد شدند . بدین ترتیب برای هر الگوریتم فازی و ماتریس عضویت آن یک ماتریس همبستگی فازی خواهیم داشت . این ماتریس بیانگر میزان شباهت دو نمونه از لحاظ توانایی هم خوشه بودن می باشد .
مرحله 3 :جمع ماتریس های همبستگی فازی ایجاد شده در مرحله دوم و تشکیل یک ماتریس به نام ماتریس استحکام (S) که بیانگر میزان استحکام و پایداری اتصالات میان نمونه ها می باشد . در این مرحله در واقع نتایج افرازبندی های گوناگون با یکدیگر ترکیب می شوند .
مرحله 4 : تولید افراز بندی بهینه توسط فرایند تکراری مبتنی بر گراف که بر ماتریس استحکام اعمال می شود و در هر تکرار عناصر ماتریس را به مقدار x کاهش می دهد تا بدین طریق اتصالات سست شکسته شده و اتصالات پایدار و قوی تر باقی بمانند .
تعریف 1 : ماتریس همبستگی فازی(FC) :
ماتریسی n*n می باشد که بوسیله ی ماتریس های عضویت حاصل از اجرای الگوریتم های مختلف فازی بر روی مجموعه داده با c خوشه ایجاد می شود . هر درایه ماتریس همبستگی فازی fc_ij نشان دهنده آن است که نقاط داده ای متناظر با آن با چه درجه ای با یکدیگر هم خوشه می باشند و یا به عبارتی رفتار آنها در قبال خوشه های مختلف چقدر با هم شباهت دارد .
تعریف 2 : ماتریس استحکام (S) :
این ماتریس مجموع همه ی ماتریس های همبستگی فازی حاصل از اجرای الگوریتم ها و متد های مختلف فازی می باشد و هرچه درجه ی هر یک از درایه های آن بیشتر باشد نقاط داده ای متناظر با آن از پایداری و استحکام بیشتری برخوردار می باشد و برعکس هرچه درجه ی یک درایه کمتر باشد اتصال بین نقاط داده ای متناظر با آن ضعیف تر خواهد بود .

* فصل پنجم
در این فصل ضمن بیان خلاصه‌ای از موضوع تحقیق و روش تحقیق، ‌نتایج آزمون فرضیات تحلیل خواهد شد. همچنین پیشنهاداتی که می‌تواند در تحقیقات آتی مورد استفاده قرار گیرد، ارائه می شود.
فصل دوم :
مبانی نظری و پیشینه تحقیق

• • 1. 1. مقدمه

هدف از ارائه این فصل بررسی مبانی نظری و پیشینه تحقیقات مرتبط با هیئت مدیره ، افشاهای اختیاری و کیفیت سود می باشد. بدین منظور در بخش اول ابتدا به هیئت مدیره و تعاریف مرتبط با آن تشریح گردیده . در بخش دوم نیز افشا و در بخش سوم کیفیت سود ، مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. در انتها نیز ضمن بررسی خلاصه ای از تحقیقات صورت گرفته در ایران و دیگر کشورها که بطور مستقیم و یا غیرمستقیم با موضوع تحقیق مرتبط هستند و نتایج بدست آمده از آن ارائه می شود.

• • 1. 1. هیئت مدیره

۲-۲-۱- تعریف هیئت مدیره
در تعریف هیئت مدیره می توان گفت که مجموعه ای از افراد هستند که به منظور شکل بخشیدن به فعالیتهای مختلف به منظور انجام صحیح امور هر سازمان برای رسیدن به اهداف نهایی و اتخاذ تصمیمهای پی در پی و صحیح درباره مسائل متفاوت به منظور فائق آمدن بر مشکلات ضمن مشارکت با هم برای رسیدن به هدفهای پیش بینی شده همکاری می کنند .
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۲-۲- وظایف هیئت مدیره
هیئت مدیره جز در مواردی که اتخاذ تصمیم در باره آنها در صلاحیت مجامع عمومی قرار دارد با رعایت قوانین و مقررات جاری و اساسنامه ، صلاحیت اداره امور تعاونی را داراست و در همین زمینه قانون وظایف و اختیارات هیئت مدیره را به شرح ذیل تعیین می کند .

• • دعوت از مجمع عمومی عادی و فوق العاده

• • اجرای اساسنامه و تصمیمات مجامع عمومی و سایر مقررات مربوطه

• • تعیین و نصب ، عزل و قبول استعفای مدیر عامل و نظارت بر کارهای وی وپیشنهاد میزان حقوق و مزایای مدیر عامل و آیین نامه مربوط به وظایف و اختیارات وی به مجمع عمومی عادی برای تصویب.

• • قبول درخواست عضویت داوطلبان

• • اخذ تصمیم درباره انتقال سهم اعضاء به یکدیگر

• • دریافت استعفای هر یک از اعضای هیئت مدیره ( قبول استعفای جمعی اعضاء هیئت مدیره در صلاحیت مجمع عمومی فوق العاده است )

• • نظارت بر هزینه های جاری شرکت و رسیدگی به حسابها و ارائه نتایج آن به بازرس یا بازرسان و تسلیم به موقع گزارشهای مالی و ترازنامه و حساب سود وزیان به مجمع عمومی عادی .

۲-۲-۳- تفکیک وظایف اعضای هیات مدیره :
یکی از محورهای تحولا‌ت اخیر در مباحث نظام راهبری شرکت، تاثیر قانون سربینز اکسلی (به عنوان مکانیزم برون‌سازمانی) در برجسته شدن نقش نظارتی مکانیزم های داخلی آن است. تفکیک دقیق وظایف مدیریت اجرایی از مدیریت غیراجرایی، برجسته‌تر شدن نقش نظارتی مدیریت غیراجرایی و تعیین حوزه‌های مسئولیت آنها و ضرورت داشتن دانش حسابداری و مالی به عنوان یکی از شرایط احراز پست در مورد حداقل یک نفر از مدیران غیراجرایی و آگاهی بقیه اعضا از مسائل حسابداری و مالی، برخی از تحولا‌ت اخیر است. افزون بر این، نقش کمیته‌های هیئت مدیره (شامل مدیران غیراجرایی) در مورد کنترلهای داخلی، ارتباط با حسابرسان داخلی و مستقل و… بسیار برجسته شده و از وظایف مدیران اجرایی کاملا‌ً تفکیک گشته است.

در ایران، قانون تجارت مصوب ۱۳ اردیبهشت ماه ۱۳۱۱، اساس و چارچوب قانون تجارت موجود را تشکیل می‌دهد. نظر به قدمت منابع آن، که دارای نواقص فراوانی بود، قانون اصلا‌ح قسمتی از قانون تجارت مشتمل بر ۳۰۰ ماده پس از تصویب در تاریخ ۲۴ اسفندماه ۱۳۴۷ جانشین مواد ۲۱ تا ۹۴ قانون تجارت مصوب ۱۳۱۱ شد. به نظر می‌رسد که اصلا‌حیه مذکور نیز تغییر بااهمیتی در چارچوب اولیه قانون تجارت ایجاد نکرده است. همچنین در قانون پیشین و اصلا‌حیه انجام شده به مقوله وظایف هیئت مدیره و تفکیک وظایف توجه چندانی نشده است. امید است در اصلا‌حیه قانون تجارت به این مهم توجه شده و مورد عنایت قرار گیرد و افزون برآن آیین‌نامه حاکمیت شرکتی مورد نظر بورس اوراق بهادار پس از اصلا‌حات لا‌زم، مورد استفاده شرکتهای پذیرفته شده در بورس قرار گرفته و پس از ارزیابی مجدد اجرای آن برای تمام شرکتهای سهامی الزامی شود.

