۱۳۹۰

۷۶۷۱

۱۹٫۸۰

۴۸۵۱۵۳

۱۵٫۹۹

۶۳٫۲۴

ماخذ:سالنامه آماری استان اردبیل ۱۳۹۰-۱۳۶۵
روند تحولات کالبدی شهر اردبیل در طی قریب به سه دهه رشد متناقضی داشته است.در طی سال های مورد بررسی که از سال۱۳۶۵ آغاز و به سال۱۳۹۰ختم می شود.جمعیت شهراز۲۱۸۱۹۷نفر به ۴۸۵۱۵۳نفردرسال۱۳۹۰وسطح شهراز۲۴۰۳هکتاربه۷۶۷۱ هکتاررسیده است.براین اساس سطح شهر رشدی معادل ۸۰ /۱۹ درصد و رشدجمعیتی معادل۹۹ /۱۵درصد رسیده است.این نشان دهنده ی رشد شتابان شهری ناشی از مهاجرت بی رویه به شهر اردبیل بوده است که به مرور زمان مناطق اطراف و حاشیه شهر را تحت هجوم خود از لحاظ ساخت و ساز غیر مجاز قرار داده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

تراکم ناخالص شهری درطی دوره بررسی از۵/۱۱۷نفردر هکتار در سال۱۳۶۵تا۲۴/۶۳ نفر در سال ۱۳۹۰ کاهش می یابد. کاهش یاد شده بیش از هر چیزی مربوط به افزایش سطح شهرو الحاق اراضی از سوی سازمان مسکن و شهرسازی و طرح های آماده سازی بوده است که بخش هایی از آن نیز تاکنون ساخته نشده و بلااستفاده مانده است و یا بخش های جدیدی از سوی مهاجرین جدید به شهر وآن هم به صورت غیررسمی به شهرالحاق شده است (به ویژه اراضی واقع در شمال غرب شهر) و مورد ساخت و ساز قرار گرفته است،که روندیادشده در طی سالیان اخیر نیز کماکان ادامه دارد.قابل ذکر است که اگر بپذیریم این محدوده اضافه شده به صورت غیررسمی و در محدوده قانونی ویا خدماتی قرار نمی گیرد،میزان تراکم بالا می رود،که در واقع بررسی میدانی نیز این واقعیت را نشان می دهد،چرا که میزان تراکم در مناطق حاشیه شهر خیلی بیشتراز مناطق مرکز شهر است.
۴-۱-۴- الگوی توسعه شهر اردبیل و روند رشد آن
دردهه۴۰ (اجرای اصلاحات ارضی) سرآغازتحولاتی در شهر اردبیل است.ضمن رشد کالبدی بطنی شهر و دگرگونی های ساختاری ناشی از ظهور زندگی جدید در شهر،موجب افزایش مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به اردبیل، افزایش جمعیت و تغییر در ساختاراجتماعی فضا و ترکیب جمعیت بومی و غیر بومی می گردد.این امر بویژه با افزایش قیمت نفت در ابتدای دهه۵۰ وسرازیر شدن امکانات تولیدی و خدماتی به شهرهای بزرگتر، تداوم یافته و گسترش می یابد در این دوره (سال های۵۷-۴۰) شهر درکلیه جهات بصورت پیوسته و بعضاً ناپیوسته توسعه یافته و شکل گیری حاشیه نشینی بویژه در نقاط شمالی ورشد قابل ملاحظه شهر درمسیرهای منتهی به خلخال، آستارا و تبریز از نتایج بارز پدیده فوق می باشد.براین اساس،نوع بافت های شهری درمحدوده های جدید شهرکه تا قبل از این عمدتاً ارگانیک بود به بافت های نیمه ارگانیک و نیمه منظم تغییر یافته ودر عین حال بافت های حاشیه ای و روستایی نیزبصورت پراکنده در پیرامون شکل می گیرد.