۲-والدین گرم و کنترل کننده: این والدین اجازه‌ی کسب تجربه و یادگیری را از کودک می‌گیرند. آنها با محبت افراطی موجب سلب آزادی لازم از کودکانشان می‌شوند. کودکان این والدین در مقایسه با کودکانی که والدین گرم و آزاد گذارنده دارند، خصومت و پرخاشگری بیشتری از خود نشان می‌دهند.
۳-والدین سرد و آزاد گذارنده: رفتارهای سرد و خصومت‌آمیز این والدین که به تنبیه استوار است به همراه سخت‌گیری و محدودیت شدیدی که نسبت به فرزندان خود اعمال می‌کنند، موجب احساس خصومت شدید در فرزندان آنها می‌شود. از سویی عدم اجازه به کودک در ظاهر ساختن این احساس خصومت، کودکان را عصبی بار می‌آورد. این کودکان معمولاً در روابط اجتماعی ناموفق هستند. گوشه‌گیری، خجالت و عدم اعتماد به نفس در این کودکان وجود دارد.
۴-والدین سرد و کنترل کننده: همراه شدن فقدان محبت با عامل عدم آزاد گذاشتن موجب بروز رفتار پرخاشگرانه به شدیدترین حالت در این کودکان می‌شود (به نقل از آذر پیکان، ۱۳۹۰).
۲-۱-۲-۲-۳- مدل ترکیبی
سبک‌های مطرح شده در مدل‌های، دارلینگ و اشتاین برگ (۱۹۹۳)، سبک‌های فرزندپروری مک کویی و مارتین (۱۹۸۳) و بامریند (۱۹۹۱) همپوشی زیادی دارند. به همین علت، ویژگی‌ها و مؤلفه‌های فرزندپروری مستبد، مقتدر، سهل‌گیر و بی‌تفاوت، بطور دقیق‌تر، و با توجه به دیدگاه این محققان، مورد بررسی قرار می‌گیرند.
شیوه مستبدانه و سلطه جو
شیوه فرزندپروری استبدادی با ویژگی‌های توقع بالا و پذیرش پایین مشخص شده است. والدینی که این شیوه را مورد نظر قرار داده‌اند ممکن است چنین نگرشی را داشته باشند که : “هر کاری که من گفتم باید انجام بدی”. بیشتر نوجوانان، چنین شیوه‌ی برخوردی را نمی‌پسندند و علیه والدینی که از این شیوه استفاده می‌کنند، شورش می‌کنند. طبق نظر اشتاین برگ^[۲۲۱] (۱۹۹۶) والدین مستبد تمایل به یک انضباط مطلق و تنبیه، بدون ارتباط متقابل دارند. به این معنا که آنها فرمان‌های بیشتری به کودکان خود می‌دهند و زمانی که خواسته‌ی آنها کاملاً انجام نمی‌شود، به سرعت کودکان خود را تنبیه می‌کنند. این والدین انتظار دارند که بدون هیچ توضیحی از دستورات آنها اطاعت شود. نوجوانان دارای چنین والدینی، رفتار خوبی دارند، اما ممکن است افسرده باشند. این نوجوانان تمایل دارند که عملکرد خوبی در مدرسه داشته باشند و در رفتارهای مشکل‌آفرین درگیر نمی‌شوند، اما مهارت‌های اجتماعی آنها ضعیف است و عزت نفس پایینی دارند (دارلینگ^[۲۲۲]، ۱۹۹۹).
