1. 1. پیچیدگی

برای حل مسایل پیچیده، فرایند تحلیل سلسله مراتبی هم نگرش سیستمی و هم تحلیل جزء به جزء را به صورت توأم به کار می برد. عموماً افراد در تحلیل مسایل یا کل نگری کرده و یا به جزئیات پرداخته و کلیات را رها می کنند. در حالی که فرایند تحلیل سلسله مراتبی هر دو بعد را با هم به کار می بندد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

1. 1. همبستگی و وابستگی متقابل

فرایند تحلیل سلسله مراتبی وابستگی را به صورت خطی در نظر می گیرد. ولی برای حل مسایلی که اجزاء به صورت غیر خطی وابسته اند نیز به کار گرفته می شود.

1. 1. ساختار سلسله مراتبی

این فرایند اجزای یک سیستم را به صورت سلسله مراتبی سازماندهی می کند. که این نوع سازماندهی با تفکر انسان تطابق داشته و اجزاء در سطوح مختلف طبقه بندی می شوند.

1. 1. اندازه گیری

این فرایند مقیاسی برای اندازه گیری معیارهای کیفی تهیه کرده و روشی برای تخمین و برآورد اولویت ها فراهم می کند.

1. 1. سازگاری

فرایند تحلیل سلسله مراتبی سازگاری منطقی قضاوت های استفاده شده در تعیین اولویت ها را محاسبه کرده و ارائه می نماید.

1. 1. تلفیق

این تکنیک منجر به برآورد رتبه نهایی هر گزینه می شود.

1. 1. تعادل

در این فرایند اولویت های وابسته به فاکتورها در یک سیستم در نظر گرفته شده و بین آنها تعادل بر قرار می گردد و فرد را قادر می سازد که بهترین گزینه را براساس اهدافش انتخاب کند.

1. 1. قضاوت و توافق گروهی

این فرایند بر روی توافق گروهی اصرار و پافشاری ندارد ولی تلفیقی از قضاوت های گوناگون را می تواند ارائه نماید.

1. 1. تکرار فرایند

فرایند تحلیل سلسله مراتبی فرد را قادر می سازد که تعریف خود را از یک مسأله تصحیح کند و قضاوت و تصمیم خود را بهبود دهند.
۲-۱۵ پیشینه تحقیق
بر اساس بررسی های صورت گرفته در زمینه مطالعات و تحقیقات پیشین، مشخص شد که ۱- به دلیل پر اهمیت بودن اطلاعات درج شده در تحقیقات انجام شده در صنایع چوب کشور، شرکت ها ( دولتی و خصوصی) اغلب حاضر به نشر اطلاعات برنامه ریزی استراتژیک خود نبوده اند و ۲- در بعضی از موارد نیز متأسفانه پژوهش های تعریف شده ای در چارچوبه تکنیک های برنامه ریزی استراتژیک صورت نگرفته و یا اصلاً تحقق نپذیرفته است. اما با این وجود با مطالعات انجام شده بر روی تحقیقات و پژوهش های انجام گرفته در شرکت ها و سازمان های مختلف در سطح کشور نشان می دهد که تا به حال فعالیت های مختلفی در زمینه فرایند برنامه ریزی استراتژیک و اجرایی نمودن آنها در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد، دکتری و همچنین مقالات به چاپ رسیده که همگی یا به سفارش وزارتخانه های دولتی و یا برای بخش خصوصی انجام گرفته است؛ که به چند مورد از آنها اشاره می‌شود.
تدوین برنامه ریزی استراتژیک با بهره گرفتن از مدل دیوید (مطالعه موردی: شرکت صنعت چوب شمال)
محمد مهدی سلمانی و محمد پالشی؛ مجموعه مقالات دهمین کنفرانس بین المللی مدیریت استراتژیک؛ انجمن مدیریت راهبردی ایران؛ تهران؛ آذر۱۳۹۲.
در این پژوهش محققین کوشیده اند تا با بهره گرفتن از فنون برنامه ریزی استراتژیک اعم از عوامل داخلی(‌نقاط ضعف و قوت‌) و عوامل خارجی (‌تهدید ها و فرصت‌ها‌) اهداف بلند مدت شرکت مذکور را مورد رصد و تحلیل و ارزیابی قرار داده و برای دستیابی به این اهداف، استراتژهای مناسب پیشنهاد دهند. در پژوهش که روش تحقیق آن توصیفی از نوع مطالعه موردی است ، ابتدا در دو حوزه و بهره گیری از مدل استراتژیک دیوید به جمع آوری و تجزیه وتحلیل اطلاعات و بیانیه ماموریت شرکت صنعت چوب شمال تدوین پرداخته شده است سپس با توجه به ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (EFE) ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (IFE) در مرحله ورودی، ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (IE) استخراج شده است. در مرحله تصمیم گیری با استفاده IE و ماتریس SWOT به اطلاعات به دست آمده از جامعه آماری ماتریس، گزینه های مختلف استراتژی شناسایی و با بهره گرفتن از ماتریس برنامه ریزی استراتژی کمی (QSPM) اولویت بندی شده اند.
۲) برنامه ریزی استراتژیک با گرایش سازمانی و بازاریابی در شرکت صنایع چوب کیش
فرزام خانبابایی؛پایان نامه(کارشناسی ارشد)؛ به راهنمایی: دکتر ایرج مهدوی؛ اساتید مشاور: دکتر محسن اکبرپور شیرازی و دکتر سید علی حدیقی؛ دانشگاه علوم و فنون مازندران، دانشکده مهندسی صنایع،۱۳۸۷.
در این پایان نامه با بهره گیری از الگوی برنامه ریزی استراتژیک فرد آر. دیوید راهبرد، بیانیه های مأموریت ، چشم انداز و اهداف بلند مدت شرکت صنایع چوب کیش تعریف و توسعه داده شد. پس از آن با بررسی محیط اثرگذاری بر فعالیت های سازمان یا به عبارت دیگر، محیط های خارجی، داخلی و رقابتی، به شناسایی و تحلیل فرصت ها، تهدیدات و نقاط قوت و ضعف پرداخته شد و در ادامه با بهره گرفتن از مدل های تحلیلی، برنامه ریز استراتژیک شامل: ماتریس داخلی و خارجی، ماتریس تجزیه و تحلیل سوات و ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک، استراتژی های مناسب و کارآمد در سطح سازمان شناسایی و تدوین شد و در نهایت با کاربرد ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی، استراتژی های پیشنهادی ارزیابی و اولویت بندی شده اند.
۳) تدوین و طراحی مدل برنامه ریزی استراتژیک برای بیمارستان خاتم الانبیاء (ص)
محمد بختیاری؛ پایان نامه (کارشناسی ارشد)؛ به راهنمایی: دکتر غلامرضا طالقانی؛ استاد مشاور: دکتر داوود سلمانی؛ دانشگاه تهران، دانشکده مدیریت، ۱۳۸۱.
در این تحقیق بر مبنای مدل های برنامه ریزی استراتژیک سعی گردید تا به بررسی وضع موجود بیمارستان خاتم الانبیاء که از جمله بیمارستان های فوق تخصصی و درجه یک ایران است پرداخته و با شناسایی فرصت ها و تهدیدات محیطی و قوت ها و ضعف های داخلی بیمارستان بر مبنای مدل SWOT و تحلیل اثرات آنها بر موفقیت بیمارستان استراتژی هایی جهت حرکت از وضع موجود به وضعیت مطلوب و نیل به اثر بخشی ارائه گردید. هدف اصلی از انجام این تحقیق تدوین استراتژی های مناسب جهت حرکت از وضع موجود به مطلوب با تکیه بر نقاط قوت و فرصت ها و ارائه پیش فرض ها و پیشنهاداتی جهت پیاده سازی مدل برنامه ریزی استراتژیک بوده است. روش انجام این تحقیق به صورت توصیفی و بهره گیری از تحقیق پیمایشی بوده است بدین معنی که برای جمع آوری اطلاعات مربوط به ادبیات موضوع از روش کتابخانه ای و همچنین برای تعیین و شناسایی نقاط قوت و ضعف و نیز تهدیدات و فرصت های محیطی از روش میدانی استفاده شده است. ابزارهای جمع آوری اطلاعات در این تحقیق عبارت بودند از مصاحبه بیمه سازمان یافته، پرسشنامه و مصاحبه. جامعه آماری این پژوهش کلیه مدیران سطوح مختلف بیمارستان اعم از پزشکان، کارشناسان و متخصصان می باشد.
۴) بررسی عوامل موثر در برنامه ریزی استراتژیک در صنایع دریائی ایران
محمدرضا وفائی زاده؛ پایان نامه (کارشناسی ارشد)؛ به راهنمایی: دکتر محمد تقی شهیدی؛ اساتید مشاور: دکتر غلامرضا طالقانی و دکتر داوود سلمانی؛ دانشگاه تهران، دانشکده مدیریت، ۱۳۷۱.
پژوهش صورت گرفته توسط آقای وفائی زاده در صنایع دریائی ایران با تعریف مسئله پایین بودن چشمگیر آهنگ رشد بهره وری در صنایع دریائی ایران با فرضیات برنامه ریزی استراتژیک در این صنعت منوط به داشتن واحد متولی و همچنین کاربرد برنامه ریزی استراتژیک در صنایع دریائی ایران باعث افزایش بهره وری خواهد شد، صورت پذیرفته است که محقق سعی نموده است با ارائه گزارشی در قالب سه راه حل بتواند این آهنگ را به سمت افزایش سوق دهد. در این پژوهش با بیان آماری رسمی از کتاب آمار نیروی انسانی سال ۱۹۸۷ انتشارات دفتر بین المللی کار ایران سهم کمی را در صنعت دریائی داشته است و بنابراین یکی از محوریت های برنامه ریزی دولت این صنعت عنوان شده است. در ادامه محقق در مورد فرضیه کاربرد برنامه ریزی استراتژیک علل اثرگذار بودن آن را ۱- راهی برای پیشی گرفتن بر رقبا ۲- یافتن فرصت های بازار و ۳- یافتن نقاط قوت درونی و بهبود عملکرد عنوان می نماید. محقق عوامل موثر در برنامه ریزی استراتژیک در صنایع دریائی را ایجاد فرهنگ سازمانی مناسب، اجرای برنامه های آموزشی و استقرار نظام انگیزشی متناسب با اهداف دانسته است. این تحقیق هم از مطالعات کتابخانه ای و هم روش میدانی به کمک تهیه و توزیع پرسشنامه بهره برده است.
۵) تحلیل عملکرد و ارائه برنامه ریزی بلند مدت در شرکت تولید کننده سمعک بر اساس فنون مدیریت استراتژیک
سید مجید احمد پناه؛ پایان نامه(کارشناسی ارشد)؛ به راهنمایی: دکتر نیکبخش جوادیان؛ استاد مشاور: دکتر جواد رضائیان؛ دانشگاه علوم و فنون مازندران، دانشکده مهندسی صنایع،۱۳۸۶.
این پایان نامه گزارش پروژه مدیریت استراتژیک در شرکت فن آذرخش است که شامل تحلیل و بررسی وضعیت موجود در صنعت تجهیزات شنوایی کشور، شناخت عملکرد و جایگاه شرکت فن آذرخش در این صنعت، برنامه ریزی و تعریف اهداف کلان و ارائه راهکار استراتژیک به منظور بهبود وضعیت و دستیابی به اهداف تعریف شده از اهداف اجرای پروژه می باشد.
۶) نقش فناوری اطلاعات در تدوین استراتژی برای صنایع نظامی
حمید رضا امیرکاردقت؛ پایان نامه(کارشناسی ارشد)؛ به راهنمایی: دکتر کاوه محمد سیروس؛ دانشگاه صنعتی امیرکبیر(پلی تکنیک تهران)، دانشکده مهندسی صنایع،۱۳۸۲.
در این پایان نامه سعی گردیده است است تا با تعریف درستی از مدیریت استراتژیک چارچوب مناسب برای فناوری اطلاعات ارائه داده شود. در این پژوهش بعد از مرور مدل های تدوین استراتژی مدلی را انتخاب و آن را خوراند صنایع نظامی گردانیده است. و در نهایت نحوه اثر گذاری فناوری اطلاعات بر روی تدوین استراتژی صنایع در سه بخش ۱- سیسم اطلاعات و شبکه ارتباطات داخلی سازمان و بیرون سازمان ۲- تقویت زنجیره تأمین و منبع یابی ۳- اشاعه پدیده های مجازی مورد تحلیل و بررسی قرار داده اند. در این پژوهش در راستای ادامه حیات سازمان و همچنین وجود شعار تحول سازمانی در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ارائه مدلی تلفیقی با عنوان CMS بهره گرفته شده است. در ادامه با بررسی رسالت و شعار سازمانی و تعیین اهداف، عوامل محیط داخلی و خارجی تحلیل شده و تشکیل ماتریس IE و بهره گیری از دیاگرام SPACE محل استقرار شرکت مشخص شده و در نهایت تدوین استراتژی سازمان با ابزار های ماتریس SWOT و QSPM صورت پذیرفته است.