درباره زمانی مزبور، ضمن اینکه سایر محدوده های بافت فرسوده شکل کالبدی خود را باز می یابند ساخت و ساختار کالبدی محدوده های پیشین (محدوده مرکزی و تاریخی شهر) تحولات اساسی یافته و با احداث خیابان ها و عناصر شهری جدید، کالبد شهر قدیم چند پارچه شده و با رواج مظاهر زندگی مدرن هر چه بیشتر از محوریت تجاری بازار سنتی پیشین کاسته شده و بر اهمیت خیابان در زندگی شهری افزوده می گردد.
تحول کالبدی شهر در سال های پس از انقلاب۱۳۵۷تا پایان جنگ مبتنی بر طرح های جامع و تفصیلی شهرودرپیرامون بافت موجود صورت گرفته ودر سال های دهه۷۰به لحاظ توجه بیشتر دولت به مناطق مرزی بویژه پس از تبدیل اردبیل به مرکزیت استان و لذا کسب موقعیت جدید شهردر نظام تصمیم گیری ملی منطقه ای،رشدوتوسعه فیزیکی شهر به شکل محدوده کنونی ادامه یافته است.در دوره اخیر تخصیص اعتبارات تولیدی و صنعتی بیشتر،سرمایه گذاری گسترده ای دربخش های خصوصی و دولتی وپتانسیل های گردشگری فضا، باعث افزایش هرچه بیشترجمعیت شهر شده و تشدید ساختمان سازی در قالب طرح های آماده سازی و حاشیه نشینی در پیرامون آن را به دنبال داشته است.
۴-۱-۵- رشد شهر در فاصله زمانی ۱۳۷۰-۱۳۶۰
دراین دوره رشد شهر نسبتاً آرام است و ساختمان های پراکنده رشد بیشتر را نسبت به نواحی متصل نشان می دهد.مساحت شهردر این دوره به حدود ۱۶۵۶هکتار می رسد.به طور کلی،توسعه پیوسته به صورت لکه هایی گسترش شهررا در جهات مختلف به بیرون از کمربندی اول هدایت می‌کند و توسعه گسسته نیز محلات «ججین»درجنوب شهرو«سلمان آباد»درشمال شهررا که قبلا جزو نقاط روستایی شهر بوده اند،پوشش می دهد.
شکل محدوده کنونی شهراردبیل،حاصل رشد وگسترش شهردراین دوره زمانی است.دراین دوره فضاهای خالی به جا مانده از دوره های قبلی ساخته می شوند ونواحی متصل به دوره قبلی رشد آرام و گسترده ای را آغاز می کنند.در این فاصله زمانی نواحی اطراف راه های ارتباطی به خارج از شهر گسترش فوق العاده ای می یابند.
قرارگیری کارخانه های صنعتی اطراف جاده تبریز و همچنین اطراف جاده آستارا(بعد ازکمربندی دوم) از این روند تبعیت می کنند.اطراف جاده منتهی به دانشگاه نیز رشد قابل ملاحظه ای می یابد که همه این رشد های منفصل و متصل منجر به شکل ستاره ای شهر می شوند.
مناطق حاشیه نشین سلمان آباد درشمال و شمال شرق به حداکثر وسعت خود دست می یابدو به طرف جاده مغان کشیده می شود.در این دوره گسترش بیشترمتوجه شرق و شمال شهراست.
به طور کلی توسعه پیوسته۱۳۶۰-۱۳۷۰،تمام گسترش کالبدی شهر بین کمربندی اول و دوم را در بر می گیردو توسعه گسسته۱۳۶۰-۱۳۷۰ تعدادی ازروستاهای مجاور را به انضمام محدوده شهر درآورد.
۴-۱-۶- رشد شهر در فاصله زمانی۱۳۹۰-۱۳۷۰