۲-۳- افشا

متداولترین نظریه در مورد افشا، افشای کافی است که گویای حداقل افشای مورد نیاز است و یا به عبارتی دیگر مفهوم افشای کافی بیان کننده این موضوع است که صورت های مالی نباید گمراه کننده باشد.
واژه افشای اطلاعات در گستره ترین مفهوم خود به معنی چیزی جز ارائه اطلاعات نمی باشد. حسابداران می کوشند این عبارات را مفهومی دقیق تر به کار ببرند وهدف آنها ارائه اطلاعات مالی درباره شرکت است که از طریق گزارشات مالی ( معمولاٌ دو قالب گزارشات سالانه ) ارائه می شود. گاهی مفهوم این عبارت بازهم محدوتر می شود و مقصود اطلاعاتی است که در محتوای صورتهای مالی گنجانده نشده است. موضوع افشای اطلاعات در ترازنامه ، صورت سود وزیان و صورت جریان های نقدی زیر عنوان شناخت و اندازه گیری با تعیین ارزش اقلام قرار می گیرد. از دقیق ترین دیدگاه افشای اطلاعات شامل بحث های مدیریت ، تجزیه وتححلیل ، یادداشت های پیوست صورتهای مالی و صورت حساب های مکمل می شود.
در بازار جهانی کنونی منابع اطلاعاتی ، در خارج از صورت های مالی که اطلاعات را افشا می نمایند به صورت یکی از منتابه بسیار مهم درآمده اند. در مورد شیوه تعیین ارزش اقلام اختلاف نظر زیادی وجود دارد. برای مثال ، شیوه ثبت سرقفلی در شرکتهای مختلف بسیار متفاوت است. در چنین شرایطی بیان واقعیت ها ( افشای اطلاعات ) خواننده را قادر می سازد که از نظر شیوه ارائه اطلاعات ابراز رضایت کند . اگر این اقلام در محتوای صورت های مالی شناسایی ( ثبت و گزارش ) شوند، آن گاه باید از نظر تعیین ارزش اقلام اطلاعات مربوط به سیاست های حسابداری افشا ود. کمیته استانداردهای بین امللی حسابداری ابراز داشت :
صورتهای مالی باید واضح وقابل درک باشند. آنها بر پایه سیاست های حسابداری قرار دارند، این سیاست ها در شرکت های گوناگون متفاوت هستند، هم در یک کشور و هم در کشورهای مختلف افشای اطلاعات دربازه سیاسیت های مهم شرکت که صورتهای مالی بر آن اساس تهیه می شوند نقشی مهم وحیاتی ایفا می کنند وباید به گونه ای ارائه شود که خوانندگان بتوانند آنها را به صورتی دقیق و درست درک نمایند.
هیئت اصول حسابداری در بیانیه شماره ۲۲ به نام افشای اطلاعات درباره سیاست های حسابداری که در ۱۹۷۲ منتشر کرد ، همین دیدگاه را تأیید نمود. (هندریکسن ^[۱۷]، ۱۹۷۷)
۲-۳-۱- ماهیت شفافیت گزارشگری در متون مالی
در نگاهی کلی، شفافیت یعنی دست‌یابی گسترده به اطلاعات مربوط و اتکاپذیر در خصوص عملکرد دوره‌ای، موقعیت مالی، فرصت‌های سرمایه‌گذاری،‌ راهبری شرکتی، و ریسک شرکتهای تابعه ( بوشمان و سمیث^[۱۸] ، ۲۰۰۳ ) اما از دیدی دقیقتر، شفافیت عموماً به سه دسته تقسیم می‌شود؛‌ ۱) تعریفهای مبتنی بر ذینفعان اطلاعات، ۲) تعریفهای مبتنی بر مسئولیت پاسخگویی، و ۳) شفافیت از ابعاد قانون (طاهری، ۱۳۸۹).
دسته اول: ویش وانات و کافمن ^[۱۹] بر این باورند که شفافیت یعنی افزایش جریان به‌موقع و اتکاپذیر اطلاعات اقتصادی،‌ اجتماعی و سیاسی که در دسترس همه ذینفعان مربوط باشد. در نقطه مقابل آن، نبود شفافیت در اطلاعات به مفهوم ممانعت از دسترسی به اطلاعات صحیح و یا ارائه نادرست اطلاعات یا ناتوانی بازار از کسب اطمینان نسبت به کفایت و مربوط بودن کیفیت اطلاعات ارائه شده تعریف شده است.
دسته دوم: فلورینی^[۲۰] شفافیت را به‌عنوان افشای اطلاعاتی به‌وسیله شرکت‌ها که برای ارزیابی عملکرد و انجام وظیفه پاسخگویی ضروری است، بر شمرده است. وی معتقد است شفافیت ابزاری است برای تسهیل فرایند ارزیابی عملکرد شرکت‌ها. تاکید بر حق دسترسی به اطلاعات با در نظر گرفتن حریم هر دو طرف تهیه‌کننده و استفاده‌کننده و امکان ارزیابی عملکرد شرکت‌ها با بهره گرفتن از این اطلاعات، در تعریفهای فلورینی برجسته‌تر شده است و دیدگاه مسئولیت پاسخگویی عمیقتری در بر دارد (تجویدی، ۱۳۸۷). به واقع، شفافیت ارتباط تنگاتنی با پاسخگویی دارد و علت وجود تقاضا برای شفافیت این است که بازار،‌ شرکتها را بابت سیاست‌ها و عملکردشان مسئول می‌داند.
دسته سوم: بُعد سوم از شفافیت در حوزه مسئولیت‌های قانونی است، زیرا شرکتها به منظور اجرای دو رویکرد فوق توسط دولت و مراجع قانونگذار، ملزم به پایبندی به الزامات افشا و شفاف‌سازی اطلاعات هستند.
مجموع تعریفهای شفافیت نشان می‌دهد که وجه مشترک آنها، کیفیت در اطلاعات خروجی است (طاهری، ۱۳۸۹).
۲-۳-۲- اهمیت شفافیت و افشای داوطلبانه
افشای داوطلبانه،‌ افشای اطلاعاتی فراتر از تعهدات قانونی است که به‌وسیله نهادهای قانونگذار تدوین شده است. افشای اطلاعات فرایند تهیه اطلاعات از شرکت گزارشگر به بازارهای مالی است. شرکت‌هایی که به‌طور داوطلبانه اطلاعاتی را افشا می‌کنند که به‌وسیله مراجع قانونگذار اجباری برای ارائه آنها وجود ندارد، برای شکل دادن توقعات مشارکان بازار تلاش می‌کنند و از این‌رو به‌واسطه افشای اطلاعات اضافی از شرایط معامله با این اشخاص منفعت می‌برند (مدهانی ۲۰۰۹)
شفافیت اندک و نبود تقارن اطلاعات، رابطه‌ای عادی دارند. شفافیت اندک نشان می‌دهد که اطلاعات کافی برای ارتباط برقرار کردن با سرمایه‌گذار وجود ندارد. بنابراین یک نبود تقارن اطلاعاتی بین افراد مطلع و آنهایی که مطلع نیستند برقرار خواهد بود. چنین نبود تقارن اطلاعاتی منجر به صرف اطلاعات زیادی می‌شود.

وفاداری به معنی ایجاد تمایل در مشتری به منظور ماندن با برند/کسبوکار میباشد. همچنین اشاره میکنند که نگرشهای نخستین در مورد مفهوم وفاداری، تنها بر وفاداری رفتاری (تبلیغات توصیه ای و قصد خرید در آینده) متمرکز بوده است. اما این نگرش توسط محققین مورد انتقاد واقع شد، که شاید مطرح بودن وفاداری رفتاری به تنهایی، به علت عدم وجود انتخاب های دیگر در بازار برای مشتریان می باشد، در واکنش به این انتقاد، محققین به سنجش وفاداری از طریق هر دو بعد رفتاری و نگرشی تاکید نمودند (حسینی و رضایی، ۱۳۹۲).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