شیوه ی مقتدرانه
والدین مقتدر بین توقع و پذیرش توازن ایجاد کرده‌اند، آنها بیشترین کمک را ایجاد و شکل‌گیری هویت مثبت نوجوانان می‌کنند (اشتاین برگ، ۱۹۹۶). این والدین می‌دانند که حقوق والدین و کودکان دو جانبه است. همچنین آنها می‌دانند که خطوط ارتباطی بین والدین و کودکان باید روشن باشد تا ارتباط والد – فرزندی خوشایندی برقرار شود. این والدین اظهار کننده هستند، اما تحمیل کننده نیستند. روش‌های انضباطی آنها بیشتر حمایتی است تا تنبیهی (بامریند، ۱۹۹۱). در این خانواده‌ها نوجوان آزاد، و با احساس راحتی بیشتری با والدین خود صحبت می کنند، والدین عجله‌ای برای تنبیه رفتارمنفی خود ندارند و احتمال بیشتری دارد که رفتار مثبت را پاداش دهند (بامریند، ۱۹۹۰). این شیوه فرزندپروری درجات بالاتری از شایستگی، رشد اجتماعی، خود ادراکی و سلامت روانی را به دنبال دارد (بالانتاین^[۲۲۳]، ۲۰۰۱). والدین مقتدر دارای روشی گرم، پذیرنده، فرزندمحور و همراه با کنترل متعادل‌اند که به فرزندان اجازه‌ی قبول مسئولیت متناسب با سن را می‌دهند و فضایی فراهم می‌کنند که، فرزند بتواند با بهره گرفتن از امکانات محیطی، به یک فرد مطمئن و مستقل تبدیل شود. فرزندان والدین مقتدر می‌آموزند که تعارض وقتی به بهترین وجه رفع می‌شود که نقطه نظرهای طرف مقابل در یک مذاکره دوستانه به حساب آورده شود (زیگلمن، ۱۹۹۹).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شیوه سهل‌گیرانه
والدین شیوه آسان‌گیر، نقطه مقابل والدین بی‌توجه هستند، زیرا آنها به صورتی افراطی نسبت به کودکان خود، پذیرش و پاسخدهی دارند اما توقعی از کودکان خود ندارند (اشتاین برگ، ۱۹۹۶). این والدین از جمله کسانی هستند که به کودکان خود اجازه می‌دهند که «با آنها بدرفتاری کنند». بسیاری از اوقات، نوجوانان این والدین، خواستار والدینی هستند که متوقع‎‎‌تر باشند. والدین آسان‌گیر، کنترلی بر روی فرزندان خود ندارند. نوجوانان این خانواده‌ها احتمال بیشتری دارد که در رفتارهای مشکل آفرین درگیر شوند، اما عزت نفس بالاتر و مهارت‌های اجتماعی بهتری دارند و درجات پایین‌تری از افسردگی را نشان می‌دهند (دارلینگ، ۱۹۹۹).
شیوه ی غفلت گرایانه و بی توجه
از این شیوه زمانی نام برده می‌شود که والدین نقش فعالی در زندگی کودک نداشته باشند و به نظر می‌رسد که نسبت به وقایعی که برای کودک رخ می‌دهد، بی‌تفاوت هستند. والدینی که این شیوه را دارند، پذیرش کمی نسبت به فرزندان خود دارند و همچنین انتظارات و توقعات آنان نیز از کودکان خود کم است (اشتاین برگ، ۱۹۹۶). این والدین رفتار کودک خود را کنترل و سرپرستی نمی‌کنند. کودکان والدین بی‌توجه در همه‌ی موارد زندگی ضعیف عمل می‌کنند (دارلینگ، ۱۹۹۹).
۲-۱-۳- برنامه فرزندپروری مثبت
آسیب‌هایی که کودکان دارای اختلال می‌بینند به همراه تأثیرش بر خانواده، نیاز به مداخله و درمان مؤثر را افزایش می‌دهند. از میان رویکردهای درمانی مختلف، به نحوی که آناستاپولوس^[۲۲۴] و همکاران (۱۹۹۱) اظهار می‌کنند، مهم‌ترین روش درمانی برای کودکان در کنار دارودرمانی، آموزش مدیریت والدین^[۲۲۵] (PMT) است (علیزاده، ۱۳۸۳). آموزش والدین از دو جهت بر سایر روش‌ها برتری دارد؛ اول آنکه برنامه اصلاح رفتار کودک در محیط طبیعی منزل و توسط والدین که بیشترین تماس را با او دارند، اجرا می‌گردد و دوم آنکه PMT جنبه‌های مختلفی از عملکرد والدینی و خانوادگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد (ساندرز، ۲۰۰۳؛ ساندرز، ۲۰۰۲؛ دین و همکاران،۲۰۰۳؛ کریسانته^[۲۲۶]، ۲۰۰۳؛ کرونیس^[۲۲۷] و همکاران،۲۰۰۴؛ ساندرز، ۲۰۰۷). اساس PMT بر این دیدگاه استوار است که اختلالات رفتاری کودکان در نتیجه تعامل‌های غلط بین کودک و والدین به وجود آمده و تداوم می‌یابد (فتحی، ۱۳۷۴). بر این اساس PMT به والدین آموزش می‌دهد تا تعاملات مثبت خود را با کودکانشان افزایش و همزمان تعاملات استبدادی و متناقض را کاهش دهند (دین و همکاران، ۲۰۰۳).
