مقدمه
عراق به خاطر وزن سیاسی و ظرفیت بالقوه اقتصادی ، نظامی ، جغرافیایی و مذهبی یکی از بازیگران اصلی در منطقه خاورمیانه است و از همین رو از چالشها و دگرگونیها و نا آرامیهای این منطقه تاثیر می پذیرد ، آنچه که در طول تاریخ یک سده گذشته عراق بیشتر جلب توجه می نماید ، رفتار خارجی تهاجمی و ستیزه جویانه اش در نیمه دوم قرن بیستم است . عراق بیش از هر کشوری در منطقه درگیر جنگ بوده است و یا در جنگهای حادث شده در منطقه نظیر ، جنگ اعراب و اسرائیل شرکت داشته است ، طی سه دهه گذشته یکی از عاملان یا طرف های اصلی سه جنگ خلیج فارس بوده و تلاش های گسترده ای برای توسعه توانایی های هسته ای و نظامی خود بعمل آورده است . حمله نظامی آمریکا به عراق و سرنگونی رژیم بعثی در سال ۲۰۰۳ ، بار دیگر این کشور را در کانون توجهات جهانی قرار داد و به خاطر پیامدهای ژئوپلیتیکی آن ، مایه بیم و امید بسیاری شده است . آینده عراق جدید و ترتیبات امینتی منطقه خاورمیانه از جمله دغدغه های مورد توجه مردم در این کشور است . سیاست خارجی عراق جدید معطوف به صلح ، همکاری دو و چند جانبه مسالمت آمیز و میانه روی استوار است و کمتر به سمت ستیزه و جنگ تمایل دارد و در صدد است که به همسایگان آزرده خود بر خلاف گذشته ، اطمینان خاطر بدهد که نگران تحولات و سیاست خارجی تهاجمی در آینده نباشند . لیکن مروری بر تحولات داخلی صورت گرفته در این کشور و رشد تروریسم و افراط گرایی و افزایش موج خشونت و کشتار ، زمینه های نا امنی و رسوخ آن به کشورهای همسایه را همواره مورد تهدید قرار داده است .

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

سیاست خارجی عراق همواره بر مسائل داخلی استوار بوده است و در حال حاضر نیز ریشه در این منابع دارد ، ناسازگاری میان هویت های اقوام مختلف در عراق ، نبود یک دولت – ملت هماهنگ مبتنی بر هویت و حاکیمت بر گرفته از یک ساختار جمعیتی هماهنگ ، دشواریهای ژئوپلیتکی و اقتصاد شدیدا وابسته به نفت و احساس تعلق به هنجارها و ارزش های مشترک عربی ، از مولفه های اصلی تشکیل دهنده آن هستند به رغم تغییر ساختار حقوقی و سیاسی در این کشور ، چنان تغییرات چشمگیری در محیط داخلی صورت نگرفته و بعید به نظر میرسد با وضعیت امنیتی فعلی و تضعیف دولت مرکزی و در گیریهای داخلی این وضعیت سامان یافته و عراق را درجهت رسیدن به جامعه هماهنگ هدایت کند .
اقتصاد عراق وابسته به نفت و درآمدهای حاصل از فروش نفت می باشد ، که مهمترین عامل در توسعه پایدار عراق خواهد بود ، لیکن نبود امنیت داخلی باعث گردیده که سرمایه گذاری در این بخش کاهش یافته و امکان افزایش تولید و صادرات از این کشور بدلیل ظهور داعش و گروه های تروریستی در این کشور ، میسر نگردد ، ادامه بقای داعش موجب خواهد گردید که هزینه های حاصل از درآمدهای نفتی در مبارزه با این گروه تروریستی هزینه گردد و عراق را از رسیدن به ساحل آرامش دور نگه دارد که این مورد قطعا در امنیت منطقه نیز تاثیر گذار خواهد بود .
در این فصل با مختصات تاثیر گذار بر سیاست خارجی و داخلی عراق آشنا شده و بر محور های مهم در ادامه روند امنیت سیاسی ، اقتصادی و نظامی و همچنین بر امنیت انرژی و مولفه های تاثیر گذار بر آن تاکید خواهد شد .
۱-۴ ) جغرافیای عراق و خاورمیانه
محدوده جغرافیایی و قلمرو خاورمیانه ، مرزبندی مشخصی نداشته و هنوز اتفاق نظری در میان جغرافی دانان در باره آن ذکر نشده است . کاربرد اصطلاح خاورمیانه برای اولین بار به کمتر از یک قرن پیش می رسد . خاورمیانه از لحاظ موقعیت جغرافیایی در مرکز تقاطع سه قاره اروپا و آفریقا و آسیا قرار دارد ، به طوریکه از شمال به ترکیه و روسیه و از سمت غرب به سرزمین مصر و قاره آفریقا و از سمت شرق به پاکستان و هند منتهی می گردد ، از لحاظ موقعیت استراتژیگ آن هم باید گفت که هیچ نقطه ای بعد از جنگ جهانی دوم ، آبستن حوادث و جنگ های متعدد به اندازه منطقه خاورمیانه نبوده است ، امروزه بواسطه واقع شدن کشورهای خاور نزدیک مثل ترکیه ، سوریه ، اردن ، فلسطین ، مصر و لبنان در حاشیه خاورمیانه ، عملا واژه ای بنام خاور نزدیک دیگر کاربرد ندارد ولی این منطقه بطور معمول شامل کشورهای ایران ، عراق ، عربستان سعودی ، مصر ، اسرائیل ، لبنان ، لیبی ، یمن ، تونس ، اتیوپی ، سومالی ، کویت ، امارات عربی متحده ، قطر و کشورهای حوزه خلیج فارس و تا اندازه ای پاکستان و افغانستان را شامل می شود و حدود یک پنجم جمعیت کره زمین را در خود جای داده است.
نقشه شماره سه وضعیت راهبردی عراق در منطقه خاورمیانه
این منطقه جغرافیایی بحران های متعددی را تاکنون پشت سر گذاشته است که مهمترین آنها ، بحران انرژی در سال ۱۹۷۳ ، حمله رژیم اسرائیل به جنوب لبنان در سال ۱۹۸۲ ، حمله شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۹ ، پیمان صلح کمپ دیوید میان اسرائیل و مصر ، جنگ داخلی در کشورهای لبنان ، یمن و اردن و حملات گاه و بیگاه اسرائیل در سوریه با تسلیح مخالفان رژیم بشار اسد ، درگیریهای قومی و مذهبی و انتشار ترور و افراط گرایی و حمایت استکبار جهانی از گروه داعش موسوم به دولت اسلامی عراق و شام ، موجب کشیده شدن ناآرامی ها در کشورهای منطقه خاورمیانه شده است ، که کانون این بحرانها در حال حاضر در کشور عراق و سوریه قرار دارد و با اتخاذ سیاستهای غلط بعضی از سران کشورهای منطقه وقوع بحران و در گیری مذهبی و قومی و افراط گرایی مذهبی ، تمامی خاورمیانه را تهدید می نماید .
