انواع شخصیت حقوقی حقوق عمومی به حدی گسترده است که سبب بروز معضل در شناسایی آن می گردید، به همین دلیل در ماده ۱۳۰ قانون محاسبات عمومی و تبصره آن اشخاص حقوقی حقوق عمومی در سه دسته سازماندهی نموده شده است و بدین شکل بیان گردیده که: « از تاریخ تصویب این قانون، ایجاد یا تشکیل سازمان دولتی با توجه به مواد ۲،۳،۴ قانون محاسبات عمومی منحصراًً به صورت وزارتخانه یا مؤسسه دولتی یا شرکت دولتی مجاز خواهد بود. کلیه مؤسسات انتفاعی و بازرگانی وابسته به دولت و سایر دستگاه های دولتی که به صورتی غیر از وزارتخانه یا مؤسسه دولتی یا شرکت دولتی ایجاد شده و اداره می‌شوند، مکلفند حداکثرظرف مدت یک سال از تاریخ اجرای این قانون با رعایت مقررات مربوط، وضع خود را با یکی از سه وضع حقوقی فوق تطبیق دهند والا با انقضا این فرصت، مؤسسه دولتی محسوب و تابع مقررات این قانون ‌در مورد مؤسسات دولتی خواهد بود».

۲-۲-۱-۳-۲-۳- نمایندگان قانونی کارفرما

ماده ۶ شرایط عمومی پیمان نشان می‌دهد که کارفرما دارای سمت نمایندگی است ‌در مورد واگذاری موضوع پیمان، طرفین معامله همیشه به نفع خود و برای خود پیمان منعقد نمی کنند، گاهی اشخاص مایلند آثار اعمال حقوقی خود را از طرف خود و به نیابت از دیگران انجام دهند، ‌بنابرین‏ سمت در قراردادهای پیمان از اهمیت زیادی برخوردار است.

ماده ۱۹۶ قانون مدنی چنین بیان می‌دارد: کسی که معامله می‌کند آن معامله برای خود آن شخص محسوب می شود، مگر اینکه در موقع عقد خلاف آن را تصریح نماید یا بعد خلاف آن ثابت شود.

در قانون مدنی نمایندگی به طور عام تعریف نشده است. ولی بر مبنای مواد ۶۵۶و۶۷۴ این قانون، نمایندگی در انعقاد قرارداد را می توان چنین تعریف کرد، رابطه ای است حقوقی که به موجب آن نماینده می‌تواند به نام و به حساب اصیل در انعقاد قراردادی شرکت کند که آثار آن به طور مستقیم دامنگیر اصیل می شود یا رابطه حقوقی است که به موجب آن عمل حقوقی انجام شده به وسیله شخصی (نماینده) آثاری به سود یا زیان شخص دیگر به وجود می آورد.(کاتوزیان،۱۳۸۸،ص ۶۲)

وقتی که با دولت قراردادی منعقد می شود، باید اطمینان حاصل شود که اولاَ سازمان امضا کننده قرارداد وشخص که از جانب آن امضا می‌کند صلاحیت و اختیار این اقدام را دارد. ثانیاًَ برای انجام موضوع قرارداد تأمین اعتبار شده است. چه هرچند که اصل بر صلاحیت داشتن امضا کننده و موجود بودن اعتبار است، لکن ممکن است امضا کننده به علت عدم اطلاع از مقررات اداری از عدم اختیار خود آگاه نباشد، یا اعتبار تخصیص داده شده فقط برای پیش پرداخت (یا حتی قسمتی از آن )تکافو کند.در این حالت طرفی که انجام اموری را بر عهده گرفته و در مقابل اشخاص ثالث (اعم از پیمانکار دسته دوم و کارگر و فروشندگان مصالح و مواد اولیه و غیره ) متعهد شده است در وضع نامطلوبی قرار خواهد گرفت و بدیهی است که طرح دعوی، اعم از کیفری یا حقوقی علیه مسبب یا مسببین، هم دردی را دوا نخواهد کرد. (کشاورز، ۱۳۷۶،ص۳۱)

کارفرما به عنوان جانشین دولت، همان‌ طور که گفته شد شخصیت حقوقی حقوق عمومی است و جانشین دولت در انجام امور محسوب می شود و وزارتخانه ها، سازمان‌ها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت مجبورند یک فرد را به عنوان شخصیت حقوقی نماینده قرار دهند تا به انجام امور مربوطه بپردازد .

۲-۲-۱-۳-۲- ۴- جانشینان مجاز کارفرما

کارفرما خود نماینده و جانشین دولت است، اما می‌تواند در انجام کارها از نمایندگان دیگری نیز ‌در مورد امور مربوط به پیمان برای خود تعیین کند.

