چند مرحله‌ای تعریف می‌شود که می‌تواند فعالیت‌های مختلفی را در برگیرد و بر همین اساس نیز الگوهای مختلفی برای پیاده سازی و ارزیابی آن در سازمان مطرح شده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در همین ارتباط، بوکویتز^[۲] و ویلیامز^[۳]، در سال ۱۹۹۹، یک الگوی فرایندی هفت مرحله‌ای برای مدیریت دانش تعریف می‌کنند که شامل مراحل کسب دانش، کاربرد دانش، یادگیری (از فرایند دانش)، تسهیم و مبادله دانش، ارزیابی دانش، ایجاد و تثبیت دانش و استفاده بهینه از دانش، می‌باشد.
اجرای مناسب این گونه فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش می‌تواند منجر به بهره مندی هر چه بیشتر از مزایای مدیریت دانش از جمله بهره وری بیشتردر سازمان‌ها، گردد.
در نتیجه‌ی این تعاریف و تأکیدها در رابطه با مدیریت دانش در سازمان‌ها، پرداختن به این مقوله و بررسی و ارزیابی فعالیت‌های مربوط به آن برای هر سازمانی به خصوص در عصری که سرعت تحولات دانش و اطلاعات بالاست و به منظور حفظ و یا ارتقاء جایگاه رقابتی خود و بالا بردن میزان کارایی و اثربخشی فعالیت‌های سازمان، ضروری به نظر می‌رسد.
برهمین اساس، امروزه بسیاری از سازمان ها در پی اجرا و پیاده سازی برنامه های مدیریت دانش می باشند و این مقوله به مرور جایگاه ویژه ای را در حوزه های مختلف باز کرده است و این موضوع نه تنها برای شرکت ها و سازمان های بزرگ و انتفاعی اهمیت دارد، بلکه سازمان های غیره انتفاعی، هم چون دانشگاه ها و کتابخانه ها هم در حال حرکت به سمت مدیریت دانش و به فعل رساندن مزایای بالقوه ی آن می باشند.
مدیریت دانش در اوایل دهه ۱۹۹۰ به عنوان یک رویکرد عمومی در تمام سازمان‌های بازرگانی، خدماتی، بخش خصوصی و دولتی، کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی مطرح گردید. (دیلمی معزی و دیگران، ۱۳۸۸).
دانشگاه سازمان پیچیده‌ای است که تربیت متخصصان جامعه را در رشته‌های گوناگون جهت رویارویی با عصر دانش برعهده دارد. امروزه دانشگاه‌ها با امکانات و تسهیلات بسیار زیاد، دانشجویان متعدد و متنوع، به سازمان‌های بزرگ و پیچیده‌ای تبدیل شده‌اند و درصدد هستند تا از این منابع مادی و معنوی در جهت خدمت به جوامع، حداکثر استفاده را داشته باشند. یکی از امکاناتی که دانشگاه‌ها را در رسیدن به این هدف یاری می‌کند، کتابخانه‌های دانشگاهی می‌باشد. از عواملی که در موفقیت کتابخانه‌های دانشگاهی نقش بسزایی دارد، تطبیق ساختار سازمانی آن‌ها با نیازها و تغییرات محیطی می‌باشد تا بتوانند اهداف دانشگاه را در دنیای متلاطم امروزی برآورده سازند.
کتابخانه‌های دانشگاهی با توجه به رسالتی که در عرصه‌ی آموزشی و پژوهشی در سطح دانشگاه و در میان دانشجویان دارند، در اجرای هر چه بهتر مدیریت دانش نقشی بی مانند را ایفا می‌کنند. بنابراین، به عنوان ملزوماتی در دانشگاه‌ها که منبع دانش و اطلاعات هستند از موقعیت بهتری برای پیاده سازی و اجرای مدیریت دانش برخوردارند.
کتابخانه‌های دانشگاهی با توانمندشدن به وسیله‌ی برنامه‌های مدیریت دانش، می‌توانند پویاتر و بهتر عمل نموده و همان مزیت‌های سازمان‌های انتفاعی برای آن‌ها نیز دست یافتنی است، زیرا در کتابخانه‌ها نیز اطلاعات و دانش، هم چون سایر سازمان‌ها، نه تنها در مدارک و ذخائر دانش، بلکه در رویه‌های کاری، فرایندهای سازمانی، اعمال و هنجارها و تجارب و شایستگی‌ها وجود دارد و نظام مند کردن فرایند انتقال و مدیریت آن، می تواند منجر به ارائه‌ مطلوب تر خدمات اطلاعاتی به قشر دانشگاهیان شود.
هم چنین، این کتابخانه‌ها، باید در بهره مندی از مزایای مدیریت دانش هم سو و هم گام با سایر سازمان‌ها به پیش روند و تلاش کنند تا با بهره مندی از این مزیت‌ها، با مشکلات و چالش‌های پیش رو به بهترین و منطقی‌ترین شکل برخورد کرده و تغییرات لازم را جهت ارائه‌ مطلوب‌تر خدمات در حوزه‌های مختلف اعمال نمایند.
این مشکلات و چالش‌ها، مدیریت این سازمان‌ها را به امری پیچیده تبدیل کرده است. مدیران امروزه باید راه تحول را در پیش گیرند و تلاش کنند تا این سازمان‌ها به سوی وضعیت مطلوب حرکت کند. این تغییر مورد انتظار جامعه‌ای می‌باشد که قرار است به سوی توسعه حرکت کند. بنابراین، امروزه مدیریت کتابخانه‌ها به ویژه کتابخانه‌های دانشگاهی، مدیریت تغییر و تحول است. برای این که بتوان در این امر موفق بود، مدیران ابتدا باید بدانند چه چیز را باید تغییر دهند و به چه سو باید حرکت کنند. در این ارتباط، استفاده از مدیریت دانش ابزار مناسبی است، یعنی، آن‌ها باید مشکلات را ببینند، اطلاعات لازم را درباره فعالیت‌ها و نیازها به دست آورند، رابطه‌ی میان مشکلات با نیازها و اطلاعات را درک کنند و با بهره گرفتن از فرصت‌ها و امکانات، به ارائه‌ راه حل و پاسخ گویی به نیازها بپردازند.
بهره گیری از مدیریت دانش در بازنگری عملکردها، اهداف، نگرش و بینش‌ها، ساختار، مدیریت کارکنان، آموزش کارکنان، طراحی و ارائه‌ خدمات، فرایند و معیارهای ارزیابی، می‌تواند راه گشای مناسبی برای مقابله با چالش‌ها و مشکلات پیش روی کتابخانه‌ها در عصر حاضر باشد. (تقی زاده و دیگران، ۱۳۹۰).
۱-۱. بیان مسئله
امروزه مدیریت دانش به عنوان ابزاری مدیریتی برای بهره گیری از دارایی های دانشی سازمان ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است و بسیاری از سازمان ها به پیاده سازی و اجرای آن مبادرت کرده اند. در همین راستا، کتابخانه های دانشگاهی با توجه به ماهیت اطلاعاتی و دانشی خود توجه ویژه ای را در این زمینه می طلبند.
کتابخانه‌های دانشگاهی، قلب تپنده‌ی آموزش و پژوهش در دانشگاه‌ها محسوب می‌شوند که به خیل عظیمی از دانشجویان و اساتید خدمت رسانی می‌کنند. این سازمان‌ها سرشار از اطلاعات و دانشی هستند که در قفسه‌ها، پایگاه‌های اطلاعاتی، فرایندهای کاری، و به خصوص در ذهن کارکنان آن، جای دارد. با توجه به اهمیتی که این اطلاعات و دانش در تأمین نیازهای اطلاعاتی کاربران دارند، لذا، اگر به درستی مدیریت نشوند و بهره گیری مناسبی از آن صورت نپذیرد، رضایت مندی کاربر، که هدفی غایی در کتابخانه محسوب می‌شود، محقق نخواهد شد و این دانش بالقوه، به فعلیتی در خور نخواهد انجامید.
هم چنین با در نظر گرفتن این که گردانندگان اصلی این کتابخانه‌ها، کتابدارانی می‌باشند که نقشی واسط، میان منابع اطلاعاتی و کاربران را ایفا می‌کنند، بهره مندی از مدیریت دانش به عنوان فرایندی برای تشخیص، به کار گیری، یادگیری، تسهیم، ارزیابی، تثبیت و استفاده‌ی بهینه از دانش، مسلماً، راهکاری اساسی برای آنان در حفظ و ارتقاء کارایی و اثر بخشی کتابخانه و نیز مواجهه با نیازهای اطلاعاتی در حال رشد و تغییر کاربران، محسوب می‌شود.
لذا، این تحقیق بر آن است تا ضمن ارزیابی میزان فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز که نقش ویژه‌ای را در حوزه‌ی آموزش و پژوهش سازمان های مادر (دانشگاه ها) ایفا می‌کنند، مشخص کند که: این کتابخانه‌ها تا چه اندازه در این مسیر گام برداشته و امکانات لازم را جهت پیاده سازی و بهره مندی از آن مد نظر فرار داده و به کار برده‌اند و هم چنین مشخص کند که سطح فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش در این کتابخانه‌ها به چه میزان است.
۱-۲. اهمیت پژوهش
دانش به عنوان یک عامل رقابتی، با فریادی بلند، سرلوحه‌ی محیط‌های کسب و کار امروزی شده است. شرکت‌ها در مرحله‌ای هستند که در ذهن کارکنان خود استفاده‌ی هرچه بیشتر از این گنج پنهان را تأکید می‌نمایند. شرکت‌های نو آور، مدیریت دانش را با گروه‌های کاری خود تنظیم نموده‌اند. این در حالی است که مدیران عام و رؤسای این شرکت‌ها تأکید می‌کنند که دانش، نقش مهمی را در شکل دهی آینده‌ی شرکت آنان ایفا می‌کند. در چنین شرایطی می‌توان گفت شرکت‌ها با شکست مواجه خواهند شد مگر این که در اقدامات مورد نیاز مدیریت دانش اندیشه کنند. (گیلبرت، استفان و کایی روم، ۱۳۸۶)
امروزه بسیاری از سازمان‌ها مبادرت به بهره گیری از مباحث مدیریت دانش به عنوان یک راهبرد عمده جهت تقویت مزیت رقابتی سازمان خود نموده‌اند. (بریلفورد^[۴]، ۲۰۰۱؛ نبدومول^[۵] و دیگران،۲۰۰۱؛ دیلنگ و فهی^[۶]، ۲۰۰۰؛ ژاک^[۷]،۱۹۹۹) و به شمار سازمان‌هایی که به بهره مندی از راهبردهای مدیریت دانش می‌پردازند، روز به روز افزوده می‌گردد. (آرمبرکت^[۸] و دیگران،۲۰۰۱؛ اینکپن^[۹]، ۱۹۹۶).
مدیریت دانش، راهکار مهمی برای بهبود عملکرد و رقابت سازمانی است، به همین خاطر مدیریت صحیح و نیروی دانش می‌تواند یک سازمان را به حرکت درآورد تا انعطاف پذیرتر، نوآورتر و باهوش تر گردد. (فتاح و دیگران،۱۳۸۹) هم چنین همان طور که دانش به عنوان منبع راهبردی اولیه در قرن بیست و یک ظهور کرد، بسیاری از سازمان‌ها در زمینه‌ی، به کارگیری مدیریت دانش علاقه‌مند شدند. سازمان‌ها می‌توانند از مدیریت دانش برای پشتیبانی تصمیم گیری، نوآوری و کارایی و کمک به آن‌ها برای رسیدن به مأموریت‌های خود استفاده نمایند. (لیبوویتز^[۱۰]، ۱۹۹۹).
مدیریت دانش یکی از موضوعات مهم مطرح شده در این دوره است و نیاز به آن از این واقعیت سرچشمه می‌گیرد که دانش در عملکرد سازمانی و دسترسی به مزیت رقابتی پایدار، عنصری مهم تلقی می‌شود. (داونپورت و گروور^[۱۱]، ۲۰۰۱ ) علاوه بر آن، ارتباط میان مدیریت دانش و نوآوری در سازمان و مدیریت دانش و عملکرد بالای سازمانی به اثبات رسیده است. (طبیبی و دیگران،۱۳۹۰).
بسیاری از سازمان‌ها، مدیریت دانش را برای تصرف دارایی‌های فکری کارکنان به کار می‌گیرند. نکته‌ی اساسی بحث مدیریت دانش این است که مقادیر متعدد دانش درباره‌ی مراجعان، فرایندها، محصولات و خدمات در همه‌ی سطوح سازمان موجود است و اگر این دانش بتواند یک جا تصرف گردد و انتقال یابد به سازمان‌ها کمک می‌کند که موفق‌تر و مؤثرتر باشند. (کیوان آرا و دیگران،۱۳۹۰). هم چنین مدیریت دانش در بهبود کیفیت کار، افزایش کارایی، داشتن اطلاعات به روز، افزایش اثربخشی، رضایت مندی مشتری و بهبود تصمیم گیری مؤثر است. (گودرزی و دیگران، ۱۳۸۸).
برای ایجاد مدیریت دانش، سازمان، غیر از نیاز به رهبری قدرتمند، اهداف دقیق عملیاتی، فرهنگ منعطف سازمانی و به کارگیری فن آوری لازم، در وهله اول، آگاهی کامل از وضعیت موجود دانش و مدیریت دانش در سازمان مورد نیاز است (داونپورت^[۱۲] و دیگران، ۱۹۹۸) زیرا، چنانچه دانش افراد با دیگران به اشتراک گذاشته نشود، تأثیری بر رشد و گسترش دانش موجود در سازمان نخواهد داشت و دانش جدیدی نیز تولید نخواهد شد.
هدف از فعالیت‌های دانش در سازمان، اطمینان از رشد و تداوم فعالیت‌ها در جهت حفظ دانش حیاتی در تمام سطوح، به کار گیری دانش موجود در تمام چرخه‌ها، ترکیب دانش در جهت هم افزایی، کسب مداوم دانش مربوطه، توسعه‌ی دانش جدید از طریق یادگیری مداوم می‌باشد که به وسیله‌ی تجارب درونی و دانش بیرونی ایجاد می‌شود. (گودرزی و دیگران، ۱۳۸۸).
سازمان‌ها برای تبدیل شدن دانش به یک کالای سرمایه‌ای، باید در جهت ایجاد تعادل میان فعالیت‌های مدیریت دانش تلاش کنند. (کیوان آرا و دیگران، ۱۳۹۰).
باید دقت کرد که مؤسسات دانشگاهی به عنوان مراکز تولید و اشاعه‌ی دانش، بیش از هر سازمان دیگری نیازمند اجرای مدیریت دانش هستند و معرفی ابزارها و روش‌های مدیریت دانش، دانشگاه‌ها را برای اشتراک دانش، بهبود سطح همکاری آموزشی و پژوهشی، و بهبود ارتباط‌های کاری میان کارمندان و دانشجویان توانا خواهد کرد (مهایدین و دیگران^[۱۳]، ۲۰۰۷). هم چنین هدف مدیریت دانش، تولید، اشتراک، سازماندهی و استفاده‌ی مؤثرتر از منابع اطلاعاتی، دانش و سرمایه‌های فکری و کشف، ضبط و روزآمد شدن این سرمایه‌هاست و برای رسیدن به این هدف، نقش اصلی را کتابخانه‌های دانشگاهی برعهده دارند که به شناساندن مدیریت دانش و ارائه‌ دستاوردهای آن کمک می‌کنند. (حاضری، ۱۳۸۵) نکته‌ی لازم به ذکر این است که کتابخانه‌ی هر دانشگاه هم چون قلب آن دانشگاه می‌ماند که نقش رساندن جدیدترین دستاوردهای دانش را به پیکر جامعه‌ی دانشگاهی برعهده دارد، لذا لازم است تا به منظور پاسخ گویی به نیازهای متحول جامعه و انجام فعالیت‌ها و خدمات خود، تغییرات زیادی را تجربه کند که یکی از مؤثرترین ابزارها در این راستا مدیریت دانش است. (پریرخ، ۱۳۸۱).
لذا، با توجه به اهمیت ویژه‌ای که مدیریت دانش در دنیای امروز دارد و هم چنین برنامه ریزی‌های گسترده‌ای که سازمان‌های مختلف در جهت پیاده سازی و به کارگیری این مقوله‌ی مهم به منظور بهره مندی از مزایای اثبات شده‌ی آن درنظر می‌گیرند، تردیدی باقی نمی‌ماند که کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز، نیز به عنوان سازمان‌هایی تأثیرگذار در حوزه‌ی آموزش و پژوهش می‌بایست توجه ویژه‌ای را به این مبحث مبذول نمایند.
هم چنین با در نظرگرفتن این که ارزیابی مدیریت دانش به منظور تعیین سطح آن در سازمان‌ها، موضوعی لازم و ضروری در نظر صاحبان علم و محققین می‌باشد، اهمیت این تحقیق در نهایت به این موضوع منتهی می‌شود که مشخص سازد این کتابخانه‌ها در چه سطحی از اجرای مدیریت دانش قرار دارند و آیا از تمام ظرفیت موجود خود برای بهر مندی از مزیت‌های بالقوه‌ آن استفاده کرده‌اند یا نه؟ و با مشخص شدن نقاط قوت و ضعف احتمالی این کتابخانه‌ها، در رابطه با اجرای فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش و هم چنین ارائه‌ راهکارهایی برای حفظ و توسعه‌ی نقاط قوت و یا حذف و کم کردن نقاط ضعف، درنهایت موجبات تجدید نظر در برنامه ریزی‌های این سازمان‌ها را برای بهبود وضعیت مدیریت دانش خود فراهم می‌کند.
نتایج بررسی فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش از جمله کسب دانش، کاربرد دانش، یادگیری (از فرایند دانش)، استفاده بهینه از دانش، ارزیابی دانش، ایجاد و تثبیت دانش و تسهیم و مبادله دانش، در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز، می‌تواند توجیه مناسبی را برای مدیران و مسئولان این کتابخانه‌ها در جهت تجدید نظر در برنامه‌های مدیریت دانش و ایجاد بسترهای مورد نیاز این امر، فراهم سازد. هم چنین ضرورت فراهم سازی بسترهای لازم به منظور استفاده از تجارب و فعالیت‌های متقابل مرتبط با مدیریت دانش برای بهره مندی هرچه بیشتر از مزایای آن را به اثبات می‌رساند و به دنبال آن توان این کتابخانه‌ها را در بهره برداری از دارایی‌های فکری جهت بهبود کیفیت کار، داشتن اطلاعات به روز، رضایت مندی مشتری و بهبود تصمیم گیری، ایجاد ارزش‌های جدید و بالا بردن قابلیت‌های کارمندان و کتابداران، بیشتر کرده و کارایی و اثربخشی آن‌ها را در اجرای فعالیت‌های خود و رسیدن به اهداف مربوطه افزایش می‌دهد.
۱-۳. اهداف پژوهش
هدف کلی این پژوهش، بررسی میزان فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهرشیراز می‌باشد و اهداف جزئی آن شامل موراد زیر است:
بررسی میزان فعالیت کسب دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز.
بررسی میزان فعالیت کاربرد دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز.
بررسی میزان فعالیت یادگیری (از فرایند دانش) در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز.
بررسی میزان فعالیت تسهیم و مبادله دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز.
بررسی میزان فعالیت ارزیابی دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز.
بررسی میزان فعالیت ایجاد و تثبیت دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز.
بررسی میزان فعالیت استفاده‌ی بهینه از دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز.
فصل دوم
ادبیات تحقیق
۲-۱. مقدمه
در این فصل، ابتدا به مبانی نظری مربوط به موضوع مورد تحقیق پرداخته می شود و سپس پیشینه ی مربوط در داخل و خارج و جمع بندی آن بیان و ضمن ارائه ی سوالات پژوهش، تعاریف مفهومی و عملیاتی مربوط، مطرح می شود.
۲-۲. مبانی نظری
۲-۲-۱. مفهوم دانش
مطالعه ی دانش به زمان افلاطون و ارسطو باز می‌گردد. با این حال توجه به دانش در درون یک سازمان، اولین بار توسط فیلسوفی بنام میشل پولانی^[۱۴] در سال ۱۹۶۵ مشاهده گردید. او دانش را به عنوان چیزی که به خودی خود دارای ارزش ذاتی است معرفی نموده و دو نوع دانش ضمنی و دانش آشکارا مطرح نمود. نوناکا^[۱۵] ( ۱۹۹۱ ) نیز عقیده ی پولانی را در مورد دو سطح دانش تأیید نموده است. پس از آن در خصوص اصطلاح دانش مباحث زیادی مطرح شده است و این تنها یکی از جنبه‌های گیج کننده مدیریت دانش است (کونگ و پوندیا، ۲۰۰۳).
ماهیت دانش، موضوعی همیشگی در مدیریت دانش است. همان گونه که آلی^[۱۶] (۲۰۰۲) می‌گوید، “چگونگی تعریف دانش، چگونگی اداره کردن آن را می‌تواند تعیین کند”. این امر حکایت از عدم یکپارچگی در این زمینه و تعداد زیاد تعریف دانش مغایر یکدیگر، دارد. (فایرستون و مک الروی، ۱۳۸۷).
یکی از مباحث اصلی مرتبط با دانش، درک سه مفهوم داده، اطلاعات، دانش و تعامل بین آن‌ها است. گاهی به این مثلث منبع چهارمی به نام معرفت یا خرد یا حکمت نیز افزوده می‌شود. برای داشتن تعریفی دقیق از مدیریت دانش شناخت این عناصر ضروری است. به طور کلی، هرمی که برای اجزای دانش ارائه می‌کنند، به صورت شکل زیر است. (صادقی آرانی، ۱۳۸۷).
شکل شماره ۲-۱. هرم دانش
تمایز داده، اطلاعات و دانش مشکل است و تنها از طریق مفاهیم بیرونی و یا از دیدگاه کاربران آنها می‌توان بین آن‌ها تفاوت قائل شد. معمولاَ داده به عنوان مواد خام، اطلاعات به عنوان مجموعه ی سازمان یافته‌ای از داده و دانش به عنوان اطلاعات با مفهوم شناخته می‌شود. (شفیعا و دیگران، ۱۳۸۶) به عبارت دیگر داده‌ها حقایق و واقعیت‌های خام هستند که این اجزا در پایگاه‌های داده، ذخیره و مدیریت می‌شوند. اطلاعات در حقیقت داده‌های خلاصه شده را در بر می‌گیرد که گروه بندی، ذخیره، پالایش، سازماندهی و تحلیل شده‌اند. دانش را می‌توان بینش‌های حاصل از اطلاعات و داده‌هایی تعریف کرد که می‌تواند به روش‌های مختلف و در شرایط گوناگون، مؤثر و قابل تقسیم باشد. (نوروزیان، ۱۳۸۴ ) و سرانجام خرد یا حکمت، “چشم انداز، بصیرت و توانایی دیدن افق‌های پیرامون” می‌باشد. (راولی، ۲۰۰۷ ).