یکی از انواع برنامه‌های PMT، “برنامه فرزندپروری مثبت” است که برنامه‌ای پنچ سطحی با جهت‌گیری پیشگیرانه و راهبرد حمایتی خانواده است (ساندرز، ۲۰۰۳). برنامه گروهی فرزندپروری مثبت یکی از پنج سطح مداخله خانوادگی است که برای کودکانی است که هم اکنون دچار و یا در معرض خطر پیدایش اختلالات رفتاری و عاطفی هستند. این برنامه ۸ جلسه‌ای در گروه‌های ۱۰ نفره از والدین است که یک فرایند آموزشی فعال مهارت‌ها را برای کمک به والدین در به دست آوردن دانش و مهارت دارد (دانشگاه کویینزلند^[۲۲۸]، ۲۰۰۳؛ به نقل از جعفری و همکاران، ۱۳۸۹). برنامه از ۴ جلسه گروهی ۲ ساعته و ۳ یا ۴ جلسه تلفنی پیگیری ۱۵ تا ۳۰ دقیقه‌ای تشکیل می شود. جلسه‌ی آخر می تواند جلسی فردی یا گروهی باشد (ترنر و همکاران، ۲۰۰۲). اصولاً محتوای این برنامه بر گرفته از مدل یادگیری اجتماعی، رفتار درمانی خانواده و کودک، پژوهش‌های فرزندپروری، مدل پردازش اطلاعات اجتماعی، مطالعات بهبود ارتباط والدین، رویکرد بهبود ارتباط والدین، رویکرد سلامت جمعی و عمومی در زمینه مداخلات خانواده می‌باشد.
۲-۱-۴- روابط مادر- کودک
کودک در هنگام تولد، احساس و ادراک معنی‌دار از خود ندارند، اما بتدریج و با شکل‌گیری ساختارهای شناختی، در تعامل با محیط و واکنش‌های والدین و اطرافیان، نوعی خود – آگاهی اولیه را در مورد خود رشد می‌دهند (بوفارد و ناتالی^[۲۲۹]، ۲۰۰۰). تعامل کودک با والدین یا جانشین آنها، بتدریج باعث نوعی ادراک در کودک شده و بدین طریق او می‌فهمد که والدین به طرز معینی با او رفتار می‌کنند. کودک متوجه می‌شود برخی از خصوصیات و رفتارهایش مورد توجه ویژه والدین قرار گرفته و تشویق می‌شود، درحالی که برخی از اعمال و رفتارهایش، ممکن است مورد سرزنش و طرد از جانب آنها باشد (هیون و گلدستین^[۲۳۰]، ۲۰۰۱).
روابط والد – فرزند و سایر اعضای خانواده را می‌توان به عنوان نظام یا شبکه‌ای از بخش‌های متفاوتی دانست که در کنش متقابل با یکدیگرند. این کنش متقابل و نوع روابط عاطفی والد – فرزند، باعث ایجاد انتظارات و واکنش‌های خاصی در مورد “خود” می‌شود. البته رفتارهای مبتنی بر اندیشه و ادراک کودک، ممکن است مورد تشویق والدین قرار گیرند، و در نتیجه بر دامنه بروز و گسترش رفتار و تصورات افزوده شود و یا ممکن است از سوی والدین سرکوب شده و توجهی به آنها نشود (بیگام^[۲۳۱]، ۱۹۹۴؛ به نقل از برک^[۲۳۲]، ۲۰۰۱). از این رو، نوع پالایش‌های فکری کودک به طور مستقیم و یا غیرمستقیم که از سوی والدین صورت می‌گیرد و بازخوردهای حاصله در روند نظام شکل‌گیری شخصیت فرزند و نگرش‌های او نقش مهمی ایفا می کند و زیر بنای سبک ادراکی او را از “خود” پایه‌ریزی می‌کند (هیون و گلدستین، ۲۰۰۲؛ به نقل از جاودان، ۱۳۸۳).
