• • سطح آب پایین تر در مخازن، دریاچه ها و حوضچه های دخیره آب؛

• • کاهش جریان آب در تابستان؛

• • کاهش جریان رودخانه ها؛

• • خسارت به تالاب ها؛

• • افزایش تخلیه آب زیرزمینی، نشست زمین، کاهش دوباره تغذیه آب زیرزمینی؛

• • کاهش کیفیت آب؛

1. 1. افزایش شدت و تعداد آتش سوزی؛

1. 1. افزایش فرسایش آبی و بادی،کاهش کیفیت خاک؛

1. 1. اثر بر روی کیفیت هوا(خاک و آلودگی ها)

1. 1. کیفیت چشم اندازها (گرد و غبار، پوشش گیاهی و غیره).

۳-۲-۳-۲ اثرات اجتماعی خشکسالی:
اثرات اجتماعی خشکسالی شامل تأثیر بر سلامتی و کاهش کیفیت زندگی، کاهش امنیت عمومی، افزایش درگیری و رقابت بین مصرف کنندگان آب و بی عدالتی، خسارت به مکان های فرهنگی و مسئله مهاجرت از روستا به شهر و مهاجرت به خارج کشور می باشد (نساجی زواره،۱۳۸۰ ؛ صالح و مختاری ۱۳۸۶).
۳-۳-۲ اثرات خشکسالی بر حسب منبع آسیب پذیر
۱-۳-۳-۲ اثر خشکسالی بر کشاورزی
طبیعتأ کشاورزی اولین بخش اقتصادی است که تحت تأثیر خشکسالی قرار می گیرد (تقی زاده،۱۳۸۸). خشکسالی از راه های مختلف برکشاورزی اثرات زیان بخشی را وارد می آورد که از جمله می توان به کمبود بارندگی برای زراعت های دیمی، کمبود آب آبیاری، افزایش آفات گیاهی، زیاد شدن نسبی علف های هرز در مزارع و عدم امکان استفاده کافی از کود شیمیایی، اشاره نمود. نتیجه پدیده های فوق در نهایت منجر به کاهش محصول، کیفیت پایین تولیدات و وخیم شدن اوضاع کشاورزی و وضعیت کشاورزان و در نهایت کاهش درآمد ملی و درآمد کشاورزی می گردد (یزدانی و حق شنو،۱۳۸۶).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

خشکسالی می تواند آثار اقتصادی- اجتماعی را در بخش کشاورزی و روستا که کانون تولید هستند، به همراه داشته باشد. یکی از مهم ترین آثار خشکسالی بر بخش کشاورزی، کاهش عملکرد محصولات کشاورزی و در پی آن، کاهش تولید است. بنابراین، خشکسالی، نه تنها بر اقتصاد خانوارهای روستایی تأثیر می گذارد، بلکه آثار اجتماعی جدی مانند مهاجرت و ایجاد پدیده ی حاشیه نشینی را به همراه دارد(جعفری و همکاران،۱۳۹۲).
خشکسالی را می توان به عنوان بخشی از محیط کشاورزان ایرانی به شمار آورد. خشکسالی پیچیده ترین مخاطره طبیعی است و کشاورزان بیش از همه تحت تاثیر آن قرار می گیرند (خشنودی فر و همکاران،۲۰۱۲).
۲-۳-۳-۲ اثر خشکسالی بر منابع آب
مهمترین اثر خشکسالی، بر منابع آب است. با کم شدن بارندگی یا فقدان آن برای یک مدت طولانی در سال(خشکسالی)، مراتع، جنگل ها، مزارع و باغ هایی که منابع آبی آن ها ریزش های جوّی است و نیز خاک و دیگر منابع طبیعی به طور مستقیم زیان می بینند. چون منابع آب های سطحی و زیرزمینی از طریق بارش تأمین می شود، بنابراین فعالیت ها و تأسیسات وابسته به آنها، چه شهری و چه روستایی و چه صنعتی تحت تأثیر قرار گرفته و خسارت خواهند دید (یزدانی و حق شنو،۱۳۸۸). تاثیر خشکسالی بر منابع آب سطحی که سریعأ تحت تأثیر کاهش نزولات جوی قرار می گیرد بسیار شدید است ولی تأثیر آن بر منابع آب زیرزمینی کم عمق، متوسط و بر منابع آب زیرزمینی عمیق بسیار کم است. همچنین خشکسالی بر تأمین و تقاضای آب اثرات تشدید کننده به جا می گذارد و بر کیفیت آب نیز تأثیرات قابل توجه داشته و ممکن است سبب افت کیفیت آب شود(سپاس خواه،۱۳۸۸).
۳-۳-۳-۲ اثر خشکسالی بر جوامع انسانی
خشکسالی علاوه بر اثرات مخرب بر اقتصاد، تا حدی نیز بر مسائل اجتماعی تاثیر گذار است. از جمله مهمترین این عوامل، شامل موارد ذیل می باشد:

• • با بروز خشکسالی و به ویژه ادامه آن، از یک طرف موادغذایی مورد نیاز جمعیت با فرهنگ شهرنشینی پرمصرف در کشور کاهش می یابد و از سوی دیگر، مسئله واردات و وابستگی به خارج که بدترین نوع وابستگی است، مطرح می گردد.