وفاداری به یک برند هدف نهایی و غایی کسبوکاری است که دارای محصولی با علامت تجاری ویژه است )جوانمرد و سلطان زاده، ۱۳۸۸). جوانمرد و همکاران (۱۳۸۸) وفاداری را اولویت یا ترجیح خرید یک برند ویژه در یک قفسه محصول توسط مشتری، معرفی میکنند. همچنین، گیلانی نیا و موسویان (۱۳۸۹) بر این باورندکه، وفاداری به برند، به وجود یک نوع نگرش مثبت مشتری به برند، اشاره دارد. آکر (۱۹۹۶) نیز، وفاداری به برند را به عنوان میزان دلبستگی مشتریان به یک برند خاص تعریف می کند. دو رویکرد متمایز برای اندازه گیری وفاداری به برند وجود دارد: رویکرد رفتاری، شامل تکرارخرید و رویکرد نگرشی، شامل قصد خرید برند مورد نظر و تعهد به آن، علی رغم ارائه خدمات همسان و تلاش های بازاریابی گسترده از سوی رقبا. برخی وفاداری به برند را هدف نهایی ارزش ویژه برند می دانند.
همچنین داودیان (۱۳۸۹) بیان میکند که وفاداری عبارتست از: «وجود یک نوع نگرش مثبت به یک موجود (مارک، خدمت، مغازه و یا فروشنده) و رفتار حمایتگرانه از آن». ایشان بیان میکند که در تعریف وفاداری دو نوع رویکرد وجود دارد: یکی، رویکرد نگرشی و دیگری، رویکرد رفتاری؛ در ادامه بیان میکند که تعریف کاملتری برای وفاداری توسط الیور (۱۹۹۹) ارائه شده است: « وفاداری عبارتست از تعهد قوی برای خرید مجدد یک محصول یا یک خدمت برتر در اینده اطلاق میشود، به صورتی که همان مارک یا محصول علی رغم تاثیرات و تلاشهای بازاریابی بالقوه رقبا، خریداری گردد». لذا در تعریف وفاداری به سه عنصر اشاره میکند (داودیان، ۱۳۸۹):
عنصر رفتاری مشتری که همان تکرار عمل خرید است؛
عنصر نگرشی مشتری که همان تعهد و اطمینان مشتری است؛
عنصر در دسترس بودن گزینههای زیاد برای انتخاب و انجام عمل خرید؛
امروزه عصر وفاداری بوده و ادبیات بازاریابی نشان میدهد که رضایت مندی کلید نهایی برای دستیابی به موفقیت و سودآوری نمیباشد، بلکه در حقیقت، مفاهیم بازاریابی که تا دیروز بر این مفهوم تاکید میکردند، دیگر آنرا به رسمیت نمیشناسند و امروزه تنها مشتری مشعوف، شادمان، با حس تعلق خاطر و قلبی، برای سازمانها، سرمایههایی به شمار میروند که سود آوری بلند مدت برای کسبوکار به همراه دارند (داودیان، ۱۳۸۹).
ادبیات تحقیق نشان میدهد که ۶۵ تا ۸۵ درصد مشتریانی که احساس رضایت حداکثری نموده اند، به دلایلی، برای خرید مجرد محصولات مراجعه نکرده، و همچنین، تقریبا ۴۰ درصد مشتریان نیز همزمان از محصولات رقبا استفاده میکنند (ریچهلد و ساسر^[۱۲]، ۱۹۹۰). در این راستا که عدم خرید مجدد مشتریان، به رضایت مندی مشتریان بر نمیگردد، بلکه عوامل ایجاد کننده نارضایتی مهم است؛ زیرا ۹۰ تا ۹۸ درصد مشتریان عدم رضایت خود را نسبت به کسبوکار یا محصول ابراز نمیدارند، بلکه تنها به تحریم کسبوکار یا محصول اقدام نموده و از رقبا خرید خواهند کرد. از سوی دیگر، وفاداران به برند تفکری این چنین دارند: نسبت به برند متعهد هستند، به دادن پول بیشتر برا ی برند مورد نظر نسبت به دیگر برند ها تمایل دارند، برند مورد نظر را به دیگران توصیه می کنند (جوانمرد و همکاران، ۱۳۸۸).
بنابراین، وفاداری به برند برای رقابت و سودآوری سازمان ها امری حیاتی به شمار می آید. البته به طور قطع واضح است که وفاداری یکی از طرقی است که مشتریان رضایت خود را از عملکرد کالا یا خدمت دریافتی ابراز می کنند (زهیر^[۱۳] و همکاران، ۲۰۱۱).
هر سازمانی تمایل دارد تا مشتریانی با بالاترین سطح وفاداری داشته باشند. اما متاسفانه همه نمی‌توانند به این امر نایل شوند. ایجاد و حفظ مشتریان وفادار به برند در قلب نقشه های بازاریابی سازمان ها وجود دارد بویژه در بازارهای رقابتی و با کاهش تفاوت میان محصولات. آکر (۱۹۹۶) درباره ی نقش وفاداری در فرایند ارزش ویژه برند بحث نموده و خاطر نشان می کند که وفاداری برند منجر به مزایای رقابتی خاصی همچون کاهش هزینه های بازاریابی و هزینه ی جذب مشتریان علیرغم استراتژی های رقابتی رقبا می گردد. همچنین، ریچهلد و ساسر (۱۹۹۰) در مطالعه خود به این یافتهها دست یافتند که کاهش پنج درصد در تعداد مشتریان، موجب از دست رفتن ۸۵ درصد سود بانکها و ۵۰ درصد سود شرکتهای بیمه میشود، و برعکس، پنج درصد افزایش در میزان نگهداری مشتریان موجب افزایش ۲۵ تا ۱۲۵ درصدی سود آوری بانکها و ۷۵ درصدی سودآوری صنایع دیگر میگردد. از این رو، با ایجاد شرایط رضایت مندی خیلی مناسب در مشتریان، میتوان به مفهوم وفاداری دست یافت. زیرا داودیان (۱۳۸۹) بیان میکند که کسانی که گزینه “کاملا راضی” را انتخاب نمودهاند، تقریبا شش بار بیشتر از کسانی که گزینهی “راضیم” را انتخاب نمودهاند اقدام به خرید مجدد نموده و ۴۲ درصد بیشتر از دیگران، وفادار هستند.
حسینی و رضایی (۱۳۹۲) در مطالعه خود بیان میکنند که در شرکتهای صنعتی بر خلاف شرکتها و کسبوکارهایی که با مشتری نهایی (B2C) در ارتباط هستند به علت تعداد کم مشتریان، حجم زیاد فروش، تمایل به ایجاد روابط بلندمدت با مشتریان، وجود روابط و فروش شخصی با مشتریان و تصمیم گیری خرید دشوار؛ به دنبال ایجاد وفاداری در آنان برای کسب سود در بلندمدت میباشند. در ادامه آنها بیان میکنند که هر چند هزینه اولیهای باید جهت جذب و نگهداری مشتریان وفادار صرف شود، اما بطورکلی، وفاداری هزینه ها را کاهش میدهد، زیرا هزینه حفظ مشتری کمتر از هزینه جلب مشتری است و وفاداری به برند تجاری باعث افزایش توصیه کلامی و مقاومت بیشتر در میان مشتریان وفادار در مقابل استراتژیهای رقابتی شرکتهای رقیب ایجاد مینماید .
دلایل اهمیت داشتن رضایت و وفاداری
حیدری(۱۳۹۰) در مطالعه خود دلایلی را برای توجه بیشتر به مفاهیم رضایت و وفاداری معرفی می‌کنند. این عوامل عبارتند از:
فروش به یک مشتری جدید شش برابر از فروش به مشتری موجود هزینه دارد.
یک مشتری ناراضی معمولی درباره تجربه خود با هشت تا ده نفر صحبت خواهد کرد.
یک مشتری میتواند از طریق افزایش سالانه پنج درصد در حفظ مشتری سود خود را تا درصد افزایش دهد.
امکان فروش اضافی به یک مشتری جدید درصد است، در حالی که امکان فروش اضافی یک محصول به مشتری موجود درصد است.
هفتاد درصد مشتریان ناراضی اگر به سرعت از طریق خدمات جبرانی به آنها توجه کنند دوباره با شرکت معامله خواهند کرد (حیدری،۱۳۹۰).
چارچوب نظری و مدل مفهومی تحقیق
متغیرهای مورد بررسی در این پژوهش که برگرفته از ادبیات تحقیق است، عبارتند از: انواع پاسخگویی (پاسخگویی اخلاقی، مالی، عملکردی، سیاسی، ساختاری، فرهنگی و اطلاع رسانی) و وفاداری مشتری. در این پژوهش، به بررسی رابطه بین انواع پاسخگویی و وفاداری مشتریان پرداخته شده است. بدین منظور از ابعاد ارائه شده توسط محبوبی(۱۳۹۲) برای پاسخگویی استفاده شده است.
شکل (۲-۳) مدل مفهومی تحقیق
مروری بر مطالعات داخلی
شکری و خیرگو(۱۳۹۲) در پژوهشی با عنوان پاسخگویی عمومی در بانکداری دولتی و و بانکداری خصوصی بیان کردند که مشتریان معتقدند از لحاظ پاسخگویی عمومی، تفاوت قابل ملاحظه‌ای میان دو سیستم بانکداری مشاهده می‌شود. بعبارت دیگر در انواع پاسخگویی قانونی، دموکراتیک، عملکردی، مالی، اخلاقی و اجتماعی بین بانکداری دولتی و خصوصی تفاوت معنی‌داری وجود دارد.
محبوبی و همکاران (۱۳۹۲) در پژوهشی با عنوان ارائه مدل ارزیابی و اعتبار سنجی ابعاد مختلف پاسخگویی در بیمارستان‌های کشور بیان کردند که ابعاد اخلاقی، ساختاری، مالی، فرهنگی، اطلاع رسانی، سیاسی و قانونی از انواع پاسخگویی در بیمارستان‌ها می‌باشد. این پژوهش با سنجش اعتبار مدل و اهمیت سنجی این ابعاد و مؤلفه‌ها، رویه و الگویی سیستماتیک را فرا روی مدیران قرار می‌دهد.
جوادی و همکاران (۱۳۹۰) در پژوهشی با عنوان عدالت و پاسخگویی در بیمارستان‌های دولتی و خصوصی شهر اصفهان بیان کردند که از دیدگاه پرستاران بین عدالت سازمانی و پاسخگویی به صورت مستقیم و معناداری ارتباط وجود دارد. نتایج نشان داده که میزان پاسخگویی بیمارستان‌های خصوصی بیشتر از بیمارستان‌های دولتی بوده که این واقعیت لزوم توجه بیشتر مسئولین را به اهمیت نیروی انسانی و توجه به انگیزاننده‌ها و مکانیزم‌هایی برای پاسخگویی بهتر و ارائه خدمات با کیفیت تر به ویژه در بخش دولتی را می‌طلبد.
دانایی فرد و همکاران (۱۳۸۹) در پژوهشی با عنوان تبیین نقش شایستگی اخلاقی-اسلامی و فرهنگ خدمتگذاری در ارتقاء پاسخگویی عمومی بیمارستان‌های دولتی بیان کردند که بین شایستگی اخلاقی-اسلامی مدیران و پاسخگویی عمومی رابطه‌ مثبت و معنی داری وجود دارد. تأثیر شایستگی اخلاقی-اسلامیبر پاسخگویی عمومی ۴ درصد بود همچنین نتایج حاکی از آن بود که فرهنگ خدمتگذاری تأثیر اخلاقی-اسلامی بر پاسخگویی عمومی را حدود یک درصد افزایش می‌دهد.