ج
شکل (۱- ۴ ) فشار برحسب هکتوپاسکال در روز بارش تگرگ ۵ آوریل ۲۰۱۱
الف) تراز ۵۰۰ ب) تراز ۷۰۰ ج) تراز دریا
انتظار می رود در روز بارش تگرگ، ناوه¬ی مستقر بر روی سرزمین های شمالی دریای سیاه و مدیترانه، سنندج را تحت تأثیر قرار دهد.از نقشه­های شکل( ۱۵ – ۴ )، در می یابیم که در تراز ۵۰۰ هکتوپاسکال زبانه ای از همدمای ۱۰- درجه­ سلسیوس بر روی منطقه­ مورد مطالعه قرار گرفته است. این زبانه متأثر از آرایش الگوهای فشار در این روز است که با کشیده شدن بر روی دریای خزر از اعتدال برخوردار گردیده است چنانکه انتظار می رود در سطح ۵۰۰ هکتوپاسکال دمای سردتر از ۱۰- درجه­ سلسیوس می بود.آرایش منحنی های همدما با الگوهای فشار منطبق است و حاکی از این است که در روی جو منطقه­ مورد مطالعه عوامل بیرونی نمایان تر از عوامل محلی هستند. هسته­ی کم دمای دیگری با دمای ۱- درجه­ سلسیوس بر روی جنوب خلیج فارس قرار دارد که همانطور که زبانه ای از این مرکز کم دما بر روی جنوب منطقه­ مورد مطالعه سنندج کشیده شده است. این هسته­ی کم دمااز اعتدال بیشتری برخودار است که دلیل آن قرار گرفتن روی مناطق جنوبی خلیج فارس و زبانه کشیدن روی خلیج فارس است. در تراز ۷۰۰ هکتوپاسکال با نزدیک تر شدن به سطح زمین دما نیز افزایش یافته چنانکه منحنی هم دمای ۱۰ درجه­ سلسیوس روی سنندج قرار گرفته است و هسته­ی کم دمای مناطق جنوبی خلیج فارس به جنوب ایران جابجا شده است. در سطح زمین هسته­ی دمایی ۱۰ درجه­ سلسیوس روی منطقه­ قفقاز قرار گرفته که زبانه ای از آن با منحنی ۲۱ درجه­ سانتی گراد روی سنندج قرار گرفته است. اختلاف دمای بین سطح زمین با تراز ۵۰۰ هکتوپاسکال ۱۱ درجه است که ناچیز می باشد لذا از نظر شرایط
دمایی نیز در منطقه­ مورد مطالعه هنوز شرایط تشکیل تگرگ فراهم نگردیده است.

ب
الف
ج
شکل (۱۵- ۴ ) دما برحسب کلوین در روز ۵ آوریل ۲۰۱۱
الف) تراز ۵۰۰ ب) تراز ۷۰۰ ج) تراز دریا
فراسنج های جوی سرعت قائم هوا، از مهم ترین فراسنج های تحلیل سینوپتیک برای پدیده های جوی مثل بارش سنگین و کلا هیدرومتئوریت محسوب می شود.با بهره گرفتن از فراسنج امگا می توان سرعت بالاسو یا صعودی و پایین سو یا نزولی هوا را سنجید.مقادیر منفی سرعت قائم دلالت بر صعود هوا(سرعت قائم بالاسو) و تقویت همرفت دارد در حالی که مقادیر مثبت سرعت قائم نشان دهندۀ نزولی بودن جریان هوا(سرعت قائم پایین سو)داشته و واگرایی را تقویت می کند(قویدل رحیمی،۱۳۸۹).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

با توجه به نقشه های شکل( ۱۶ – ۴ )، در تراز ۵۰۰ میلی بار، دو هسته­ی امگا که به سنندج نزدیک می باشند، وجود دارد که از نظر شرایط پایداری و ناپایداری با هم متفاوت اند. هسته­ی اول روی شمال شرق ایران، از دریای خزر تا نواحی مرکزی و شرق زبانه کشیده و ناپایدار با درجه­ ضعیف می باشد.زبانه های این هسته به روی منطقه­ مورد مطالعه نرسیده و نیز مناطق غربی ایران نیز ار آن موثر نگشته اند. هسته­ی دیگری بر روی جنوب عراق قرار گرفته است که پایدار با درجه­ ضعیف بوده و زبانه­ای از آن روی سنندج قرار گرفته است. در تراز ۷۰۰ هکتوپاسکال، هسته­ی ناپایدار رو منطقه­ شمال شرق ایران، گسترش بیشتری را در ایران پیدا کرده است به طوری که بجز مناطق غربی و منطقه­ مورد مطالعه، بقیه نقاط ایران دارای جو ناپایدار می باشند. در این تراز هسته­ی ناپایداری با درجه­ ضعیف روی منطقه­ قفقاز قرار گرفته که زبانه های ناپایدار آن روی مناطق شمال غرب نیز کشیده شده اما منحنی صفر امگا روی سنندج قرار گرفته است. هسته­ی امگای پایداری روی منطقه­ خوزستان قرار گرفته که زبانه های آن روی غرب ایران کشیده شده است. در نقشه­ی تراز دریا چندین مرکز ناپایدار ضعیف روی ایران دیده می شود که بیشتر متأثر از شرایط محلی بوده و لذا با توجه به شرایط صعودی جو بالای ارومیه، شرایط صعود فراهم نگشته و بنابراین در این روز از نظر حرکات قائم بالاسو یا پایین سو، جو منطقه­ مورد مطالعه پایداری را نشان می دهد.

ب
الف
الف

ج
شکل (۱۶- ۴ ) امگا برحسب پاسکال بر ثانیه در روز ۵ آوریل ۲۰۱۱
الف) تراز ۵۰۰ ب) تراز ۷۰۰ ج) تراز دریا
براساس نقشه های شکل( ۱۷ – ۴ )، در تراز ۵۰۰ میلی بار، دو هسته­ی رطوبت نسبی یکی در شرق دریای سیاه و دیگری روی نواحی شرقی ایران که متأثر از دریای عمان است، مشاهده می شوند. مقدار رطوبت نسبی­ای که منحنی آن روی سنندج قرار گرفته، بسیار کم می باشد که حاکی از عدم نفوذ توده هوای مرطوب به جو منطقه است. این منحنی زبانه ای از رطوبت دریای مدیترانه است که به صورت ضعیفی روی منطقه کشیده شده است. هسته­ی دومی، منطقه­ مورد مطالعه را تحت تأثیر قرار نداده و بیشتر، نیمه­ی شرقی کشور از آن موثر گشته است. در تراز ۷۰۰ هکتوپاسکال با نزدیک شدن به سطح زمین رطوبت افزایش یافته اما درصد کمی از آن مشاهده می شود. این مقدار به ۳۸ درصد روی منطقه­ مورد مطالعه رسیده که زبانه ای از رطوبت دریای مدیترانه می باشد. در واقع هنوز توده هوای مرطوب دریای مدیترانه در این روز به جو منطقه نفوذ ننموده تا شاهد درصد بالای رطوبت نسبی باشیم.