• • روستاییان یعنی تولیدکنندگان، با مهاجرت خود به شهرها، به مصرف کننده ها تبدیل می شوند، در حالی که منابع تولید (آب و خاک) آنها در محل بدون استفاده می مانند یا درست از آن ها بهره برداری نمی شود و از طرف دیگر اشتغال در شهرها دچار مشکل می شود.

به طور کلی، مهمترین اثرات خشکسالی شامل؛ کاهش سرمایه از طریق کاهش درآمد جهانگردی، افزایش فقر و تشدید بیکاری به علت کاهش مشاغل و دارایی ها و افزایش بدهی و ریسک اعتباری برای مؤسسات مالی و در نتیجه افزایش وام های مالی می باشد (یزدانی و حق شنو،۱۳۸۸).
اشتغال به عنوان یکی از اجزاء اصلی حیات یک جامعه تحت تأثیر خشکسالی قرار می گیرد، در رابطه با جوامع کشاورزی، در اثر خشکسالی دیگر زمین پاسخگوی اشتغال روستائیان نخواهد بود. به همین لحاظ ابتدا با یک جریان بیکاری در بخش کشاورزی روبرو می شویم که به تدریج به دیگر بخش های اشتغال روستایی(دامپروری، صنعت و خدمات) سرایت می کند. بیکاری در اثر خشکسالی باعث فقر روستایی و نهایتاً منجر به مهاجرت های روستا – شهری می گردد(لهسایی زاده،۱۳۸۸)
شکل ۳-۲ تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم مخاطرات طبیعی بر جامعه (افتخاری و همکاران،۱۳۸۸، ۳۱)
۴-۲ روند خشکسالی در ایران و جهان
۱-۴-۲ خشکسالی در ایران
پدیده خشکسالی در کشور ما پدیده نو و ناشناخته ای نیست. موقعیت جغرافیایی و شرایط طبیعی کشور ما به گونه ای است که شاهد خشکسالی های زیادی بوده ایم. گرچه شدت آن در زمان های مختلف متفاوت بوده است (یزدانی و حق شنو،۱۳۸۸). در طول دهه گذشته، ایران بیشترین خشکسالی طولانی، گسترده و شدید خود را در بیش از ۳۰ سال تجربه کرده است و بسیاری از خانواده های کشاورزان و جوامع روستایی در سراسر بخش های مرکزی، شرق و جنوب ایران را تحت تاثیر قرار داده است(خشنودی فر و همکاران،۲۰۱۲).
در رابطه با بحران آب در ایران، آمارهای فائو حکایت از آن دارد که در حدود ۵۰ سال پیش سرانه آب در دسترس حدود ۷۰۰۰ متر مکعب در سال بوده است و امروزه این سرانه به۱۹۱۰ متر مکعب در سال کاهش یافته است . این در حالی است که ۵۰ سال پیش، جمعیت ایران ۱۹ میلیون نفر بوده و امروزه در حدود ۶۸ میلیون نفر می باشد. پیش بینی می شود که با ادامه روند موجود، سرانه آب در دسترس در ایران در سال ۲۰۲۵ به حدود ۱۴۰۰ متر مکعب در سال تنزل خواهد یافت(FAO,2006).
شکل ۳-۲ درصد افراد زیان دیده بر اثر بلایای طبیعی در خاورمیانه در سال های ۲۰۰۸-۱۹۷۸ (حیاتی،۱۳۸۸،۱۱۶)
متأسفانه کشور ایران از نظر اقلیمی درزمره کشورهای خشک دنیاست که درمعرض خشکسالی های متعدد و شدید قرار دارد. ایران جزء ۶کشوراول دنیا و ۴ کشور اول آسیا به لحاظ وقوع بلایای طبیعی است وبیش از ۸۰ درصد بحران های ایران زلزله ،سیل و خشکسالی می باشد . شدت و بزرگی خشکسالی های اخیر بنابر آمار اعلام شده دراستان های کرمان، فارس، خراسان و سیستان و بلوچستان بیشتر از سایر استان های کشور می-باشد(تقی زاده و همکاران،۱۳۸۸).
۲-۴-۲ خشکسالی در جهان