جانشین های قانونی کارفرما، اصطلاح جدیدی است که در پیمان آمده و در ادبیات حقوقی تحت عنوان قائم مقام قانونی ششناخته شده است، مفهموم قائم مقام قانونی یا جانشین قانونی با نماینده قانونی متفاوت است، قائم مقام قانونی یعنی کسی که به جانشینی از دیگری حقوق و تکالیفی پیدا می‌کند، خواه برای اجرا هدف او کار کند مانند نماینده تجارتی یا برای اجرا هدف خود مانند وارث نسبت به ترکه و خریدار نسبت به بیع پس از بیع، اما نماینده کسی است که به حساب دیگری و برای تأمین غرض و هدف و مصالح او تصرفاتی نماید خواه منصوب از جانب او باشد (مانند وکیل و وصی) خواه نه (مانند امین محجور و امین غائب و قیم و ولی قهری و جز این ها). در پیمان کارفرما می‌تواند جانشین داشته باشد. مثلاَ پروژه ای ملی است ولی بعداَ استانی می شود و در نتیجه کارفرما تغییر می‌کند. یا پیمانی با وزارت علوم وتحقیقات و فن آوری منعقد شده، لکن در حین اجرا به وزارت مسکن و شهرسازی منتقل می شود و سایر موارد مشابه. (اسماعیلی هریسی،۱۳۹۱، صص ۱۰۰و۱۰۱)

۲-۲-۱-۳-۲-۵- پیمانکار

ماده ۷ شرایط عمومی پیمان در تعریف پیمانکار چنین می‌گوید: « پیمانکار، شخص حقوقی و حقیقی است که سوی دیگر امضا کننده پیمان است و اجرای موضوع پیمان را بر اساس اسناد و مدارک پیمان، به عهده گرفته است. نمایندگان و جانشینهای قانونی پیمانکار ،در حکم پیمانکار می‌باشد.»

پیمانکار می‌تواند هم شخصیت حقیقی و هم حقوقی باشد بر خلاف کارفرما که فقط در غالب شخصیت حقوقی و از جانب و به نمایندگی از دولت به فعالیت می پردازد، پیمانکار که طرف دیگر قرارداد پیمانکاری است و اجرای موضوع طرح را بر عهده می‌گیرد می‌تواند هم در غالب یکی از شرکت‌های قانون تجارت و هم در غالب شخص حقیقی یا یک موقوفه به فعالیت بپردازد.

۲-۲-۱-۳-۲-۶- نمایندگان قانونی پیمانکار

در قراردادهائیکه طرفین اشخاص حقیقی هستند هر طرف شخصاَ مسئول اجرای تعهدات، پاسخگوی عیب و نقص و حل و فصل امور مربوطه است. اما در مواردیکه طرفین اشخاص حقوقی هستند بخصوص قراردادهای پر حجم و فنی بین دستگاه های دولتی و شرکت‌های بزرگ داخلی یا خارجی بدون تعیین نماینده معلوم و مشخص تماس و ارتباطات طرفین مواجه با مشکل می شود، مضاف بر اینکه بعلت تغییر و جابجایهای سازمانی گاهی اصلاَ قرارداد از اساس فراموش و متروک می شود.(حسینی، ۱۳۹۰،ص۱۴۹)

برای جلوگیری از بروز مشکلات فوق طرفین حسب مورد قرارداد و نوع کار نماینده یا ناظر یا مجری قرارداد دارای تخصص متناسب با موضوع، تعیین و طی ماده ای جداگانه صراحتاَ قید و وظایف و اختیار آن ها نیز به طور دقیق و روشن مشخص می شود. وجود نماینده علاوه بر تسهیل ارتباط و حسن اجرای تعهدات از آنجا که بر روند اجرای پروژه نظارت می‌کند با تذکرات به موقع جهت تسریع در انجام به موقع تعهد، استفاده از مصالح مطلوب و مناسب و کیفیت مطلوب، اطمینان از مسیر درست و مطمئن اجرای تعهد امری بسیار مهم و حیاتی است. (حسینی، ۱۳۹۰،ص۱۴۹)

نماینده پیمانکار نقش وکیل او را دارد، زمانی که پیمانکار نمی تواند یا نمی خواهد متن پیمان را امضا نماید، می‌تواند شخصی را به عنوان وکیل از طرف خود معرفی نماید، وکیل نیز با دارا بودن وکالتنامه رسمی و در محدوده اختیارات قید شده در وکالتنامه می‌تواند متن پیمان را امضا نماید. (اسماعیلی هریسی،۱۳۹۱، ص ۱۰۳)

اما پیمانکاری که به عنوان شخصیت حقوقی قصد بستن پیمان با کارفرما دارد به دو صورت می‌تواند این عمل حقوقی را انجام دهد:

پیرامون اقدامات انجام گرفته ‌در زمینه جرائم رایانه ای توسط سازمان ها ومؤسسات بین‌المللی می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

تصویب موافقتنامه جرائم رایانه ای ‌در سال‌ ۸۶- ۱۹۸۵توسط شورای اروپا که نتیجه سال ها تلاش سازمان همکاری وتوسعه اقتصادی اروپا،کمیته تخصصی شورای اروپا، سازمان ملل و انجمن بین‌المللی حقوق جزامی باشدکه هریک ازسازمان های مذکورگام های بلندی برای تدوین قوانین مرتبط باجرائم رایانه ای برداشته ومواردی درارتباط بااینگونه جرائم پیشنهاد نموده اند.‌در سال‌ ۱۹۸۹کمیته تخصصی شورای اروپا درخصوص جرائم رایانه ای پس ازبررسی نظریه های ارائه شده توسط سازمان همکاری وتوسعه اقتصادی اروپا ونیز بررسی های حقوقی دو فهرست تحت عناوین فهرست حداقل یااجباری ‌و فهرست اختیاری به شورای اروپاپیشنهاد نمودکه موردتصویب واقع شد.