درویش(۱۳۸۸) در پایان نامه خود با عنوان ارتقاء پاسخگویی عمومی:تبیین نقش شایستگی اخلاقی اسلامی مدیران عمومی خاطر نشان می سازد که امروزه یکی از دغدغه های اصلی مدیریت دولتی در حوزه علمی و نظری پاسخگویی عمومی است.اگر حکومت های دموکراسی در عمل نتوانند در قبال اقداماتشان به مردم پاسخگو باشند، در آن صورت دموکراسی تنها حرف و شعار باقی خواهد ماند،با توجه به اهمیت مساله پاسخگویی عمومی،نقش شایستگی اخلاقی-اسلامی در ارتقاء پاسخگویی مدیران دولتی بررسی شده است و نقش فرهنگ خدمتگزاری به عنوان متغیر مداخله گر در ارتقاء تاثیر شایستگی اخلاقی-اسلامی بر روی پاسخگویی عمومی مورد بررسی قرار گرفته است.در نتیجه این مطالعه شعار پاسخگویی بدون سیاست های مدون علاوه بر تخریب فرایند پاسخگویی شایستگی های اخلاقی-اسلامی را در پاسخگویی مدیران دولتی به عنوان امین نظام خدشه دار می کند.پس بهتر است نقش های اصلی مدیران در پاسخگویی از شعار به عمل درآید.
بولو و اسماعیل زاده (۱۳۸۳)، در مقاله ای تحت عنوان “نقش پاسخ گویی، شفافیت و درستکاری در مبارزه با فساد” بیان می کند که فساد و شفافیت دو پدیده ای هستند که با یکدیگر رابطه معکوس دارند،یعنی شفافیت زیاد در هر جامعه ای به دامنه کمتری از فساد می انجامد زیرا رفتارهای خلاف و غیر قانونی درآینده کشف و تقبیح و متخلفین تنبیه و مجازات می شوند.واضح است که ضعف در تهیه،ارائه و استفاده از اطلاعات نقش اساسی دارد توسعه و اشاعه فساد و سایر بحران های جهان ایفا می کند شفافیت نیازمند آن است که فعالیت نهادهای وابسته به دولت کاملا باز و علنی باشد و تصمیمات دولت به اطلاع مردم برسد.در صورتیکه عملکرد مسئولان دولتی با دقت رسیدگی شود،احتمال اینکه برخی به نفع خود و برخی دیگر به نفع تعداد اندکی(گروهی) افراد شناخته شده کارکنند،از اعتماد عمومی سوء استفاه کنند و قانون را زیر پا بگذارند، زیاد خواهد بود.همچنین در صورتی که نظارتی بر کار مسئولان و مقامات دولتی نباشد،افراد سودجو به راحتی می توانند فعالیت های منفعت طلبانه خود را پنهان نگه دارند.انتشار هزینه های دولت،روش های حسابداری و حسابرسی درآمدها،قوانین و مقررات و گزارش مباحث قوه مقننه به شفافیت هر چه بیشتر عملکرد درست کمک خواهد کرد.
رساله دکتری تیمورنژاد(۱۳۸۳) با عنوان “نظام پاسخ گویی در شهرداری تهران” پژوهشی پیرامون چگونگی ارائه خدمات شهری و رضایت شهروندان بود،تیمور نژاد کار خود را با طرح سوال اصلی «آیا نظام پاسخ گویی در شهرداری تهران به گونه ای طراحی شده است که بتواند رضایت ارباب رجوع و شهروندان را فراهم کند؟» آغاز کرده است وی در این پژوهش از روش شناسی ،پژوهش موردی استفاده کرده است و ابزار جمع آوری داده هایش اسناد،پرونده ها و سوابق بایگانی،مصاحبه های اکتشافی و مشاهده مستقیم و مشارکتی بوده است.و در نتیجه مطالعه خود بیان نموده است که پاسخگویی در جوامع دموکراتیک نشان ابهت و لیاقت کارکنان دولت بوده و هر اداره که بتواند فرایند پاسخگویی را به درستی مستقر نماید علاوه بر جلب رضایت مشتریان خود شهرت خود را بین شهروندان هم زیاد می کند و در واقع پاسخگویی نمادی از کیفیت کاری می باشد.
– رساله دکتری وزیری(۱۳۸۳) با عنوان “پاسخ گویی سازمان های دولتی استان هرمزگان” در این رساله وزیری دو زمینه فرضیه اصلی را در نظر دارد: الف) سازمان های خدمات دولتی استان هرمزگان پاسخ گو هستند ب) مردم استان هرمزگان در پاسخگو بودن سازمان های خدمات دولتی استان نقش دارند. پژوهشگر در این تحقیق به مطالعه پاسخ گویی از نظر عرضه و تقاضا می پردازد، ولی از این پژوهش از طریق مطالعه اسناد و مدارک و سوابق سازمان های مورد بررسی، روش میدانی، مشاهده و مصاحبه ،پرسش نامه به گردآوری اطلاعات پرداخته است. ایشان در نتایج خود خاطر نشان ساخته است هر چه تقاضا بیشتر باشد پاسخگویی با عرضه مستقیم همان محصول میسر است و در صورتی عرضه رابطه مستقیمی با تقاضا نداشته باشد پاسخگویی دچار چالش خواهد شد.
– منوریان(۱۳۸۳) در پژوهشی خاطر نشان ساخته است پاسخ گویی عبارتست از «مسئولیت توضیح اینکه چرا کاری انجام شده ،چگونه انجام شده و چه نتایجی به بار آورده است». همچنین در کتاب «حکومت اداری،مدیریت و توسعه» نامبرده می نویسد: پاسخ گویی نیروی پیش برنده ای است که بر بازیگران کلیدی فشار وارد می آورد تا در قبال عملکرد خود،مسئول باشند و از عملکرد خوب خدمات عمومی اطمینان حاصل کنند.پاسخ گویی تعهد در قبال مسئولیت واگذار شده است،از این رو پاسخ گو بودن دلالت بر نوعی رابطه رسمی دارد و همچنین بیانگر آن است که از قبل اختیاراتی را یک طرف به طرف دیگر محول کند.
شرکت پژوهشگران سلامت با نظارت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی(۸۲-۱۳۸۱) فاز سوم پروژه هایی را تحت عنوان “استقرار نظام مدیریت مبتنی بر عملکرد” در بیمارستان ضیائیان تهران انجام داده است.فاز سوم این پروژه، استقرار پاسخگویی برای عملکرد بود. به منظور اجرای این فاز دو اصل شفافیت (مستند کردن فرایند و تعیین صاحبان فرایندها) و وضوح (تهیه شرح وظایف و ابلاغ آن به کارکنان) مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش به بعد فرهنگ پاسخ گویی پرداخته شده است.نتیجه این مطالعه استقرار نظام مبتنی بر پاداش به منظور پاسخگویی صحیح بود که تا کنون برایند طولانی مدت آن منتشر نشده بود.
صفایی و ونهاری(۱۳۸۱) در طرحی که با عنوان پرستار محوری(شفافیت مسئولیت) پرستار در سطوح پاسخ گویی در بیمارستان امام رضا(ع) آمل انجام دادند. بیشتر به شرح وظایف کادر پزشکی و پرستاری درقبال بیمار به ویژه رضایت بیمار مدنظر قرار داده اند.در واقع این طرح به علت وجود کلمه ” پاسخ گویی” در عنوان طرح به منظور نشان دادن تعابیر مختلف و گاها اشتباه پاسخگویی در این قسمت آورده شده است.در این طرح هر فردی که بتواند شرح وظایف خود را بشناسد و به درستی به آن عمل کند به سهولت می تواند پاسخگوی نیازهای شغلی خودش و مراجعینش باشد.پس شناخت شرح وظایف با پاسخگویی رابطه مثبتی در مراکز بهداشتی و درمانی می تواند داشته باشد.
اعرابی(۱۳۸۰) مطالعه تطبیقی را در زمینه نظام پاسخ گویی در دولت ایران انجام داده است.در این تحقیق نظام پاسخ گویی دولت ایران با نظام پاسخ گویی دولت در کشورهای فرانسه،انگلستان،ژاپن و آمریکا مقایسه گردیده است .این تحقیق به محور سه حوزه حقوق اساسی،نظام اداری و جامعه مدنی بوده است که بیشتر در حوزه سه قوه مقننه،اجرایی و قضائیه صورت گرفته است مطالعه مذکور،در زمینه جوابگویی(پاسخ گویی سنتی) و نه پاسخ گویی مبتنی بر عملکرد(پاسخ گویی جدید) انجام گرفته است و رهنمود عملی، در زمینه جنبه‌های جدید پاسخ گویی ارائه نکرده است.
مروری بر مطالعات خارجی
لاسالا (۲۰۰۹) از نوشته های نایتینگل یاد آور می شود که از نظر وی پاسخگویی به عنوان وظیفه ای معنوی که بر پایه ارزش ها و معیارهای اخلاقی است از نقش های اصلی کادر درمانی می باشد.پرسنل تخصصی باید از استانداردهای حرفه ای مهارت پیروی کنند و نسبت به گسترش و توسعه دانش کنونی و مهارت ها و توانایی ها از طریق آموزش رسمی و مداوم پاسخگو و مسئول باشند.همچنین باید ارزش های بیماران را با رعایت شئون فرهنگی،اخلاقی و حرفه ای با تاکید بر کیفیت نتایج مراقبت بهداشتی و با حفظ کیفیت زندگی،وظیفه شناسی،عدالت،صداقت و رازداری فراهم آورد.
گریمشاو^[۱۴] و همکاران(۲۰۰۶) نقش فرهنگ سازمانی در ارتقاء پاسخگویی کارکنان سازمان های دولتی، ولای^[۱۵] و همکاران(۲۰۰۴) تاثیر بازخورد رو به بالای زیر دستان بر روی پاسخ گویی مدیران سازمان های دولتی را بررسی کرده اند.
در مطالعه ای اسکالتگر و همکاران^[۱۶](۲۰۰۷) رابطه بین پاسخ گویی و عملکرد مالی سازمان های دولتی را در کشور سوئیس بررسی کردند.این مطالعه در نتیجه خود رابطه مستقیم پاسخگویی و عملکرد مالی را بیان نموده بودند به طوری که هر چه فیلترها و شاخص های مالی روشن تر و به روز تر باشد پاسخگویی بدون ابهام و با کیفیت بهتری انجام خواهد شد.در پایان خاطر نشان شده است که عملکرد مالی پاسخگویی را بهبود می بخشد.
بونش و همکاران^[۱۷] (۲۰۰۵) طی تحقیقی نتیجه گرفتند که TQM و QFD به عنوان ابزارهای کارآمدی می باشند که از این طریق آنها سیستم مدیریت شکایات می تواند به طور موفقیت آمیزی به شکایات پاسخگویی داشته باشد. در حقیقت این فرایندها منجر به بهبود فرایند پاسخ گویی به شکایات می‌گردند. در اصول کیفیت معنای واقعی پاسخگویی مبتنی بر نظارت تعریف می شود و بدون پایش شاخص ها کیفیت ها فراموش و پاسخگویی دچار اختلال خواهد شد.
کولتر وجانکینسون (۲۰۰۵) دریک مطالعه گسترده دربین ۸ کشوراروپایی تقریبا”بیش از۵۰% افراد اظهار رضایت از پاسخگویی وخدمات ارائه شده دربیمارستانهای این ۸کشورکرده اند.ودرمورد هریک ازابعاد نیز به تفکیک اعلام نظر نموده اند. بیشترین رضایت از خوش برخوردی، انجام به موقع خدمات، پوشش بیمه ای مناسب،عدالت در رفتار،استفاده از وسایل تمیز و یک بار مصرف،احترام به همراهان اعلام شده بود (کولتر وجانکینسون، ۲۰۰۵).
زایرای^[۱۸] نیز در تحقیقی در سال ۲۰۰۰ خروجی پژوهشی خود چالش های اساسی در رسیدگی به شکایات و مدل اثربخشی آنها که مشتریان اغلب با آن روبرو هستند ،را فهرست نموده است که عبارتند از:

