ثروت زیادی دست یافتندو بیشتر آن را در راه خدمت به تمام مردم منطقه مرکزی ایران ، صرف کردند. این ثروت باعث دردسرهای بسیاری برای امامان اسماعیلی می شد . تا جائی که شاه خلیل الله پدر آقاخان اول ، چهل و پنجمین امام اسماعیلی ، را به قتل رساندند ، احتمالا از علل مهم آن ثروت زیاد شاه خلیل الله بود. پس از آن آقاخان محلاتی (آقاخان اول) به امامت رسید ، فتحعلی شاه حکومت محلات را به او داد و محمد شاه قاجار حکومت کرمان را به او داد . وی پس از مدتی به نیت کسب استقلال در کرمان قیام کرد و با تعقیب نیروهای دولتی به هند گریخت ، پس از آن امامت اسماعیلیان از ایران خارج شد .آقاخان دوم هم در کراچی به مدت چهار سال امامت کرد .آقاخان سوم و آقاخان چهارم ، موفق شدند وضعیت اجتماعی اسماعیلیان ایران را با سرعت زیادی بهبود ببخشند و با اسماعیلیان هویت بدهند تا دیگر در ایران همراه با تقیه به زندگی خود ادامه ندهند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نکته قابل ذکر اینکه به دلیل منحصر بودن اطلاعات جغرافیایی -تاریخی اسماعیلیان ایران ،ناگزیر از بهره گیری و تلخیص اثر ارزشمند «تاریخ و عقاید اسماعیلیه آقاخانیه» بود . بدین جهت نقل پیوسته موجود در صفحه های ۸۳-۹۳در پایان نامه از این کتاب است.
رساله حاضر در چهار فصل ، تنظیم شده است .در فصل اول ضمن شرح مسئله و طرح فرضیه ها و پرسش ها ، به معرفی برخی منابع مورد استفاده این پژوهش پرداخته شده است .در فصل دوم به منظور ورود به بحث اصلی و ایجاد زمینه درخصوص وضعیت اجتماعی اسماعیلیان ایران از مشروطه تا پایان پهلوی ، به طور گذرا ، وضعیت اسماعیلیان ایران از ابتدای دعوت در ایران تا آغاز مشروطه را بررسی نموده است .فصل بعد به بررسی وضعیت اسماعیلیان ایران از مشروطه تا پایان پهلوی اول پرداخته است . فصل آخر وضعیت اسماعیلیان ایران را از ابتدای پهلوی دوم تا آغاز انقلاب اسلامی ایران ، مورد بررسی قرار داده است و در آخر به جمع بندی و ارزیابی کلی وضعیت اسماعیلیان ایران ، در دوره مورد بحث پرداخته است .
فصل اول
کلیات و زمینه ها
در این فصل ضمن بیان مسأله ی پژوهش و اهمیت آن ، به ذکر اهداف ،پرسش ها ،پیشینه ی تحقیق ،معرفی وبررسی برگزیده منابع مورد استفاده در این پژوهش پرداخته می شود .
۱-۱- تبیین مسأله ی پژوهش و اهمیت آن
اسماعیلیان گروهی از شیعیان هستند که زمانی موفق می شوند الموت و قلعه های محکمی در مناطق کوهستانی ایران را فتح کنند و مدت ها با عنوان خداوندان الموت بر آنجا حکمرانی کنند .
در واقع آغاز به کار رسمی اسماعیلیان در ایران با فتح الموت (۴۸۳ ق) می باشد و آنان نزدیک به دو قرن با حکمرانی در قلاع ایران زوایایی از تاریخ ایران را رقم زدند، سر انجام با حمله هلاکوخان مغول (۶۵۴ ق) افسانه شکست ناپذیری خدایان الموت پایان یافت ،اما دعوت آنان در ایران پایان نیافت .بقایای الموتیان بعدها در زمان قاجار با عنوان آقاخانیه تا اکنون به حیات خود ادامه دادند .آنها به صورت سری به دعوتشان و زندگیشان ادامه دادند ۰ اسماعیلیان ایران فعالیت های اجتماعی و دینی خود را به صورت جماعت خانه ها و جماعت های محلی حفظ کردند.