بررسی حاشیه‌نشینی وعلل و نتایج آن در استان فارس از کریم منصوریان و علیرضا آیت اللهی- مرکز جمعیت شناسی دانشگاه شیراز، ۱۳۵۶٫”^[۲۳]
پدیده اسکان غیررسمی در ناحیه شهری قم: مورد محمدآباد- رضا پایان- دانشگاه شهید بهشتی- ۱۳۷۸
بررسی ساختار قشربندی اجتماعی حاشیه‌نشینان ولی آباد و صالح آباد از دکتر تنهایی- سازمان برنامه و بودجه استان مرکزی-۱۳۷۵
در مقاله و نمونه‌کارهای تحقیقاتی نیز در مجله شهرداری‌ها با موضوع حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی به چاپ رسیده است که به شرح زیر است:
اجتماعات آلونکی، پدیده‌ای فراتر از حاشیه‌ و حاشیه نشینی- گفتگو با پرویز پیران- شماره ۳۲ ماهنامه شهرداری‌ها – دی ۱۳۸۰
توانمندسازی و ساماندهی اسکان غیررسمی، تجربه زاهدان نوشته علی صفوی- شماره ۴۶ ماهنامه شهرداری‌ها – اسفند ۱۳۸۱
مالکیت رسمی، راه حل ارتقای زندگی حاشیه‌نشینان پرو نوشته لوسی کانگر- شماره ۲۶ ماهنامه شهرداری‌ها- تیر ۱۳۸۰
مسئله بنام اسکان غیررسمی، راه حلی به نام توانمند‌سازی نوشته مظفر صرافی- شماره ۶۶ ماهنامه شهرداری‌ها- آبان ۱۳۸۳
در کتب، نشریات، مقالات و تحقیقات شهرسازی، برنامه ریزی شهری، مسکن و مهاجرت اغلب اشاره‌ای نیز به پدیده اسکان غیررسمی و حاشیه‌نشینی شده است برخی از این مجموعه‌ها به قرار ذیل است:
مهاجرت از دکتر حبیب اله زنجانی- سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت)-۱۳۸۰
مهاجرت و شهرنشینی- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، مرکز آمار ایران-۱۳۸۲
شهرنشینی در ایران نوشته فرخ حسامیان، گیتی اعتماد و محمدرضا حائری- آگاه -۱۳۶۳
منابع انسانی، جمعیت، اشتغال و مهاجرت از فرهاد ماهر- موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی-۱۳۷۸
خلاصه مباحث اساسی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و طراحی شهری تدوین شهرام جنگجو- پردازش گران- ۱۳۸۱
در فصلنامه هفت شهر نیز به اسکان غیررسمی پرداخته است که از جمله می‌توان به مقالات و کارهایی که در شماره هشتم این فصلنامه و حتی شماره‌های بعدی آن اشاره نمود:
از حاشیه‌نشینی تا متن شهرنشینی از مظفر صرافی
حاشیه‌نشینی شهری و فرایند تحول آن (قبل از انقلاب اسلامی) از علی حاج یوسفی
نقش و جایگاه مجموعه‌های زیستی پیرامون شهرهای بزرگ در نظام اسکان کشور نمونه مطالعاتی: اسلام شهر از سید محسن حبیبی
فرایند شکل‌گیری و دگرگونی سکونتگاه های خودرو پیرامون کلانشهر تهران نمونه مطالعاتی اسلام‌شهر، نسیم شهر و گلستان نوشته محمد شیخی
توانمندسازی در اسکان غیررسمی- تجربه زاهدان از فرزین خضرایی
شناخت و ارزیابی مقدماتی اسکان غیررسمی در قوانین شهری ایران از غلامرضا کاظمیان
سیاست‌های بانک جهانی درخصوص توانمندسازی مترجم زهرا افتخاری راد- زهرا اسکندری دو رباطی
سکونتگاه‌های ناپایدار اقشار کم درآمد شهری از مهرداد جواهری و بابک داور پناه
۱-۹- مشکلات تحقیق
بر سر راه انجام هر پژوهش و تحقیق به طور مسلم موانع و مشکلاتی وجود دارد خصوصاً وقتی که انجام تحقیق به دلیل مشکل و معضل و به جهت راه حلی برای رفع مشکل باشد. بررسی و ساماندهی اسکان غیررسمی و حاشیه‌نشینی از آن دسته پژوهش‌هایی است که برای بیان مشکل و نهایتاً راه حل‌هایی برای رفع مشکل انجام می‌شود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