شاو و همکاران (۱۹۹۸) نشان دادند که طرد از سوی مادر عامل پیش‌بینی کننده مهم برون‌ریزی رفتار در ۱۸ ماه بعد است. اخیراً ارتباطی مهم بین طرد والدین و پرخاشگری کودک در یک نمونه ۱۲-۹ ساله پیدا کرده‌اند (رولوف^[۲۳۳] و همکاران، ۲۰۰۶). شواهد اخیر نشان می‌دهد که ادراک کودک از رفتار والدین مثل تعارض بین والدین و تعارض والد- کودک از طریق اثرات سوء بر رشد بعنوان مکانیسم مهمی در نظر گرفته می‌شود (هارولد^[۲۳۴] و همکاران، ۲۰۰۴).
۲-۱-۴-۱- دیدگاه‌های نظری مربوط به روابط مادر – کودک
خصوصیات خلقی کودک و نگرش‌ها، رفتار و شخصیت والدین الگوی ویژه‌ای از تبادل اجتماعی بین کودک و هر یک از والدین ایجاد می‌کند. تقریباً هر نظریه پردازی فرض بر این دارد که این الگوی تبادلی به طرق مهمی در رشد روانی کودک تأثیر می‌گذارد. در قرن حاضر روان‌شناسان عملاً معتقدند روابط کودکان با افرادی که مراقبت آنان را به عهده دارند پایه‌های مهمی برای رشد عاطفی و شناختی آنان محسوب می‌شود (باولبی، ۱۹۶۹؛ فروید، ۱۹۶۴؛ واتسون، ۱۹۲۸؛ به نقل از ماسن و همکاران، ۱۳۸۰).
فروید اولین کسی بود که اظهار داشت پیوند عاطفی کودک با مادر مبنای تمام روابط بعدی است. پژوهش های جدید نشان می دهد که گرچه کیفیت پیوند کودک – والد بسیار اهمیت دارد، ولی رشد بعدی صرفاً تحت تأثیر دلبستگی اولیه قرار ندارد بلکه تداوم رابطه‌ی والد – فرزند نیز بر آن تأثیر دارد (به نقل از برک، ۱۳۷۸). تاکنون نظریه‌پردازان رشد، مادر را به عنوان کسی که علاقه، توجه و مراقبت او در احساس امنیت یا عدم امنیت کودک تأثیر مهمی می‎گذارد عمده می‎دانستند. ولی در این دو دهه‎ی اخیر روانشناسان تأثیر پدر، خواهران و برادران و سایر مراقبت‌کنندگان را نیز مطالعه کرده‌اند. علاوه بر این، غالب نظریه‌پردازان بر اهمیت لذت و درد در رشد رفتار تأکید کرده‌اند. آنان معتقدند که میل انسان به کسب لذت و اجتناب از درد در او انگیزه ایجاد می‌کند. در نتیجه آنان بر اهمیت تأثیر کارهایی که مراقیت کننده می‌کند و در کودک ایجاد لذت می‌کند تأکید کرده‌اند. به نظر آنان کودکان نسبت به کسانی که منبع لذت برای آنان محسوب می‌شوند، احساس دلبستگی می‌کنند. شاید به این دلیل که این افراد با آنان بازی می‌کنند یا آرامشان می‌کنند و یا ناراحتی ناشی از درد، سرما، گرسنگی یا فشار روانی را در آنان کاهش می‌دهند.
۲-۱-۴-۱-۱- نظریه روانکاوی
مفهومی که فروید درباره‌ی روابط کودک با والدینش ارائه داد، بر اساس همین فرض بود. فروید می‌گفت که کودکان با غرایزی زیست شناختی به دنیا می‌آیند که باید ارضا شود. نیاز کودک به غذا و گرما و کاهش درد نمایانگر لذت جویی حسی است. فروید اساس زیست شناختی این جویندگی را نوعی انرژی فیزیکی می‌دانست که به لیبیدو معروف است.