از زمان آقاخان سوم (۱۲۹۴ -۱۳۷۳ق/ ۱۸۷۸-۱۹۵۷م)، موضوعات دینی به ویژه تعلیم و تربیت دینی اسماعیلیان نزاری به هیئت های خاصی که انجمن های اسماعیلی خوانده می شدند، سپرده شد .این انجمن به طور رسمی ،از سال ۱۳۶۶ ش / ۱۹۸۷ م آغاز به کار کرد ، آنان مسئول توزیع و پخش ادبیات و نوشته های دینی از جمله برنامه های درسی برای کودکان و دانش آموزان اسماعیلی در سراسر جهان هستند و تبلیغات آنان همچنان ادامه دارد .(www.iis.ac.uk(
با این وجود اطلاعات ایرانیان چه به سبب محافظه کاری آنها و چه به سبب کم کاری ها در مورد این فرقه محدود می باشد . لذا می طلبد که در تحقیقی مستقل به بررسی این مسأله مهم پرداخته شود .مطالعه خرده فرهنگ های موجود در جامعه ایرانی به تکمیل جورچین حیات فرهنگ غالب منجر می شود .اسماعیلیان که از قرون ۴-۵ جایگاه مهمی در حرکت های اجتماعی و مذهبی کشور داشتند به ناگاه با حمله مغول (۶۵۴ق)دچار خاموشی شدند ، اما این فرقه در جای جای فلات ایران به حیات نه چندان فعال خود ادامه داد ، در عصر قاجار رفته رفته شرایط تبلیغی آنها فراهم شد که منجر به حرکتی سیاسی از سوی آنها گردید ،وباعث شورش آقاخان محلاتی رئیس فرقه آقاخانیه شد که در نتیجه او به بهانه زیارت خانه خدا ،از تهران خارج شد ، و در حدود یزد و کرمان به مخالفت برخاست و با مقابله هایی روبرو شد که به لار رفت و از آنجا راهی هند شد و تاپایان عمر در آنجا بود ، اما این مسأله باعث انسداد فعالیت های آنها نشد و نشان داد که آنان مستعد فعالیت هایی هستند .
بهر روی با توجه به برخی گزارش ها آمارهای چشم گیری از حضور فعال آنها در جامعه کنونی ایران موجود است بدین صورت نیاز است که برگ هایی از اسناد و منابع جهت بازسازی تاریخی حیات این فرقه بازخوانی شود .
۱-۱-۱کلیدواژه ها
اسماعیلی (Ismaili , Ismailism): گروهی گفتند که پس از جعفربن محمد پسرش اسماعیل بن جعفر امام بود و مرگ اسماعیل را در زمان پدرش انکار کردند و گفتند این نیرنگی است که پدرش ساخته و از بیم مردمان او را پنهان کرده است . چنان پنداشتند که اسماعیل نمرده و نخواهد مرد تا اینکه زمین از آن وی گردد و به کار جهانیان پردازد . (نوبختی ، ۱۰۱:۱۳۶۱)
شیعه (Shia): شیعه در اصطلاح به پیروان حضرت علی (ع) و خاندانش ،و کسانی که معتقد به جانشینی بلافصل آن حضرت بعد از پیامبر اسلام (ص) ، و نص ولایت او در غدیر خم از طرف پیغمبر باشند گفته می شود .(دایره المعارف تشیع ،۱۳۷۳:ذیل مدخل)
مشروطه (Constitution):انقلاب مشروطیت ایران ، به مبارزه هائی گفته می شود که از سال ۱۳۲۳ه.ق/ ۱۲۸۵ش بین طرفداران حکومت مشروطه و قانون ، باهیأت حاکمه و وابستگان آن که باستبدادطلبان معروف بودند به وقوع پیوست ؛ و در تمام شئون اجتماعی و فرهنگی و سیاسی این ملت رسوخ کرده؛ دگرگونیهای عمیقی را در وضع مردم ایران به وجود آورد .(دهخدا ،۱۳۳۴:ذیل مدخل)
پهلوی (Pahlavi):(1304-1357ش/۱۹۲۵-۱۹۷۹م)،آخرین سلسله در نظام شاهنشاهی ایران، سلسله پهلوی می باشد .رضا شاه و محمد رضاشاه ، از این سلسله به حکومت رسیدند . با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال۱۳۵۷ش،این حکومت منقرض شد.( دائره المعارف بزرگ اسلامی،۱۳۸۵:ذیل مدخل)
آقاخانیه(Aghakhanyye): عنوان امامان بخش عمده ای از اسماعیلیان نزاری جهان که از دوره فتحعلی شاه (۱۲۱۲-۱۲۵۰ق/۱۷۹۸-۱۸۳۵م) به هنگام پیشوائی حسنعلی شاه ،چهل و ششمین امام اسماعیلی اطلاق آن بر ایشان معمول گردید و نام فرقه ای اسماعیلیه .(دائره المعارف بزرگ اسلامی ،۱۳۶۹:ذیل مدخل).