‌در سال‌ ۱۹۹۴انجمن بین‌المللی حقوق جزا درنشست خودیکسری اعمال وافعال را به عنوان جرائم مستقل رایانه ای تدوین نمود.بالاخره شورای اروپا در۲۳ نوامبر سال ۲۰۰۱میلادی مبادرت به وضع موافقت نامه جرائم رایانه ای نمود که بدون شک سالها تلاش مستمرآن شورا وسازمان های مختلف بین‌المللی بوده است^[۶].

الف) تاریخچه پیدایش جرایم رایانه ای درجهان :

درموردپیدایش اولین جرم رایانه ای اختلاف نظروجود دارد.می توان گفت درقضیه رویس اولین جرم رایانه ای نمودپیدا ‌کرده‌است. رویس حسابدار شرکتی درامریکا بود وچون مسئول شرکت،حق او راپایمال کرده بودبا تهیه برنامه ای بخشی از پول های شرکت رابه خوداختصاص داده بود.انگیزه رویس درانجام این کارانتقام گیری بود.شرکت محل کار وی یک عمده فروشی بودکه محصولاتی ازکشاورزان ‌را خریداری وبا استفاده ازتجهیزات خود ازقبیل کامیون، انباربسته بندی وسرویس دهی به ‌گروه‌های فروشندگان عرضه می نمود.به دلیل وضعیت خاص این شغل، قیمت هادرنوسان بود وارزیابی امورتنها ازعهده رایانه بر می‌آمد.کلیه امورحسابرسی وممیزی اسناد ‌و مدارک وصورت حساب ها به صورت اطلاعات مفید درنوارهای الکترونیکی بود.رویس که عهده دارمحاسبات ‌و عملیات این شرکت بود،دربرنامه ها،دستورالعمل های اضافی راگنجانده بود وقیمت کالاهارابا ظرافت خاصی تغییرمی داد.با تنظیم درآمداجناس، وی مبلغی راکاهش می دادومبلغ به دست آمده را به حساب های مخصوصی واریزمی کرد.سپس درزمان های خاصی چکی بنام یکی ازهفده شرکت جعلی خودش صادر ‌و مقداری ازمبالغ را برداشت می کرد. بدین ترتیب اوتوانست درمدت شش سال بیش ازیک میلیون دلار برداشت کند.اماوی درسرراه خودمشکلی داشت واین بودکه نمی توانست مکانیزمی برای توقف عملکرد سیستم بیاندیشد. ‌بنابرین‏ درنهایت،خود رابه مراجع قضایی معرفی کرد وبا اعتراف به جرمش به ده سال زندان محکوم شد^[۷].

ب) تاریخچه پیدایش جرایم رایانه ای درایران :

درخصوص تاریخ وقوع جرم رایانه ای درایران نمی توان وقوع آن رابا سال۱۳۴۱که رایانه وارد ایران شدهمزمان دانست.کاربرد رایانه ‌در سال‌ های اولیه بسیارمحدود بوده ودردهه ۵۰ و۶۰ کم کم ‌بر تعداد رایانه های موجود درایران وهمچنین وسعت برنامه های رایانه ای افزوده شد.به دلیل عدم وجودقانون مدون وآماردقیق ‌از جرائم ‌و سوءاستفاده ازرایانه نمی توان تاریخچه ای مشخص بیان نمودولیکن ازاواخردهه۱۳۶۰مواردی ازتخلفات رایانه ای به صورت کپی و تکثیرغیر مجازنرم افزارها نمود پیداکرده است که تا اواسط دهه ۷۰ نیزاکثر تخلفات رایانه ای به صورت عدم ایفای تعهدتوسط شرکت های طرف قرارداد بودکه خودنیزممکن است ناشی ‌از سوء نیت وقصورمتعهدیا عدم تبیین دقیق موضوع تعهد درقراردادباشد.

با توجه به گسترش رایانه ‌و تکنولوژی اطلاعات درایران باگسترش تخلفات مرتبط باکپی و تکثیرغیرمجازنرم افزارها وبرنامه های رایانه ای سرانجام پس ازسال هابحث وبررسی قانون «حمایت ازپدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای» دردی۱۳۷۹تصویب شد وازسوی دیگر باشیوع و وقوع جرائم مرتبط بارایانه ‌و شبکه اینترنت،مقامات قضایی وانتظامی،اقداماتی در رابطه بابررسی ومبارزه وپیشگیری ‌از جرائم رایانه ای وآموزش نیروی متخصص در این زمینه بعمل آوردند^[۸].سرانجام دراوایل دهه ۱۳۸۰،موضوع جرایم رایانه ای درایران مطرح گردید.درآن سال ها جرایم رایانه ای عموماًدراستفاده از رایانه درساده سازی جرایم قدیمی مثل جعل خلاصه می شد به نحوی که بیشترین پرونده های مجرمانه رایانه ای که درپلیس آگاهی به آن رسیدگی می شدبه استفاده ازرایانه ونرم افزارهای رایانه ای درجعل اسناد نظیرکارت پایان خدمت،چک پول وغیره خلاصه می گردید.باگسترش کاربری رایانه وتوسعه شبکه اینترنت وبه تبع آن افزایش جرایم رایانه ای،دولت وقت جمهوری اسلامی ایران نسبت به تهیه لایحه جرایم رایانه ای اقدام نمود،نهایتاًًًَبا برگزاری جلسات کارشناسی ‌در کمیسیون های مختلف مجلس شورای اسلامی وطی چند مرحله تبادل میان مجلس وشورای نگهبان،این قانون مشتمل بر۵۶ماده و۲۵ تبصره درتاریخ ۵/۳/۸۸ ‌در مجلس شورای اسلامی تصویب ودرتاریخ۲۰/۳/۸۸ به تأییدشورای نگهبان رسید^[۹].