به نظر فروید، اشیاء، مردم و فعالیت‌هایی که کودکان انرژی لیبیدوی خود را صرف آنها می‌کنند همراه با رشد کودکان به نحوی قابل پیش بینی تغییر می‌کنند. فروید می‌گفت در دوران شیرخوارگی هر چیز که به غذا خوردن مربوط باشد از مهمترین سرچشمه‌های کسب رضایت برای او قلمداد می‌شود. هنگامی که از کودکان مراقبت یا غذایشان تأمین می‌شود، توجهشان، که از انرژی لیبیدو نشأت می‌گیرد، بر کسی که این لذایذ را فراهم می‌کند متمرکز می‌شود. از نظر او انرژی لیبیدوی کودک نه تنها مدام متمرکز بر کسانی است که از او مراقبت می‌کنند بلکه دهان و لبها را نیز در بر می‌گیرد. به همین دلیل، فروید دوران شیرخوارگی را مرحله‌ی دهانی نامید. او معتقد بود که ارضای کم یا ارضای بیش از حد نیازهای دهانی در این دوره سبب می‌شود که پیشروی کودک به مرحله‌ی بعدی رشد کند، شود، به این معنی که ممکن است کودک در این مرحله تثبیت شود یا در مقابل انتقال انرژی لیبیدوی خود به اشیاء و موضوعات جدید مقاومت درونی نشان دهد. فروید این فرضیه را مطرح کرد که تثبیت در مرحله‌ی دهانی که علت آن ارضای ناکافی یا بیش از حد است ممکن است بزرگسال را آماده‌ی ابتلا به بیماری‌های روانی کند.
به عقیده‌ی فروید اطراف مقعد و فعالیتهای مربوط به عمل دفع در سال دوم زندگی از سرچشمه‌های مهم ارضای لیبیدو به شمار می‌آید. بنابراین، کنش‌های متقابل کودک با والدین در مورد آداب توالت رفتن اهمیت بسیاری دارد. فروید این مرحله‌ی دوم رشد را مرحله مقعدی نام نهاد. تثبیت در این مرحله به عقیده فروید سبب می‌شود که کودک به بزرگسالی بسیار تمیز و مرتب و مال دوست بدل شود و یا خصوصیاتی کاملاً خلاف اینها در او ایجاد شود.
نظریه‌های تازه‌تری که از نظریه‌ی فروید نشأت گرفته‌اند این فرض پایه‌ای را حفظ کرده‌اند که کنش‌های متقابل اولیه بین مادر و فرزند کیفیت خاصی دارد که برای رشد اولیه‌ی کودک لازم است (اینزوورث، بلر، واترز و وال، ۱۹۷۸؛ باولبی، ۱۹۶۹؛ ارتیسون، ۱۹۶۳؛ به نقل از ماسن و همکاران، ۱۳۸۰). ولی این نظریه‌پردازان بر پیامدهای مراقبتی که با مهر و محبت و رفتارهای آرام و اطمینان بخش همراه باشد تأکید بیشتری دارند تا بر عملکردهای زیست شناختی مانند تغذیه‌ی کودک یا آداب توالت رفتن او. مثلاً اریک اریکسون متذکر شد که آنچه از لحاظ رشد در دوران شیرخوارگی مهم و حساس تلقی می‌شود این است که در کودکان نسبت به فرد دیگر نوعی احساس اطمینان ایجاد شود. کودکانی که از لحاظ پرورشی تجارب رضایت بخشی داشته‌اند این اولین مرحله‌ی رشد را با موفقیت می‌گذرانند. اگر غیر از این باشد به دیگران احساس عدم اطمینان خواهند کرد.