• • محمل ضرر و زیان شدن به علت فقدان وجود یک رویکرد سیستماتیک به منظور بررسی پاسخ گویی به شکایات.

• • برای سازمان ها اهمیت شکایات مشتریان در سطح استراتژیک سازمان قابل تشخیص نیست.

• • کمبود تجهیزات و نقصان در سیستم ها و فرایندهای مربوط به دریافت شکایات، بررسی و پاسخ گویی به آنها سازمان ها دارای افراد متخصص و ماهر در زمینه سنجش و اندازه گیری فرایند های مربوط رضایت مشتری ومدیریت شکایات نمی باشند.

• • ممکن است سازمان ها دارای فرهنگ های ناسازگار با فرایند مدیریت شکایات باشند و بیشتر بر روی فرایندهای توبیخی و انضباطی رسمی تمرکز کنند.

• مفهوم مدیریت کیفیت و سایر مفاهیم وابسته در این زمینه را مورد توجه قرار نمی دهند.

دنیای ما، دنیایی، پر از جاذبه ها و شگفتی هاست.کشورهای مختلف با فرهنگ های متفاوت، با طبیعت رنگارنگ و متنوع با آداب و رسوم و ابنیه گوناگون، با شهرهای بزرگ و کوچک،مردمان دیگر کشورها را به میهمانی خود فرا می خوانند و این آغازی بر گردشگری است. گردشگری، پدیده ای با قدمت زیاد است، اما امروزه اشکال آن دستخوش تغییرات و تغییر فراوانی شده و به صورت سیستماتیک و همراه با قوانین خاص خود شکل گرفته است. صنعتی که پس از الکترونیک و خودرو سازی سومین صنعت درآمد زای دنیا محسوب می شود و تمامی کشورهای توسعه یافته و یا آن دسته که تمایل زیادی جهت فراهم اوردن زمینه ای برای کشور خود دارند تلاش روز افزونی جهت بالا بردن و جلوه بخشی هر چه بیشتر به مواهب طبیعی، فرهنگی و تاریخی مملکت خود دارند و بهره وری تفرجی همراه با حفظ منابع در انها مورد نظر است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

گردشگری به توسعه فرهنگی و سیاسی، اقتصادی یاری می دهد و موجب اشتغال زایی و درآمد زایی است. صلح ودوستی بین کشورها را فراهم می سازد و موجب بالا رفتن سطح دانش و آگاهی انسان است.آنچه در توسعه گردشگری در کشور ما در رابطه با جاذبه های گردشگری اعم ازمذهبی، فرهنگی، تاریخی و نظایر آن حائز اهمیت است، آماده سازی برای استفاده گردشگرو بازدید از آن است. چنین امکانات و تسهیلاتی زمانی فراهم می شود که خدمات جنبی و زمینه ساز فعالیت های گردشگری فراهم گردد این گونه خدمات شامل: تاسیسات پذیرایی، اقامتی و راهای دسترسی به جاذبه های گردشگری است.
اما برای توسعه گردشگری مهمترین عامل جاذبه ها هستند که انواع گردشگری بر اساس آن ها شکل می گیرد که ممکن است از انواع جاذبه های طبیعی و انسانی با شاخه های مختلف باشند و مکان هایی که انواع جاذبه ها را دارد توانایی زیادی هم دارد و میتواند در گردشگری موفق باشد.
شهرستان فومن در استان گیلان دارای جاذبه های مختلف طبیعی و انسانی است که از جاذبه های انسانی آن جاذبه های فرهنگی خیلی مهم هستند و می توانند باعث رونق گردشگری شوند که موضوع این پایان نامه در پنج فصل به شرح زیر است:
در فصل اول طرح تحقیق آورده شده است. در فصل دوم به پییشینه تحقیق و مبانی نظری پرداخته شده است. در فصل موجود ویژگی های طبیعی و انسانی شهرستان فومن معرفی شده است. در فصل چهارم به گردشگری در فومن پرداخته شده و با معرفی جاذبه های فرهنگی شهرستان و با استناد به نظرات کارشناسان و مسئولین و گردشگران برای رونق گردشگری فرهنگی راهکار ارائه شده و در فصل پنجم با جمع بندی مطالب، آزمون فرضیه ها انجام شده است.