گفتار دوم) تاریخچه پیدایش حقوق کیفری جرایم رایانه ای :

الف) تاریخچه پیدایش حقوق کیفری جرایم رایانه ای ازسوی سازمان های بین‌المللی :

ازابتدای پیدایش فن آوری اطلاعات،همزمان ‌با توسعه این تکنولوژی،سوءاستفاده ازآن توسط مجرمان آغاز وتوسعه یافته است به نحوی که امروزه اشکال متنوع جرایم مرتبط با رایانه ‌و تکنولوژی اطلاعات تهدیدی جدی نه تنهابه منافع افراد وکشورهابلکه با توجه به بین‌المللی بودن این تکنولوژی،تهدیدی علیه جامعه بین‌المللی است.همین امرموجب واکنش سازمان های بین‌المللی و منطقه ای ‌به این جرایم شده است.پیشگیری و مبارزه با این جرایم که غالباً بعدفراملی دارد و بعضاًشکل سازمان یافته نیزبه خودگرفته است مستلزم اقدامات هماهنگ درسطح ملی وبین المللی است. بدین منظورسازمان های بین‌المللی اقداماتی رادر راستای مبارزه باجرایم رایانه ای انجام داده‌اند.بررسی این اقدامات ازجهات مختلف به ویژه انعکاس درحقوق داخلی وهماهنگی باسایرکشورهادر راستای مبارزه مؤثر بااین جرایم وپیش گیری از آن ها مفید به نظرمی رسد.

سازمان همکاری توسعه اقتصادی ‌در سال‌ ۱۹۷۷شروع به اتخاذرهنمودهایی درحمایت ازحقوق فردی وجریان فراملی داده های شخصی کرد.کمیته تخصصی این سازمان کارخود رادرزمینه ایجادهماهنگی بین‌المللی قوانین کیفری برای مبارزه باجرایم اقتصادی رایانه ای شروع کرد.درسال۱۹۸۶ اقدام به انتشارگزارش باعنوان «جرایم رایانه ای،تحلیل سیاست قضایی»نمود و در سال ۱۹۸۹ لیستی ‌از سوء استفاده های رایانه ای را ارائه داد.^[۱۰]

رانش پاراسمپاتیک حافظ تعادل حیاتی بدن است (سی وارد ، ۱۹۹۷، ترجمه قراچه داغی ، ۱۳۸۰ )

هیپوتالاموس قدامی

عامل آزاد کننده کورتیکوتروفین (سی – آر – اف )^[۳۲]

هیپوفیز قدامی

هورمون آدرنوکورتیکوتروفیک (ال –سی – تی –اچ) ^[۳۳]

غده ادرنال (کورتکس)

گلوکورتیکوئید(کورتیزول) میترال کورتیکوئید (الدوسترون)

شکل ۲-۱ : پاسخ فیزیولوژیابی به استرس

دستگاه اندروکرین شامل سلسله غددی می شود که هورمون هایی را ترشح می‌کند که در دستگاه گردش خون به حرکت درآمده ، به سمت اندام های هدف می‌روند . غده مهم استرس غده آدرنال است . غده آدرنال از دو بخش تشکیل می شود که هر کدام وظیفه خاصی بر عهده دارند . کورتکس (بیرونی ) کورتیزول و والدسترون ترشح می‌کنند ، درحالی که بخش مغزی (درونی ) اپی نفرین و نوراپی نفرین ترشح می نمایند ، بدن انسان از مکانیزم های حمایتی متعددی برخوردار است تا بقایای جسمانی یا فیزیکی تضمین شود (سی وارد ۱۹۹۷ ؛ قرچه داغی ، ۱۳۸۰ ) .

مهم ترین واکنش های دفاعی افراد در برابر استرس

هر چند که استرس علت بیماری نیست اما در شدت و وخامت آن مؤثر است .

اهمیت استرس تا حدی بستگی به شخصیت فرد دارد . افرادی که دارای شخصیت زود رنج می‌باشند کوچک‌ترین ناملایمات را به عنوان فشلر تلقی کرده و در مقابل آن واکنش نشان می‌دهند در حالی که شخصیت مستحکم ممکن است در مقابل استرس های شدید و چند جانبه هم حتی مقاومت خود را از دست ندهند . در هر صورت مهم ترین واکنش های افراد در برابر استرس عبارتند از :

1. 1. حمله

1. 1. عقب نشینی

1. 1. مصالحه

1. 1. حمله : در واکنش حمله فرد می کوشد بر موانعی که در راه ارضاء احتیاجاتش است موجود است فائق آمده و آن ها را از میان بردارد . ممکن است فرد از طریق واکنش حمله دچار شکست شده و فشار روانی او بیشتر گردد .

1. 1. عقب نشینی : در واکنش عقب نشینی فرد وقتی با فشار روانی مواجهه می شود در مقابل آن عقب نشینی می‌کند ولی این عقب نشینی ها منجر به عدم کفایت شخص در مقابل موقعیت های زنگی شده و فرد دارای شخصیتی انفعالی و غیر کارآمد گردیده که خود بیشتر منجر به فشار روانی او می شود .