ب
الف
ج
شکل (۱۷- ۴ ) رطوبت نسبی برحسب درصد در روز ۵ آوریل ۲۰۱۱
الف) تراز ۵۰۰ ب) تراز ۷۰۰ ج) تراز دریا
روز رخداد تگرگ
با توجه به نقشه های شکل( ۱۸ – ۴ )، در تراز
۵۰۰ میلی بار، تراف عمیق روز قبل به طرف شرق جابجا شده و منطقه را تحت تأثیر قرار داده است. همانطور که مشاهده می شود سنندج در جلوی قسمت شرقی این تراف قرار گرفته است و ناوه­ی مورد نظر با حرکت پاد ساعتگرد موجب ناپایداری در سطح پایین شده و با حرکت سیکلونی خود، هوای سطح زمین را به طرف بالا سوق داده و توده هوا صعود می نماید. این ناوه از سرزمین­های بالای دریای سیاه منشأ گرفته و با کشیده شدن بر روی دریای مدیترانه، به طرف شرق جابجا شده است.
در تراز ۷۰۰ هکتوپاسکال، تراف مورد نظر به صورت نمایان تری منطقه­ مورد مطالعه را تحت تأثیر قرار داده و به سنندج خیلی نزدیک گشته است. همچنان که مشاهده می شود، ناوه حالت عمیقی پیدا نموده و بر روی دریای سیاه- مدیترانه و خزر کشیده شده است.
آرایش الگوهای فشار سطح زمین نیز با آرایش الگوهای سطح بالا منطبق بوده و روی منطقه­ مورد مطالعه منحنی هم فشار ۱۰۱۰ هکتوپاسکال قرار گرفته است. بنابراین در سطح زمین کم فشار و سطح بالا صعود دینامیکی فراهم می باشد و از نظر الگوهای فشار، شرایط برای صعود هوا فراهم می باشد.
تراف روی سرزمین­های شمالی دریای سیاه به دلیل سرد بودن داخل تراف هنگامی که روی دریای مدیترانه کشیده می­ شود از روی این دریا از زیر رطوبت گرفته و بشدت ناپایدار می­ شود؛بنابراین جبهه­های سرد و گرم با هم در سیکلون به وجودآمده به طرف شرق جابجا و جبهه­ی سرد که خصوصیت بارش آن، کوتاه-تند و در فاصله­ی مکانی کوتاه روی می دهد، صعود قوی فراهم گشته است.

ب
الف
ج
شکل ( ۱۸- ۴ ) فشار برحسب هکتوپاسکال در روز ۶ آوریل ۲۰۱۱
الف) تراز ۵۰۰ ب) تراز ۷۰۰ ج) تراز دریا
براساس نقشه های دمای شکل( ۱۹ – ۴ )، در تراز ۵۰۰ میلی بار، منحنی ۷- درجه­ سلسیوس روی سنندج قرار گرفته است.آرایش منحنی های هم دما همانند منحنی های هم فشار می باشد که حاکی از منطبق بودن الگوهای هم فشار و هم دما هنگام نفوذ بادهای غربی بر جو منطقه است. در واقع به دلیل اقلیم مدیترانه ای، عوامل بیرونی کنترل کننده­ آب و هوای منطقه می باشند و هنگام نفوذ این بادها، دیگر عناصر اقلیمی همراه با آنها سازگار می گردند. به دلیل حرکت سیکلونی جلوی تراف، منحنی های همدما با عبور از روی دریای خزر به حالت اعتدال بیشتری درآمده و به همین دلیل دما در این تراز به ۷- درجه­ سانتیگراد رسیده است. بنابراین دریای خزر هم به دلیل نزدیکی به سنندج نسبت به دریای مدیترانه و هم به دلیل نقشی که در اعتدال توده­های هوایی­ای که توسط بادهای غربی نفوذ می کنند، در سازوکار تشکیل تگرگ موثر می باشد. در تراز ۷۰۰ میلی بار، منحنی هم­دمای ۱۰ درجه­ سانتی ­گراد روی سنندج بوده و در جنوب شرق ایران هسته­ی دمای نسبتا زیادی با دمای ۲۰ درجه­ سلسیوس شکل گرفته است. این هسته­ی دمای زیاد(جنوب شرق کشور) در روی منطقه­ مورد مطالعه تأثیری نگذاشته است. در تراز سطح دریا نیز منحنی هم­دمای ۱۹ درجه­ سانتی ­گراد روی سنندج قرار گرفته است. ملاحظه می نماییم که اختلاف دمای زیاد
بین سطح زمین با تراز ۵۰۰ هکتوپاسکال نتیجه­ نفوذ توده هوای سرد به ترازهای بالایی وردسپهر است؛ در نتیجه توده­ی هوای گرم صعود کننده از سطح زمین با ورود به تراز ۵۰۰ میلی بار سرد، به طور ناگهانی با دمای سرد مواجه شده و فرایند تراکم صورت گرفته و قطرات آب به هم چسبیده و یخ می زنند و چون دما سرد می باشد به شکل تگرگ در می آیند؛ هرچه شدت صعود بیشتر و دما سردتر باشد اندازه­ دانه های تگرگ بزرگ تر خواهند بود.

ب
الف
ج
شکل ( ۱۹- ۴ ) دما برحسب کلوین در روز ۶ آوریل ۲۰۱۱
الف) تراز ۵۰۰ ب) تراز ۷۰۰ ج) تراز دریا
نقشه­های شکل( ۲۰ – ۴ )، سرعت قائم بالاسو یا پایین سو را نشان می­ دهند. در تراز ۵۰۰ میلی­بار، هسته­ی امگای روی منطقه­ قفقاز، به تمام ایران نفوذ کرده و ناپایداری شدید آن روی منطقه­ مورد مطالعه بیشتر از دیگر نقاط ایران و حتی بیشتر از روی منطقه­ قفقاز است. این هسته­ی ناپایدار متأثر از ناپایداری شدید دینامیکی صعود بادهای غربی بوده که بر جو سنندج نفوذ کرده است. ناهمواری های منطقه نیز در کمک به تشدید این ناپایداری شدید موثر بوده اند چنانکه منطقه­ شمال­غرب ایران بیشترین سهم را از صعود دامنه ای در کشور برخودار است. در واقع صعود توده­ی هوا بر اثر ناپایداری جلوی تراف بادهای غربی، و همزمان با این صعود، برخورد توده­ی هوا به دامنه­های شیب­دار منطقه­ شمال­غرب و گرمتر شدن دامنه­های آفتابگیر نسبت به اتمسفر مجاور، باعث شدت یافتن صعود می شود.
چنین بر می آید که جایگاه بیشینۀ امگای منفی بر بیشینۀ بارش، که در محاسبۀ آن از دما و نقطۀ شبنم سطح زمین استفاده می شود، منطبق است ولی اغلب به سبب نبود شار رطوبتی و جریان های همگرایی، مقدار آن با مقدار واقعی تفاوت دارد.محل تقریبی امگای منفی یا سرعت قائم بالاسو، قسمت های شرق و جنوب شرق ناوه های ترازهای فوقانی که منطبق بر کم فشار سطح زمین است، می باشد و در بلوکینگ های کم فشار بریده ای که دارای هستۀ سردی هستند، در مقیاس کلان نمی توان انتظار امگای منفی داشت(رحیمی ، ۱۳۸۹). با توجه به این مطلب أخیر، می توان مشاهده نمود که محل امگای منفی روی سنندج ، منطبق با قسمت شرقی ناوه­­ای است که منطقه­ مورد مطالعه در جلوی آن قرار گرفته است.
در تراز ۷۰۰ هکتوپاسکال، هسته­ی امگا به طرف جنوب کشیده شده است چنانکه در این تراز نیز بیش
ترین مقدار سرعت قائم بالاسو در روی منطقه­ مورد مطالعه می باشد. در نقشه­ی تراز دریا نیز چندین هسته­ی امگای منفی در روی کشور ایران دیده می شود که هسته­ی تشکیل شده روی شمال­غرب و دریای خزر به مراتب از هسته­های دیگر گسترش بیشتری دارد. با توجه به نقشه­های سرعت قائم بالاسو در روز بارش تگرگ، به این نتیجه می رسیم که از سطح زمین تا ترازهای فوقانی جو، صعود نسبتا شدید برای توده­ی هوا وجود داشته است.

• در یک تحقیق که بوسیله ساکز و همکارانش^[۱۳۲](۱۹۹۶) صورت گرفت، رابطه بین اخلاق کاری، نگرشهای شغلی و تمایل به ترک شغل در بین کارکنان سازمانهای خدماتی مورد بررسی قرار گرفت. یافته نشان داد که اعتقاد قویتر به اخلاق کاری، به طور مستقیم با رضایت شغلی و تعهد سازمانی بالاتر رابطه دارد و به طور مستقیم با تمایل کمتر نسبت شغل رابطه دارد.

• راندال و کت^[۱۳۳](۱۹۹۱) در یک تحقیق که در بین کارمندان دانشگاه انجام دادند، یک مدلی از تعهد شغلی که ارتباطات چند متغیره میان تعهد سازمانی، برجستگی شغلی، پیوند گروهی در کار، درگیری شغلی و اخلاق کار پروتستان مشخص می کرد، ارائه دادند. یکی از نتایجی که از این تحقیق به دست آمد این بود که، رابطه ای معنادار بین اخلاق کار و تعهد سازمانی وجود دارد.

• کیدرون^[۱۳۴](۱۹۷۸) با بهره گرفتن از سه نمونه متفاوت، رابطه بین اخلاق کار که بصورت اخلاق پروتستانی کارگر تعریف شده بود، و تعهد سازمانی مورد بررسی قرار داد. نتایج بدست آمده نشان داد، که اخلاق کار با تعهد اخلاقی در مقایسه با تعهد حسابگرانه، رابطه بیشتری دارد.

• مگلینو و همکارانش^[۱۳۵](۱۹۸۹) دریافتند که اگر ارزشهای کارگران با ارزشهای مدیران و سرپرستان سازگار باشد، تعهد و رضایت آنها بیشتر خواهد بود.