۱-۲- بیان مساله

گردشگری فرهنگی نمونه ای از انواع گردشگری است تنوع شاخه های گردشگری فرهنگی در کشورمان علاوه براین که بستر ورونق هرچه بیشتر صنعت گردشگری می باشد باعث به وجود آمدن رخدادهای گوناگون فرهنگی نیز می گردد به گونه ای که نمی توان این پدیده را از صحنه معادلات وتعاملات فرهنگی مردم کشورها با یکدیگر حذف نمود. بخشی از محیط توسط انسانها که رفتار آنها ناشی از آداب ورسوم وارزشهای بومی-فرهنگی ومذهبی شان است دستخوش تغییراتی می گردد و چشم اندازهای ویژ ای را پدید می آورد که در قالب جغرافیای فرهنگی از آن یاد می شود وبازدید گردشگران از این جاذبه ها موجب تعامل فرهنگ دولتها وملتها شده واین روند به حفظ صلح وامنیت جهانی یاری می رساند.
شهرستان فومن یکی از شهرهای استان گیلان می باشدکه دارای دوشهر به نامهای فومن و ماسوله ودو بخش به نامهای مرکزی وسردار جنگل وشش دهستان به نامهای آلیان، رودپیش، سردارجنگ، گشت، گوراب پس لولمان و۱۵۵ پارچه آبادی در جلگه، پایکه و کوهستان است. این شهرستان مانند سایر شهرهای استان گیلان دارای آداب و رسوم وسنن جاذبه های گردشگری متعددی است که از جمله می توان به صنایع دستی و عروسکهای بافتنی و چموش دوزی و چاروق دوزی شهرک ماسوله، مجموعه گردشگریوتاریخی قلعه رودخان وشهرک ماسوله، پارک مجسمه ها، جنگل ها ومراتع سبز اطراف، تالاب خطیب سرگوراب وکهنه گوراب، غار فوشه وهمینطور زیارتگاه ها واماکن مذهبی نظیر بقعه سبزقبا، بقعه امامزاده میرزا، بقاع پیرجلودار وآقامیرسرای، بقعه عون بن علی وامامزاده هاشم وامامزاده ابراهیم اشاره کرد که در این میان جاذبه های گردشگری فرهنگی از اهمیت ویژه ای برخوردارند. به نظر می رسد که هم اکنون در شهرستان فومن علیرغم تنوع جاذبه های فرهنگی و علیرغم اینکه گردشگری فرهنگی در جریان است ولی گردشگری فرهنگی با توجه به جاذبه ها می تواند از رونق بیشتری بر خوردار گردد بر این اساس لازم است که اقدام لازم برای در این زمینه مانند معرفی و برنامه ریزی گردشگری صورت گیرد که در این پایان نامه به آن پرداخته شده است. پرسش اصلی این تحقیق این است که چگونه می توان گردشگری فرهنگی را در ماسوله رونق داد.

۱-۳- اهداف تحقیق

هدف اصلی تحقیق، تحلیل و برنامه ریزی گردشگری فرهنگی در شهرستان فومن است. اهداف جزئی تحقیق عبارتند از:
۱- معرفی پتانسیل ها و جاذبه های توریسم فرهنگی شهرستان فومن
۲- سنجش دیدگاه گردشگران نسبت به موضوع گردشگری فرهنگی فومن
۳- ارائه راهکار جهت ماندگاری بیشتر توریست در منطقه

۱-۴- پرسش های تحقیق:

برای دستیاب به اهداف تحقیق، پاسخگویی به پرسشهای زیر ضروری است:
۱- آیا شهرستان فومن جاذبه های لازم برای رونق گردشگری فرهنگی را دارد.
۲- آیا شهرستان فومن امکانات و خدمات مناسب برای توسعه گردشگری فرهنگی را دارد.

۱-۵- فرضیه های تحقیق

با توجه به اهداف و پرسش های تحقیق، دو فرضیه برای این تحقیق در نظر گرفته شده است:
۱- جاذبه های فرهنگی مهم ترین انگیزه برای گردشگران ورودی به شهرستان فومن است .
۲- شهرستان فومن فاقد امکانات و خدمات اقامتی و پذیرایی مناسب برای رونق گردشگری است.

۱-۶- واژه ها و مفاهیم

– تحلیل: مفهوم اصطلاح «تحلیل» در کاربرد علمی آن متفاوت از معنای لغوی است. تحلیل از نظر لغوی به معنای حلال کردن، رواشمردن، حل کردن، گشودن و … است (عمید، ۱۳۸۰: ۳۷۸) در حالیکه در کاربرد علمی، بیشتر کشف روابط علت و معلولی پدیده‎ها مد نظر است. «تحلیل میسر ساختن روابط میان پدیده‎ها است و پژوهشگر را به درک شیوه‎های سازمان‎ بندی در فضا هدایت می‎کند (دولفوس، ۱۳۷۰: ۸). تحلیل نوعی رویکرد در مطالعات جغرافیایی است که مطابق آن تنوع مکانی- فضایی پدیده‎ها بررسی می‎شود (سعیدی و حسینی حاصل، ۱۳۸۸: ۲۱). در این پژوهش منظور از تحلیل بررسی وضعیت گردشگری فرهنگی در شهرستان فومن است.
– برنامه‎ ریزی: از برنامه‎ ریزی در منابع مختلف، تعاریف گوناگون ولی مشابه ارائه شده است که در اکثر آن‎ها به ویژگی‎های مشترکی برای برنامه‎ ریزی ارائه شده است. در تعریفی از برنامه‎ ریزی چنین آمده است: «برنامه‎ ریزی عبارت از یک فرایند آگاهانه است که به منظور دستیابی به اهداف معین و مشخص، انجام یک سلسله اقدامات و فعالیت‎های مرتبط به یکدیگر را در آینده پیش‎بینی می‎کند (معصومی اشکوری، ۱۳۸۵: ۳۳) و در موردی دیگر برنامه‎ ریزی نوعی تفکر در باره‎ی مسائل اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و کالبدی که جهت‎نگری و آینده‎نگری به صورت عملی در روابط، اهداف و تصمیمات همه جانبه را دارا بوده و به شدت در زمینه‎ی خط مشی و برنامه از جامعیت برخوردار می‎باشد؛ تعریف می‎گردد (زیاری، ۱۳۸۳: ۱۰ و ۱۱).
– فرهنگ: فرهنگ به کلیت آنچه انسان تجربه کرده یا فرا گرفته اشاره دارد، فرهنگ به ویژگی های انتقال یافته اجتماعی و الگوهای رفتاری مشخصی که به یک گروه اجتماعی خاص تعلق دارد، مانند کانادایی ها و یا ژپنی ها مرتبط است. تیلور اغلب تعاریفی را ارائه می کند که فرهنگ را بعنوان مجموعه ای کلی شامل دانش، عقاید، هنر، اخلاق، قانون، سنت ها و هر توانایی و عادتی دیگر که انسان به عنوان عضوی از یک اجتماع کسب می کند معنا می کند (جورج، ۱۳۹۱، ص۱۶۲ و ۱۶۳) گی روشه ـ استاد دانشگاه مونترال کانادا ـ با بهره گرفتن از تعریف تایلور و محققان دیگر فرهنگ را اینگونه تعریف می کند: فرهنگ مجموعه بهم پیوسته ای از شیوه های تفکر احساس و عمل است که کم و بیش مشخص است و توسط تعداد زیادی از افرادی فراگرفته می شود و بین آنها مشترک است و دو شیوه عینی و نمادین به کار گرفته می شود تا این اشخاص را به یک جمع خاص و متمایز مبدل سازد((www.aftabir.com
– گردشگری فرهنگی: فرهنگ و ابعاد مختلف آن یک بعد عمیق از گردشگری محسوب می شوند و چیزی که امروزه به آن به عنوان یک پدیده جدید نگریسته می شود تبدیل شدن فرهنگ به یک کالا در گردشگری است که در طی فرآیندهایی با ابعاد متنوع فرهنگی صورت می گیرد و به عنوان تحول در ساختارهای اجتماعی و شیوه زندگی در نظر گرفته می شود که در این زمینه فرهنگ به عنوان یک کالا به گردشگران عرضه می شود (جورج، ۱۳۹۱، ص۲۱)
گردشگری فرهنگی یکی از مهم ترین وسایل مبادلات فرهنگی ملت ها و در زمره مهم ترین ابزارهای گفتگوی بین فرهنگی است. این نوع گردشگری عموما بر روی جوامع سنتی تمرکز دارد که در آنها سنن متفاوت، شکل منحصر به فردی از هنر و الگوهای اجتماعی دارند و آنها را از دیگر فرهنگ ها متمایز می سازند (قدیری معصوم و همکاران،۱۳۹۰٫(
مقصود گردشگری فرهنگی آن بخش از جریان گردشگری است که به جذابیتهای فرهنگی خاص توجه می کند. این جنبه های جذابیت متفاوتند و شامل کارهای انجام شده، موزه ها، نمایشگاهها و از این قبیل چیزها می شود.در کشورهای توسعه یافته جذابیتهای فرهنگی شامل حوزه های هنری ، نمایش نامه ها، ارکسترها . سایر کارهای هنری و موسیقی می شود . مسافر به محل خاصی می رود تا از یک موزه مشهور، مثل پرادو در مادرید یا لوور در فرانسه دیدن نماید. یا در سالنی بنشیند که ارکستر سمفونی وین برنامه اجرا می کند .
گردشگری فرهنگی طبق اصول جهانی به ۲ نوع تقسیم می شود: گردشگری نوع اول که دیدار از سایتهای ملموس مانند موزه ها، سایتهای تاریخی ، باستان شناسی ، معماری و … می شود و گردشگری نوع دوم که شامل آثار میراثی ناملموس مانند آداب و رسوم، فرهنگ نوع معیشت و … جنبه های علمی مردم شناسی می باشد.
به ‌نظر کارشناسان، گردشگری فرهنگی عبارت است از: مسافرت افراد از محل سکونت خود به مکان‌هایی که جاذبۀ فرهنگی و تاریخی و یادمانی دارند. این جابه‌جایی به ‌قصدِ کسب اطلاعات و ارضای نیازهای فرهنگی انجام می‌شود (سقایی، وبلاگ شخصی^[۱])
فصـل دوم