1. مصالحه : در واکنش مصالحه که شایع ترین واکنش های دفاعی شخص در مقابل فشار روانی است ، فرد با پذیرش هدفی به جای هدف قبلی و یا پایین آوردن سطح آرزوها به جای آرزوی اصلی فشار روانی را کاهش می‌دهد .

مکانیزم های نظم دهی به تنیدگی

1. 1. 1. حضور جسمانی ایمنی بخش ، حرکات ریتم دار ، نوازش کردن و تاب دادن و صدای هر مادر به فرزند وی را آرامش می بخشد . روانشناسان معتقدند که شیوه دریافت عشق – که اضطراب را در خلال کودکی کاهش می‌دهد – شیوه ای است که بعد ها بزرگسالان برای مقابله با تنش های قلیل روزمره در روابط دوستانه و اجتماعی خود جستجو خواهند کرد .

   

1. 1. احساس ناکامی ناشی از برخی موقعیت ها می‌تواند خود دوستداری را افزایش دهد و فرد را به پذیرش موقت رفتار کودکانه برای جلب تأیید دیگری وادار کند ، اما دستیابی به چنین تاییدی مستلزم مهار نفرت ها و ترس هاست و این بهایی است که فرد برای کاهش تنش باید متحمل شود .

1. 1. خنده، گریه و دشنام که می‌تواند به زیان فرد یا به زیان دیگری باشد .

1. 1. بیان هیجانات ، اعترافات و دعا نیز به منزله شیوه های برون ریزی وابسته به تعارضات بین فردی ، خانوادگی یا حرفه ای ، سودمندی خود را نشان داده‌اند .

1. 1. به نظر می‌رسد که پناه بردن به خواب مفرط یا غیر عادی راهی است که پاره ای از افراد برای مقابله با مشکلات به کار می‌برند و آرامش خود را باز می‌یابند . مسلم است که واکنش همه افراد بدین گونه نیست و بسیارند کسانی که در برابر مشکلات دچار بی خوابی می‌شوند .

1. 1. عقلی سازی نیز مکانیزمی است که اغلب به آن پناه می‌برند .

1. 1. رفتار مبتنی بر عمل / برون ریزی تنش ها ؛ بازی ، کار ، ورزش

1. 1. فعالیت های خیال پردازانه نیز باعث کاهش تنش ها می شود.

1. 1. پدیده‌های مانند فراوانی ادرار و دفع ، زیاد خوردن یا تند خوردن ، مصرف زیاد سیگار یا مشروبات الکلی را می توان به منزله برون ریزی های بدنی کم و بیش هوشیاری در نظر گرفت که امروزه به آن متوسل می‌شوند .

شخصیت مقاوم در برابر استرس

گروهی از پژوهشگران به سرپرستی کوباسا ^[۳۴]به اشخاصی علاقه مند شدند که به نظر می رسید به رغم شرایط استرس آمیز در برابر تاثیرات روانی – فیزویولوژیابی استرس مقاومت می‌کنند . کوباسا این تیپ شخصیتی را شخصیت مقاوم نامگذاری کرد که سه ویژگی زیر برخوردارند :

1. 1. تعهد : داشتن و التزام به خود و خانواده خود که به شخص احساس تعلق می‌دهد . تعهد ملتزم سرمایه گذاری ، ارزش های زندگی برای رشد و تعالی توانمندی های بالقوه است که با قدرت اراده شخص در رابطه مستقیم است .

1. 1. کنترل : این احساس که می‌توانیم حوادث زندگی مان را سبب شویم و احساس یاس و درماندگی کنیم . داشتن کنترل بر خویشتن و به دست گرفتن زمام امور خود به شخص امکان می‌دهد بر عوامل و عناصر موجود در محیط خود غلبه کند تا احساس قربانی بودن نداشته باشد .

1. استقبال از مبارزه طلبی ها : توانایی دیدن تغییرات و حتی مسایل به عنوان فرصتی برای رشد به جای تهدید ارزیابی کردن آن ها (کوباسا ، ۱۹۷۹ ، نقل از سی وارد ، ۱۹۹۷ ؛ ترجمه قراچه داغی ، ۱۳۸۰ ) .

روانشناسی استرس

نظریه های متعدد سعی بر تبیین روانشناختی استرس دارند این نظریه ها مبتنی بر جنبه گوناگون روانشناختی شامل شخصیت ، واکنش های احساسی ، ادراکات و دامنه وسیعی از رفتار های انسانی هستند که به برخی از آن ها می پردازیم .

• • فروید^[۳۵] معتقد بود که انسان ها دارای سطحی از استرس غریزی هستند که هم از منابع درونی و هم از منابع بیرونی نشأت می گیرند و به نفس یا هویت ، حمله می‌کنند و نفس به کمک انواعی از مکانیزم های دفاعی یا استرس مقابله می‌کند .

• • یونگ ^[۳۶]معتقد است که میزان معینی از استرس درونی و فطری است ، استرس روانی ، میان ذهن هوشیار و ناهشیار وجود دارد و این استرس را می توان به کمک فرایند تفرد ^[۳۷]کاهش داد .