با توجه به ویژگی ها وتغییرات بنیادی که در سالهای۷۰به بعد به وقوع پیوسته از جمله تبدیل این شهر به مرکزاستان اردبیل،پتانسیل های توریستی،تفریحی وکشاورزی مستعد آن،سبب گسترش وتوسعه شهر گردیده که این رشد درجهات مختلف خود را نمایان کرده است.با توجه به این امرمی توان به گسترش ساخت و ساز و تفکیک اراضی و طرح های آماده سازی و رشد فزاینده بورس بازی زمین در مناطق شمال و شمال غربی و گسترش مناطق حاشیه نشین اشاره کرد.
درطی سال های ۸۴-۱۳۷۰ شهربه مساحتی درحدود۶۰۰۰ هکتاررسید.توسعه شهری پیوسته باآماده سازی شهرک های رضوان،زرناس،کوثر،کارشناسان،اداری،نیستان،بسیجیان،بعثت،آزادی،آزادگان به رشدشتابان در سطح گستره شهر ادامه می دهد.
در دهه اواخر۸۰و اوایل دهه۹۰این دوره باز شاهد گسترش شهر وشهرک سازی به خصوص درقالب طرح مسکن مهر هستیم که بیشتر به سمت جنوب وجنوب غربی شهروعمدتاً نواحی اطراف دریاچه شورابیل و اراضی روستاهای شام اسبی و پیله سهران، بنفشه درق می باشد.گسترش فیزیکی شهر اردبیل درطول زمان سبب شده تا روستاهای اطراف شهر نیز بر پیکره آن افزوده شده و این روستاها در حال حاضر نیز به صورت محلات مسکونی شهری دربافت شهر نمایان شده اند.چنانچه در این دوره روستاهای نیار،کلخوران،ملا یوسف،ملا باشی،گلمغان به طور رسمی جزو محدوده شهر محسوب می شوند.
بخش دیگری از گسترش کالبدی وفیزیکی شهراردبیل به جنوب غربی شهروعمدتاً نواحی اطراف دریاچه شورابیل می باشد،که به صورت شهرک های مختلف و براساس طرح های آماده سازی زمین شکل می یابند که ساکنین عمده و اصلی آنها کارکنان دولت می باشد.
توسعه دوران معاصر شهراردبیل نیز سبب شده تا همچنان روستاهایی به بافت کالبدی شهر اضافه شوند و هم اکنون یکی از محلات شهری به حساب می آیند.مناطقی مانند نیار،ملاباشی وگل مغان از جمله مناطقی هستند،که درگذشته به صورت روستا درمناطقی پیرامون شهر اردبیل قرار داشته اند.در حال حاضر نیز روندتوسعه فیزیکی شهر اردبیل نشان می دهد که ممکن است روستاهایی درآینده به بافت کالبدی شهر اضافه شوند.این روستاها عبارتنداز:شام اسبی(جنوب غربی شهر اردبیل)حمل آباد( شمال غربی شهر اردبیل)صومعه سرا (شمال غربی شهراردبیل).
درمرحله اول توسعه شهردر بخشهای اراضی جنوب غربی شهر، اراضی جنوبی شهر و اراضی شمال شرقی که اکنون این اراضی شهرک های سبلان،کارشناسان، اداری، رازی،کشاورزی،راه وترابری،زرناس و سینا را در بر دارد،انجام گرفته است.در مرحله دوم توسعه شهر(۹۰-۸۰) بیشتر مربوط به اراضی شهرک کوثر واطراف دریاچه شورابیل بوده است.
۴-۱-نقشه تفکیک بافت مرکزی ازبافت حاشیه ای
نقشه ۴-۲رشد فیزیکی شهر از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۹۰
از آنچه گفته شد می توان نتایج زیر را حاصل نمود:
۱٫بافت قدیم شهر کماکان ساکنین اصلی شهر را در خود جای داده اند.