ایران(Iran): ایران کشوری است که از سمت شمال به بیابان خوارزم ،بحرخزر و رود کورا ،از مشرق به حوزه آمودریا (جیحون) و کوههای غربی دره سند و دامنه های جبال غربی پالمیر ،از مغرب به دامنه های غربی کوههای زاگرس و حوزه اروندرود و از جنوب به خلیج فارس و بحرعمان محدود است(فرهنگ فارسی،۱۳۶۴:ذیل مذخل)
۱-۲-اهداف پژوهش

    1. بررسی وضعیت اجتماعی اسماعیلیان ایران از مشروطه تا پایان پهلوی .
    1. بررسی رابطه و معاشرت افراد این فرقه و رهبران آنان با سایر مردم .
    1. تبیین میزان تأثیر و تأثر عقیدتی آنها در جامعه پیرامونی .
    1. تبیین روابط اجتماعی این فرقه در تعامل با فرهنگ غالب .
    1. ترسیم روابط بین المللی آنها.

۱-۳- پرسش ها و فرضیه ها
۱-۳-۱پرسش ها
۱- آیا اسماعیلیان در دوره مشروطه و پهلوی در حیات اجتماعی ایران نقشی داشته اند ؟
۲- آیا روش آنها در این دوره روش تبلیغی بوده است ؟
۳- جغرافیای تاریخی –اجتماعی آنها در دوره مورد بحث کجاست ؟
۱-۳-۲- فرضیه ها:
۱- اسماعیلیان در دوران مشروطه و پهلوی در ایران دارای موجودیت و حیات بودند .
۲- آنها فرقه آقاخانیه را تشکیل دادند و در قالب این فرقه به تبلیغ عقاید خود پرداختند .
۳- آنها در شهرهایی مانند مشهد ، تربت جام و زاهدان دارای کانونهایی بوده اند .
۱-۴-روش تحقیق و مراحل آن
این تحقیق به روش توصیفی و تحلیلی و براساس منابع کتابخانه ای و میدانی انجام شده است و از شیوه مصاحبه فعال بهره گرفته است.
۱-۵-معرفی و بررسی گزیده ای از منابع
اسماعیلیان از نظر مخالفانشان اهل بدعت بودند و مورد تعقیب و آزار قرار می گرفتند که باعث شد کتب و آثارشان را در اختیار دیگران قرار ندهند .زندگی مخفیانه آنان باعث شد که جمع آوری اطلاعات درمورد آنان سخت باشد و با توجه به مسائلی در پاره ای موارد به راحتی اطلاعات در اختیار دیگران قرار نمی دهند .از سوی دیگر با حمله مغول بسیاری از آثار فرهنگی آنان که مهمترین نمود آن کتاب است از بین رفت و پس از آن دوره اختفاء آنان آغاز شد که یافتن منابع این دوره کاری بسیار سخت می باشد . دوران پس از حمله مغول ،کار به همین شیوه اختفاء ادامه پیدا کرد ،تا اینکه در زمان اجداد آقاخان اول شرایط حضور دوباره آنان فراهم شد،اما با خروج آقاخان اول به هند و انتقال امامت اسماعیلیان به آنجا ،کتب و آثار اسماعیلیان در آن دیار تدوین می شد و امکان دست یابی عمومی به آنان نبود و اگر فردی به آنان دسترسی پیدا می کرد از کیش اسماعیلیان بود چنانچه خراسانی فدایی به کتابخانه آقاخان سوم در شهر پونه دسترسی داشته است.
در دوره معاصر در ایران کتاب هایی در زمینه اسماعیلیان تدوین شد،که آنان همان راهی را طی کردند که امثال سپهر طی کرده بودند ،که حوادث شورش آقاخان محلاتی را ذکر کردند و بیشتر از آن درمورد اسماعیلیان اظهار نظر نکردند .
در درجه نخست لازم است بیان کرد که جهت آشنایی با این شاخه ازمذهب تشیع ، به کتابخانه های خصوصی از جمله در تهران و مشهد ،مراجعه شدو آن گاه برای تسلط بر موضوع ناگزیر از سفر به خراسان بود. در استان خراسان همانطور که در جغرافیای تاریخی آنها در فصل چهارم آمده است ، جمعیت قابل ملاحظه ای از اسماعیلیان ، سکونت دارند . با سفر به استان خراسان و بعضی از روستاهای اسماعیلی نشین و انجام مصاحبه با افراد مختلف این جماعت ، اطلاعات بیشتری در خصوص موضوع مورد بحث به دست آمد.