• در یک تحقیق که بوسیله اسچپکر( ۱۹۹۹) صورت گرفت، رابطه بین تعارض اخلاقی، تعهد سازمانی و تمایل به ترک شغل در بین فروشندگان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد زمانی که ارزشهای اخلاقی فروشندگان با استانداردهای اخلاقی شرکت در تضاد است، تعهد آنها نسبت به سازمان کم است و بین تعارض اخلاقی و تمایل به ترک شغل رابطه مثبت و مستقیمی وجود دارد.

• در تحقیق دیگری که بوسیله اسچپکر^[۱۳۶](۲۰۰۱) در بین نمایندگان فروش صورت گرفت، رابطه بین جو اخلاقی با رضایت شغلی، تعهد سازمانی و تمایل به ترک شغل مورد بررسی قرار گرفت، این مطالعه نشان داد که ایجاد یک جو اخلاقی بوسیله قوانین و خط مشی های اخلاقی، باعث بالا رفتن رضایت شغلی، تعهد سازمان بیشتر و در نتیجه پایین آمدن نرخ ترک شغل می شود.

• در تحقیق دیگری که بوسیله جفری و همکارنش^[۱۳۷](۱۹۹۶) در بین حسابداران تایوانی صورت گرفت، نتایج بدست آمده نشان داد، تعهد شغلی بالاتر با سطح بالاتری از رشد اخلاقی در ارتباط است. ولیکن رشد اخلاقی متوسط برای هر دو گروه از حسابداران، چه آنهایی که تعهد شغلی بالاتر و چه آنهایی که تعهد شغلی پایین تر دارند، ثابت است.

• اولیور^[۱۳۸](۱۹۹۰) دریافت که اخلاق کاری رابطه معنی داری با تعهد سازمانی دارد. کارکنانی که ارزشهای مشارکتی قوی از خود بروز می دادند، تعهد کم و بیش افزونتری احساس می کردند، و آنانکه ارزشهای ابزاری داشتند، تعهد کم و بیش کمتری از خود نشان می دادند.

• در یک تحقیق که بوسیله پوتی و همکارانش^[۱۳۹](۱۹۸۹) در بین کارگران شرکتهای چند ملیتی ایالات متحده در سنگاپور صورت گرفت، ارتباط بین ارزشهای کاری و تعهد سازمانی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد، اخلاق کار ذاتی در مقایسه با اخلاق کار عارضی رابطه تنگتری با تعهد سازمانی دارد.

• باتلر و وادنویچ^[۱۴۰](۱۹۹۲) طی یک بررسی رابطه اخلاق کار( ذاتی و عارضی ) و تعهد سازمانی( هنجاری و ابزاری ) مورد مطالعه قرار دادند. یافته ها نشان داد، کارکنانی که در مورد اخلاق کار عارضی نمره های بالاتری گرفته بودند، در مقایسه با آنهایی که برای مدت طولانی در استخدام شرکت بودند، تعهد ابزاری بالاتری نسبت به سازمانشان داشتند.

• در یک تحقیق که بوسیله الیزور و کاسلاوسکس^[۱۴۱](۲۰۰۱) انجام گرفت، یافته ها نشان داد که ارزشهای کاری، مخصوصاً ارزشهای شناختی رابطه مثبتی با تعهد سازمانی دارد و جنسیت نیز به عنوان یک متغیرف رابطه بین ارزشهای کاری و تعهد را تعدیل می کند.

• در یک تحقیق که بوسیله کالین و همکارانش^[۱۴۲](۲۰۰۳) صورت گرفت، تأثیرات جوهای اخلاقی بر روی تعهد سازمانی مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها نشان داد که یک جو اخلاقی خیرخواهانه رابطه مثبتی با تعهد سازمانی دارد. در حالیکه یک جو خودخواهانه رابطه منفی با تعهد سازمانی دارد. همچنین جو مقرراتی رابطه مثبتی با تعهد سازمانی برای کارگران حرفه ای دارد. اما برای کارگران غیرحرفه ای چنین رابطه ای وجود ندارد.

• دیکسون و همکارانش^[۱۴۳](۲۰۰۱ ) معتقدند که جو اخلاقی بواسطه مکانیزم روحیه و انسجام بر روی رضایت شغلی و تعهد سازمانی تأثیرگذار است. و زمانی که انتظارات مشخصی وجود نداشته باشد، تعهد سازمانی کاهش می یابد.

• الیزور(۱۹۹۶) گزارش داد که بین ارزشهای کاری و تعهد سازمانی ارتباط معتدلی وجود دارد.

• در یک تحقیق که بوسیله فینیگان^[۱۴۴](۲۰۰۰) صورت گرفت، ارتباط بین ارزشهای شخصی، ارزشهای سازمانی و تعهد سازمانی بررسی شد. نتایج بدست آمده نشان داد که تعهد سازمانی بوسیله ادراک کارکنان از ارزشها پیش بینی می شود. و اینکه تعهد عاطفی، هتجاری و مستمر بوسیله دسته های متفاوتی از ارزشها پیش بینی می شوند. این مطالعه اهمیت شناختن ارزشهایی را که چند بعدی هستند و اینکه ارزشهای مختلف بر روی رفتار بطور متفاوتی تأثیر می گذارند، تأکید می کند.

• بلک^[۱۴۵]( ۱۹۹۹) طی یک مطالعه نشان داد که ارزشها جزء پیش بینی کنندگان تعهد سازمانی هستند و تأثیر ویژه ای بر روی تعهد عاطفی دارند.

• در یک مطالعه تجربی که بوسیله از^[۱۴۶]( ۲۰۰۱ ) در بین متخصصان سیستم اطلاعاتی صورت گرفت، ارتباط بین تعهد سازمانی و رفتار اخلاقی مورد بررسی قرار گرفت. در یک نمونه، که ۷۱ نفر آن از متخصصان سیستم اطلاعاتی و ۲۵۰ نفر از متخصصان دیگر بودند، یافته ها نشان داد که متخصصان سیستم اطلاعاتی در مقایسه با متخصصان دیگر تعهد بیشتری به سازمانشان دارند و اینکه متخصصان سیستم اطلاعاتی کمتر پایبند اخلاق بودند( راجع به کپی برداری غیرقانونی از نوارهای ویدئویی و کامپیوتری به منظور فروش آنها و تغییر سیستم اطلاعاتی بر روی کامپیوتر بدون اجازه). همچنین یافته ها نشان داد که متخصصان سیستم اطلاعاتی درباره عقاید حرفه ای که از دانش شخصی فراتر می رود، و محافظت از امور محرمانه اشخاص، از متخصصان دیگر غیراخلاقی تر نبودند.

• می یر و آلن(۱۹۹۷ )؛ به نقل از آندلسیک و استیب،۲۰۰۴ ) نشان دادند که ارزشها پیش بینی کننده بهتری برای تعهد عاطفی در مقایسه با تعهد مستمر هستند. از آنجا که تعهد مستمر یک محاسبه عقلانی از سرمایه گذاریهایی است که یک شخص در سازمان کرده است و همچنین یک محاسبه از مشاغل موجود و امکان دسترسی به آنها در بازار کار می باشد، تصور بر این

است که ارزشها( انگیزش ذاتی نسبت به کار ) نمی توانند باعث بالا رفت تعهد مستمر شوند یا حتی ممکن است که آن را کاهش دهند( می یر و آلن ۱۹۹۷؛ به نقل از آندلسیک و استیب،۲۰۰۴ ).

• در یک تحقیق که بوسیله فریتز^[۱۴۷] و همکانرانش(۱۹۹۹) صورت گرفت، به بررسی رابطه بین استانداردهای اخلاقی سازمان و تعهد سازمانی پرداختند. نتایج نشان داد، که اجرای استانداردهای اخلاقی بوسیله سازمان، طرفداری مدیران از این استانداردها و ارزشهای اخلاقی در سازمان و گفتگوی همکاران با یکدیگر در مورد این استانداردها، جزء پیش بینی کنندگان مهم تعهد سازمانی هستند. یعنی سازمانهایی که کارکنانشان را آگاه می سازند از آنچه که آنها برای اجرای استانداردهای اخلاقی انجام می دهند، و از آنچه که آنها بخاطر طرفداری مدیران از استانداردها به آنها پاداش می دهند، هویت سازمانی را تقویت می کنند و همچنین تعهد کارکنان را به آن هویت بیشتر می کنند.

• در تحقیق دیگری که بوسیله هانت^[۱۴۸] و همکارانش(۱۹۸۹) صورت گرفت، به بررسی رابطه بین ارزشهای اخلاقی متحدالشکل و تعهد سازمانی در بازار پرداختند. نتایج نشان داد که تعهد سازمانی تا حد زیادی بوسیله ادراک ارزشهای اخلاقی تحت تأثیر است. سطوح ادراک شده ارزشهای اخلاقی در بین سه گروه از آزمودنیها بعنی مدیران فروش، پژوهشگران بازار و مدیران نمایندگی تبلیغاتی بصورت معناداری با هم تفاوت داشتند.مدیران نمایندگی تبلیغاتی ادراکشان این بود که شرکتهایشان، بالاترین ارزشهای اخلاقی دارند و بعد از آنها مدیران فروش و سپس پژوهشگران بازاریابی این تصور را داشتند. به همین ترتیب، میزان تعهد مدیران نمایندگی تبلیغاتی، بصورت معناداری بالاتر از مدیران فروش و پژوهشگران بازاری بود. بنابراین بین ارزشهای اخلاقی و تعهد سازمانی ارتباط مثبتی وجود داشت.

• پوسنر^[۱۴۹](۱۹۹۳) طی مطالعات خود نشان داد که یک ارتباط مثبتی بین تطابق ارزشهای شرکت و کارکنان و تعهد سازمانی وجود دارد. یعنی اگر ارزشهای شرکت و ارزشهای کارکنان با یکدیگر مطابقت داشته باشند، تعهد سازمانی نیز بیشتر خواهد بود. و یک ارتباط معکوسی بین چنین تطابقی و نرخ ترک شغل وجود دارد.ولی پوسنر دریافت که ارزشهای آشکار شخصی در رابطه با نگرشهای مربوط به کار و رویه های اخلاقی از ارزشهای سازمانی مهمتر هستند. زیرا در نهایت این خود افراد هستند که مسئولیت تصمیمات را بر عهده می گیرند.