وقتی یک مشکل و مساله شهری در شهر وجود داشته باشد و مدیریت شهر کمتر به آن توجه کند برای شهروندانی که با مشکل دست به گریبان هستند، یک نوع عدم اطمینان و اعتماد نسبت به هر فعلی برای خود به وجود می‌آید حتی اگر این کار انجام یک پژوهش باشد.
در این بین، بایستی پژوهشگر همیشه با صبر و بردباری و در عین حال مقاومت و تلاش و بی طرفانه به پژوهش خود بپردازد و با مشکلات مبارزه نماید تا موضوع تحقیقش به نتیجه برسد.
مشکلاتی که بر سرراه انجام پژوهش بررسی و ساماندهی اسکان غیررسمی در محله قلعه کامکار شهر قم وجود داشت به قرار ذیل است:
عدم وجود اطلاعات مستند و قابل جمع‌ آوری
به دلیل عدم وجود سابقه پژوهشی در محله مورد نظر با موضوع تحقیق، اطلاعات قابل استناد و مکفی برای جمع‌ آوری و پردازش وجود نداشت.
حساسیت و نوعی بدبینی در ساکنان محله برای انجام پژوهش
قشر ساکن در محله به دلیل بی‌مهری‌هایی که از سوی مدیریت شهری و عوامل دست‌اندرکار دیده اند نوعی بی‌اعتمادی و بدبینی به هر گونه اقدام در محله خود دارند. لذا انجام پژوهش‌، آمارگیری و عکس برداری در این منطقه با مشکلاتی همراه است.
عدم همکاری قابل انتظار از سوی دستگاه‌های اجرایی مرتبط در دادن اطلاعات:
دستگاه‌های اجرایی مانند سازمان مسکن و شهرسازی، سازمان حفاظت محیط‌زیست، شهرداری‌و. .. برخی اطلاعات مورد نیاز با موضوع این پژوهش را در اختیار دارند و همکاری مورد انتظار برای دادن اطلاعات و سایر همکاریها، از سوی آنان لازم می باشد.
عدم حفاظت فیزیکی برای آمارگیرها:
با توجه به جو اجتماعی منطقه، آمارگیری در این محلات بسیار مشکل و گاهاً ممکن است با حادثه و برخورد فیزیکی منجرشود و حمایت نیروی انتظامی و شورای محله از اهمیت بسیاری برخوردار است.
محدوده موضوع پژوهش:
موضوع پژوهش از محدوده بسیار بزرگی برخوردار است که شامل اطلاعات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، کالبدی، حقوقی می‌باشد.
عدم پاسخگویی صحیح به سئوالات آمارگیر:
معمولاً کسانی که مورد پرسش قرار می‌گیرند از سطح سواد بالایی برخوردار نبوده و معمولاً بیسواد یا کم سواد هستند از طرفی نوعی بدبینی و شک و تردید در انجام پژوهش و سئوالاتی از این قبیل دارند لذا پاسخ به سئوالات را بدرستی انجام نمی‌دهند و نیاز به صبر و حوصله و دقت خاصی در آمارگیری دارد.
مسائل مالی و هزینه‌های پژوهش:
برای یک پژوهش خصوصاً اگر پایان‌نامه باشد و نیاز به آمارگیری و جمع‌ آوری اطلاعات داشته باشد حمایت مالی لازم نمی‌شود.
فصل دوم: اسکان غیر رسمی در جهان وایران
۲-۱-اسکان غیررسمی در جهان
بنا به اعلام مرکز اسکان بشر ملل متحد(Habitat) در سال ۱۹۹۶ یک پنجم جمعیت جهان فاقد خانه ای در شان زندگی انسان بودند که دامنه گسترده‌ای از بی‌سرپناه‌ها و خیابان خواب‌ها تا آلونک نشینان را در بر می‌گرفت. نگران کننده‌تر اینکه این نسبت و تعداد برای کشورهای “جنوب”^[۲۴] در حال افزایش بوده به طوریکه در منطقه با رونق اقتصادی آسیا- اقیانوسیه حدود ۶۰ درصد جمعیت شهری در سال ۲۰۰۰ طبق برآورد اسکاپ (ESCAP) بدین‌گونه مسکن گزیده اند.^[۲۵] و در آخرین گزارش مرکز اسکان بشر ملل متحد برآورده شده است که بین یک سوم تا یک چهارم جمعیت شهری جهان در فقر مطلق به سر می‌برند و امروزه در آسیا تعداد فقرای شهری بیش از نیمه دهه ۹۰ میلادی است. ^[۲۶] در همین ارتباط کمیسیون جهانی آینده شهرها در قرن بیست ویکم میلادی نیز هشدار داده است که به موازات رشد آبرشهرها(Mega Cities) فقر شهری در کشورهای “جنوب” افزایش یافته و بخش عمده‌ای از رشد شهرنشینی بر پایه اقتصاد غیررسمی و همراه با گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی صورت خواهد گرفت و این گرایش را “غیررسمی شدن شهرنشینی” (In formalized Urbanization) نامیده است.^[۲۷] از این رو اسکان غیررسمی، مساله‌ای گذرا و با ابعاد محدودنبوده و توافقی بر بقاء، باز تولید و بسط آن وجود دارد که حاکی از عدم کفایت راه حل‌ها و سیاست‌های شهری متداول است و رهیافت‌ها و اقدامات نوینی را می‌طلبد.^[۲۸]
این پدیده مختص منطقه یا ناحیه شهر خاصی نبوده و بسیاری از شهرهای کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته و حتی معدودی از شهرهای کشورهای توسعه‌ای دست به گریبان آن هستند این پدیده در اشکال و به دلیل مختلف در شهرها خصوصاً شهرهای بزرگ رخ می کند گاهی به دلیل بیکاری و فشار ناشی از آن بر زندگی به جهت دستیابی به کار حتی شغلی غیررسمی به سمت شهرها رو آورده و اولین مشکل نداشتن سرپناهی برای خود خانواده است، گاهی به دنبال و توصیه اقوام، خویشان، نزدیکان و طایفه خود به حاشیه شهری رو آورده و در آنجا با حمایت یکدیگر سرپناهی برای خود ایجاد می‌کنند و دلایل دیگر که در مباحث بعدی به آن پرداخته خواهد شد.
برای میلیون‌ها فقیر ساکن در کشورهای در حال توسعه، مناطق شهری همواره وسیله‌ای برای بهبود کیفیت زندگی و محیط می‌باشد. این موضوع همراه با بدتر شدن شرایط زندگی در مناطق روستایی، جریان قابل ملاحظه‌ای از مهاجرت از روستا به شهر را به ویژه در سه دهه گذشته به وجود آورده است. مسائل و مشکلاتی که مهاجران شهری با آن روبه‌رو هستند، در زمان‌ها و شرایط مختلف متفاوت است. ولی اولین و پیچیده‌ترین مشکلی که از بدو ورود به شهر و تا مدت زمان طولانی با آن مواجه هستند، دسترسی به مسکن مناسب می‌باشد. تا قبل از دهه ۱۹۶۰ سرمایه‌گذاری‌های دولتی در بخش مسکن از اهمیت زیادی برخوردار نبوده و غیر اقتصادی تلقی می‌شد. اغلب سرمایه‌گذاری‌های دولتی در دیگر بخش‌های اقتصادی و اجتماعی متمرکز گردیده و انتظار می‌رفت مساله مسکن اقشار فقیر شهری به خودی خود و با بهبود وضعیت همه و از طریق بازار حل گردد. از دهه ۱۹۶۰، رشد بی‌سابقه شهرنشینی و افزایش فقر و تشدید مساله مسکن در اغلب شهرهای کشورهای جهان سوم، توجه به ویژه سازمان‌های دولتی و غیردولتی را به این مساله و مشکل شهری معطوف نمود. فقر کاملاً بر توسعه بین‌المللی قرن بیست و یکم تاثیر گذاشته و بیشتر مناطق شهرنشین جهان را متاثر کرده و با بی‌تفاوتی سازمان‌های مختلف دولتی پیچیده‌تر خواهد شد. آنها عقیده دارند که هجوم گروه‌های مهاجر روستایی و سکونت غیرمجاز در اراضی شهری یک زبان اجتماعی است و بایستی آنها را از بین برد و ریشه کن کرد. چنین اشتباهی و عکس العمل شدیدی در مورد این سکونتگاه‌های شهری به سئوال اصلی یعنی مسکن مناسب برای همه پاسخی نداده است.
تعاریف، ویژگی‌ها، اصطلاحات، کیفیت و نمونه‌های سکونتگاه‌های محروم شهری بسیار گوناگون می‌باشد. اما تلاشی لازم است تا شاخص‌های کلیدی که در چنین مناطقی مشترک هستند شناسایی شده و آنها را از یکدیگر متمایز گرداند.^[۲۹]
از عوامل تعیین کننده ساختاری در رشد شهرنشینی که رشد سریع آن در کشورهای جهان سوم ناهنجاری‌های را به وجود می‌آورد در کتاب حاشیه‌نشینی و راهکارهای ساماندهی آن در جهان با ترجمه و تدوین خانم مریم‌هادی‌زاده بدین گونه بیان شده است.