مبـانـی نظـری تحـقیـق

۲-۱- پیشینه تحقیق

گردشگری فرهنگی به عنوان یکی از شاخه های مهم گردشگری موضوع در کتاب ها و مقاله های مختلفی مورد توجه قرار گرفته است که در ادامه به مواردی از آن ها اشاره شده است.
– تحقیقی با عنوان اکو توریسم منطقه قلعه رودخان با تاکید بر قابلیت ها و محدودیت ها اقلیمی توسط بذر پرست به صورت پایان نامه انجام شده است، که قابلیت های اقلیمی دره قلعه رودخان برای جذب گردشگر را تشریح کرده قابلیت های قلعه رود خان بیشتر در فصول گرم است و اکثر ماه های خرداد و تیر و مرداد وشهریور که در این ماه ها ارتفاعات دارای حرارت مناسب، رطوبت نسبی پایین تر نسبت به سایر ماه ها و ساعات افتابی بیشتر و وزش باد مطبوع و مناسب است.
– بردبار (۱۳۸۹) در پایان نامه کارشناس ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی توریسم، جایگاه توریسم فرهنگی- تاریخی در گیلان را بررسی کرده و راهکارهایی جهت توسعه این نوع گردشگری ارائه کرد و می نویسد که برای شناسایی، حفظ، حراست و معرفی هر چه بیشتر یادمان های تاریخی –فرهنگی گیلان لازم است تا ضمن جلوگیری از تخریب بیشتر، از گردشگر تاریخی-فرهنگی بعنوان یکی از فرصت ها و توانمندیها اصلی گیلان بهره برداری شود.
– کتاب گیلان جلداول- دوم و سوم که توسط انتشارات گروه پژوهشگران به سرپرستی ابراهیم اصلاح عربانی چاپ شده است اشاره کوتاهی به برخی از قابلیت‌های موجود در شهرستان فومن شده است که می توان از آن ها مقوله ی جاذبه گردشگری شهرستان فومن را گنجانید.
– مقاله ای تحت عنوان دژ قلعه رودخان یادمان باستانی –اکو لوژیکی ایران توسط دکتر بهمن رمضانی استاد یار دانشگاه ازاد اسلامی واحد رشت نوشته شده که در آن نگارنده به این نتیجه رسیده است: با توجه به قدمت تاریخی و گذشته ناشناخته این میراث فرهنگی و ملی این حوضه ایران زمین، بهره گیری از زمان مناسب آب و هوایی، تعطیلات تابستانه، گردشگری ناشی از آن می تواند نقش بالایی در اشتغال زایی و افزایش درآمد روستاییان این منطقه داشته باشد.
– کتاب راهنمای گردشگری استان گیلان که توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان گیلان تهیه و تدوین شده است. در بخشی از این کتاب جاذبه های گردشگری موجود در شهرستان فومن به صورت فهرست وار معرفی شده است.
– در طرح جامع شهر فومن که در سال ۱۳۸۶ به تصویب رسیده است، کاری از گروه مهندسین مشاور پویا نقش شهر وبنا، به سفارش سازمان مسکن و شهر سازی استان گیلان و تهیه و توان، قابلیت ها و محدودیت های شهرستان مزبور مورد برسی قرار گرفته است.
– بروشوری تحت عنوان جاذبه های تاریخی و فرهنگی، گردشگری استان گیلان که به وسیله میراث فرهنگی و گردشگری استان گیلان به زبان فارسی و انگلیسی به چاپ رسید که در قسمتی از آن جاذبه های گردشگری شهرستان فومن فهرست وار اشاره شده است.

۲-۲- مفهوم گردشگری

واژه گردشگری به فعالیتی اطلاق می شود که در زمان سفر گردشگران اتفاق می افتد. این واژه دربرگیرنده همه چیز از جمله اقامت درانجا، مسافرت، برنامه ریزی سفر، مسافرت به مکان مورد نظز و بازگشت می باشد.
گردشگر کسی است که به قصد تفریح، بازدید از نقاط دیدنی، معالجه، تجارت، فرهنگ، آب وهوا، ورزش، دیدار خویشان به طور موقت نه به قصد اقامت دائم در زمانی نه کمتر از یک روز و نه بیش از یک سال به مکانی خارج از حوزه زندگی و کاری خود سفر می کند.(تولایی،۱۳۸۶:۱۸).
در واقع گردشگر از حرکت مردم برمی خیزد، پس حرکت و جابه جایی مبنای گردشگری است. از آن جا که ترک خانه و کاشانه و رفتن به جاهای دیگر منشا گردشگری است. این نوع فعالیت اصولا با فعالیتهای کار و اقامت همیشگی گردشگر تفاوت دارد. گردشگری یعنی مسافرت به منظور بهره برداری از مناظر زیبای کشور یا ناحیه، منطقه ای که مورد بازدید قرار می گیرد.(محلاتی،۱۳۸۰:۵۳).
گردش کردن یا رفتن در زبان فارسی و میان فارسی زبانان مفاهیم محدود زمانی و مکانی خود را دارد. بیرون رفتن ازخانه و یا محل کار برای مدتی کم، قدم زدن، خیابان رفتن و خلاصه در پیرامون محیط همیشگی زندگی و کار برای زمانی کوتاه مثلا چند ساعت است. و نه به معنی مسافرت کردن، در فرهنگ فارسی معین گردشگر به معنی :حرکت دورانی، تحول گردیدن، دور زدن حرکت و … گردش کردن به معنای تفریح کردن و گشت کردن و … (معین، ۱۳۷۲،۳۲۴۰:جلد ۳).
در حال حاضر گردشگری، در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجارت دنیاست. بسیاری از سیاست گذاران و برنامه ریزان توسعه از صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند. رشد صنعت گردشگری تاثیرات چند جانبه ای در کشورها به دنبال دارد برقراری توان و تعادل در وضعیت پرداخت ها، افزایش درآمدها و ایجاد فرصت های شغلی از پیامدهای این صنعت به شمار می آید.(سرابی و دیگران:۱۳۸۹: ۶۹).
یکی از ارکان توسعه گردشگری، تقاضا برای ان است که از ساختار پیچیده ای برخوردار است؛ زیرا کاهش و افزایش سهم یک کشور از درآمدهای گردشگری جهانی به عواملی بستگی دارد که با توجه به مسائل اجرایی واداری، سطح اطلاعات و نوع کشور می تواند متفاوت باشد. ایران با توجه به امتیازات فراوانی که از نظر جاذبه های طبیعی، تنوع اب و هوایی، تاریخ و تمدن کهن، آثار باستانی و مذهبی، صنایع دستی که دارد از قابلیت‌های زیادی برای تبدیل شدن به قطب گردشگری از عایدیهای صنعت گردشگری جهان بسیار ناچیز است.( تقوی، قلی پور ،۱۳۸۸: ۱۵۸).
هم اکنون گردشگری به عنوان یک بخش به هم امیخته اقتصادی -اجتماعی نگریسته می شود.unwto به همران کارگذاران دیگر از طریق کمیسیون آمار ملل متحد، به منظور محاسبه سهم اقتصادی گردشگری در حساب های ملی و منطقه ای، تغییراتی در روش محاسبه ملی پیشنهاد کرده اند. تا واحدی برای گردشگری در حساب های ملی و منطقه ای، تغییراتی در روش محاسبات ملی، جداسازی بخش گردشگری، تولید ناخالص داخلی و اهمیت اقتصادی کار را آسان تر میسازد.(بروجنی،۱۳۸۹،۲۴).

۲-۳- انواع گردشگری

امروزه دیگر کیفیت زندگی فقط به مفهوم وضعیت مادی نیست بلکه به گفته لاکتوش^[۱۰۴] باید میان زندگی خوب و زندگی کمی تفاوت قائل شد؛ چرا که زندگی خوب بر ارزش های اجتماعی استوار شده و زندگی کمی در واقع یکی کردن هدف های افراد جامعه است. بر این اساس الزام اول در تعریف و تدوین معیارها و شاخص های کیفیت زندگی توجه به وضعیت وشرایط، اجتماعی، فرهنگی و ارزشی ساکنین هر مقیاس مطالعه (کشور، استان، شهر، منطقه، محله و…) است و الزام دوم در زمینه سنجش کیفیت زندگی در شهرها، بر لحاظ کردن شاخص های اجتماعی استوار شده است و این روندی است که در مطالعات اخیر جهانی در زمینه سنجش کیفیت زندگی نیز پذیرفته شده است( آسایش،۱۳۸۰: ۲).
۲-۲-۲-۵- رویکردهای مختلف نظری به مفهوم کیفیت زندگی
هر بررسی علمی و تجربی از کیفیت زندگی بدون توجه به اصول نظریه ها و مکاتب و حوزه های جامعه شناسی، روانشناسی، زیست شناسی و روانشناسی اجتماعی نارسا و ناتمام خواهد بود. باتوجه به زمینه های کیفیت زندگی و به ویژه اتیولوژی و سبب شناسی آن، کیفیت زندگی همچون بسیاری از پدیده های اجتماعی معلول علت واحدی نیست و از طرفی تبیین کیفیت زندگی به عنوان یک مجموعه به هم پیوسته نیازمند بررسی کلیه عوامل و متغییر های اجتماعی، روانی، فرهنگی، زیستی و اقتصادی در ارتباط با یکدیگر است.
بحث کیفیت زندگی در حوزه های مختلف از فقر نظری برخوردار بوده و در این زمینه بیشترین تبیین های صورت گرفته مربوط به حوزه پزشکی است.
بررسی کیفیت زندگی از دیدگاه های مختلف به ما این امکان را می دهد، تا ابعادی از موضوع را که هرگز مورد توجه قرار نگرفته است را کشف کنیم. بدین منظور لازم است با توجه به تئوری های جامعه شناسی، روانشناسی، روانکاوی، زیست شناسی و پزشکی بتوانیم واقعیت کیفیت زندگی را تبیین نماییم و نظریه ها و رهیافت های تیوریک موجود در این زمینه را تشریح کنیم.
باید توجه داشت که دیدگاه های غالب در حوزه جامعه شناسی یا روانشناسی هیچ یک به تنهایی کفایت لازم را در تبیین علل کیفیت زندگی نداشته و غالبأ اسیر تنگ نظری، تک سبب بینی ها و تعصبات حوزه های نظری خود بوده اند.
۲-۲-۲-۵-۱- رویکرد فلسفی مفهوم کیفیت زندگی
نگاهی به تاریخ فلسفه نشان میدهد که بهزیستی احساسی، که معرف زندگی خوب است، همواره از جانب متفکران سرشناسی چون اپیکور^[۱۰۵]، هابز^[۱۰۶]، استوارت میل^[۱۰۷]، آکویناس^[۱۰۸]، بنتهام^[۱۰۹] مورد تاکید قرار داشته است. با وجود این ریشه تفکر مدرن در مورد سعادت بشر و رابطه آن با چگونگی زندگی وی جز تا زمان پیدایش خط نمی توان با قاطعیت دنبال کرد از نظر تاریخی، تأمل در مورد عوامل تشکیل دهنده سلامت و سعادت بشر بیشتر در کارهای فیلسوفان و عالمان دینی مشاهده می شود.