• در یک تحقیق که بوسیله درویش یوسف(۲۰۰۰) صورت گرفت، رابطه بین اخلاق کار اسلامی و تعهد سازمانی و نگرش نسبت به تغییر سازمانی مورد بررسی قرار گرفت. نمونه ۴۷۴ نفری از کارکنان ۳۰ سازمان در ۵ ناحیه امارات متحده عربی در این تحقیق به کار گرفته شدند. نتایج بدست آمده نشان داد که رابطه ای متعادل بین اخلاق کار اسلامی و تعهد سازمانی وجود دارد. همچنین نتایج تجزیه و تحلیل مسیر نشان داد که اخلاق کار اسلامی در ابعاد مختلف تعهد سازمانی( عاطفی، مستمر و هنجاری ) تأثیری مثبت و مستقیم دارد.

• در تحقیق دیگری که باز هم توسط درویش یوسف^[۱۵۰](۲۰۰۱) در بین ۴۲۵ کارمند مسلمان از چند سازمان در امارات متحده عربی صورت گرفت، رابطه بین اخلاق کار اسلامی و تعهد سازمانی و رضایت شغلی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد که بین اخلاق کار اسلامی و تعهد سازمانی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. همچنین رضایت شغلی با اخلاق کار اسلامی و تعهد سازمانی رابطه ای معنادار داشت.

• آندلسک و استیب^[۱۵۱]( ۲۰۰۴ ) در یک مطالعه تطبیقی و بین المللی که در بین کشورهای آلمان غربی، آلمان شرقی،ژاپن، ایالات متحده و مجارستان صورت گرفت، به بررسی عوامل متفاوتی که بر روی تعهد سازمانی تأثیرگذار است، پرداختند. یافته ها نشان داد عواملی که پیش بینی کننده تعهد سازمانی هستند، در کشورهای مختلف متفاوت است. اما در این میان سه تا از عوامل در همه کشورهای مورد مطالعه عمومیت داشتند : جهت گیری ارزشی ذاتی نسبت به کار، کیفیت کاری خوب و رضایت نسبت به سازمان.

۲-۶- چهارچوب نظری تحقیق
در پژوهش حاضر از نظریه تبادل اجتماعی^[۱۵۲] استفاده گردیده است. این نظریه یکی از ایده آل ترین چارچوب هارا جهت بررسی سازه های موجود ایجاد می نماید. این نظریه هر نوع تعامل اجتماعی انسان با سازمان و سایر کارکنان را به مثابه یک مبادله اقتصادی می پندارد که در اجتماع شکل می گیرد. همانطور که در مبادلات اقتصادی انسان به ازای دادن پول با ارزش چیز با ارزشی را دریافت می نماید، در تعامل خود با سازمان نیز انسان در ازای بروز ایده آل های مطلوب رفتاری و نگرشی، انتظار دریافت چیز با ارزشی از طرف سازمان دارد که آن چیز با ارزش می تواند جو حمایتی و اخلاقی سازمانی باشد.
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱- مقدمه:
در این فصل ابتدا با روش تحقیق در مطالعه حاضر آشنا شده و به معرفی جامعه آماری و علل انتخاب آن و شیوه نمونه گیری از آن پرداخته، سپس توضیحاتی در رابطه با نحوه جمع آوری داده ها و تعیین روایی و پایایی ابزار اندازه گیری ارائه می گردد. از آنجایی که روش تحقیق به ویژه فنون تحلیل
داده ها اساسی ترین تاثیر را در یک پژوهش علمی دارد، فنون تحلیل داده ها به تفصیل مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
۳-۲- روش تحقیق
تحقیق حاضر از منظر هدف کاربردی و در زمره تحقیقات توصیفی همبستگی است. در این تحقیق، از روش منطقی که اغلب محققان و صاحب نظران در پژوهش بکار می برند، استفاده شده است تا ویژگی یک تحقیق علمی را دارا باشد. و هدف از آن شناسایی مجموعه عوامل مرتبط در بروز تعهد کارکنان سازمان ها می باشد. بدین منظور عوامل مرتبط در تعهد سازمانی، مورد مطالعه قرار گرفت، تا موثرترین فاکتور یا فاکتورها شناسایی شوند.
۳-۳- جامعه آماری تحقیق
جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه کارکنان و مدیران دانشگاه پیام نور شیراز به تعداد ۱۴۰ نفر می باشد.
۳-۴- شیوه نمونه گیری
در پژوهش حاضر بدلیل تعداد کم افراد جامعه از روش سرشماری استفاده شده است.
۳-۵- شیوه و ابزارهای گردآوری داده ها و ارتباط آن با مدل تحقیق
گردآوری اطلاعات به روش میدانی و با ترکیب ۲ پرسش نامه از نوع بسته صورت گرفته است. مقیاس اندازه گیری همه بخش های مدل بر اساس مقیاس پنج سطحی لیکرت می باشد. در زیر توضیح مختصری در رابطه با هر یک از بخش های پرسش نامه، جهت آشنایی با روش تحقیق در مطالعه حاضر ارائه می گردد.
۱- پرسشنامه تعهد سازمانی، از آلن و می یر(۱۹۹۷) می باشد. فرم خلاصه شده این پرسشنامه به منظور سنجش میزان تعهد سازمانی کارکنان به کار گرفته شد و شامل ۱۷ جمله توصیفی است می باشد که در بر گیرنده سه مولفه تعهد عاطفی، هنجاری و مستمر می باشد.
۲- پرسشنامه اخلاق کار، توسط علی(۱۹۸۸) ساخته شد و بعداً توسط یوسف(۲۰۰۸) اصلاح گردید. اخلاق کار اسلامی دارای دو مولفه، نگرش اخلاقی به کار با ۱۰ سوال و روابط بین فردی با ۷ سوال می باشد. در مجموع این پرسشنامه شامل ۱۷ سوال است.
۳-۶- ویژگی های فنی پرسش نامه
برای تعیین روایی ابزار اندازه گیری و این که ابزار مورد استفاده تا چه حد خصیصه های مورد نظر در تحقیق حاضر را می سنجد، به نوع روایی صوری محتوایی استناد می نماییم.
از آنجایی که هر یک از پرسش نامه های مورد استفاده در این تحقیق توسط محققان مختلف به کرات مورد استفاده قرار گرفته است و طبق قضاوت اساتید محترم راهنما و مشاور، سوالات تشکیل دهنده ابزار دقیقاً متغیر های مورد نظر در تحقیق را اندازه گیری می کنند، پس می توان روایی ابزار اندازه گیری را مورد تائید قرار داد.

امام صادق علیه‏السلام: خَمسُ خِصالٍ مَن فَقَدَ واحِدَهً مِنهُنَّ لَم یزَل ناقِصَ العَیشِ زائِلَ العَقلِ مَشغولَ القَلبِ؛ فَأَوَّلُها: صِحَّهُ البَدَنِ، وَالثّانِیهُ: الأَمنُ، وَالثّالِثَهُ: السَّعَهُ فِی الرِّزقِ. . . ؛
پنج ویژگی‏اند که هر کس یکی از آن‏ها را نداشته باشد، همواره زندگی‏اش کاستی دارد، عقلش زوال می‏پذیرد، و دلش دغدغه دارد؛ یکم تندرستی، دوم امنیت، سوم گشایشِ روزی، . . . .
فقر ریشه انواع فساد و تباهی است که ناآرامی‏های روحی و جسمی در سطوح فردی و اجتماعی از آن زاییده می‏شود.
امام علی علیه‏السلام: إنَّ الفَقرَ مَذَلَّهٌ لِلنَّفسِ، مَدهَشَهٌ لِلعَقلِ، جالِبٌ لِلهُمومِ؛ (شرح غررالحکم و دررالکلم، ج ۲۰ ص ۴۹۸).
هر آینه فقر، خواری جان است و مایه سرگشتگی عقل و فراهم آورنده اندوه.
بدین سان، فقر تهدیدی جدّی برای ارزش‏های جامعه دینی است که ثبات آن را از میان می‏برد، همانند طوفانی که در روزی بادخیز، علف‏های خشک را به هوا بپراکَند.