حد مدبرانه مسئله

۰۲۶/۰

۵۸

۹۷۵/۰

ارزیابی مجدد مثبت

۳۲۵/۰

۵۸

۷۲۴/۰

در جدول تحلیل واریانس یکطرفه ملاحظه می شود که دانشجویان پسر و دختر در هر یک از مقیاسها با یکدیگر مقایسه شده اند .
کنار آمدن رویارویانه : در این مقیاس درجه آزادی ۵۸ می باشد و سطح معنی داری (۵۶۳/۰) که این سطح معنی داری نشان می دهد ، دانشجویان پسر و دختر از نظر کنار آمدن رویارویانه تفاوت معنی داری با یکدیگر ندارند .
دوری جویی : در این مقیاس درجه آزادی (۵۸) و F برابر با (۹۲۴/۰) و سطح معنی داری (۴۰۳/۰) که این سطح معنی داری نشان می دهد دانشجویان پسر و دختر از نظر دوری جویی تفاوت معنی داری با یکدیگر ندارند .
جستجوی حمایت اجتماعی : در این مقیاس درجه آزادی (۵۹) می باشد و F برابر با (۱۹۲/۰) و سطح معنی داری (۸۲۶/۰) و این سطح معنی داری نشان می دهد دانشجویان پسر و دختر از نظر جستجوی حمایت اجتماعی تفاوت معنی داری با یکدیگر ندارند .
مسئولیت پذیری : در این مقیاس درجه آزادی (۵۹) می باشد و F محاسبه شده برابر با ۰۹۹/۰ و سطح معنی داری (۹۰۶/۰) که این سطح معنی داری نشان می دهد بین دانشجویان پسر و دختر تفاوت معنی داری وجود ندارد .
گریز – اجتناب : در این مقیاس درجه آزادی (۵۹) و F محاسبه شده برابر با (۴۷۱/۰) و سطح معنی داری (۶۲۷/۰) و این سطح نشان می دهد بین دانشجویان پسر و دختر از نظر این مقیاس تفاوت معنی داری وجود ندارد .
حل مدبرانه :در این مقیاس نیز درجه آزادی (۵۹) می باشد و F محاسبه شده برابر با (۰۳۶/۰) و سطح معنی داری (۹۷۵/۰) و این سطح نشان می دهد بین دانشجویان پسر و دختر از نظر این مقیاس تفاوت معنی داری وجود ندارد .
ارزیابی مجدد مثبت : در این مقیاس هم درجه آزادی (۵۹) می باشد و F محاسبه شده برابر با (۳۲۵/۰) و سطح معنی داری (۷۲۴/۰) که این سطح نشان می دهد بین دانشجویان پسر و دختر از نظر ارزیابی مجدد مثبت تفاوت معنی داری وجود ندارد .
جدول شماره ۸ : بررسی مقیاس کنار آمدن رویارویانه دانشجویان پسر و دختر

مقیاس

گروه ها

میانگین

T محاسبه شده

تفاوت میانگین

سطح معنی داری

کنار آمدن رویارویانه

پسر
دختر

۸۵/۷
۷۲/۷

۸۴/۱

۱۲۷/۰

۸۵۵/۰

بنابر نتایج تحقیق مشخص می شود که در وقایع استرس برانگیز دانشجویان پسر بیشتر از دانشجویان دختر از کنار آمدن رویارویانه استفاده می کنند . اما به دلیل تفاوت میانگین پایین (۸۴/۰) و مقدار t ( 84/1) و سطح معنی داری (۸۵۵/۰) . این تفاوت معنادار نیست و به رد فرضیه ما می شود .
جدول شماره ۹ : بررسی مقیاس دوری جویی دانشجویان پسر و دختر