1. 1. ارسطو و اپیکور

ارسطو سعادت بشری را در کسب حداکثر فضیلت از راه رعایت اصول اخلاقی و التزامهای حفظ سلامت جسمانی حتی به قیمت صرف نظر کردن از مسیر لذت، میسر می دانست. در حالیکه اپیکور معتقد بود که کسب حداکثر لذت و دوری از هرگونه رنج، راز نیل به سعادت بشری است. اگر چه بسیاری از محققین معتقدند که فضای کنونی حاکم بر فلسفه غرب متاثر از جریان فکری دوم است. لیکن مایه های فکری هر دو تفکر نشان دهنده‌ی تلاش برای مفهوم سازی و قابل اندازه گیری کردن چگونگی زندگی افراد است(مختاری و نظری،۱۳۸۹: ۵۷).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲.راولز^[۱۱۰]
جان راولز فیلسوف علم اخلاق در خصوص مفهوم عدالت اجتماعی به عنوان یکی از مولفه های کیفیت زندگی اینگونه استدلال کرد: همانگونه که حقیقت اساس مکتبهای فکری است، عدالت نیز اساس اولیه نهادهای اجتماعی می باشد. این نظریه هر چند دقیق و مقرون به صرف باشد اما حقیقت نداشته باشد باید رد یا تجدید نظر شود. هم چنین اگر قوانین و نهادها کارآمد و سازمان یافته باشد اما در آنها عدالت لحاظ نشده باشد، باید منسوخ شوند. وی با بهره گرفتن از تفکر فایده گرایانه عنوان می کند: نکته اصلی این است که جامعه کاملا منظم و عدالت در آن برقرار است. اگر نهادهای عمده آن زمینه دستیابی سیاستمداران و تصمیم گیرندگان جامعه را فراهم کنند تا بتوانند از میان راهکارها و نتایج مختلف وضعیت تندرستی، انتخاب خود را انجام دهند و آنها را با هزینه های معادل مقایسه کنند تا رفاه مورد انتظار شهروندان را افزایش دهند در این صورت پژوهش های مربوط به این امر نباید تنها به پارامترهای پزشکی محدود گردند بلکه باید پارامترهای اقتصادی و اجتماعی را نیز شامل شوند. راولز با این دیدگاه خود باعث بروز اعتراضات سیاسی و اخلاقی زیادی شد. هر چند نمی توان عدالت را تضمین کرد اما با توجه به محدودیت منابع باید حداقل خدمات را به افراد جامعه ارائه داد(مختاری و نظری، ۶۰:۱۳۸۹).
۲-۲-۲-۵-۲- رویکرد اقتصادی مفهوم کیفیت زندگی
در دهه ۹۰ موضوع کیفیت زندگی وارد عرصه اقتصاد شد. اولین کسی که به این موضوع در زمینه اقتصاد پرداخت برنارد وان پراک^[۱۱۱] بود که اکثر آثار خود را در زمینه ارزیابی خوشبختی: روش محاسبه رضایت، ارائه داد.
اقتصاددانان رویکردی انتزاعی نسبت به مسیله تندرستی اتخاذ نمودند و اغلب رابطه بین وضعیت تندرستی و امکانات پزشکی را بررسی کردند و تفسیراتی در مورد کارایی، اثربخشی و عدم تبغیض در ارائه امکانات پزشکی ارائه می دهند. تلقی شخصی یا ذهنی خود از تندرستی بر اساس فایده شکل می گیرد. جرمی بنتهام عبارت فایده را در قرن هجدهم مطرح کرد. فایده خاصیت هر شی ء است که به وسیله آن رسیدن به سود، مزیت، شادی و… یا جلوگیری از بروز بدبختی، درد و ناراحتی برای شخص ذینفع مد نظر است. اقتصاد دانان قرن نوزدهم مانند استنلی یوونز^[۱۱۲] یا آلفرد مارشال^[۱۱۳] و دیگران اینگونه استدلال میکردند که افراد کالاها و خدمات ارزان را انتخاب می کنند. هدف از انتخاب آنها افزایش شادی و نفع خود است. فرد از بسیاری از فعالیت های اجتماعی و اقتصادی سود می برد و همچنین می تواند از طریق فعالیت ها به سود مطلق که با بهره گرفتن از اعداد اصلی ارزیابی می شود، دست یابد. برای سنجش کیفیت زندگی در جوامع گوناگون ابزارهای بسیاری تدوین شده اند. اقتصاددانان به دلیل داشتن ابزاری قوی برای سنجش بر اساس پیش فرض های خود نخستین کسانی بودند که به طور غیر مستقیم به این امر پرداختند. به عنوان مثال تولید ناخالص داخلی (gdp) اولین شاخصی بود که توسط اقتصاددانان برای سنجش پیشرفت اجتماعی و به طور تلویحی کیفیت زندگی تدوین شد. شاخصهایی که اقتصاددانان برای بررسی های اقتصادی خود انتخاب و تدوین کرده اند تنها به وجه کمی کیفیت زندگی توجه دارد و وجه دیگر کیفیت زندگی یعنی بعد ذهنی آن را شامل نمی شود(مختاری و نظری، ۶۰:۱۳۸۹).
۲-۲-۲-۵-۳- رویکرد زیست شناختی مفهوم کیفیت زندگی
برخی از آسیب شناسان اجتماعی به بررسی انواعی از علل کجروی از جمله اضافات موجود در کالبد افراد، نارسایی های جسمی و… می پردازند که می تواند زمینه ساز زیستی این گونه رفتارها باشد و بعدها در خلال کنش های متقابل محیطی و اجتماعی دراز مدت به گونه هایی خاص از رفتار کجروانه بدل شود. یکی از نظریاتی که در قرن بیستم تحت تاثیر آثار لمبروزو^[۱۱۴] پدید آمد و به نوعی بار دیگر اندیشه ارتباط میان ساختمان زیستی و تبهکاری را احیا کرد، نظریه ویلیام شلدن^[۱۱۵] و ارنست کرچمر^[۱۱۶] است. شلدن تحت تاثیر کرچمر، سه نوع تیپ بدنی (چاق، عضلانی، استخوانی) را که معتقد است، شخصیت رفتار افراد به این تیپ­های بدنی مرتبط است، مشخص میکند که عبارتند از:
اندومورفیک: که شخصی چاق با بدنی نرم و گرد است.
مزومورفیک: که شخصی است با بدنی عضلانی و سخت.
اکتومورفیک: که شخصی لاغر با با بدنی نازک و شکننده است.
او پس از تحقیق و بررسی به این نتایج دست یافت که هر یک از افراد خلق و خوی خاص خود را دارند، به طوری که اولی آرام و عاشق راحتی و برونگراست. دومی خشونت گرا و فعال و سومی درونگرا و مهار کننده خواسته های خود می باشد. از میان این سه تیپ مورد مزومورفیک بیشترین گرایش به کجروی و تبهکاری را دارد(مختاری و نظری، ۱۳۸۸: ۷۰).
با طرح این نظریه شاید برای خوانندگان این سوال مطرح شود که این نظریه زیست شناختی چگونه میتواند رابطه ای با کیفیت زندگی داشته باشد؟
در پاسخ باید گفت که کیفیت زندگی انسان تحت تاثیر عواملی چون نقص جسمی، عیوب ظاهری اندام، جنس، سن، وضع مزاج، ضعف، قدرت، سوابق بیماری و… می باشد.
۲-۲-۲-۵-۴- رویکرد روانشناختی مفهوم کیفیت زندگی
روانشناسان که فرد را واحد مطالعات خود می پندارند درجه مطلوبیت کیفیت زندگی را ناشی از رشد کامل شخصیت فرد می دانند و بر آن شدند تا میان کیفیت زندگی و ویژگی های شخصیتی انسان رابطه برقرار کنند. به زعم آنان، برخی از تیپ های شخصیتی کیفیت زندگی خود را مطلوب و برخی دیگر آن را نامطلوب تلقی می کنند. در این مشرب فکری کیفیت زندگی به عنوان یک نوع رفتاری تلقی شده که ناشی از خصوصیات و ویژگیهای فردی می باشد. تبیین های روانشناختی کیفیت زندگی بر تفاوتهای فردی اشخاص در شیوه تفکر و احساس درباره رفتار خویش تاکید دارد. تفاوتهایی که می تواند به شکل تفاوتهایی ظریف و جزئی در رفتار ظاهر شود و برخی افراد را به سبب عللی مانند افزایش خشم و عصبانیت، کمی وابستگی و تعلق خاطر به دیگران، کیفیت زندگی خود را نامطلوب تلقی کنند، که این تبیین ها را می توان تحت الگوی روانکاوی و الگوی نارسایی شخصیت بیان نمود (مختاری، نظری،۱۳۸۹: ۷۴).
اغلب نظریه های روانشناسی بر آنند که، در فرایند اجتماعی شدن فرد با کیفیت زندگی پایین و معمولا در رابطه بین مادر و فرزند نقصان وجود داشته است. این نقیصه شامل ناراحتی عاطفی است که به پیدایی خصلت های کژرفتار منتهی می شود.
۲-۲-۲-۵-۵- رویکرد جامعه شناختی مفهوم کیفیت زندگی
۲-۲-۲-۵-۵-۱- رویکرد مکتب تضاد بر مفهوم کیفیت زندگی
مکتب تضاد، کیفیت زندگی را حاصل ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه طبقاتی می داند. این مکتب بر خلاف کارکردگراها که اساس جامعه را بر توافق و تعادل اجتماعی می دانند، جامعه را به عنوان عرصه تضادها و مبارزات می دانند. صاحب نظران اصلی این مکتب تضاد را در جامعه پذیرفته و معتقدند هنجارها و ارزشهای موجود توسط زور و قدرت بر افراد جامعه تحمیل شده است. رویکرد تضاد، هر چند به وضوح به کیفیت زندگی نمی پردازد اما کیفیت زندگی را معلول ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جوامع طبقاتی می داند. به طوری که در جوامع طبقاتی گروه های متنفذ و ذی نفوذ به طور آمرانه منافع، اراده و عقاید خود را بر گروه های فرودست تحمیل می کنند که این خود نه تنها جامعه را به دو گروه بالادست و فرودست تقسیم می کند، بلکه جامعه را در معرض ستیز طبقاتی و نارضایتی و بروز نوع خاصی از کیفیت زندگی مطلوب و نامطلوب قرار می دهد(مختاری و نظری،۱۳۸۹: ۱۱۷).
۲-۲-۲-۵-۵-۲- رویکرد روان شناختی اجتماعی و جامعه شناختی مفهوم کیفیت زندگی
تبیین های روانشناختی اجتماعی کیفیت زندگی پلی است بر شکاف موجود میان محیط­گرایی گسترده در تبیین­های جامعه ­شناسی و فردگرایی محدود در تبیین­های روان شناختی و زیست­شناختی، تبیین هایی که در آن کانون اصلی تحلیل عمدتأ متوجه موقعیتی است که فرد تلقی خاصی از کیفیت زندگی خود دارد و فرض نیز بر آن است که نحوه ارزیابی کیفیت زندگی در خلال کنش های متقابل اجتماعی فراگرفته می­ شود. و این فراگیری نیز ناشی از فرایندهایی مانند یادگیری شرطی، تقویت، مشاهده، الگوسازی و همچنین برچسب اجتماعی است(مختاری و نظری، ۸۳:۱۳۸۹).
۲-۲-۲-۵-۵-۳- نظریه یادگیری اجتماعی
قبل از پرداختن به نظریه یادگیری اجتماعی به تعریفی از یادگیری اشاره می­ شود.
یادگیری عبارت است از تغییرات کم و بیش دایمی در رفتار که به واسطه تقویت و تمرین بوجود می آید. این تعریف مشتمل بر چند نکته است: اینکه یادگیری جنبه عینی دارد، عدم توجه به بهبود رفتار، توجه به تغییرات رفتار به طور غیر مستقیم، اشاره به تغییرات کم و بیش دایمی در رفتار شده است. از این رو کیفیاتی مانند خستگی و یا سازگاری در تاریکی جز یادگیری به شمار نمی آید. زیرا پس از زمان کوتاهی از میان می روند. همه نظریه های انگیزه و پاسخ بر پایه یادگیری قرار دارند. مبانی این نظریه بر این اصل استوار است که کیفیت زندگی، کنش اجتماعی است که از طریق فرایندهای اجتماعی، تولید، بازتولید و فرا گرفته می شود به بیان دیگر بر تاثیرات متقابل بین رفتار و محیط تاکید دارد، و بر الگوهایی از رفتار متمرکز می شود که فرد آنها را برای کنار آمدن با محیط در خود پرورش می دهد. الگوهایی که از راه تجربه مستقیم پاسخ های محیط به فرد، یا مشاهده پاسخ های دیگران کسب می شود. بدین ترتیب که فرد ابتدا رفتار مواجه شده با پاسخ مطلوب یا پاداش را از رفتاری که نتایج نامطلوبی به بار آورده جدا می کند. و آنگاه الگوی توام با موفقیت را برگزیده و بقیه را کنار می گذارد(مختاری و نظری، ۸۴:۱۳۸۹).
۲-۲-۲-۵-۵-۴- کنش متقابل نمادین و مفهوم کیفیت زندگی
دیدگاه کنش متقابل بر این نکته تاکید دارد که در بحث کیفیت زندگی باید به چگونگی تعامل و کنش متقابل نمادین توجه نموده و بر ماهیت فکری و تصوری هر فرد نسبت به خودش تاکید دارد، چرا که نگرش وی مانند هر فرد دیگری در مورد، تصور مثبت و منفی اطرافیان در مورد شخصیت و رفتارش تاثیر به سزایی در نحوه عمل او و در کیفیت زندگی او دارد.
از جمله نظریه پردازان این رویکرد چالز هورتن کولی^[۱۱۷] و جورج هربرت مید^[۱۱۸] می باشند که تبیین آنها در مورد کیفیت زندگی تحت عناوین الگوی خود آینه ای و الگوی نقش اجتماعی در ذیل مورد بررسی قرار می گیرد.
چارلز هورتن کولی جامعه شناس آمریکایی نظریه ای ارائه داده است که به خود آینه سان شهرت دارد. منظور از آینه که فرد خود را در آن می بیند، جامعه است که می توانیم در آن واکنش های دیگران را در برابر اعمال و رفتار ی که انجام می دهیم مشاهده کنیم.
کولی چنین استدلال میکرد که خود یک شخص از رهگذر تبادل او با دیگران رشد می یابد. خاستگاه اجتماعی زندگی یک شخص از رهگذر نشست و برخاست او با اشخاص دیگر پدید می آید. به نظر کولی، خود در ابتدای امر، فردی و سپس اجتماعی نمی شود بلکه از رهگذر یک نوع ارتباط دیالکتیکی^[۱۱۹] شکل می گیرد. آگاهی یک شخص از خودش، بازتاب افکار دیگران درباره خودش است، پس به هیچ روی نمی توان از خود های جداگانه سخن به میان آورد. بدون ادراک همبسته‌ی شما، او و آنها هیچ ادراکی از من نمی تواند در ذهن صورت بندد. مفهوم خود آیینه سان از سه عنصر اصلی تشکیل می یابد. نخست، ظاهر ما به چشم دیگری چگونه می نماید. دوم، داوری او درباره ظاهر ما چیست و سرانجام چه احساسی از خود برای ما پدید می آید، غرور یا سرشکستگی(کوزر،۱۳۷۷: ۴۱۰).
بنا بر نظریه کولی مفهوم خود آینه سان در ارتباط با کیفیت زندگی فرد قرار می گیرد و هر چه این مفهوم در فرد از بار معنایی قوی تری بر خوردار باشد در مقابل کیفیت زندگی فرد که به نوعی انعکاسی از این مفهوم می باشد از درجه بالاتری برخورداری خواهد بود.
جرج هربرت مید از جمله متفکرین بزرگ اجتماعی در مکتب جامعه شناسی شیکاگو^[۱۲۰] و از پایه گذاران نظریه نقش اجتماعی به حساب می آید. مید سخن خویش را بافرایند جامعه پذیری آغاز کرده و ادعا می کند که این فرایند معمولأ از طریق یادگیری نقش های اجتماعی صورت می پذیرد.او همچنین نقش های اجتماعی را نیروهای پویای انگیزش رفتار قلمداد می کند و سهم آنان را در شکل دادن به نحوه‌ی عملکرد فرد و در بیانی دقیق تر، تنظیم و تدوین ساختار شخصیت او بسیار تعیین کننده می شمرد. مفهوم “خود” از جمله مفاهیمی است که مید درباره‌ی شکل گیری شخصیت فرد در خلال فرایند جامعه پذیری به آن توجه نموده است. به نظر او “خود” مجموعه ای سازمان یافته از رویکردهای دیگران است که مورد قبول او قرار گرفته و ساختاری اساسأ اجتماعی است که در تجربه اجتماعی پدیدار می شود. جرج هربرت مید خود را به من فاعلی و من مفعولی تقسیم می کند. من مفعولی در واقع انعکاس و بروز هنجارها و ارزشهای جامعه در فرد است و من فاعلی معرف جنبه شخصی و منحصر به فرد شخص است. من فاعلی به صورت وسیعی تحت تاثیر محرک های آنی و در عین حال سرکش و غیر عادی قرار دارد. به طور کلی می توان گفت که در نظر مید، خود نوعی بازتاب فردی از سیاق ظابطه مند و عام رفتار اجتماع یا گروه است و کنترلی که جامعه بر فرد اعمال می کند، برحسب تقابل من فاعلی و من مفعولی درک می شود و این امر به خودی خود بر میزان کیفیت زندگی فرد تاثیر می گذارد(مختاری و نظری،۱۳۸۹: ۹۱).
۲-۲-۲-۵-۵-۵- نظریه آنومی دورکیم^[۱۲۱]
در نظریه کارکردگرایی برای هر یک از بخش های نظام اجتماعی کارکرد ساختی تعریف می شود و در واقع هر موجودیتی دراجتماع جزیی از نظام اجتماعی کل محسوب می شود. بنابراین بر اساس تحلیل تعریف دورکیم کارکردگرایی شامل بررسی شرایط اجتماعی فرهنگی یک نظام اجتماعی است. وی موقعیتی را که به طور گسترده در نظام اجتماعی توزیع میشود بهنجار می دانست. بنابراین هرگونه شرایط غیر عادی به عنوان آسیب تلقی می کرد. بر اساس رویکرد دورکیم هرگونه ناخوشی ناشی از بیماری انحراف از سلامت عمومی ایده ال محسوب می شود.
او با دیدی اندامواره ای جامعه را نیز مانند فرد می بیند. با این تفاوت که فرد پس از سپری شدن عمر نهایتأ می میرد اما جوامع همیشه در حال رشد و تکامل است. دورکیم ضمن صحبت از انسجام و همبستگی اصطلاح وجدان جمعی را نیز مطرح می کند. به عقیده او این وجدان جمعی خودش را در قالب آداب و رسوم، هنجارها و قوانین نشان می دهد و به صورت فشاری از درون فرد را وادار به عمل میکند و به خاطر فشاری که به فرد وارد میکند دورکیم از آن به عنوان وجدان جمعی یاد می کند. این وجدان از جمع شدن افراد جامعه براساس نیازهایشان درست میشود. بنابراین می توان گفت وجدان جمعی، مجموعه ای از باورها به نوع جامعه بستگی دارد که در آن همبستگی مکانیکی یا ارگانیکی باشد. در جوامع ساده فرد تابع دستورات و قید و بندهای اخلاقی است اما در جوامع پیچیده، قانون و قرارداد تعیین کننده است. عملکرد افراد در جوامع ساده براساس احساس ولی درجوامع پیشرفته بر اساس قانون و عقل است. دورکیم در کتاب مهم خود تقسیم کار معتقد است که تقسیم کار با شروع جامعه و جامعه نیز با حیات اجتماعی آغاز می شود. اوتقسیم کار را نتیجه پیشرفت سازمان اجتماعی یا خرد و منطق انسان نمی داند بلکه به دلیل اختلافات زیاد میان انسانها و نیازهای متفاوت آنها تقسیم کار ضرورت پیدا می کند. به نظر او تقسیم کار ضمن این که یک قانون طبیعی است یک قاعده اخلاقی نیز هست و می تواند ملاک قضاوت درجه کمال انسانی و هم ایجاد وابستگی و همبستگی اعضا باشد. او معتقد است گرایشات تقسیم کارباید از سطح قشری روابط و ساختارهای اجتماعی گذشته و به درون ساخت و نهاد اجتماعی نفوذ کند.
تقسیم کار در دومفهوم اساسی خلاصه می شود:
تفکیک ساختی و تمایزگذاری رسمی نقشها
تاثیر این تفکیک در انسجام اجتماعی و نوع رابطه عناصر اجتماعی با آن
هر قدر میزان تفکیک اجتماعی و تمایزگذاری بین کارکردهای جامعه زیاد شود جامعه به طرف تکامل بیشتری سوق پیدا می کند. در نهایت باید گفت که دورکیم در صدد این بود تا نشان دهد که جامعه ای که افراد آن به وسیله نظامی از ارزشها و هنجارها یا به تعبیر دیگر اخلاقیات هدایت می شوند ، رضایت بیشتری از موقعیت خود در نظام کاردارند و این امر به نوبه خود بر روی کیفیت زندگی فرد موثر خواهد بود (مختاری، نظری، ۱۳۸۹: ۱۱۵).
۲-۲-۲-۵-۵-۶- نظریه کنش اجتماعی پارسونز^[۱۲۲]
در این نظریه تالکوت پارسونز جامعه شناس کارکردگرای آمریکایی تلاش کرده است تا نشان دهد هر کنشی اعم از کنش بهنجار و نابهنجار توسط صور خاصی از ساختارهای اجتماعی ساخته و تولید میشوند. از این رو کیفیت زندگی نیز توسط فرد در چارچوب شرایط و ساختار اجتماعی و وسایل و مسیرهایی جهت نیل به اهداف قابل تبیین میباشد. پارسونز اختیار و اراده انسانی را در انجام افعال و کردار خود انکار نکرده و در عین حال نقش و تاثیرات ساختاری را نیز در کنش آدمی نادیده نمی انگارد. از این منظر کیفیت زندگی در چارچوب شرایط و ساختار اجتماعی و وسایل و مسیرهایی جهت حصول به اهداف فرهنگی قابل تبیین است(مختاری و نظری،۱۳۸۹: ۱۱۱).