امام علی علیه‏السلام: ضَرورَهُ الفَقرِ تَبعَثُ عَلی فَظیعِ الأَمرِ؛(شرح غررالحکم و دررالکلم، ج ۲۰).
ناچاری فقر، انسان را به کار[های] زشت و وحشت‏انگیز وا می‏دارد.
آیا در بیان مفسده‏های فقر، کلامی رساتر از احادیث شریف، از جمله گفتارهای رسول امین صلی‏الله‏علیه‏و‏آله یافت می‏شود؟ همچون:
«کادَ الفَقرُ أن یکونَ کُفراً؛(علامه مجلسی، بحارالنوار ، ص ۲۴۷)
نزدیک است که فقر به کفر بینجامد»
احادیث با این مضمون بسیارند و در مجموع، بر این حقیقت دلالت می‏کنند که هر کس نیازمندی‏های زندگی مادّی‏اش را برطرف نکند و از پسِ تأمین دنیای خویش برنیاید، زندگانی معنوی‏اش را نیز از کف می‏دهد و جهان آخرتش را هم تأمین نمی‏کند.
این در حالی است که راهبران این دین و امامان پاک، مردم را از بلای بزرگ فقر برحذر می‏داشتند و به ایشان تأکید می‏کردند که در ورطه واپس ماندگی اقتصادی نیفتند؛ و خود، از مصیبت فقر به خداوند پناه می‏بردند و از آن بزرگِ برتر یاری می‏جُستند.
حضرت علی علیه السلام: اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ أن أفتَقِرَ فی غِناکَ؛(نهج البلاغه ص ۵۲۷)
بار خدایا! هر آینه به تو پناه می‏جویم از این که در [سایه ]توانگری‏ات، دچار فقر شوم.
امام باقر علیه‏السلام: اللّهُمَّ … لا تَرزُقنی رِزقا یطغینی ولا تَبتَلِنی بِفَقرٍ أشقی بِهِ مُضَیقا عَلَی، أعطِنی … مَعاشا واسِعا هَنیئا مَریئا فی دُنیای، ولا تَجعَلِ الدُّنیا عَلَی سِجنا؛(شیخ کلنی، الکافی ج ۲)
بار خدایا … مرا روزی‏ای مده که سرکشم سازد و به فقری دچارم مکن که به سببِ ابتلا در تنگنا به تیره بختی افتم … مرا در دنیایم زندگانی گشاده و شیرین و گوارا عطا فرما و دنیا را زندانِ من مساز. (محمدی ری شهری، ۱۳۸۴، ۱۸۵- ۷۰).
۲-۲- تامین اجتماعی ورفاه عمومی در اسلام ازمنظرامام خمینی(رحمه الله علیه)
امروزه اهمّیت «تامین اجتماعی ورفاه عمومی» و نقش بارز آن در بنا نهادن جامعه‏ای آرمانی، بر هیچ کس پوشیده نیست تا آنجا که می‌توان آن را از اولویتهای دنیای امروز دانست، اولویتی که بر اساس آن بسیاری از محاسبات و معادلات جهانی شکل میگیرد. جست و جو در متون اسلامی در این زمینه، نشان می‏دهد که اسلام در پرداختن به مسائل و مباحث مربوط به تامین اجتماعی ورفاه عمومی، از همه مذاهب و مکاتب دیگر پیشی گرفته است.
اسلام، ذاتا، شیوه‏ای برای توسعه و تکامل؛ برنامه‏ای برای تأمین نیازهای مادّی و معنوی انسان؛ و طرحنامه‏ای جهت برآوردن خواسته‏های دنیایی و آخرتی او است، به گونه‏ای که از رهگذر آن، انسانیت بتواند به جایگاه نمونه و سعادتمندانه حیات بشری ارتقا یابد، همان‏سان که حضرت امام علی(علیه‏السلام) آفاق آن را رسم فرموده و در این چشم انداز به تصویر کشیده است:
«اِعلَموا عِبادَ اللهِ، أنَّ المُتَّقینَ ذَهَبوا بِعاجِلِ الدُّنیا وآجِلِ الآخِرَهِ، فَشارَکوا أهلَ الدُّنیا فی دُنیاهُم، ولَم یشارِکوا أهلُ الدُّنیا فی آخِرَتِهِم؛ سَکَنُوا الدُّنیا بِأَفضَلِ ما سُکِنَت، وأکَلوها بِأَفضَلِ ما اُکِلَت، فَحَظوا مِنَ الدُّنیا بِما حَظِی بِهِ المُترَفونَ، وأخَذوا مِنها ما أخَذَهُ الجَبابِرَهُ المُتَکَبِّرونَ، ثُمَّ انقَلَبوا عَنها بِالزّادِ المُبَلِّغِ وَالمَتجَرِ الرّابِحِ؛(نهج البلاغه، نامه ۲۷)
ای بندگان خدا! بدانید که تقواپیشگان هم در این دنیای زودگذر و هم در جهان آینده آخرت سود برند. با اهل دنیا در دنیایشان شریک شدند، در حالی که اهل دنیا در آخرت آنان شریک نشدند. در دنیا در بهترین مسکن‏ها سکنا گزیدند و از بهترین خوراکی‏ها تناول کردند. از دنیا بهره بردند آن‏سان که اهل ناز و نعمت بهره‏مند شدند؛ و از آن کامیاب گشتند، آن چنان که گردنکشان خودکامه کام گرفتند. آن گاه، با ره توشه‏ای که آنان را به مقصد رساند و با تجارتی سودبخش، از این دنیا گذشتند». (نهج البلاغه، نامه ۲۷)
در نگاه اسلام، جهان‏بینی مادّی نمی‏تواند به نیازهای واقعی انسان پاسخ گوید، هر چند که صدها شاخص دیگر را به شاخص‏های توسعه بیفزاید؛ این نوع نگرش قادر نیست جامعه انسانی را به قلّه مطلوبش رهنمون گردد. بشریت برای دستیابی به توسعه همه جانبه، راهی ندارد جز آن که شیوه خدایی دین را پی گیرد که بر پایه شناخت واقعی انسان و درک نیازهای فطری او استوار است.
در پرتو این نگرش، ویژگی نخست توسعه اسلامی، فراگیری و شمول آن در دایره همه ابعاد حیات انسان است. دیگر اجزای این بنا نیز بر همین پایه استوارند و بازگشتِ دیگر ویژگی‏های توسعه اسلامی نیز به همین ویژگی است.
وابستگى کشورهاى توسعه‏نیافته به کشورهاى قدرتمند صنعتى نه تنها امنیت خارجى آنها را تهدید مى‏کند بلکه امنیت داخلى آنها را هم به مخاطره مى‏افکند. تهدید نرم اقتصادى به الگوهاى رفتارى اقتصادى یا اقدامات اقتصادى غیر خشونت آمیزى گفته مى‏شود که از سوى بازیگر یا بازیگرانى مشخص علیه بازیگر یا بازیگران مشخص دیگرى از طریق اقناع یا القا به کار گرفته شده، امنیت ملى آنان را با خطر مواجه مى‏کند. بنابراین در حوزه اقتصادى هرگونه اقدام سیاسى، فرهنگى و اقتصادى از جانب دشمن که عدم توانایى دولت در تأمین نیازها و رفاه اقتصادى مردم را القا کند و نیز اقداماتى که الگوى توسعه غیربومى را حاکم سازد یا فرهنگ حاکم بر اقتصاد را به گونه‏اى مغایر با مبانى ارزشى تغییر دهد و موجب رسوخ نظریه‏هاى جدید اقتصادى مبتنى بر لیبرالیسم شود، در زمره تهدیدهاى اقتصادى محسوب مى‏گردد. تهدیدهاى اقتصادى به تهدیدهایى گفته مى‏شود که هدف یا ابزار آن اقتصادى باشد. به علت همین تهدیدهاى اقتصادى بود که امام راحل به استقلال اقتصادى اهمیت مى‏دادند و منظورشان از استقلال اقتصادى همانا برچیده شدن بساط غارتگرى و چپاولگرى‏هاى استعمار و وابستگان سرسپرده آنان بود. از مظاهر این استقلال در اندیشه امام(رحمه الله علیه) مى‏توان به خودکفایى کشاورزى و صنعتى، ایجاد مراکز عمرانى، افزایش تولید انرژى و بالا رفتن ذخایر ارزى مملکت اشاره کرد. پس تهدید اقتصادى یکى از مسائل مهم براى کشورها در اندیشه امام خمینى(رحمه الله علیه) محسوب مى‏شود:
«یکى از مسائل مهم ما مسئله اقتصاد است. ما باید سعى کنیم از حیث اقتصادى قوى و بدون وابستگى باشیم. باید مسئله کشاورزى که در رژیم سابق براى به هم زدن آن نقشه داشتند تا ما را وابسته کنند بیشتر مورد نظر ما باشد.» (صحیفه امام، جلد۱۷)
امام خمینى(رحمه الله علیه) تهدید اقتصادى را ناشى از طمع استعمارگران براى دستیابى به منابع و مخازن طبیعى جهان مى‏دانند:
«از آن وقتى اینها فهمیدند که یک لقمه چربى است شرق و داراى مخازن و معادن است و باید این طعمه را به هر طورى که هست، اینها ببرند و نگذارند که مردم خود آن دیار استفاده از آن بکنند.» (صحیفه امام، جلد۴)
«این قدرتمندان ضعفا را مى‏خواهند به کار بکشند و منافع را ببرند یعنى ضعفا کار بکنند تسلیم آنها بکنند، ضعفا گرسنگى بخورند و آنها نفت‏هایشان را بخورند، آنها معادنشان را از بین ببرند.» (صحیفه امام، جلد۴)
امام خمینى(ره) تهدیدهاى اقتصادى نظام سلطه را یکى از ابعاد مهم تهدید محسوب مى‏کردند.
راهکارهایى که امام راحل براى مقابله با تهدید اقتصادى ارائه مى‏دهند تا در راستاى آن امنیت اقتصادى حاصل گردد عبارتند از: کاهش وابستگى اقتصادى، توجه به توسعه کشاورزى، افزایش دادن بخش کار و کاهش دادن درصد بیکارى، مقابله با احتکار و گرانفروشى، پرهیز از ربا در کشور و مقابله با سیستم ربایى در بانک‏ها، مراقبت رفتار اقتصادى مسئولین، پرهیز از فرار مالیاتى، حمایت از بیت المال و حفظ آنها، اهمیت دادن به کار، توزیع برابر ثروت، ایجاد رفاه عمومى، رسیدگى به اوضاع مناطق محروم کشور، توقیف و مصادره اموال نامشروع، نظارت و هدایت بازار، جلوگیرى از خرج‏هاى اضافه توسط مسئولین، ایجاد استقلال اقتصادى، مقابله با صنعت مونتاژ و ایجاد صنایع وابسته، کاهش سطح وام از کشورهاى خارجى، افزایش مشارکت در سازندگى، کاهش اختلاف‏هاى مسئولین و صرف وقت خود به کارهاى اجرایى کشور، افزایش اعتماد به نفس مردم در زمینه‌هاى اقتصادى و تولید ملى، صبورى در کارهاى اقتصادى، ایجاد امنیت و ارامش براى ایجاد شرایط مناسب توسعه اقتصادى، پرهیز از اتکا به کشورهاى غربى در زمینه‏هاى اقتصادى، ایستادگى در برابر تحریم‏هاى اقتصادى، همکارى و مشارکت دانشگاه براى مدیریت محاصره اقتصادى، افزایش صادرات محصولات کشاورزى، تقدم کشاورزى نسبت به سایر امور اقتصادى، صنعت پرورى با توجه به عنصر فکر و تلاش، تأمین فناورى‏هاى مورد نیاز کشور، ایجاد تعهد در کارکنان، مدیریت منابع نفتى و ذخایر نفتى و گازى کشور، جلوگیرى از استخراج و صادرات بى‏رویه نفت، تحول در سیستم بانکدارى و…
محور عمده دیگرى که در بررسى امنیت اجتماعی مورد انتظار امام قابل توجه است، نگرش تعلیلى و زمینه یاب ایشان در این زمینه است. برخلاف بسیارى از نگرش‌هاى سنتى که در مواجهه با جرائم و قانون شکنى‌ها، مقصرین اصلى را خود افراد مجرم محسوب مى کنند، دریافت امام، با پاره اى نگرشهاى مرسوم در علوم اجتماعى جدید همخوانى زیادى دارد که زمینه‌هاى اجتماعى و فرهنگى و ساختار مناسبات اقتصادى حاکم را براى یافتن عامل وقوع جرم مورد پرسش قرار مى دهند، بدیهى است امام متاثر از بینش اسلامى، یکسره در دام نگرشهاى جبرگرایانه که هرگونه اراده و اختیار و مسئولیت فرد انسانى را در این قبیل رخدادها انکار مى کنند، نمى افتد. اما توجه به عوامل تسهیل کننده رفتار نابهنجار، نکته اى نیست که از دید تیزبین امام غافل بماند.