مقیاس

گروه ها

میانگین

T محاسبه شده

پوشش گیاهی مهمترین عامل تأثیرگذار بر پایداری و تعادل اکوسیستم­های طبیعی است. مشکل اصلی در احیایی بیولوژیک مراتع و مبارزه با مباحث بیابان­زایی و فرسیاش خاک، انتخاب گونه­ های گیاهی مناسب برای مناطق در دست احیا می­باشد. استان کرمانشاه دارای مراتع خوب و جنگل­های فراوانی است. این مناطق طبیعی بخاطر تغیرات اقلیمی، بیماری های گیاهی، چرای زود رس و بی­رویه، آتش سوزی و غیره در حال نابودی و تخریب می­باشند که می­توان به عنوان یک مساله بیابانزایی به آن پرداخت. در این تحقیق هدف شناخت عوامل اقلیمی تاثیر گذار در رشد و پراکنش گونه­ های گیاهی غالب استان کرمانشاه می­باشد. برای شناخت و بررسی پارامترهای اقلیمی در استان کرمانشاه ابتدا اقدام به تهیه پایگاه داده ­های اقلیمی مرکب ۱۵ عنصر اقلیمی به تفکیک ماه، سالانه و فصلی از ۲۶ ایستگاه داخل و خارج استان که با اقلیم و پوشش گیاهی منطقه در ارتباط هستند، انتخاب گردید. سپس با بهره گرفتن از روش­های درونیابی و اندازه شبکه سلولی مناسب داده ­های نقطه­ای به داده ­های پهنه­ای تبدیل گردید و با روش کرزانوفسکی و ضریب پروکراستس حجم داده ­ها کاهش پیدا کرد. به منظور کاهش حجم داده ­ها و شناسایی مهمترین عامل­های تاثیر گذار از آنالیر تحلیل عاملی استفاده شد. همچنین تحلیل خوشه­ای جهت پهنه بندی مناطق همگون بکار گرفته شد. سپس نقشه پوشش گیاهی منطقه با نقشه امتیازات عاملی تطبیق داده شد و امتیازات عاملی ۴ گونه مرتعی و جنگلی غالب منطقه تعیین گردید. نتایج نشان می­دهد که مناسب­ترین روش برای درونیابی داده ­های اقلیمی روش کرجینگ و مناسب­ترین اندازه شبکه سلولی ۶ کیلومتری است. داده ­های اقلیمی به تعداد ۶۲۲ نقطه در سطح استان تعمیم داده شد. با روش کرزانوفسکی مهمترین و موثرترین متغیرهای هواشناسی به تعداد ۱۰۶ متغیر اقلیمی انتخاب شدند. تحلیل عاملی نشان داده که ۴ عامل اصلی دمای گرمایشی، بارش، بارش زمستانه و باد به ترتیب ۹/۴۷، ۷/۲۳ ۸/۸ و ۷/۶ که ۱۶۸/۸۷ درصد از واریانس کل داده ­ها را به خود اختصاص می­ دهند. با بهره گرفتن از امتیاز عاملی ۴ عامل اصلی و آنالیز خوشه­ای استان کرمانشاه به هفت منطقه اقلیمی: اقلیم بسیار گرم و خشک، اقلیم بسیار گرم و نیمه خشک، اقلیم مرطوب نیمه سرد، اقلیم سرد و نیمه مدیترانه­ای، اقلیم نیمه سرد مدیترانه­ای، اقلیم سرد و نیمه خشک، اقلیم سرد و نیمه خشک بادی، پهنه بندی شد. در نامگذاری مناطق اقلیمی استان کرمانشاه از عامل دمای گرمایشی به عنوان تاثیر گذارترین عامل استفاده شد و تنها در اقلیم مرطوب نیمه سرد عامل بارش نقش تعیین کننده ­ای در نامگذاری منطقه داشت. با بهره گرفتن از امتیازات عاملی و پارامترهای اولیه اقلیم رویشی گونه­ های Festuca ovina، جنگل­های استان، tomentellus Bromos و Hordeom bulbosa بررسی شد که نشان داد گونه Festuca ovina در دو ناحیه اقلیمی سرد مدیترانه­ای و سرد نیمه مرطوب بادی گسترش پیدا کرده است همچنین آستانه تحمل بارش بسیار بالا و دمای مناسبی دارد و در مناطق مختلف با بارش­های متفاوت گسترش می­یابد. آستانه تحمل دمای گونه­ های درختی بلوط بالا بوده در نتیجه می­توان عامل دما را بعد از عامل بارش به عنوان دومین عامل کنترل کننده گسترش گونه­ های جنگلی در استان کرمانشاه عنوان کرد. آستانه تحمل دمای گونه tomentellus Bromos بسیار زیاد بوده و متوسط بارش بیشتر از ۵۰۰ میلی متر در سال لازم می­باشد تا این گونه بتواند به عنوان گونه غالب و یا گونه همراه در منطقه گسترش پیدا کند. عامل اصلی تاثیر گذار در رویش گونه Hordeom bulbosa عامل­های بارش می­باشند و عامل دما در درجه اهمیت بعدی قرار دارند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