اریکسون معتقد بود که کودکان در سال دوم زندگی می‌کوشند تا در مقابل والدینشان احساس استقلال رأی و عدم وابستگی کنند. کودکانی که نمی‌توانند به حس استقلال رأی نایل شوند ممکن است آمادگی پیدا کنند که دچار احساس شرم و تردید شوند و نتوانند به طور مستقل کاری انجام دهند. اریکسون هنگام بحث درباره‌ی این مراحل و مراحل بعدی دوران زندگی، جوهر اصلی عقیده فروید را درباره‌ی تثبیت حفظ کرد: او معتقد بود که عدم موفقیت در گذراندن یک مرحله به نحوی رضایت بخش، سبب می‌شود که کودک نتواند مراحل بعدی را به راحتی بگذراند.
۲-۱-۴-۱-۲- نظریه یادگیری اجتماعی
رفتارگرایان معتقد بودند مادر کودک به عنوان منشأ همیشگی تأمین غذا و آسایش، تقویت کننده‌ی ثانویه‌ی مهمی محسوب می‌شود. بنابراین کودک نه فقط هنگام گرسنگی و درد به دنبال او است، بلکه در مواقع بسیار دیگری نیز وابستگی عمومی خود را به او نشان می‌دهد. نظریه پردازان یادگیری اجتماعی فرض بر این دارند که شدت وابستگی کودک به مادر بستگی دارد به اینکه مادر تا چه حد نیازهای کودک را تأمین می کند، یعنی مادر تا چه اندازه وجودش با لذت و کاهش درد و ناراحتی همراه است (سیرز، مک کوبی و لوین، ۱۹۵۷؛ به نقل از ماسن، ۱۳۸۰).
این عقیده که پیوندهای عاطفی کودک به مادر و رفتارهای گرایشی او نسبت به مادر بر اساس کاهش سائق‌های زیست شناختی است، از زمان جنگ جهانی اول تا اوایل سال‌های ۶۰ در امریکا نظریه‌های مربوط به دوران شیرخوارگی را تحت تأثیر قرار داد. با این وجود دانشمندان نتوانستند بین الگوی غذا دادن به کودک و رشد بعدی اجتماعی و عاطفی او ارتباطی پیدا کنند. نتایج این تحقیقات سبب می‌شود که در مورد قابل استفاده بودن مفهوم مرحله‌ی دهانی تردید شود. شواهد تازه‌تری نیز نشان می‌دهد که شدت علاقه و وابستگی کودک به هر یک از والدین رابطه‌ای با تعداد دفعاتی که هر یک از آنان به او غذا می‌دهد، او را عوض می کند یا از او مراقبت می‌کند، ندارد (اینزوورث و همکاران، ۱۹۷۸؛ به نقل از ماسن، ۱۳۸۰).
۲-۱-۴-۱-۳- نظریه کردارشناسی
این موضوع که نوزاد انسان به هنگام تولد آمادگی بروز رفتارهایی را دارد که نه نتیجه‌ی یادگیری قبلی است و نه بر اساس کاهش سائق، توجه جان باولبی^[۲۳۵] را به سوی خود جلب کرد. باولبی متذکر شد که از نوزاد انسان رفتارهایی سر می‌زند که باعث می‌شود که اطرافیان از او مراقبت کنند و در کنارش بمانند. این رفتارها شامل گریستن، خندیدن و سینه خیز رفتن به طرف کسی می‌شود. از نظر تکاملی این الگوها از لحاظ انطباق‌پذیری ارزش دارند، زیرا همین رفتارها باعث می‌شود که از کودکان مراقبت لازم به عمل آید تا زنده بمانند. بر طبق نظر باولبی، نتیجه‌ی عمده‌ی کنش متقابل بین مادر و کودک ایجاد نوعی وابستگی^[۲۳۶] عاطفی به مادر است (باولبی، ۱۹۶۹؛ به نقل از ماسن، ۱۳۸۰). به عقیده باولبی (۱۹۶۹)، رابطه بچه با والد به صورت یک رشته علائم فطری آغاز می‌شود که والد را به سمت بچه می‌کشانند. به مرور زمان، پیوند عاطفی واقعی شکل می‌گیرد، و توانایی‌های شناختی و هیجانی جدید و تاریخچه‌ مراقبت صمیمانه و محبت‌آمیز به آن کمک می‌کنند (به نقل از برک، ۱۳۸۷).