به عنوان بارزترین نشانه‌ها و مصادیق این توجه مى توان به موارد زیر اشاره کرد. در پاسخ خبرنگارى که در آخرین ماههاى مبارزه با حکومت شاه، در مورد اقدامات آینده دولت اسلامى، این سؤال را مطرح کرده بود که اولین اقدام دولت اسلامى چه خواهد بود؟ امام مى فرماید، اولین اقدام این است که همه عوامل فساد و مهمتر اینکه انگیزه‌هاى فساد در زمینه‌هاى اجتماعى، فرهنگى، اقتصادى و سیاسى با جدیت باید ریشه کن شود. (صحیفه نور، جلد ۳ صفحه ۲۷)
در جاى دیگر امام در تعلیل جرائمى چون سرقت و فحشا با طرح سوالى استفهامى مى فرمایند، خیال مى کنید، آن دزدى که از دیوار بالا مى رود یا زنى که عفت خود را مى فروشد تقصیر دارد؟ وضع معیشت بد است که این همه جنایت و مفاسد بوجود مى آید.( صحیفه نور، جلد ۱ صفحه ۶۵)
همچنین امام در موارد مکرر، خطر شورش و عصیان مردمى را گوشزد مى کند که حداقل زندگیشان تامین نشده باشد و به وضوح تاکید مى کند که گرانفروشى، استثمار طبقات مرحوم، و عدم تامین حداقل مایحتاج کارگران و. . . مى تواند شورش و عصیان آنان را بدنبال داشته باشد. به عبارت دیگر، وقوع بى نظمى و سلب امنیت اجتماعى را پیامد اجتناب ناپذیر ساختار اقتصادى ناسالم و ظالمانه مى داند.
همچنین امام اشارات فراوانى دارند به ناهنجاریهاى هدایت شده که مطامع و منافع قدرتها یا عناصرى از حاکمیت نظامها عامل اصلى آن هستند و مجرمین متعارف، در حقیقت قربانیان مطامع آنان محسوب مى شوند. در این زمینه مى توان به موارد مکررى اشاره داشت که امام مساله شیوع مواد مخدر در کشورهاى جهان سوم و از جمله ایران را براى تخدیر فکر و انرژى نسل جوان آن، توطئه استعمارگرانى مى دانند که هر نوع هوشیارى و آگاهى ملتها را مانعى در جهت دستیابى به اهداف سلطه گرانه خود پنداشته و از طرق گوناگون براى برداشتن این مانع اقدام مى کنند. گسترش فساد و فحشاء و سیاستهاى تسهیل کننده اى که در رژیم شاه براى اشاعه آن اتخاذ مى شد نیز از این سنخ ناهنجاریهاى هدایت شده محسوب مى شود. امام تصریح دارند که جوانانى که معتاد به مواد مخدر بوده و یا در فساد و فحشاء غوطه ور باشند هرگز نمى توانند در این اندیشه باشند که بر کشور و منابع آن چه مى گذرد و ذخائر آنرا که مى برد؟ «اینان مى خواهند نسل جوان را به مواد مخدر یا به آن عیش و نوش که آن هم مخدراست مبتلا کنند، که اگر دنیا را آب ببرد این آدم را خواب مى برد، این به دنبال آن مسائل است ، چه کار دارد که مملکتش را مى برند، جهنم که مى برند. مردم و جوانان را چنان بار مى آورند که منطقى اینچنین پیدا مى کند که اگر هر کارى بشود مى گوید به من چه مربوط است. جوانى که اگر در جایى صحبتى شد، به حیثیت کشور و ملتش، به حیثیت اسلامى او برمى خورد باید قیام کند و مبارزه کند، چنان او را مى سازند که از پى این منقل نتواند حرکت کند.» (صحیفه نور، جلد ۱۱ ص ۱۱۹)
۲-۳- تاثیرات نظام اقتصادی اسلامی بررفاه مردم
امیرالمومنین (علیه السلام) در دوره ای به حاکمیت رسیدند که بی عدالتی در جامعه موج می زد، به همین سبب ایشان مبارزه با ظلم و تبعیض و بی عدالتی و رفاه زدگی را سرلوحه فعالیت‌های خود قرار دادند تا جامعه را از بحران دور کنند و حتی برای این کار بخشنامه ای دادند که: برای رونق بخشیدن به اقتصاد، از بیت المال هزینه کنید.
مولای متقیان خود به احیای نخلستان‌ها و مدیریت آب‌های زیرزمینی پرداختند که آثار آن امروز هم دیده می شود. توجه به کشاورزی، دریافت مالیات و خراج برای زمین‌های بایری که به آبادانی می رسند و منفعت رسان می شوند، از دیگر اقدامات ایشان بوده است.
یکی از افتخارات حضرت امیر که امروز در نهج البلاغه به دست ما نیز رسیده، عبارت است از: تامین حداقل نیازهای روزانه مردم مانند خوراک، نوشیدنی‌ها و مسکن. البته ترویج آزادی سیاسی و بیان نقادانه خود موجب ایجاد امنیت در جامعه شده بود. وقتی فرد احساس امنیت کند، به یکی از مولفه‌های مهم رفاه دست یافته است.
نباید فراموش کنیم که دوران حاکمیت امیرالمومنین بسیار کوتاه بوده است و پس از ایشان رفاه آن گونه که مدنظر اسلام است هیچ گاه عملی نشد، زیرا هیچ یک از امامان پس از وی فرصتی برای حضور در عرصه حاکمیت پیدا نکردند. لذا اهل بیت (علیهم السلام) کوشیدند از طریق اقدامات فرهنگی، باعث افزایش آگاهی دینی و علمی مردم شوند تا به رفاه مادی و معنوی در دنیا و آخرت برسند. در حقیقت معصومین با توجه به چارچوب‌های دین مبین اسلام، تلاش کردند تک تک آحاد جامعه به حیات طیبه که همان سعادت دنیا و آخرت است دست یابند که این مهم با احیای فطرت دینی انسان و ایمان راسخ وی به خدا حاصل می شود، تا با توجه به تربیت دینی برگرفته از ایمان، به کار و تلاش و عبادت بپردازند و به سعادت دنیا و آخرت نائل شوند.
«نظام‌های اقتصادی حاوی باید‌ها و نبایدهای ارزشی و مکتبی است، به همین دلیل نیز نظام‌ها به سرمایه‌داری، سوسیالیستی و اسلامی تقسیم می‌شود. در این میان نظام اقتصادی اسلام به عنوان مجموعه‌ای از بایدها و نبایدها که روابط اقتصادی جامعه را در جهت تحقق عدالت و آرمان‌های متعالی زندگی انسان هدایت کرده و سازمان می‌بخشد تعریف شده است» (عربی، ۱۳۷۳، ۱۱). در اقتصاد اسلامی، هر کار، رفتار، قانون، روش و برنامه ای که سرانجام در یک محاسبه دقیق به ظلم و ستم اجتماعی بینجامد باطل و غیر اسلامی است. محور حق و مشروعیت، عدل و عدالت است. به گفته شهید آیت الله مرتضی مطهری: عدالت درسلسله علل احکام است. نه این است که آنچه دین گفت، عدل است، بلکه آنچه عدل است دین میگوید.(حکیمی، ۱۳۸۸). نظام اقتصادی اسلام سه هدف عمده و کلی «عقلانیت»، «ثروت و رفاه» و «عدالت و تعادل» را ملاک حرکت مناسب می‌شمارد. برای حصول به این هدف‌های کلی الگوها و قانون‌هایی را به ‌صورت مبانی کلی ثابت و تغییرناپذیر طرح و از راه آن مدل و اصول می‌خواهد چارچوب اقتصاد علمی را مدل‌سازی و هدایت کند. الگوها و مدل‌ها مهم‌ترین قاعده‌های مکتب و نظام اقتصادی هستند که از درون آن باید روش مناسب برای اداره زندگی بشر استخراج شود. مهم‌ترین این قاعده‌ها عبارت هستند از: ایمان به خدا و خدامحوری انسان؛ اصل زهد و تقوای اسلامی؛ اصل عدالت و قسط؛ اصل عقلانیت و اصل کوشش و عمل؛ اصل رضایت عامه و مردم؛ اصل انفاق و ایثار و صدقه؛ اصل امانت، سواء و تسویه؛ اصل کفاف؛ اصل زکات، خمس، مالیات‌های اسلامی؛ اصل نفی ضرر؛ اصل نفی تمرکز و نفی طبقه و استضعاف؛ اصل نفی اضطرار، نفی اسراف و اتراف، نفی کنز و انباشت ثروت، نفی استثمار و بهره‌کشی و … (پورفرج، ۱۳۸۷).
این اصول هم برای تنظیم رابطه‌های فردی قابل به‌ کارگیری و هم برای جامعه کاربرد دارد. برای به‌کارگیری آن در جامعه به ‌طور حتم باید آن را مدل‌سازی کرد. با این نگرش باید به ‌دنبال روشی برای تبدیل الگوهای اسلامی به گزاره علمی بود. اقتصاد اسلامی یک مقوله علمی به مفهوم متداول آزمون‌پذیری گزاره‌های آن نیست (نظری، ۱۳۸۵، ۷۸). بلکه نظامی است که به تعیین استراتژی‌های عقلانی، عادلانه و تعادلی با ارائه برخی قاعده‌ها و پارادایم‌ها می‌پردازد تا به به‌کارگیری قانون‌ها و احکام آن ثروت ورفاه جامعه افزایش و به طور منصفانه توزیع شود.
۲-۴- نقش دولت در اقتصاد اسلامی، زمینه سازرفاه وتامین اجتماعی
دولت از مهم‌ترین نهادهای بشری است که حضور فعّال آن در طول تاریخ زندگی اجتماعی انسان روشن است. وظایف دولت‌ها در گذر زمان، بر حسب دیدگاه‌ها متفاوت بوده است. در قرون اخیر، دیدگاه‌های گوناگون درباره نقش‌های دولت در عرصه اجتماع مطرح شده است. شکل‌گیری دولت‌های مدرن در اروپا و دگرگونی‌های شگرف بعدی آن در مورد وظایف دولت به ویژه وظایف اقتصادی، مباحث بسیاری را در ادبیات مباحث سیاسی و اقتصادی رقم زده است. طیف گسترده دولت حدّاقلی تا دولت کمونیستی، و تحقّق آثار مثبت و منفی هر یک در جوامع، موجب شده تصمیم گیری درباره انتخاب دولت مشکل‌تر شود.
از سوی دیگر، در اقتصاد اسلامی برای ایجاد رفاه وتامین اجتماعی ، دولت نهاد مهمّ و اساسی است و شناخت حیطه دخالت آن به تبیین دقیق وظایف دولت اسلامی بر اساس متون دینی و مقایسه آن با وظایف انواع دولت‌های مطرح در ادبیات اقتصادی نیازمند است. وجود دیدگاه‌های گوناگون درباره دولت اسلامی وعدم تبیین دقیق وظایف آن موجب شده، متفکران انواع دولت‌های حدّاقلی، حدّاکثری، سوسیالیستی، دولت رفاه و نهادگرا را قابل تطبیق بر دولت اسلامی بدانند.
مهم‌ترین و اصیل‌ترین هدف تشکیل دولت و ارسال پیامبرانˆ، دعوت به سوی خدا و تحقّق رشد معنوی انسان‌ها است. خداوند در قرآن، پیامبر را مخاطب قرارداده، می‌فرماید: یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَرْسَلْناکَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِیراً وَ داعِیاً إِلَی اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِراجاً مُنِیراً(احزاب: ۴۵ و ۴۶)
ولی اموری دیگر جهت تحقّق این هدف اصیل به صورت اهداف مقدّمی مطرح شده که اهمّ آن‌ها عبارتند از:
أ. اقامه عدل و رفع ظلم درجمیع جوانب