خشکسالی بعنوان یک پدیده پیچیده، نسبت به سایر بلایای طبیعی، در قرن گذشته بیشترین تلفات را از بشر گرفته است .قاره آسیا و آفریقا بیشترین سهم را از این تلفات داشته اند. در۳۰ سال گذشته مردم ساکن در کشورهای خاورمیانه، بیشترین ضرر را در مقایسه با سایر بلایای طبیعی، از خشکسالی متحمل شده اند. آمارها حاکی از آن است که از سال ۱۹۷۹تا سال ۲۰۰۸ میلادی حداقل ۷۷میلیون از ساکنین در منطقه خاورمیانه بواسطه خشکسالی متضرر شده اند. همچنین خشکسالی بین سالهای ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۱ میلادی بدترین خشکسالی در پنجاه سال گذشته در خاورمیانه بوده است و براساس آمارها در سال ۱۹۹۹ حدود ۳۷ میلیون نفر در ایران و حدود ۳ میلیون نفر در مراکش، سوریه، پاکستان و اردن در آن خشکسالی متضرر گردیده اند. در سال ۲۰۰۰ این رقم به ۵۰ میلیون نفر از مراکش تا تاجیکستان رسیده است که البته عمده آن در ایران بوده است . در بین این سالها ایران۲/۴ میلیارد دلار زیان دیده است(حیاتی،۱۳۸۸).
شکل ۵-۲ درصد افراد زیان دیده بر اثر خشکسالی در جهان در سال های۲۰۰۴-۱۹۰۰(حیاتی،۱۳۸۸،۱۱۵)
وقوع خشکسالی های بزرگ وزیانبار درکشورهائی چون استرالیا، آمریکا، چین و برخی کشورهای اروپایی نیز باعث خسارات بسیار زیادی در این کشورها شده است(تقی زاده و همکاران،۱۳۸۸). نمونه هایی از شدیدترین خشکسالی های قرن بیستم در کشورهای مختلف عبارت بوده اند از: خشکسالی چین در سال ۱۹۰۷، اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۲، هند در سال ۱۹۶۷ و آفریقا در سال ۱۹۷۵، این خشکسالی ها موجب مرگ میلیون ها نفر و قرار دادن عده بسیار زیادی از مردم در آستانه گرسنگی شدید شد (پورطاهری و همکاران،۱۳۹۲).
۵-۲ مدیریت خشکسالی
خشکسالی پدیده ای است که در هر منطقه و کشوری، چه دارای آب و هوای خشک باشد و چه مرطوب، اتفاق می افتد و با خشکی و کم آبی متفاوت است. با این وجود، خشکسالی شرایط خشکی (آب و هوا) و مسئله کم آبی را، حادتر خواهد کرد (یزدانی و حق شنو، ۱۳۸۶). خشکسالی نه تنها بر اقتصاد خانوارهای روستایی تأثیر می-گذارد، بلکه آثار اجتماعی جدی مانند مهاجرت و ایجاد پدیده ی حاشیه نشینی را به همراه دارد (جعفری و همکاران، ۱۳۹۱). اعمال مدیریت در خشکسالی گامی مهم و مؤثر در کاهش میزان خسارت های جانی و مالی این پدیده و مهار برخی از پیامدهای آن به شمار می آید(پورطاهری و همکاران، ۱۳۹۲).
صرف نظر از نوع مدیریت خشکسالی اعمال شده(زراعی، آبی، دامی و معیشتی)، استراتژی های مورد استفاده توسط کشاورزان را می توان به دو دسته استراتژی های کم هزینه و پرهزینه تقسیم نمود. افزایش طول دوره آبیاری، کاشت گونه های مقاوم به خشکی و کاهش سطح زیر کشت در زمره استراتژی های کم هزینه مدیریت خشکسالی قرار دارند. در حالی که احداث چاه کشاورزی، کف شکنی و ته شکنی چاه آب و بهبود سیستم انتقال آب از جمله استراتژی های پرهزینه می باشند که می توانند در شرایط خشکسالی اقتصاد خانوار ها را با بحران مواجه ساخته و آنان را بیش از پیش آسیب پذیر نمایند(کشاورز و همکاران،۱۳۸۹).
دو نوع مدیریت برای مقابله و کاهش خسارات بلایای طبیعی تحت عنوان مدیریت ریسک و مدیریت بحران وجود دارد (عسکریزاده و همکاران، ۱۳۸۹). مدیریت خشکسالی در بیشتر نقاط جهان با پیشرفت چندانی همراه نبوده است. تاکنون به هنگام مواجهه با پدیده خشکسالی عمدتأ به واکنش سنتی پرداخته شده و مدیریت بحران در پاسخ به سوانح تا حدودی مورد توجه قرار گرفته است(پورطاهری و همکاران،۸،۱۳۹۲). مروری بر تجارب حاصل از تلاش های مدیریتی، نشان می دهد که رهیافت واکنشی مدیریت بحران، به میزان قابل توجهی غیر اثر بخش می باشد (کرمی،۱۳۸۸). آنچه امروزه در مدیریت خشکسالی به منظور به حداقل رساندن اثرات سوء خشکسالی مدنظر است، انتقال مدیریت بحران به مدیریت ریسک به عنوان امری اجتناب ناپذیر می باشد(امیرخانی و همکاران،۱۳۹۱).
۱-۵-۲ مدیریت بحران