با تأسیس انجمن مطالعات اسماعیلیه و مؤسساتی شبیه به آن راه برای مطالعه درخصوص اسماعیلیان گشوده شد و پس از آن تألیفات در زمینه اسماعیلیان ،خصوصا اسماعیلیان آقاخانی افزایش یافت. با این وجود در ایران تحقیقات در زمینه اسماعیلیان بسیار محدود است اگرچه ،شماری از اسماعیلیان در ایران زندگی می کنند. شماری از اسماعیلیان در ایران به تدوین آثار و کتبی می پردازند ،که آنان را در اختیار عموم قرار نمی دهند .سایر ایرانی ها هم به تألیفات بسیاری محدودی در این زمینه دست زده اند .با مراجعه به کتب منتشر شده دوران معاصر می توان به این نتیجه رسید که تألیفات زیادی در زمینه اسماعیلیان و رهبران آنان ،خصوصا امامان آقاخان ها ، توسط شرق شناسان و یا مؤلف های غیر ایرانی که اکثرا وابسته به مؤسسه تحقیقات اسماعیلی هستند ،انجام گرفته است. اما هنوز هم مطالعه در زمینه اسماعیلیان ، برای پر کردن این خلأ علمی از ضروریات است.
عطاملک جوینی ورشیدالدین فضل الله همدانی از قدیمی ترین تاریخ نویسانی هستند که هرکدام در بخش هایی از کتاب خود به تاریخ اسماعیلیان نزاری در دوران الموت پرداخته اند .پس از سقوط الموت منابع کمتری از اسماعیلیان در اختیار محققان قرار می گیرد که به دلیل زندگی مخفیانه اسماعیلیان می باشد.در دوران معاصر ، هم توسط ایرانی ها و هم غیر ایرانی ها ،تألیفات درخصوص اسماعیلیان گسترش یافت .از مهمترین آن ها ،ناسخ التواریخ سپهر و روضه الصفای ناصری اثر هدایت می باشد که در گوشه ای از تاریخ خود به اسماعیلیان پرداخته اند .
منابع مورد استفاده این پژوهش به صورت کتاب های خاطرات و سرگذشت نامه ها ، منابع تاریخی و تحقیقات تاریخی دسته بندی و معرفی می گردد.
۱-۵-۱کتاب های خاطرات و سرگذشت نامه
عبرت افزا
این کتاب شرح حال مختصری از آقاخان محلاتی(آقاخان اول) می باشد ،که به درخواست آقاخان محلاتی نوشته شده است ،نویسنده اصلی آن میرزا احمد وقاربن وصال شیرازی می باشد .شرح حال مجملی از زندگی آقاخان اول و اجداد او تا رسیدن به حکومت کرمان در این کتاب آمده است . بیشترین مبحث کتاب درمورد شورش آقاخان در کرمان و خروج او از ایران می باشد ،که آقاخان از شورش در کرمان تبرئه می شود.
این کتاب در سال ۱۳۲۵ش به کوشش حسین کوهی کرمانی چاپ شده است . در این پژوهش از این کتاب در بحث شورش آقاخان محلاتی در کرمان و هجرت او از ایران استفاده شده است.
مذاکرات آقاخان
این کتاب ، خاطرات شخصی آقاخان سوم می باشد ، که توسط او نوشته شده است . دارالعلم للملایین ، این کتاب را به عربی ترجمه کرده است . این اثر برای اولین بار در سال ۱۹۵۹، در بیروت به عربی ترجمه شد .کتاب مذاکرات آقاخان ، در چهار فصل تدوین شده است ؛ فصل اول خاطرات ایام کودکی آقاخان را بیان می کند ، در فصل دوم خاطرات جوانی او ، در فصل سوم خاطرات پیری او، آمده است . فصل چهارم ، بیان مسائلی از دوران معاصر می باشد .از آنجا که این کتاب ، خاطرات شخصی آقاخان سوم می باشد ، دارای اهمیت بسیاری است . کتاب بیشتر به شرح خاطرات سیاسی آقاخان پرداخته است و کمتر به زندگی شخصی او اشاره کرده است و در لابه لای این چهار فصل ، چند سطری از زندگی شخصی خود تعریف کرده است .
در این پژوهش از این کتاب ، در بحث اقدامات آقاخان و زندگی سیاسی او استفاده شده است .

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...