• • 1. 1. شناخت انگیزش انسان

نظریه­پردازان و پژوهشگران در مورد انگیزش انسان به دو مقوله نظر دارند. انگیزه­ بیرونی و انگیزه­ درونی. در انگیزه­ بیرونی یک عامل خارجی فرد را به انجام کارهای خاص بر می­انگیزد. برای مثال کودکی اتاقش را تمیز می­ کند تا والدینش او را به سینما ببرند. اگر چه در این مورد با انجام خوب کار مواجه­ایم اما کودک تکلیف خود را به خاطر خود آن کار انجام نداده، بلکه تلاش او فقط برای دستیابی به چیز دیگری است، اما هنگامی که انسان، با انگیزه­ درونی کاری را به انجام می­رساند، صرفا آن را برای خود آن می­خواهد و نتیجه­ای جداگانه را به انجام می­رساند و حتی اگر از کار خود هیچ نتیجه­ مطلوبی هم نمی­گیرد، باز هم از این کار که آن را انجام داده است، احساس پشیمانی نمی­کند، در مورد چنین کسی هرگز به تشویق نیاز نیست. این گونه افراد در ضمن پرداختن به فعالیت خود، از دیگر امور غافل می­شوند و فقط به کار خود توجه دارند. نظریه­پردازان چنین حالتی را ” در جریان بودن” نامیده­اند. یعنی فرد آنچنان با دقت، معطوف به فعالیت خویشتن است که عامل­های محیطی بر وی هیچ تاثیری ندارد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اگر چه در بیشتر کلاس­های درس ما می­توانیم هم­انگیزه­ درونی و هم­بیرونی را مشاهده کنیم، اما وجه غالب با انگیزه­ بیرونی است. نمره ­های خوب، برچسب­های رنگارنگ، ستایش از عملکرد مناسب و … . همچنین تنبیه کردن نیز به عنوان روشی برای افزایش انگیزه (بیرونی) همواره در نظر گرفته می­ شود (مانند محروم کردن دانش آموزان از بازی، نگه داشتن دانش ­آموزان در مدرسه، اخراج دانش ­آموزان و …) (اسپالدینگ، ترجمه­ی بیانگرد و نائینیان، ۱۳۷۷).

۲-۴- مبانی نظری عملکرد تحصیلی

۲-۴-۱-پیشرفت تحصیلی^[۶۱]:

عملکرد تحصیلی یکی از سازه ­هایی است که از دیرباز مورد توجه بوده است و پژوهش­های بسیاری را به خود اختصاص داده است. متخصصین تعلیم و تربیت همواره کوشیده­اند شرایطی را فراهم نمایند تا دانش ­آموزان بیشترین کارایی تحصیلی را از خود نشان دهند.
امروزه نقش مدارس این است که دانش آموزان را در پیشرفت تحصیلی یاری نمایند. به عبارت دقیق­تر، یکی از اهداف مهم آموزش و پرورش در سطح دنیا ایجاد پیشرفت تحصیلی بهتر و شناخت عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی است. به طوری که هر یک از عوامل را طوری تنظیم و هدایت کنند تا دانش ­آموزان به رشد و یادگیری بیشتری دست یابند. اصطلاح عملکرد تحصصیلی به میزان یادگیری آموزشگاهی فرد اطلاق می­ شود که توسط معلم و با کمک آزمون­های مختلف سنجیده می­ شود.
منظور از پیشرفت تحصیلی یعنی اینکه “فراگیران نسبت به برنامه ­های آموزشی از خود اهتمام نشان داده و به عبارت صحیح­تر، برنامه ­های آموزشی در عمل از توفیق کافی برخوردار بوده است” (شارع­پور، ۱۳۸۷).
سیف (۱۳۸۴)، عملکرد تحصیلی را توانایی آموخته شده یا اکتسابی حاصل از درس­های ارائه شده یا به عبارتی، توانایی آموخته شده و اکتسابی فرد در موضوع­های آموزشگاهی می­داند که به وسیله­ آزمون­های استاندارد شده اندازه ­گیری می­ شود.
واژه­ی پیشرفت تحصیلی به جلوه­ای از جایگاه تحصیلی دانش ­آموزان اشاره دارد این جمله ممکن است نشان دهنده نمره­ای برای یک دوره، میانگین نمرات مربوط به یک موضوع یا میانگین نمرات دوره­ های مختلف باشد، پیشرفت تحصیلی را می­توان با توجه به معیارهای مختلف در نظر گرفت که رایج­ترین آن میانگین نمرات کلاسی است (ترانسی^[۶۲]، ۱۹۹۸).
گروهی از متخصصین تعلیم و تربیت (به نقل از سیف، ۱۳۸۰)، عوامل موثر بر پیشرفت را به دو دسته کلی تقسیم کرده اند:

• عوامل بیرونی (محیطی): عوامل بیرونی تاثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی شامل موفقیت یادگیری، جو اجتماعی مدرسه، جو عاطفی کلاس، تاثیر گروه همسالان، جو خانواده می­باشند.

• عوامل درونی (شخصی): عوامل درونی تاثیر­گذار بر پیشرفت تحصیلی شامل هوش، انگیزه و علاقه، انتظارات، اسنادهای مربوط به موفقیت و شکست، تیپ های شخصیتی، سبک­های تفکر و … می­باشد.

۲-۴-۲- عوامل موثر بر عملکرد تحصیلی:

علاوه بر دسته­بندی فوق، در مورد عوامل موثر بر عملکرد تحصیلی پژوهش­های زیادی انجام گردیده، و عوامل زیادی شناسایی شده ­اند که در این جا به تعدادی از این عوامل اشاره می­ شود:

• منبع کنترل:

یکی از عوامل موثر بر عملکرد تحصیلی، منبع کنترل می­باشد. جیس (۲۰۰۱)، طی پژوهشی نشان داد هنگامی که کودکان ترغیب می­شوند تا بر یادگیری خود کنترل بیشتری داشته باشند. سطح انگیزش و میزان یادگیری آن ها افزایش می­یابد. اگر دانش آموزان احساس کنند که توسط معلم یا منابع دیگر قدرت کنترل می­شوند، به میزان کمتری درگیری تکالیف می­شوند و برانگیختگی کمتری از خود نشان می­ دهند. هورتاکسو (۲۰۰۸)، در پژوهشی که روی دانش آموزان ترکیه­ای انجام داد به این نتیجه رسید که معدل کلاس بالا با منبع کنترل درون ارتباط نیرومند و مثبت دارد. یعنی دانش آموزانی که دارای منبع کنترل درونی بودند از معدل کلاسی بالاتر هم برخوردار بودند.
۲-۴-۲-۲- خود پنداره:
یکی دیگر از عوامل مهم که نقش تعیین کننده ­ای در عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان ایفا می­ کند، ” خودپنداره” می­باشد. احمد و پروبسها (۲۰۰۶)، در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که خودپنداره­ی تحصیلی هم به طور مستقیم هم به وساطت انگیزش تحصیلی با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی رابطه­ مستقیم دارد.
۲-۴-۲-۳. ویژگی­های شخصیتی:
آرتور (۲۰۰۹)، روابط بین الگوی پنج عاملی شخصیت و عملکرد تحصیلی را با شیوه­ فراتحلیلی بررسی کرده. نتایج این فراتحلیل نشان داد که عملکرد تحصیلی به طور معنی­داری با سازگاری، وظیفه­ شناسی و باز بودن به تجربه همبستگی مثبت دارد. البته سطوح تحصیلی (ابتدایی، متوسطه، و دانشگاه ها)، سن متوسط شرکت کنندگان و تعاملات بین سطح تحصیلی و سن، همبستگی عوامل شخصیتی را با عملکرد تحصیلی تعدیل کردند.
۲-۴-۲-۴- سبک­های اسنادی: