یکی از ارزش های اساسی جوامع اسلامی، فرهنگ ایثار و شهادت است^[۸]. فرهنگ ایثار و شهادت، به عنوان یکی از غنی ترین گنجینه های فرهنگ اسلامی، می تواند موتور محرکه پیشرفت دنیوی، اخلاقی، اخروی و … جامعه و همچنین پشتوانه عظیم حفظ و حراست از اسلام و نظام جمهوری اسلامی ایران باشد (چراغی، اسلام پناه، ۱۳۸۹: ۱۰۲).
از سوی دیگر، با توجه به این که مهم ترین سرمایه هر ملت، جوانان آن کشور هستند و طرز فکر، نگرش، رفتار و روحیه نوجوانان و جوانان هر مرز و بوم تعیین کننده خط مشی آتی کشور خواهد بود، نوجوان و جوان اگر پایه های فکری مستحکم و صحیحی داشته باشد، در آینده تبدیل به فردی مفید خواهد شد و بالعکس اگر از پایه های سست فکری و عقاید و فرهنگ غلط پیروی کند، به فردی متزلزل، بی هویت و سربار جامعه مبدل خواهد شد. در دنیای معاصر که دشمنان با تهاجم فرهنگی و در عرصه جنگ نرم هر روز سعی دارند به ترفندی جوانان را از باورهای ارزشی خود دور سازند، آنان را بی هویت کنند و پیرو فرهنگ غرب نمایند، تربیت فرزندان در پرتو فرهنگ ایثار و شهادت می تواند ضامن رشد و تعالی اخلاقی و معنوی آنان و بهترین و قوی ترین مکانیزم در این راستا باشد. بنابراین انتقال این ارزش ها به نسل جدید از اهمیت بسزایی برخوردار است و نخستین راه در انتقال و نهادینه سازی این فرهنگ، تعلیم و تربیت می باشد (سعیدمنش، الهی، ۱۳۸۹: ۱۸۶).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

فرهنگ ایثار و شهادت با اثرگذاری بر فضای فکری و ذهنی جوانان، باعث می شود دو نسل قدیم و جدید درک مشترکی از جامعه و نیز فلسفه زندگی پیدا نمایند. همچنین این فرهنگ متعالی باید بازتولید^[۹] شود، در غیر این صورت محدود شده و کاربرد آن در عصر حاضر و آینده کمتر خواهد شد. اما اگر در این بازتولید، فرهنگ سازی مطلوبی صورت گیرد و بستر مناسبی برای نهادینه سازی آن فراهم شود، از طرفی فرهنگ ایثار و شهادت را به نسل امروز منتقل کرده ایم و مناسبات نسلی را برقرار نموده ایم و از طرفی دیگر، فرهنگ نوینی از ارزش های ایثار و شهادت را تضمین نموده ایم. از این رو نظام تعلیم و تربیت رسمی کشور، بایستی شکوفایی و پرورش این عناصر بنیادین را سرلوحه اهداف و برنامه های خود قرار دهد (شاهین، چشمه سهرابی، ۱۳۸۷: ۴۲۳).
با عنایت به موارد فوق، از جمله اهدافی که می توان برای آموزش و پرورش برشمرد، رشد فضایل اخلاقی دانش آموزان بر پایه تعالیم اسلام است. مدرسه وظیفه آماده کردن نسل جدید را برای جامعه امروز برعهده دارد. امروزه بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی، فاقد توانایی های لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجهه با مسائل و مشکلات روزمره آسیب پذیر نموده است. نوجوانان و جوانان برای مقابله با فشارهای موقعیت های مختلف به کارکردهایی نیاز دارند که آنان را در کسب این توانایی ها تجهیز نماید، لذا می توان با تأکید بر فرهنگ ایثار و شهادت، فرصت هایی را برای رشد اخلاقی دانش آموزان فراهم نمود تا نوجوانان و جوانان علاوه بر کسب توانایی های خواندن، نوشتن، حساب کردن و … مفاهیم این فرهنگ را فرا بگیرند و در خود نهادینه سازند تا با بهره گیری از آن در زندگی خود، توان ایستادگی و مقابله با مسائل را دارا باشند (جمشیدیان و همکاران، ۱۳۸۷: ۲۹۴).
معمولاً با دو رویکرد^[۱۰] می توان به طرح موضوع فرهنگ ایثار و شهادت در نظام آموزشی پرداخت. نگاه اول آن است که هدف نظام آموزشی، آشنا کردن دانش آموزان با مفهوم، ابعاد و مصادیق مقوله مذکور است. به بیان دیگر شناخت فرهنگ ایثار و شهادت موضوعیت دارد. در نگاه دوم، هدف از طرح این مقوله در نظام آموزشی، نایل ساختن دانش آموزان به مجموعه ای از فضائل اخلاقی و نهادینه سازی این فرهنگ در مدارس و دانش آموزان است. با پذیرش نگاه دوم، طرح موضوع فرهنگ ایثار و شهادت به مثابه ابزاری است که می تواند به تحقق اهداف نظام آموزشی یاری رساند (هاونگی، ۱۳۸۹: ۳۹۸ – ۳۹۷).
۱-۲٫ بیان مسئله
فرهنگ، اساس و بنیاد پیشرفت و تعالی انسان ها و نشان دهنده اصالت یک ملت است. در تمام جوامع بشری، ارزش هایی وجود دارد که بنیان اصلی فرهنگ آن جامعه را شکل می دهند. اهمیت و جایگاه این ارزش ها به گونه ای است که هر ملتی، هویت و حیات اجتماعی و سیاسی خود را در پای بندی و احترام به آن ها و انتقال کامل آن به نسل های آینده می داند. فرهنگ ایثار و شهادت یکی از این ارزش هاست که در تمام جوامع دارای ارزش و جایگاه ویژه ای است و به عنوان یک فرهنگ رشد یافته و مترقی، جزء برترین مفاهیم الهی و در نتیجه والاترین و بهترین ارزش هایی است که یک فرد متعهد و پای بند به ملاک های انسانی و اخلاقی می تواند به آن مقام دست یابد (رجبعلی، ۱۳۸۵: ۴۹).
دین مبین اسلام به عنوان کامل ترین و جامع ترین دین الهی به گونه ای نازل شده است که قابلیت و استعداد ایجاد و شکوفایی عمیق ترین فرهنگ ها را در همه اعصار و زمان ها دارد. در این میان، فرهنگ ایثار و شهادت ارتباطی تنگاتنگ با آموزه های دین دارد و در حقیقت، باید اذعان نمود که اگر این فرهنگ آرمانی و بلند نبود، هیچ گونه حرکتی برای شکل گیری نظام اسلامی و تداوم آن، به وجود نمی آمد. فرهنگ ایثار و شهادت دو ثمره ارزشمند و متعالی مکتب الهی و یک الگوی عملی و کاربردی کامل برای تکامل همه انسان هاست و هر فرد و جامعه ای دارای آن باشد، هیچ گاه طعم شکست و ذلت را نخواهد چشید و سعادت و پیروزی را قرین خویش ساخته است (فهیمی، ۱۳۸۷: ۵۳۹).
لازمه برخوداری جوامع و تحقق بخشیدن و گسترش دادن این دو مقوله ی با ارزش و معنوی، جز از طریق تعلیم و تربیت خواه رسمی یا غیررسمی ممکن نیست. از آن جا که آموزش و پرورش مهم ترین نهاد رسمى جامعه است که در کنار خانواده، عهده دار تعلیم و تربیت کوکان و نوجوانان از سطوح پیش دبستانى تا پایان دوره ى آموزش متوسطه است، همگان انتظار دارند که نهادها و مؤسسات آموزشی در تعمیق آرمان های بزرگ بشری و برآوردن نیازهای گوناگون که برخاسته از وضعیت های پیچیده زندگی است، نقش مؤثرتری ایفا نمایند (عشقی مطلق، ۱۳۸۰: ۶۸).
از آن جا که مقوله‌ ایثار و شهادت نیز جزء ارزش ‌های بنیادین جامعه‌ اسلامی ایران است و انتقال چنین ارزش ‌هایی همواره جزء سیاست ‌های کلان فرهنگی کشور بوده است، بدین ترتیب از نظام آموزشی کشور به ‌عنوان بزرگ ترین نهادی که وظیفه انتقال فرهنگ و ارزش‌ها را بر عهده دارد، انتظار می‌رود ضمن پیروی از سیاست ‌های فرهنگی کشور، پیشرو در این حرکت فرهنگی نیز باشد. بنابراین چنانچه جامعه ‌ای حاکمیت جو ایثار و شهادت بر فضای فرهنگی کشور را مهم می‌داند باید نظام آموزشی خود را به ‌گونه ‌ای سازماندهی کند که خروجی هزینه ‌ها و تلاش ‌های انجام شده در آن، جوانان خود ساخته و با هویتی باشند که به خوبی فرهنگ ایثار و شهادت را شناخته و به نیکی آماده کوشش و فداکاری در راه آن بوده و تا پای جان از آن دفاع نمایند (بهالگردی، سعیدی رضوانی، صحافیان، ۱۳۸۷: ۲۵۰).
لذا با توجه به این که مدرسه آیینه ارزش های حاکم بر جامعه و به تعبیری منعکس کننده ساختار ارزش های آن است، باید مفاهیم و ارزش های فرهنگی جامعه خویش را به دانش آموزان انتقال دهد، تا آنان بیش از پیش با ارزش ها و فرهنگ جامعه خویش آشنا شوند و نسبت به حفظ آن ها پایبند باشند. در این میان، جایگاه و نقش معلمان به دلیل داشتن ارتباط مستقیم با دانش آموزان شاخص تر از بقیه است. آن ها با رفتار و گفتار خود و نوع آموزشی که در کلاس ارائه می دهند، می توانند تحولات عظیم و شگرفی را در وجود دانش آموزان ایجاد کرده و الگوی مناسبی برای آن ها در زمینه شکل گیری ارزش ها باشند (کمالی کارسالاری، ۱۳۸۶: ۵۳).
این ضرورت مخصوصاً در دوره متوسطه با توجه به خصوصیات دانش‌آموزان این دوره، بیشتر احساس می‌شود؛ زیرا که در این دوره معمولاً افراد، شیفته ارزش ‌های فرهنگی هستند. معمولاً جوانان در این دوره نوع ‌دوستی، فداکاری، حمایت از دیگران و خدمت به همنوع را مورد توجه قرار می‌دهند و برای فضائل اخلاقی بزرگواری، ایثار، اخلاص، شجاعت و قهرمانی دینی بسیار اهمیت قائل می‌شوند. بنابراین نظام آموزشی کشور باید به شکل گیری فرهنگ ایثار و شهادت خصوصاً در برنامه درسی^[۱۱] و آموزشی این دوره توجه خاصی داشته و در راستای گسترش فرهنگ مذکور که جزء ارزش‌های والای جامعه اسلامی ایران است، تلاش گسترده‌ای داشته باشد (صالحی، اکبرپور، ۱۳۸۶: ۲۵۱).
مطالعه برخی پژوهش ها در راستای موضوع پژوهش فوق شامل؛ شهرکی پور (۱۳۹۲) ” بررسی محتوای کتب درسی دوره ی راهنمایی تحصیلی در گسترش فرهنگ ایثار و شهادت “، مرزوقی، فولادچنگ (۱۳۹۰) ” ارزیابى برنامه درسى دوره ى ابتدایى (اهداف و محتوا) از منظر فرهنگ ایثار و شهادت”، بهمنی (۱۳۸۹) ” تبیین راهکارهای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه “، هاونگی (۱۳۸۹) ” بررسی میزان برخورداری کتاب های درسی دوره راهنمایی تحصیلی از مؤلفه ها و مفاهیم مربوط به فرهنگ شهادت”، سبحانی نژاد، یوزباشی (۱۳۸۷) ” بررسی میزان توجه به مفاهیم فرهنگ ایثار و شهادت در محتوای کتاب های درسی فرهنگ اسلامی و تعلیمات دینی دوره راهنمایی کشور “، سبحانی نژاد (۱۳۸۷) ” تبیین راهکارهای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در بین کودکان “، آرمند (۱۳۸۷) ” بررسی مفاهیم ایثار و شهادت در کتاب های درسی دوره ابتدایی، راهنمایی و متوسطه “، بهالگردی، سعیدی رضوانی، صحافیان (۱۳۸۷) ” تأملی در میزان استفاده از ظرفیت درس زبان و ادبیات فارسی (دوره متوسطه) در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت”، محمد رضایی نوده (۱۳۸۶) ” شناسایی عوامل ترویج فرهنگ ایثار و شهادت (مطالعه موردی : استان گلستان) “، ربیع نتاج (۱۳۸۶) ” آسیب ها و عوامل ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در اسلام”، احمدی (۱۳۸۶) ” آسیب شناسی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت”، حسینی (۱۳۸۶) ” مفهوم پردازی آسیب شناسی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت “، عابدی (۱۳۸۵) ” بررسی تأثیر انتظار بر فرهنگ ایثار و شهادت بین جوانان “، عرب زوزنی و سعیدی رضوانی (۱۳۸۵) ” فرهنگ شهادت در کتا‌ب‌های درسی دوره راهنمایی تحصیلی”، رعنایی پور (۱۳۸۵) “پاسداری از فرهنگ ایثار و شهادت در حوزه آموزش و پرورش “، فلاح صفوی، محرمخانی (۱۳۸۵) ” بررسی عوامل و موانع ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه از منظر شهروندان قزوینی “، سلیمانی (۱۳۸۳) ” مقایسه دیدگاه جوانان آشنا با فرهنگ ایثار و شهادت با بقیه جوانان نسبت به توانائی های خود”، بیانگر آن است که تاکنون پژوهشی جامع در ارتباط با بررسی فرهنگ ایثار و شهادت در اهداف مصوب دوره متوسطه و همچنین راهکارهای مؤثر نهادینه سازی آن در مدارس از نظر دبیران صورت نپذیرفته است و از آن جا که در نظام آموزش و پرورش جمهورى اسلامى ایران، یکى از اهداف مهم، انتقال ارزش ها و فرهنگ اصیل اسلامى، ملى و تاریخى به دانش آموزان است، انتظار مى رود که ارزش هاى مرتبط با فرهنگ ایثار و شهادت از جایگاه مهمى در اهداف مصوب دوره متوسطه و همچنین در مدارس این دوره برخوردار باشد.
بنابراین پژوهش حاضر در پی آن است که با عنایت به مبانی نظری و سوابق پژوهشی به ” بررسی جایگاه مؤلفه های فرهنگ ایثار و شهادت در اهداف مصوب دوره متوسطه و راهکارهای مؤثر نهادینه سازی آن در مدارس از نظر دبیران شهر قم ” بپردازد.
۱-۳٫ اهمیت و ضرورت پژوهش
۱-۳-۱٫ نظری

1. 1. انجام پژوهش حاضر بر گسترش دامنه دانش نظری در حوزه پژوهشی فوق کمک خواهد کرد.

1. 1. پژوهش حاضر منجر به دستیابی مباحث جدید در این عرصه خواهد شد.

۱-۳-۲٫ کاربردی

1. 1. برنامه ریزان آموزش و پرورش متوسطه با اطلاع از نتایج پژوهش حاضر خواهند توانست زمینه بهبود و تقویت برنامه ها را در راستای شکل گیری، ترویج و نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت، متناسب با شرایط خاص دانش آموزان این دوره فراهم سازند.

1. 1. دستاوردهای پژوهش حاضر می تواند به افزایش دانش و تغییر نگرش مدیران آموزش و پرورش و مدارس در زمینه توجه ویژه به این فرهنگ در برنامه های درسی و آموزشی دوره متوسطه کمک نماید.

1. 1. معلمان آموزش متوسطه با عنایت به یافته های این پژوهش، به اهمیت و جایگاه فرهنگ ایثار و شهادت در آموزش این دوره پی می برند و در راهبردهای یاد دهی ـ یادگیری خود در کلاس به آن توجه می نمایند.

1. 1. سیاست گذاران آموزش و پرورش متوسطه با اطلاع از نتایج پژوهش حاضر، خواهند توانست اهداف مصوب این دوره را در راستای توجه بیش تر به فرهنگ ایثار و شهادت مورد بازنگری قرار دهند.

1. 1. برنامه ریزان درسی می توانند متناسب با محتوای درسی که طراحی آن را برعهده دارند، فرهنگ ایثار و شهادت را در محتوای برنامه های درسی رسمی این دوره و یا از طریق فعالیت های فوق برنامه مدنظر قرار دهند تا دانش آموزان را با فرهنگ ایثار و شهادت آشنا و معرفت حاصل شده را در آن ها درونی سازند و در نهایت زمینه هاى عمل به معرفت کسب شده را فراهم آورند.

۱-۴٫ اهداف پژوهش
۱-۴-۱٫ اهداف کلی

• • تعیین جایگاه فرهنگ ایثار و شهادت در اهداف مصوب دوره متوسطه.

• • شناسایی راهکارهای مؤثر نهادینه سازی آن در مدارس.

۱-۴-۲٫ اهداف جزئی

• • تعیین مؤلفه های فرهنگ ایثار و شهادت.

• • بررسی جایگاه مؤلفه های فرهنگ ایثار و شهادت در اهداف مصوب دوره متوسطه.

• • شناسایی راهکارهای مؤثر نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت در مدارس از نظر دبیران.

۱-۵٫ سؤال های پژوهش

1. 1. مؤلفه های فرهنگ ایثار و شهادت کدام اند؟

1. 1. مؤلفه های فرهنگ ایثار و شهادت در اهداف مصوب دوره متوسطه از چه جایگاهی برخوردار است؟

1. 1. از نظر دبیران دوره متوسطه، راهکارهای مؤثر نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت در مدارس کدام اند؟

۱-۶٫ تعریف ‌های نظری و عملیاتی مفاهیم و اصطلاحات پژوهش
۱-۶-۱٫ تعریف مفهومی مفاهیم و اصطلاحات
ﭘﻴﺶ از ورود ﺑﻪ ﺑﺤﺚ فرهنگ ایثار و شهادت در دوره متوسطه و ﻣﻘﻮﻻت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن، در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻦ درک روﺷﻨﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ چون ایثار، شهادت، فرهنگ، فرهنگ ایثار و شهادت، دوره متوسطه، اهداف مصوب دوره متوسطه، راهکار و نهادینه سازی ﺿﺮوری به نظر می رسد.