کلمات کلیدی: اقلیم رویشی، تحلیل عاملی، آنالیز خوشه­ای، کرجینگ، پروکراستس، کرمانشاه
فصل اول
مقدمه
کلیات
محیط زندگی بشر در هر قسمت از کره زمین در نتیجه پاره­ای عوامل جغرافیایی بوجود می ­آید که هر یک به نوبه خود در شئون اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و بالاخره تمدن ساکنین آن محیط تاثیر دارد. عوامل عمده­ای که محیط زندگی انسان را به وجود می­آورند عبارتند از موقعیت جغرافیایی وضع پستی و بلندی زمین، دوری یا نزدیکی دریا، جنس خاک و آب و هوا، در میان این عوامل پیوستگی خاصی وجود دارد چنانچه مطالعه و تحقیق درباره هر یک از آنها بدون توجه به مابقی غیر مقدور و یا مشکل به نظر می ­آید. تاثیر آب و هوا در زندگانی بشر به مراتب بیشتر از سایر عوامل جغرافیایی است زیرا نه تنها وجود نباتات و حیوانات بسته به آب و هواست بلکه سلامت و ادامه حیات خود انسان رابطه نزدیکی با وضع اقلیمی محیط او دارد [۴۰].
با توجه به پیشرفت تکنولوژی و صنعتی شدن و تغییراتی که انسان بر کره زمین ایجاد کرده یک نوع عدم تعادل در طبیعت بوجود آمده است. این بی­تعادلی ایجاب می­ کند که مطالعات آب و هوای و اقلیمی منطقه متفاوت از قبل باشد. در دورانهای گذشته مطالعات بیشتر تحت تاثیر عوامل و عوارض طبیعی و جغرافیایی از قبیل ارتفاع، دوری و نزدیکی به دریا، عرض جغرافیایی و … تعیین می­شد که در مقیاس­های وسیع تغییرات زیاد پیدا نمی­کردند. واحدهای صنعتی در یک حوضه آبخیز می ­تواند باعث تغییرات چشم گیری در کل حوضه آبخیز، بخصوص در آب و هوا و اقلیم آن حوضه ایجاد کند. این تغییرات باعث متمایز شدن این حوضه از حوضه­های مجاور خود می­گردد بر همین اساس مطالعات آب و هوا و اقلیم در مقیاس­های کوچکتر صورت بگیرد.
عوامل هواشناسی از قبیل بارش، دما، رطوبت، باد و … می­باشند. ورودی به یک سیستم طبیعی از نظر هیدرولوژی بارش و خروجی آن به صورت تبخیر و تعرق است که از عوامل مهم هواشناسی محسوب می­گردد. اقلیم نیز در واقع یک مفهوم توصیفی است و می­توان آن را متوسط وضعیت هوا در یک منطقه در دراز مدت دانست. اقلیم شناسی وضعیت کلی جو را به صورت منطقه­ای و یا دوره­ای مورد برسی قرار می­دهد. بنابراین مهم ترین و اصلی ترین عوامل موثر در ورودی و خروجی یک واحد هیدرولوژیکی که همان حوضه آبخیز می باشد آب و هوا می باشد. از این رو مطالعات آب و هواشناسی و شرایط جوی حاکم بر حوضه در مطالعات منابع طبیعی و کشاورزی اهمیت زیادی دارد زیرا این عوامل سایر پارامترها را هم تحت تاثیر قرار می دهند.
پوشش گیاهی مهمترین عامل تأثیرگذار بر پایداری و تعادل اکوسیستم­های طبیعی است. بررسی و مطالعه روابط بین پوشش گیاهی و عامل­های محیطی به شناخت عوامل مؤثر بر رشد و استقرار گونه­ های گیاهی و همچنین شناسای رویشگاه­ها کمک می­ کند. اقلیم به شرایط آب و هوایی یک منطقه جغرافیایی نظیر دما، رطوبت، فشار اتمسفر، باد، بارش و سایر مشخصه‌ های هواشناسی در مدت زمانی نسبتاً طولانی نسبت داده می‌شود. در هواشناسی معمولا شرایط حال حاضر آب و هوا مورد بررسی قرار می‌گیرد در حالی که در اقلیم‌شناسی مشخصه‌ های درازمدت آب و هوا مورد توجه ‌است.
تقریبا تمام فعالیت‌های پوشش گیاهی برای تداوم چرخه زندگی بطور مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر آب و هوا و اقلیم^[۱] قرار می­گیرد. روش اصلی مطالعه در اقلیم شناسی، جمع نگری یا کلی نگری می‌باشد. یعنی برای مطالعه هر بخش از کره زمین محققین اقلیم شناس تمام ویژگی‌های آن مکان را در ارتباط با یکدیگر و به صورت مجموعه مرتبط بررسی می‌کنند. در مطالعه اقلیمی داده‌های لازم در خصوص عناصر سازنده اقلیمی مانند: دما، بارش، تبخیر و تعرق و سایر عوامل اقلیمی جمع‌ آوری شده و در جهت شناسایی استعدادها و توان‌های اقلیم‌های روی زمین و عملکرد این اقالیم در چرخه حیات برای زندگی انسان و پوشش گیاهی بکار گرفته می‌شوند. در تعیین اقلیم یک منطقه در گذشته از عوامل و عوارض طبیعی و جغرافیایی از قبیل ارتفاع، دوری و نزدیکی به دریا، عرض جغرافیایی و غیره استفاده می­شده است که در مقیاس‌های وسیع تغییراتی چندان زیادی پیدا نمی‌کردند [۳۰]. اما امروزه این مطالعات در مقیاس‌های کوچکتر و دقیق تر با بررسی تعداد پارامترهای بیشتری صورت می گیرد تا بتوان تاثیرات اقلیم بر طبیعت را دقیق‌‌تر بررسی نمود که به اقلیم خرد^[۲] معروف است. هر نوع اقلیمی، وضعیت گیاهان و پوشش گیاهی هر منطقه ای را تعیین می کند. یعنی پوشش گیاهی هر منطقه ای متاثر از اقلیم حاکم بر آن است و شدیدا تحت تاثیر آن قرار می­گیرد. همچنین عوامل آب و هوایی به صورت کمی و کیفی در رشد و نمو گیاهان تاثیر دارند به طوری که از لحاظ کمی باعث سرعت بخشیدن یا عدم رشد گیاهان می‌گردد و میزان زی‌توده را به اندازه قابل توجهی تغییر می‌دهد و به طور کیفی نیز محیط را برای توسعه و گسترش برخی از گونه­ های گیاهی مساعدتر ساخته و برای برخی محدودیت ایجاد می کند [۴۳]. اقلیم شناسان از طرفی متوجه عدم کارایی میانگین­های آب و هوایی در موارد کاربردی شده، از طرف دیگر با روش های استفاده از کامپیوتر آشنا شدند. این عوامل سبب شد که آب و هواشناسان میزان تشابه بین نقاط مختلف را به کمک کامپیوتر خیلی دقیق اندازه ­گیری و نتیجه را با بهره گرفتن از مدلهای آماری متعدد، طبقه ­بندی کنند [۳۸].
به نظر ریتیرتو^[۳] و کاربلریا^[۴] (۱۹۹۲) در مقیاس جهانی، اقلیم به طور معمول، مهمترین کنترل کننده توزیع جغرافیایی گونه­ های گیاهی در نظر گرفته میشود. بقیه عامل­ها مانند خاک، توپوگرافی، عاملهای تاریخی و انسانی که مقیاس کوچکتری دارند، بدون شک مهم­اند، ولی از درجه اهمیت کمتری برخوردار می­باشند. بر خلاف اهمیت اقلیم که به عنوان عاملی شاخص در توزیع پوشش گیاهی موثر است، تحقیقات اکولوژیکی زیادی در این زمینه انجام نشده است. به همین منظور بایستی اقداماتی در این زمینه صورت پذیرد که میتوان به یافتن مشکلات موجود در توصیف اقلیم این مناطق و افزایش ایستگاه­های اقلیمی اشاره کرد [۹۴].
روش طبقه بندی اقلیمی همراه با پوشش گیاهی، شاید ساده‌ترین روش برای مرتبط ساختن الگوهای پراکنش گیاهی در سطح کره زمین باشد [۳۹]. با توجه به اینکه هر جامعه گیاهی در یک اقلیم خاص رشد و گسترش پیدا می‌­کند، لذا ضرورت دارد که اقلیم­های خرد با بهره گرفتن از پارامترهای هواشناسی و پوشش گیاهی در یک منطقه تعیین گردد.
اهداف تحقیق
۱- تعیین عناصر اقلیمی موثر بر گسترش چند گونه گیاهی مرتعی غالب استان کرمانشاه.
۲- پهنه بندی اقلیم رویشی گونه‌های گیاهی مرتعی غالب استان کرمانشاه.
۳- تهیه برخی لایه­ های اطلاعات اقلیمی استان کرمانشاه برای افزایش بانک اطلاعاتی اقلیم کشاورز و منابع طبیعی به منظور بهره برداری بهینه و پایدار از منابع موجود.
ضرورت پژوهش
پوشش گیاهی مهمترین عامل تأثیرگذار بر پایداری و تعادل اکوسیستم­های طبیعی است. اهمیت فراوان گونه­ های گیاهی در حفظ آب و خاک و همچنین نداشتن اطلاعات اطلاعات کافی در خصوص آنها، ضرورت شناخت سرشت و نیازهای اکولوژیک این گونه­ ها را روشن می­سازد تا علاوه بر افزایش دانش پایه، اطلاعات این گونه­ ها جهت مدیریت منابع طبیعی در اختیار مدیران قرار گیرد. مشکل اصلی در احیایی بیولوژیک مراتع و مبارزه با مباحث بیابان­زایی و فرسیاش خاک انتخاب گونه­ های گیاهی نامناسب برای مناطق در دست احیا می­باشد. هر منطقه شرایط اقلیمی و خاکی خاص خود را دارا می­باشد که بایستی با توجه به شرایط منطقه گونه گیاهی مناسب را انتخاب نمود تا بتوان به اهداف مورد نظر در احیا دست یافت.
استان کرمانشاه دارای مراتع خوب و درخور توجه است. ساکنین این استان از گذشته­ های دورزندگی کوچ نشینی توأم با معیشتی بر اساس دامداری داشته اند، این استان از مناطق عمده ایران در امر دامپروری به شمار می ­آید. دره‌های مناطق غربی تا جنوب شرق استان کرمانشاه یعنی ارتفاعات اورامانات تا زردلان و هلیلان پوشیده از جنگل است. گونه­ های مرتعی استان از لحاظ داویی و صنعتی حائز اهمیت هستند که نقش تعیین کننده ­ای در اقتصاد ساکنین این استان دارد و می­توان با بررسی دقیق­تر شرایط اکولوژیک این گونه­ های گیاهی شرایط را برای بهره ­برداری هرچه بهتر آنها فراهم نمود که در راستای آن اقتصاد ساکنین این مناطق نیز بهبود می­یابد. این مناطق بخاطر تغیرات اقلیمی، بیماری­های گیاهی، چرای زود رس و بیروه، آتش سوزی­های عمدی و غیره در حال نابودی و تخریب می­باشند که می­توان به عنوان یک مساله بیابانزایی به آن پرداخت. شناخت درست از منطقه و همچنین گونه­ های بومی منطقه می ­تواند کارشناسان را در امر مدیریت و کنترل مسائل بیابان زایی کمک کند. پوشش گیاهی هر منطقه ای متاثر از اقلیم حاکم بر آن است و شدیدا تحت تاثیر آن قرار می­گیرد. پهنه بندی و تفکیک مناطق همگون اقلیمی امکان مدیریت بهتر و کاراتری را فراهم می­ کند. شناخت پوشش گیاهی منطقه، تعیین عوامل اقلیمی موثر بر گونه­ های گیاهی، شناسایی عوامل موثر بر کاهش تولیدات عرصه ­های طبیعی در زمان­های مختلف و شناخت محدودیت­های اقلیمی گونه­ های گیاهی می ­تواند متخصصین را در استفاده هر چه بهتر این گونه­ ها برای احیا بیولوژیک مراتع و مباحث بیابانزدایی، همچنین جهت اهلی نمودن گونه­ های وحشی برای مصارف دارویی و صنعتی کمک می­ کند.
فصل دوم
بررسی منابع
پیشینه اقلیم رویشی
بررسی­های همبستگی اقلیم با پوشش گیاهی سابقه طولانی دارد. وایزمن^[۵] (۱۹۴۸)، پراکندگی جهانی اقلیم را در ارتباط با پوشش گیاهی بررسی کرده است. سیستمی که او پایه‌گذاری کرده بر مبنای روش کوپن استوار می­باشد. در این مطالعات براساس دما، ۵ منطقه حرارتی در جهان تعیین می‌شود که با هم پوشانی پراکندگی بارندگی و رژیم حرارتی به مناطق فرعی­تری تقسیم می‌گردد. در مطالعات با مقیاس کوچکتر شبه قاره­ای استینر (۱۹۶۵) پهنه بندی اقلیمی ایالات متحده آمریکا را انجام داده که با بهره گرفتن از روش آماری تحلیل عاملی^[۶] اجرا شده است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد ۴ عامل رطوبت، آشفتگی جوی، بری بودن و قابلیت دمایی ۶/۸۸ درصد از پراش را توجیه می­ کند [۹۹]. این مطالعات در مقیاس های کوچکتر کشوری و یا استانی در اقصی نقاط دنیا انجام شده که در ذیل به تعدادی از آنها اشاره می گردد. در این مطالعات سعی شده که رابطه پراکندگی گونه­ ها با فاکتورهای اقلیمی بصورت علم روز و با بهره گرفتن از مدل­های ریاضی تعریف گردند [۱۳،۳۴،۳۶،۱۱۲و…].
مقدم (۱۳۷۷) معتقد است هر اقلیمی، وضعیت پراکندگی گونه­ های گیاهی و اجتماعات گیاهی مناطق مختلف را تعیین می کند. همچنین عوامل آب و هوایی به صورت کمی و کیفی در رشد و نمو گیاهان تاثیر گذارند. به‌طوری که از نظر کمی باعث سرعت یا عدم رشد گیاهان شده، میزان محصول را به میزان قابل توجهی تغییر می‌دهد و به‌صورت کیفی نیز محیط را برای توسعه تعدادی از گونه ها مساعدتر ساخته و برای برخی گونه ها حیطه رشد را محدودتر می کند.
از طرفی علیزاده و همکاران (۱۳۸۸) گزارش کرده اند که ساده‌ترین و ابتدای‌ترین طبقه‌بندی آب هوایی بر اساس دمای هوا بوده است. در این سیستم سه نوع آب و هوا در سطح دنیا متمایز است که عبارتند از: آب و هوایی تروپیک، آب و هوایی معتدل و آب و هوایی قطبی [۳۰]. هیل (۱۹۹۱) بیان می­ کند که اقلیم در تعیین و توزیع گونه­ های غالب منطقه نقش عمده دارد [۶۲] و در طول سالهای گذشته در انگلستان طبقه‌بندی‌های بیوکلیماتیک^[۷] مختلفی در زمینه تیپ‌های مختلف گیاهی و یا بایومی^[۸] صورت گرفته است [۵۸،۶۱،۶۲].
یکی از مشخصات عمده مناطق خشک^[۹] و نیمه‌ خشک^[۱۰]، اقلیم آن است که موجبات پیدایش انواع معینی از پستی بلندی، خاک، فون و فلور می‌شود به‌طوری که از نظر این ویژگی‌ها آن را بطور کامل از مناطق مرطوب^[۱۱] متمایز می‌سازد. از آنجایی که خشکی تابعی از مقدار بارندگی، درجه حرارت و تبخیر است، بنابراین هرگونه طبقه‌بندی که فقط شامل یکی از این عوامل باشد، نمی‌تواند مبین واقعیت اقلیمی منطقه باشد [۱۰].
مطالعات حلقه­های رشد درختان نشان داده که رشد سالیانه درخت در طول بهار و تابستان هر سال در جنگل‌ها بستگی به درجه حرارت در زمستان قبلی دارد. مطالعه این حلقه ها همبستگی مثبت بین عرض حلقه­های رشد درخت و درجه حرارت درزمستان را نشان میدهد [۱۰۹].
پابو (۱۳۴۸) کارشناس فائو، اقالیم رویشی کشور را در مقیاس کلان به سه اقلیم خزری، ایران – تورانی و بلوچی تفکیک کرد [۵]. ترابی و جهانبخش (۱۳۸۰) با بهره گرفتن از روش های تحلیل خوشه­ای و طبقه بندی اقلیمی که با بهره گرفتن از داده ­های ۴۱ ایستگاه هواشناسی در دوره آماری ۳۰ ساله (۱۹۶۶-۱۹۹۵) انجام گردید، پنج منطقه اقلیمی به اسامی معتدل خزری، سرد کوهستانی، گرم و نیمه خشک، گرم و خشک و گرم خشک ساحلی معرفی نمود [۶].
فرج زاده (۱۳۹۰) همبستگی ^[۱۲]NDVI را با رطوبت نسبی میانگین و حداکثر و دمای حداکثر بررسی کرده و همبستگی بالاتر آنرا در شرایط مورد مطالعه گزارش کرده است، در حالیکه مقدار NDVI با بارش و دمای حداقل همبستگی پایین­تری دارد و چنین بیان کرده که هر چه عنصری دارای توزیع یکنواخت تر مکانی باشد، تاثیر آن در پیش بینی مقدار NDVI بیشتر است. همچنین توضیح داده که تاثیر آب و هوای فصل گرم بر روی NDVI بیشتر از فصل سرد بوده است (۱۸). برخی از محققین معتقداند که همبستگی بالایی بین NDVIو مقدار بارش باران در مناطق خشک وجود دارد، اما همبستگی بین NDVIو دما کمتر ولی معنی­دار ارزیابی شده است [۶۷،۹۵،۱۰۸]. همچنین مطالعات نشان داده که همبستگی مثبتی بین NDVI با بارش و تبخیر‌و‌تعرق وجود دارد در حالی که همبستگی بسیار ضعیف با دما در بیوم و زیست بایوم­ها برقرار است که تائید کننده مطالعات قبلی است [۱۱۴]. بدین ترتیب می­توان نتیجه گرفت که NDVI که جهت مطالعات پوشش گیاهی است و از طریق سنجش ازدورحاصل می گردد با فاکتورهای مختلف اقلیم شناسی همبستگی دارد و تغییرات عوامل اقلیمی را می توان با آن بررسی نمود.
به دنبال روند تکامل روش­های آماری در تخمین ذخایر معدنی به ویژه براساس پژوهش­های محققینی از قبیل سیشل و کریگ، ماترون (۱۹۶۲) با انتشار مقاله­ای پایه­ های زمین آمار را بنا نهاد. اگر چه عمده زمینه ­های رشد و توسعه زمین آمار در مساله تخمین ذخایر معدنی بوده است ولی در زمینه ژئوشیمی، زمین شناسی، ژئوفیزیک، مکانیک سنگ، تخمین مخازن نفت، اقلیم شناسی، هیدرولوژی و منابع آب نیز تحقیقات کاربردی جامعی انجام شده است. امروزه استفاده از روش­های درونیابی در بسیاری از علوم زمین کاربرد دارد. رواج استفاده از سیستم­های اطلاعات جغرافیایی یا “ساج” (GIS) به استفاده گسترده­تر از این روشها کمک کرده است، زیرا امکان استفاده از این روش­ها در بسیاری از نرم افزارهای ساج وجود دارد و می­توان با بهره گرفتن از این روش­ها و با دقت مناسب نقشه­های خطوط هم ارزش را ترسیم نمود.
بررسی­های زیست اقلیمی در ایران
خداقلی و همکاران (۱۳۸۵) به بررسی گیاه-اقلیم شناختی حوضه زاینده رود پرداخته و تغییرات مکانی ۶۳ متغیر اقلیمی که از نظر رستنی­های طبیعی اهمیت دارند را با بهره گرفتن از تجزیه عاملی و تحلیل خوشه­ای بررسی کردند و بررسی ها نشان داد که ۵ عامل اول ۹۵/۹۵ درصد پراش متغیر های اولیه را بیان می­ کند که این عوامل عبارت بود از بارش، دمای گرمایشی، جهت و سرعت باد، بارش تابستانه و غبار که به ترتیب ۱/۳۵ ، ۸/۲۶ ، ۵/۱۷ ، ۲/۱۱ ، ۴/۵ درصد از پراش را تعریف می­ کنند و در نهایت حوضه زاینده رود به ۸ پهنه اقلیم رویشی تفکیک، ترسیم و نامگذاری شده است [۱۳].
قطره سامانی (۱۳۸۳) پهنه­ بندی اگروکلیماتولوژیک استان چهارمحال و بختیاری را از نظر قابلیت کشت گردو با بهره گرفتن از سیستم ساج GIS^[13] مورد بررسی قرار دادند و در این بررسی چنین استنتاج نموده ­اند که عامل محدودیت رشد گردو دما است. با توجه به نیاز دمایی درخت گردو در استان چهارمحال و بختیاری با بهره گرفتن از سیستم اطلاعات جغرافیایی نقشه­های هم دما (حداقل، حداکثر و میانگین) رسم و مناطق مناسب جهت کشت را تعیین و مشخص نمود که کشت گردو در مناطق مرکزی و شمال استان مناسب بود. در جنوب استان گرمای تابستان و در منطقه شمال غرب استان سرمای زمستان و بهار از عوامل محدود کننده تولید گردو شناخته شد [۳۶].
مطالعات یغمایی و همکاران (۲۰۰۹) نشان می دهد که عناصر آب و هوایی به تناسب موقعیت جغرافیایی، در مناطق مختلف به شدت متفاوتی نمایان می‌شوند به گونه‌ای که در هر ناحیه ای معمولا یک عنصر‌، نمود آشکار منطقه را شکل داده و بقیه عناصر در درجات بعدی اهمیت قرار می­گیرند. بررسی تحلیل عاملی در استان اصفهان نشان می‌دهد که عامل بارش در غرب استان عامل غالبی است در صورتی که دما در شرق اصفهان بیشترین تاثیر را دارد. در این تحقیق با بهره گرفتن از تحلیل عاملی و تحلیل خوشه­ای، ۷ اقلیم زیستی در استان اصفهان شناسایی و نامگذاری و تیپ گیاهی شاخص در هر یک از این اقلیم ها معرفی شد [۱۱۲].
به منظور بررسی تاثیر عوامل اقلیمی بر گسترش تیپ­های جنگلی استان چهارمحال و بختیاری، یغمائی و همکاران (۱۳۸۸) تعداد ۷۱ متغیر اقلیمی را که از نظر شرایط اکولوژیک گونه های جنگلی، اهمیت بیشتری داشتند، انتخاب کرده و با روش تحلیل عاملی، عوامل موثر بر پراکنش این گونه­ ها شناسایی و معرفی شد. این عوامل که ۸۲/۹۱ درصد از واریانس متغیرها را بازگو می­ کنند، عبارتند از: دمای گرمایشی، بارش و تابش. تاثیر هر یک از این عوامل و نیز متغیرهای اولیه اقلیمی بر پراکنش تیپ­های شاخص جنگلی استان مزبور، بررسی شد [۴۸].
خداقلی و همکاران (۱۳۸۶) به منظور تعیین اقالیم رویشی حوضه آبخیز کارون، تعداد ۵۲ متغیر اقلیمی را با روش تحلیل عاملی و تجزیه خوشه­ای پهنه بندی کردند این بررسی نشان داد ۵ عامل اول ۲۶/۹۴ درصد از پراش متغیرهای اولیه را داردکه این عوامل عبارتند از: ۱) دما، ۲) بارش، ۳) بارش بهاره و برف، ۴) باد و۵) رطوبت نسبی که به ترتیب ۸/۴۳، ۹۶/۲۶، ۳/۱۳، ۱۵/۵ و ۱/۵ درصد از تغییرات را نشان می دهند و نتایج تحلیل خوشه ای با روش سلسله مراتبی وارد، نشان داد که حوضه آبخیز کارون با مساحت ۴۲۷۵۴۰۰ هکتار دارای ۹ پهنه اقلیم رویشی مختلف با پتانسیل و استعداد متفاوت می باشد [۱۴].
حیدری و علیجانی (۱۳۷۸) در یک تحقیق ارزشمند، با بهره گرفتن از ۴۹ متغیر اقلیمی با روش تحلیل عاملی و تجزیه خوشه­ای اقالیم ایران را پهنه بندی کردند. ایشان رطوبت، دما و جهت گیری باد را به عنوان سه عامل اصلی موثر در اقلیم ایران دانسته و نهایتا ۶ ناحیه اقلیمی و ۱۲ زیر ناحیه اقلیمی شناسائی کردند [۱۱].
مسعودیان (۱۳۸۳) با بهره گرفتن از ۲۷ عنصر اقلیمی در مقیاس سالانه با روش تحلیل عاملی و تجزیه خوشه­ای نواحی اقلیمی ایران را مشخص کرد. بر اساس این تحقیق اقلیم ایران متاثر از ۶ عامل اصلی گرما، نم و ابر، بارش، باد، غبار و تندر می باشد. مسعودیان نهایتا ۱۵ ناحیه اقلیمی را شناسائی و تفکیک نمود. مسعودیان به بررسی پراکندگی جغرافیایی بارش در ایران به روش تحلیل عاملی دوران یافته پرداخت، در این بررسی که به روش تحلیل عاملی دوران یافته انجام گرفت آشکار گردید که در ایران سه قلمرو پر بارش وجود داردتحقیقاتی نیز در ارتباط با هم اقلیمی برخی گونه­ های زراعی در کشور انجام گرفته است که می توان به کمالی و کوچکی (۱۳۸۹)، کمالی و همکاران (۱۳۸۷)، مظفری و صادقیان (۱۳۹۰) اشاره نمود [۴۲].
فاطمی آذرخوارانی و همکاران (۱۳۹۱) در بررسی زیست اقلیم گیاهی گونه قیچ صحرایی در استان اصفهان با بهره گرفتن از تحیلی عامل تعداد ۶۸ متغیر اقلیمی را به ۴ عامل اصلی کاهش دادند، که دمای سرمایشی، بارش، ابرناکی و باد تعیین شدند و به ترتیب ۴۵/۳۴, ۴۳/۷۹,۲۹/۱۱ و ۰۷/۹ درصد واریانس کل متغیرها را به خود اختصاص میدهند. عامل ابرناکی به دلیل نزدیکی این ناحیه به تپه­های شنی مرکز کشور بوده که میزان گرد و غبار این منطقه را افزایش می­دهد [۳۳].
خان حسنی و همکاران (۱۳۷۶) ویژگیهای بوم شناختی و جنگلشناسی مناطق جنگلی استان کرمانشاه را مورد بررسی قرار دادند. در این تحقیق با بهره گرفتن از نقشه اقلیم تهیه شده به روش دمارتن اصلاح شده، محل پراکنش جنگلهای استان در اقلیمهای مختلف از راه تطبیق این نقشه با نقشه­های توپوگرافی و دیگر نقشه­ها تعیین و در نهایت ۱۳ منطقه جنگلی در ۶ اقلیم استان مشخص شد [۱۲].
زارع چاهوکی (۱۳۸۰) در بررسی عوامل محیطی تأثیرگذار بر پراکنش تیپ­های رویشی مراتع پشتکوه استان یزد دریافت که پراکنش تیپهای Artemisia aucheri و Artemisia sieberi تحت تأثیر عوامل ارتفاع از سطح دریا، شیب و بافت خاک قرار می­گیرد. نتایج تحقیق نشان داد که گونه Artemisia aucherاز ارتفاع ۲۴۰۰ متر به بالا بر روی اراضی به نسبت شیبدار و در خاک­هایی با بافت سبک و سنگریزه­دار گسترش دارد. این در حالی است که گونه Artemisia sieberi در محدوده ارتفاع ۲۱۰۰ تا ۲۴۰۰ متری بر روی اراضی به نسبت مسطح با بافت متوسط و خاکهایی با املاح زیادتر از رویشگاهArtemisia aucheri مستقر شده است [۲۲].
خوشحال و همکاران (۱۳۸۵) از گروه بندی خوشه­ای در پهنه بندی زیست اقلیم انسانی اصفهان استفاده کرده است. در این پژوهش بهترین روش طبقه بندی زیست اقلیمی برای استان اصفهان روش گیونی تشخیص داده شده و براساس روش مذکور استان اصفهان به پنج منطقه زیست اقلیم انسانی مجزا طبقه بندی گردید [۱۶].
برادران راد (۱۳۷۸) با بهره گرفتن از روش سلیانوف و بکارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی شمال غرب ایران را از نظر اقلیمی پهنه بندی کرده است [۴]. رضیئی و عزیزی (۱۳۸۸) مناطق همگن بارشی در غرب ایران را تعیین کرده ­اند. در این پژوهش میانگین ۹ متغیر وابسته به بارش در دوره آماری ۱۹۶۵ تا ۲۰۰۰ را برای ۱۴۰ ایستگاه هواشناسی پراکنده در سطح منطقه محاسبه و مورد استفاده قرار داد. متغیرهای یاد شده به کمک روش تحلیل مؤلفه­ های اصلی (با آرایه R) به چهار مؤلفه کاهش و با بهره گرفتن از چرخش واریماکس چرخش داده شدند. سپس با بهره گیری از روش خوشه بندی سلسله مراتبی به شیوه “وارد” ایستگاههای مورد بررسی در این تجزیه و تحلیل، بر مبنای مقادیر نمرات استاندارد آنها در مؤلفه­ های بدست آمده گروه بندی و به این ترتیب غرب ایران به چهار زیر منطقه همگن بارشی تقسیم شد [۲۰].
ساکی ( ۱۳۸۷) به منظور ارائه طرح­های معماری مناسب و هماهنگ با اقلیم را بررسی و حوضه­های اقلیمی استان لرستان را تعیین کرده است. وی ابتدا حوضه­های اقلیمی استان لرستان را مشخص نموده و سپس معماری همساز با اقلیم هر حوضه را براساس روش تحلیل عاملی و خوشه بندی تعیین کرده است [۲۵].
ثقفیان و همکاران (۱۳۸۴) اثر تراکم ایستگاه و تفکیک منطقه­ای در برآورد توزیع مکانی بارندگی روزانه را بر روی بارندگی جنوب غرب ایران مورد بررسی قرار دادند. آنها نتیجه گرفتند که در مجموع روش TPSS مناسبتر می­باشد. ولی با توجه به نزدیک بودن دقت روش­ها، انتخاب نهایی روش مناسب را به هدف و زمان محاسبه وابسته معرفی کرده ­اند [۸].
به طور یقین بخش کشاورزی بیشترین ارتباط و تاثیر پذیری را از شرایط محیط اطراف و به خصوص اقلیم دارد، به گونه ­ای که ویژگیهای اقلیمی مثل پتانسیل­ها و محدودیتهای اقلیمی در بلند مدت، منجر به تعیین الگوی کشت و توجیه پراکنش گونه­ های گیاهی مختلف شده است. متاسفانه بخش کشاورزی به دلیل سرعت و قدرت کم تطابق، بیشترین تاثیر را از تغییرات اقلیمی متحمل خواهد شد. پیش بینی می­ شود در اثر تغییرات اقلیمی و گرم شدن هوا، مناطق جنگلی در نیمکره شمالی به سمت شمال سوق پیدا کنند. بنابراین جغرافیای کشاورزی در این مناطق، تحت تأثیر تغییر اقلیم قرار می­گیرد [۳۹].