• معناداری فرانکل^[۳۸] براین اساس استوار است که برای این که زندگی کامل شود ، باید رنجی در میان باشد ، اما در ضمن باید جستجویی برای دست یابی به معنای رنج هم وجود داشته باشد تا استرس های احساسی را از میان بردارد (سی وارد ، ۱۹۹۷ ؛ ترجمه قراچه داغی ، ۱۳۸۰ ) .

کوبلر رأس^[۳۹] بیان می‌کند که بر انگیخته شود . از جمله این ها می توان به افکار ، خشم ، چانه زدن ، افسردگی و پذیرفتن اشاره کرد . از میان برداشتن بار احساسی ، شخص را به مرحله آخر یعنی پذیرفتن سوق می‌دهد که این نیز به نوبه خود آرامش درون را افزایش می‌دهد .

۱۳٫ اکثرمتخصصان آموزشی اشاره می‌کنند که در چنین چارچوبی در خدمت گرفتن فناوری آموزشی در روش های تدریس منجر به تغییردیدگاه نقش آموزش فناوری– محور به آموزش فرگیر– محور در فرایند یاددهی و یادگیری می شود.

۱۴٫ در این رویکرد سعی می شود، ظرفیت‌های مشارکتی و شخصی یادگیری حضوری(معلم محور) و مجازی( فراگیر محور) مورد توجه قرار بگیرد، چراکه کلاس درس حضوری قبل از اینکه تأملی باشد، مشارکتی است و نقطه قوتش در خود انگیختگی می‌باشد که فعالیت‌های آموزشی را به عنوان فعالیت های اجتماعی بهبود می‌دهد، در صورتی که محیط یادگیری مجازی قبل از اینکه مشارکتی باشد تأملی است و نقطه قوتش در این است که فرصتی را برای بازخورد و دقت فراهم می کند.

۱۵٫ افزایش سطح یادگیری به علت بازخورد سریع، امکان دسترسی به منابع و نکات کلیدی و مهم درس، امکان دسترسی به استاد درس، امکان پیگیری درس توسط خود دانشجو و صرفه جویی در وقت دانشجو و مفید بودن امتحانات از فواید قابل توجه آن می‌باشد(سعیدپور و طبسی، ۱۳۸۹، ص ۵۷).

۲-۲-۳۸- یادگیری الکترونیکی ترکیبی در روش تدریس فعال فناورانه

با بررسی سیر تحول روش های تعلیم برای دستیابی به کیفیت های بالای آموزش، با مدل های نوینی از تعلیم مواجه می‌شویم که آمیزه ای از آموزش های حضوری و الکترونیکی (مجازی) است و از آن به آموزش ترکیبی تعبیر شده است(زارعی زوارکی، ۱۳۸۸). اگر چه از یادگیری ترکیبی تعاریف گوناگونی ‌بر اساس محیطی که درآن به کارگرفته می شود و چگونگی استفاده از آن ارائه شده است، اما بسیاری از محققان بر این امر متفق القولند که آموزش ترکیبی یک تلفیق صحیح ازآموزش چهره به چهره و آموزش آنلاین می‌باشد. ‌بنابرین‏ با اهمیت ترین مسأله در این یادگیری ترکیبی این است که یک نوع طراحی مجدد و اساسی از ساختار انتقال تدریس و یادگیری را فراهم نماید. زیرا یادگیری ترکیبی یک رویکرد مضاعف یا ساخته شده از لایه‌های گران آموزشی نمی باشد، بلکه با هدف بازسازی تماس های کلاسی، بهبود مشارکت کلاسی و دسترسی گسترده به فرصت‌های یادگیری وب محور به ارائه مجدد فرصت‌های آموزشی می پردازد. لازم به ذکر است که دلایل زیادی وجود دارد برای اینکه چرا یک مربی، آموزشگر، یادگیرنده و… یادگیری ترکیبی را از سایر گزینه های یادگیری انتخاب می نمایند(سعیدپور و طبسی، ۱۳۸۹، ص ۵۹).

روش فعال فناورانه یکی از روش های نوین تدریس است که کلاس حضوری و چهره به چهره را با رویکرد های مشارکتی و کاوشگری ترکیب کرده و از آموزش الکترونیکی و فناوری های مختلف نیز بهره می‌گیرد. یکی از ضعف های روش های سنتی تدریس به ویژه در درس شیمی منفعل بودن دانش آموزان و نبود توجه کافی به روش های فعال تدریس به ویژه روش های نوین مبتنی بر آموزش الکترونیکی و آموزش ترکیبی الکترونیکی است. روش فعال فناورانه این ضعف و نارسایی را ندارد، ‌بنابرین‏ با متنوع نمودن محیط یادگیری باعث جذابیت یادگیری می‌گردد.