• روندمهاجرت روستایی بعد از سال۱۳۷۲درجریان تبدیل شدن شهر اردبیل به مرکز استان نشان می دهد که نواحی شمالی شهرجاذبه جمعیت بوده اند ومناطق شکل یافته توسط مهاجران روستایی عمدتاً به صورت یک روند اکولوژیک انسانی شکل یافته اند.

۳٫تقابل بافت قدیم و جدید شهری سبب شده تا دوره تخلیه و تحرک جمعیت از بافت قدیم به سوی بافت جدید مناطق شهرک نشین که عمدتا اعیان نشین هستند،به ویژه پس ازاستان شدن شهراردبیل آغاز شود وتوسعه شهرک سازی عمدتاً ناشی از سرمایه گذاری های قابل توجه دهه۷۰بوده که به صورت مختلط گروه های مختلف اجتماعی را در خود پذیرا شده اند.
۴٫روند کنونی توسعه فیزیکی شهراردبیل نشان می دهد،که درسال های آتی روستاهایی دربخش های شمال و شمال غرب بربافت حاشیه شهر افزوده خواهند شدو مسلما بافت های حاشیه نشینی شهراردبیل به طور یقین نتیجه مهاجرت روستاییان بوده است.
توسعه فیزیکی شهر اردبیل به سه روش انجام گرفته است:
الف:روش اول بدلیل ارزش افزوده زمین و بالا رفتن ارزش اقتصاد زمین و همچنین به علت ارزشمند بودن زمین های کشاورزی گرداگرد شهر،بدون شک متراکم شدن تدریجی شهررا درآینده رقم خواهد زد.بنابراین یکی از روش های توسعه فیزیکی شهر،افزایش تراکم شهر وتوسعه عمودی شهر خواهد بود.
ب:روش دوم بعد از تبدیل شدن شهر اردبیل به مرکز استان به صورت سازماندهی شده توسط دولت به شکل واگذارهای زمین به اورگان های دولتی برای ساخت واحدهای مسکونی برای کارکنان بدنه دولت می باشد ویا بخشی بصورت مسکن مهر است که درحال حاضر دربخشهای شمال غرب و جنوب و غرب شهردرحال ساخت وواگذاری است وباعث شکل گیری شهرک نشین در بخشهای جنوب غربی و غرب شده است.
ج:روش سوم توسعه به شکل پیوسته و در اراضی کشاورزی محاصره شده در ساخت وسازهای شهر است،بویژه بعد ازتبدیل شدن شهر به مرکز استان و مهاجرت بی رویه روستائیان به شهر و بدلیل عدم نظارت برزمین های زراعی اطراف شهر و با افزایش تقاضا مهاجرین وارده به شهر توسعه نامتوازن در بخش های شمال غرب وشمال به صورت بی رویه رشد داشته ودرآینده این رشد نابهنجار ادامه خواهد داشت و باعث توسعه افقی بسیارگسترده به نام پدیده حاشیه نشینی را باعث خواهد شد.
۴-۱-۷- تحلیل مکانی و فضایی روند رشد فیزیکی شهر اردبیل(قبل و بعد از تبدیل شدن به مرکز استان)
برای بررسی روند رشدفیزیکی شهراردبیل ازتصاویر ماهواره دوره های زمانی۱۹۸۶الی۲۰۱۱استفاده شد.لذا تصاویر مورد استفاده تصویرLandsat TMبا قدرت تفکیک۳۰ از سازمان فضائی کشور تهیه شد.بعد با بهره گرفتن از نرم افزارGIS عکس های ماهواره ایی برای رسیدن به گسترش شهردر دوره زمانی مورد نظر مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت که نتایج آن در ادامه آورده شده است.
نقشه۴-۳- تصویر ماهواره ای Land Sat TM شهراردبیل را در سال۱۹۸۶
نقشه۴-۴- تصویر ماهواره ای Land Sat TM شهراردبیل را درسال۲۰۱۱ ماخذ: سازمان فضائی کشور
بعد از پردازش با بهره گرفتن از نرم افزارسیستم اطلاعات جغرافیا((GISروی تصاویر ماهواره ایی برای بدست آوردن تغییرات ایجاد شده در محدوده موردمطالعه تصاویر باروش حداکثر احتمال طبقه بندی شدند.پس از تهیه نقشه طبقه بندی تصاویر ماهواره ای تصاویر فوق با بهره گرفتن از تابع تغییرات درمحیط سیستم اطلاعات جغرافیائی مورد مقایسه قرار گرفتند و نقشه های حاصله از تحلیل به شکل زیر ارائه شد.درپایان با بهره گرفتن از روش محاسبات در نرم افزار مربوطه تغییرات رشد فیزیکی شهر و مساحت انواع کاربری اراضی شهری اردبیل درتصویر ماهواره ایی سال۱۹۸۶وسال۲۰۱۱محاسبه وبا استفاده از روش محاسباتی میزان تغییرات سطحی کاربری های محاسبه وروند توسعه فیزیکی شهراردبیل مورد ارزیابی قرار گرفت که نتایج آن در جدول زیر آورده شده است.
نقشه ۴-۵- طبقه بندی تصویر ماهواره اییLandsat TM سال۱۹۸۶
نقشه ۴-۶-طبقه بندی تصویر ماهواره ایی LandSat ETM سال۲۰۱۱
جدول شماره۴-۲- تغییرات نوع کاربری ها درسال۱۳۶۵ و مقایسه آن با نوع کاربری ها در سال۱۳۹۰(قبل و بعد از استان شدن اردبیل)