اندازه شبکه سلولی (m)
رابطه

۴۶۲۰
جفری

۳۷۵۰
وینک

۳۷۵۰
هنگل

۷۵۰

۱۵۰

۴۵۰۰
والیزولاو و بام گاردنر

۷۵۰

شکل (۴-۱۲): نمودار مقاییسه میانگین، ضریب تغیرات و RMSE
شکل (۴-۱۳): نقاط درونیابی شده در استان کرمانشاه
خصوصیات اقلیمی استان:
–الف دما
دما بر شکل بارش در مناطق مختلف تاثیر دارد و با کاهش دما در ارتفاعات شکل بارش به صورت برف خواهد بود. متوسط حداقل دما طبق نقشه خطوط هم دما در استان کرمانشاه در شکل (۴-۱۴)، ۴ درجه سیلیوس و حداکثر درجه حرارات ۲۴ درجه سیلیوس می­باشد. با مقایسه نقشه خطوط هم دما و توپوگرافی مشاهده شد که خطوط هم دما با نقشه توپوگرافی مطابقت دارد که نشان دهنده رابطه بین دما و ارتفاع بوده که یک رابطه عکس می­باشد یعنی در ارتفاعات دما پایین­تر و در دشت­ها دما بیشتر است.
-ب بارش
نقشه خطوط هم بارش در استان کرمانشاه در شکل (۴-۱۵) نشان داده شده است. بیشترین مقدار بارش در استان کرمانشاه در ارتفاعات منطقه پاوه و نوسود که در واقع با میزان بارش ۸۰۰ میلی متر و کمترین میزان بارش در منطقه صد و سومار با مقدار ۲۰۰ میلی­متر بدست آمده است. همانطور که مشاهده می­ شود مراکز بارش در ارتفاعات و رشته کوه زاگرس می­باشد که نقش تعیین کننده این رشته کوه در میزان بارش استان را نشان می­دهد. دشت­های استان که در بین کوهای مرتفع قرار دارند با میزان بارش تقریبا ۵۰۰ میلی­متر در سال مناطق مستعدی برای کشاورزی بوده و همچنین رودخانه­های که در این مناطق وجود دارند از کوه­های اطراف سرچشمه می­گیرند که از آنها برای آبیاری در فصل گرم سال استفاده می­ شود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

شکل (۴-۱۴): خطوط هم دمای سالانه استان کرمانشاه
شکل (۴-۱۵): خطوط هم بارش سالانه استان کرمانشاه
پهنه بندی اقلیمی
پهنه بندی به روش سلیانینوف
روش سلیانینوف براساس نسبت بارش به گرما استوار است. اما از مزایای آن ساده بودن انجام محاسبات می­باشد. با بهره گرفتن از ضریب هیدروترمیک سلیانینوف، استان کرمانشاه به شش منطقه اقلیمی تقسیم شد که در شکل (۴-۱۶) نمایش داده شده است. ۱) اقلیم خشک قسمت­ های سومار و نفت شهر را در بر می­گیرد. ۲) اقلیم نیمه خشک شدید: قسمت­ های قصر شیرین، غرب گیلان غرب و غرب سرپل ذهاب را شامل می­ شود.۳) اقلیم نیمه خشک میانه: نیمه شرقی شهرستانهای گیلان غرب، سرپل ذهاب، اسلام­آباد و کنگاور، قسمت­ های جنوبی شهرستانهای کرمانشاه، هرسین و صحنه از این نوع اقلیم برخوردار می­باشند. ۴) اقلیم نیمه خشک ضعیف: این اقلیم از قسمت­ های شرقی استان شروع شده و تا انتهای رشته­کوهای زاگرس در غرب امتداد دارد که قسمت­ های عمده شهرستانهای کنگاور، سنقر، صحنه، کرمانشاه، دالاهو، اسلام آباد، روانسر و ثلاث را در بر می­گیرد. ۵) اقلیم نیمه مرطوب: بخش عمده شهرستانهای روانسر، جوانرود و قسمت­ های مرکزی شهرستان سنقر را شامل می­ شود. نتایج بدست آمده تا حدود زیادی با نتایج بدست آمده توسط رحیم زاده و همکاران (۱۳۹۱) مطابقت دارد.
شکل (۴-۱۶): پهنه بندی به روش سلیانینوف
نمودار هایترگراف