۲-۲- ۳۹- روش تدریس فعال فناورانه ( TEAL^[59])

استفاده از ترکیب روش تدریس کاوشگری گروهی در آزمایشگاه و شبیه سازی ( با بهره گرفتن از فیلم، اینترنت، انیمیشن یا تصویر سه بعدی بنا به ضرورت تدریس ) و سخنرانی کوتاه در موقعیت های مختلف ( بنا به ضرورت) روش تدریس فعال فناورانه ( TEAL ) می‌باشد. در این روش کلاس وآزمایشگاه از هم جدا نیست و با بهره گرفتن از پست الکترونیکی می توان برای هر دانش آموز، با توجه به تفاوت های فردی آنان، تکالیف خاصی را معین کرد( بلچر^[۶۰]، ۲۰۰۵). این روش تدریس در زمره روش های فعال تدریس است. روش فعال فناورانه اولین بار در دانشگاه ام ای تی^[۶۱] آمریکا در سال ۲۰۰۰ میلادی در درس فیزیک اجرا گردید. شکل گیری این روش تدریس از آنجا آغاز شد که در سال ۱۹۹۳ فکر حمایت از تعامل بین فراگیران از طریق یادگیری مشارکتی و قرار دادن فهم مفاهیم، به عنوان هدف اصلی تدریس، در ذهن هک^[۶۲] ( استاد فیزیک هندی تبار ) شکل گرفت. با این وجود تدریس فیزیک در دانشگاه ها به صورت سخنرانی بود و حضور فراگیران در آزمایشگاه و مشارکت آن ها در یادگیری، با وجود تجربی بودن علم فیزیک، وجود نداشت لذا جک ویلسون^[۶۳] در دانشگاه پلی تکنیک رننسالر^[۶۴] (۱۹۹۴) تدریس فیزیک را ‌در آزمایشگاه و به صورت تجربی آغاز کرد که این خود یک رویه ی تازه در کلاس های درس محسوب می گردید (بلچر،۲۰۰۳). اصلاح برنامه های درسی فیزیک در دانشگاه MIT به وسیله هک (۱۹۹۸) و مک در موت و دریش ^[۶۵] (۱۹۹۹) با تأکید بر یادگیری فعال به صورت ‌گروه‌های زوجی، جهت فهم بیشتر فراگیران، ادامه یافت. هک در سال ۱۹۹۸ نشان داد که یادگیری در ‌گروه‌های زوجی دو برابر سخنرانی اثر دارد. اما این روش نیز با توجه به درصد بالای مردودین در فیزیک به وسیله ی بلچر و اعضای تیمش که شامل پتر دورمشکین^[۶۶] و دیوید لیستر^[۶۷] بود اصلاح گردید( بلچر، ۲۰۰۱). این روش تدیس جدید، TEAL نامیده شد. یکی از اهداف این روش، جایگزین کردن روش تدریس فعال به جای سخنرانی های طولانی مدت است. در این روش، فراگیران در ‌گروه‌های سه نفره (یا تعداد بیشتر) دور یک میز می نشینند. در هرگروه سه نفره یک کامپیوتر موجود است. علاوه بر آن وسایل آزمایش نیز بر روی میز ها قرار می‌گیرد. فراگیران با بهره گرفتن از وسایل موجود آزمایش انجام می‌دهند و کاوشگری گروهی در آزمایشگاه را آغاز می‌کنند(بلچر،۲۰۰۳)

مکانیسم اصلی تأثیر گذاری نوروفیدبک به مکانیزم شرطی سازی عامل باز می‌گردد که در طی آن، فرد با دریافت یک پیامد مثبت یاد می‌گیرد که رفتارش را در جهتی خاص هدایت نماید (ورنون و همکاران، ۲۰۰۴؛ نقل از یعقوبی، ۱۳۸۵). در اوایل قرن بیستم جانگ ‌در مورد سیستم های عصبی، اولین پایه های فیزیولوژیکی شاهد بر وجود ناهشیار فرویدی را کشف کرد (لارسن^[۲۴۵]، ۲۰۰۶). به طور کلی در فرایند نوروفیدبک یادگیری به سه شکل رخ می‌دهد:

۱- یادگیری نیمه هشیار^[۲۴۶]، که در طی یک فرایند تحت سطح هشیاری، مغز شروع به باز شناسی خود در صفحه نمایش کامپیوتر و ایجاد تغییرات لازم برای ادامه بازی و دریافت محرک تقریبی. همزمان ممکن است فرد احساس کند که کاملا جدا از این فرایند است و تنها به صدا گوش می‌کند یا به نمایش نگاه کند بدون ادراک آن به عنوان فرایندی فردی. حتی حیوانات نیز با این نوع یادگیری می‌توانند یادبگیرند که عملکرد مغزی خود را در جهت دریافت تقویت تغییر دهند.

۲- یادگیری از طریق تداعی و ارتباط هشیارانه بین نشانه های هدف (علائم شنیداری و دیداری) و چگونگی احساسات فرد در انجام اعمال ارادی که برای ایجاد آن احساس لازم است. مثلا آگاهی از اینکه اگر من آلفای بیشتری در مغز خود ایجاد کنم چه احساسی در من رخ خواهد داد؟

۳- فرایندی ناهشیار که در خلال آن تغییرات مورد انتطار برنامه نوروفیدبک در اثر راه اندازی و تمرین در گذرگاه های عصبی واقع می شود. هرچه تمرین مغزی به سمت حالت بهینه تقریب پیدا کند، انعطاف پذیری بیشتری در پاسخ دهی به محرک ها در جهت دریافت تقویت مثبت رخ خواهد داد. این امر از طریق گسترش گذرگاه ها و سیناپس های عصبی رخ می‌دهد (لورانس^[۲۴۷]، ۲۰۰۲).

بر اساس مطالعات متعدد یکی از موثرترین روش های کنترل امواج مغزی به کارگیری نوروفیدبک می‌باشد. مکانیسم زیر بنایی آن شامل تقویت و مکانیسم خودتنظیمی مورد نیاز برای کارکرد مؤثر می‌باشد (اشتاین برگ^[۲۴۸] و سیگفرید^[۲۴۹]، ۱۹۸۷).