کشور عراق از جمله کشور های بسیار مهم منطقه خاورمیانه است که ازمنابع غنی نفت و گاز بهره مند است ، این کشور با داشتن ۱۴۴ میلیارد بشکه نفت ۱۱% از ذخایر نفتی جهان را در اختیار دارد و پس از عربستان سعودی دومین کشور دارنده نفت جهان است ، هفده حوزه نفتی از جمع هشتاد حوزه نفتی آن توسعه یافته است که معروفترین آنها در کرکوک درشمال و الرمادیه در جنوب می باشد ، این کشور با داشتن ۱۱۲ میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی در رتبه دهم جهان قرار دارد(حسن زاده و قربانی ,۱۳۸۷ ) .
۲-۴ ) اقتصاد عراق
اقتصاد عراق به دو بخش نفت و کشاورزی متکی است از دهه ۱۹۷۰ سهم نفت در اقتصاد این کشور در حال افزایش بوده و در سال ۱۹۶۸ این سهم به میزان ۲۲۴ میلیون دلار بوده است که بعد از یک دهه به ۴۴۸ میلیون دلار رسیده است . عراق در سال ۱۹۲۸ فقط بیست و دو هزار بشکه نفت در روز تولید داشت و در سال ۱۹۷۰ تولیدش به ۵۴/۱ میلیون بشکه و در سال ۱۹۷۹ به ۴/۳ میلیون بشکه افزایش پیدا کرد(Stansfield,2007) . همزمان با افزایش تولید و صادرات نفت وابستگی دولت و اقتصاد عراق به دلارهای نفتی افزایش یافت و سهم مالیات که در سالهای ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ در حدود ۸۰% منابع در آمد د.ولت را تامین می کرد ، به کمتر از ۵/۱۱% در سال ۲۰۰۸ رسید و نفت حدود ۷۵% تولید ناخالص ملی و ۸۶% از در آمدهای دولت را در این سال (۲۰۰۸) در بر گرفت .در همین سال عراق بطور متوسط روزانه ۴/۲ میلیون بشکه تولید نفت داشته که ۸/۱ میلیون بشکه از آن را به خارج صادر کرده است و باقیمانده را برای مصرف داخلی صرف نموده است (EIA,2009)^[30].
ذخایر عظیم نفتی موقعیت راهبردی و ژئواکونومیکی خاصی به عراق داده است و این کشور را به یکی از بازیگران کلیدی خاورمیانه و یکی از بازیگران بزرگ اقتصادی در عرصه نفت و بین الملل تبدیل کرده است . در گذشته درآمدهای نفتی عراق در حوزه های خدمات اجتماعی ، آموزشی ، رفاهی ، ارتباطات و صنعت و کشاورزی و راه و جاده و البته قسمت اعظم آن در بخش نظامی هزینه می شد و بهمین جهت عراق را به یکی از پیشرفته ترین کشورهای عربی با توان نظامی بالا تبدیل کرده بود (Hinnebusch,2009,209)ولی اقتصاد تک محصولی در نظام فعلی جهان بسیار وابسته به مرکز و بشدت آسیب پذیر است ، کما اینکه با جاه طلبی های صدام در دهه ۸۰ و ۹۰ آسیب پذیری عراق را بیشتر کرد و درآمدهای نفتی عراق به جای بازسازی و توسعه کشور ، صرف جنگ و خرید جنگ افزارهای نظامی شد و در دهه ۹۰ پس از حمله این کشور به کویت و با به اجرا در آمدن برنامه نفت در برابر غذا ، این کالای استراتژیک به ابزار مجازات و انزوای بین المللی عراق مبدل گشت . در عین حال اتکای اقتصاد به نفت ، عراق را به واردات کالاهای صنعتی ، مواد غذایی ، و صنایع خارجی وابسته کرد و نوسان قیمتها که بدنبال فشارهای بین المللی ایجاد گردیده بود مردم عراق را با مشکلات فراوانی روبرو کرد . پس نفت به همان اندازه که به عراق قدرت بخشید و آن را به بازیگری مهم در عرصه سیاسی و اقتصادی منطقه تبدیل کرد ، به همان اندازه هم موجب آسیب پذیری و وابستگی گردید و استقلال عمل این کشور را محدود کرد . در حال حاضر نفت عراق برای ایالات متحده اهمیت حیاتی دارد و یکی از انگیزه های آمریکا در حمله به عراق به شمار می رود . در عین حال کنترل نفت عراق و سلطه بر منطقه خاورمیانه و خلیج فارس رابطه تنگاتنگی با اعمال هژمونی آمریکا بر جهان معاصر دارد .
از نظر رهبران عراق برقراری ثبات در این کشور و باز سازی آن به تداوم درآمدهای نفتی و افزایش سطح تولید و صادرات نفت خام وابسته است ، با این همه عراق پس از جنگ و اشغال توسط آمریکا ، پس از گذشت یک دهه تحریم و جنگ و نا آرامی های داخلی در تولید و انتقال نفت خود با مشکلات عمیق و زیر بنایی روبرو است و بازسازی صنعت نفت عراق نیازمند نوسازی و سرمایه گذاری کلان است . برآوردها حاکی از آن است که عراق برای افزایش میزان تولید نفت به سطحی معادل پنج میلیون بشکه در روز تا سال ۲۰۱۷ ، به سرمایه گذاری خارجی معادل ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار نیاز دارد(DoD,2008:11) .
جدول شماره ۸ اطلاعات اقتصادی و نفتی کشور عراق در سال ۲۰۱۳

موضوع

واحد

مقدار

جمعیت

میلیون نفر

۰۹۶/۳۵

مساحت

هزار کیلومتر

۴۳۸

تولبد ناخالص داخلی

میلیارد دلار

۳۲۷/۲۲۹

ذخایر نفت خام اثبات شده

میلیارد بشکه