درمان های نوروفیدبک بر اساس نظریه رابطه ذهن- بدن تحول یافته است و بر توانایی ذهن برای بازسازی، تغییر و التیام خود به روش طبیعی تأکید دارد (لاورنس^[۲۵۰]، ۲۰۰۲). این روش از طریق تأثیر گذاری بر امواج مغزی و نیز افزایش انعطاف پذیری ذهنی امکان درمان اختلال ADHD را فراهم می‌سازد (دموس^[۲۵۱]، ۲۰۰۵). در واقع نوروفیدبک، باعث کاهش امواج آهسته (تتا) و افزایش امواج سریع (بتا)، در کودکان و بزرگسالان مبتلا به ADHD می‌گردد (لوبار و دییرینگ^[۲۵۲]، ۱۹۸۰؛ لوبار، ۱۹۸۴).

در سال ۲۰۰۶ لوسکو و همکاران نتایج مطالعات خود توسط تصویر برداری رزونانس (تشدید) مغناطیسی^[۲۵۳]fMRI خود را منتشر کردند و نشان دادند که کودکان ADHD که تحت آموزش نورفیدبک قرار داشتند، فعالیت بهنجاری را منطقه سینگولیت قدامی هنگام انجام تکالیف توجه انتخابی نشان دادند. در این مطالعه آزمودنی‌ها به صورت تصادفی در دو گروه درمانی نوروفیدبک و گروه کنترل قرار داده شده بودند و آزمودنیهای گروه کنترل هیچ تغییری را در عملکرد سینگولیت قدامی نشان ندادند (لوسکو و همکاران، ۲۰۰۶). در ۱۰- ۱۵ سال اخیر رویکرد تازه ای پیدا ‌کرده‌است از نظر اینکه به آموزش حالات عمیق^[۲۵۴] توجه ‌کرده‌است و همچنین آموزش آلفا- تتا در درمان الکلیسم و سایر اعتیادها و همچنین اضطراب به کار رفته است. آموزش امواجی با فرکانس های آهسته با آموزش امواج با فرکانس بالا مثل بتا و SMR (که حدود سی سال است استفاده می شود) متفاوت است و از آموزش آلفای ارائه شده توسط المر گرین^[۲۵۵] و کامیا^[۲۵۶] (احمدی، ۱۳۹۲)، الهام گرفته شده است. آموزش بتا و SMR می‌توانند به عنوان درمانهایی که ارتباط مستقیم تری با رویکردهای فیزیولوژیکی دارند در نظر گرفته شوند. زیرا قدرتمند تر کردن بازداری حسی حرکتی در کرتکس و بازداری الگوهای آلفا باعث آرام تر شده متابولیسم می‌شوند.آموزش آلفا- تتا از مدل روان درمانی نشأت گرفته است و شامل هشیار کردن فرد نسیت به خاطرات سرکوب شده وآزار دهنده از طریق رسیدن حالت آلفا- تتا است. تحولات اخیر در این زمینه یک رویکرد مفهومی ایجاد ‌کرده‌است که مدل تخصیص منابع یکپارچه کنش وری مغز^[۲۵۷] نامیده می شود و حاکی از حالاتی است که در آن توانایی‌های شناختی خاص تابعی از کارکرد متغیرهای الکتروفیزیولوژیکی هستند که می‌توانند در تکالیف شناختی مختلف همپوشانی داشته باشند (ثورتون^[۲۵۸] و کارمودی^[۲۵۹]، ۲۰۰۹).

۲-۶-۳-۱ مکانیسم عمل در نوروفیدبک

نوروفیدبک فرایند پیچیده ای از بیوفیدبک است که مبتنی بر جنبه‌های خاصی از فعالیت قشری مغز است که در طی آن فرد می آموزد تا دامنه^[۲۶۰]، فرکانس و یا انسجام ابعاد الکتروفیزیولوژیایی مغز خود را اصلاح و تنطیم کند (ایوانز^[۲۶۱] و همکاران، ۲۰۰۳). در نوروفیدبک به فرد پسخوراندهایی ‌در مورد فعالیت امواج مغزی (EEG) داده می شود تا فرد از الگوی فعالیت الکتریکی مغز خود در ناحیه خاصی از مغز آگاهی پیدا کند. این فیدبک ها به صورت شنیداری، دیداری و یا ترکیبی از هردو به فرد ارائه می شود. هنگام آموزش نوروفیدبک، هیچ جریان الکتریکی خاصی به مغز فرد وارد نمی شود بلکه تنها فیدبک و سیگنال‌های خروجی ناشی از فعالیت عصبی نیمه هوشیار به آموزنده داده می شود تا از این طریق فرد مهارت خودتنطیمی امواج مغزی را فرامی گیرد. نوروفیدبک شبیه یک برنامه آموزشی است و مسیرهای ارتباطی بین نورونها را قدرتمند می‌کند و تحمل و انعطاف پذیری مغز را افزایش می‌دهد (دموس، ۲۰۰۵). به طور کلی کاربرد نوروفیدبک دارای دو قسمت کلی است: ۱) بهنجار سازی امواج مغزی، ۲) رشد فردی و انعطاف پذیری.

۲-۶-۳-۲ تاریخچه استفاده از نوروفیدبک