گرچه تقریباً تمام بچه‌هایی که در خانواده بزرگ شده‌اند به مراقبت کننده‌ی آشنایی دلبسته می‌شوند، اما کیفیت این رابطه تفاوت دارد. برخی کودکان ایمن به نظر می‌رسند مطمئن هستند که مراقبت کننده به آنها محبت و از آنها حمایت خواهد کرد. برخی دیگر مضطرب و نامطمئن به نظر می‌رسند. پژوهشگران یک حالت دلبسته ایمن و سه حالت ناایمنی را مشخص نمودند: ۱- دلبستگی ایمن^[۲۳۷]: این نوباوگان از والد خود به عنوان تکیه گاه امن استفاده می‌کنند. وقتی که آنها جدا می‌شوند، ممکن است گریه کنند یا نکنند، اما اگر گریه کنند، علت آن این است که والد غایب است و او را به فرد غریبه ترجیح می‌دهند. وقتی که والد بر می‌گردد، آنها به طور فعال به دنبال تماس با او هستند و گریه‌ی آنها فوراً کاهش می‌یابد. تقریباً ۶۵% نوباوگان امریکای شمالی این حالت را نشان می‌دهند. ۲- دلبستگی دوری جو^[۲۳۸]: به نظر می‌رسد که این نوباوگان نسبت به والد، هنگامی که حضور دارند، بی اعتنا هستند. وقتی که او آنها را ترک می‌کند، معمولاً ناراحت نمی‌شوند و به فرد غریبه خیلی شبیه به والد خود واکنش نشان می‌دهند. آنها هنگام پیوستن مجدد، از والد خود استقبال نمی‌کنند، یا به کندی این کار را انجام می‌دهند و وقتی والد آنها را بلند می‌کند، اغلب به او نمی‌چسبند. تقریباً ۲۰% بچه‌های امریکای شمالی این حالت را نشان می‌دهند. ۳- دلبستگی مقاوم^[۲۳۹]: این نوباوگان قبل از جدایی به دنبال نزدیکی به والد خود هستند و اغلب به کاوش نمی‌پردازند. وقتی که او آنها را ترک می‌کند، معمولاً ناراحت شده و پس از برگشتن او عصبانی می‌شوند، و رفتار خصمانه، گاهی کتک زدن و هل دادن نشان می‌دهند. شماری از آنها وقتی که بغل می‌شوند به گریه ادامه می‌دهند و به راحتی نمی‌توان آنها را آرام کرد. تقریباً ۱۰% تا ۱۵% نوباوگان امریکای شمالی این حالت را نشان می‌دهند. ۴- دلبستگی آشفته / سردرگم^[۲۴۰]: این حالت بیشترین ناامنی را نشان می‌دهد. این بچه‌ها هنگام پیوستن مجدد والد به آنها، رفتارهای سردرگم و متضادی نشان می‌دهند. امکان دارد در حالی که والد آنها را بغل کرده است روی بگردانند یا با هیجان سطحی و افسرده به او نزدیک شوند. اغلب آنها هیجان خود را به صورت جلوه‌ی صورت بهت زده انتقال می‌دهند. تعدادی از آنها بعد از اینکه آنها آرام شدند گریه می‌کنند یا حالت‌های بدن عجیب و غریب و خشک نشان می دهند. تقریباً ۵% تا ۱۰% نوباوگان امریکای شمالی این حالت را نشان می‌دهند (به نقل از برک، ۱۳۸۷).
روانشناسان فرض بر این دارند که ایجاد احساس امنیت ناشی از وابستگی به بزرگسال بر حسب منظم بودن این گونه رابطه و میزان رضایت بخش بودن آن متفاوت است. از این رو کودکانی که روابطی غیر قابل پیش بینی، نامنظم و ناراضی کننده یا بزرگسالان دارند، حالاتی حاکی از اضطراب، و شاید علائمی از ترس و رفتار ضداجتماعی به هنگام نوجوانی و بزرگسالی از خود نشان می‌دهند (به نقل از ماسن، ۱۳۸۰).
۲-۲- پیشینه پژوهش
۲-۲-۱- تحقیقات مربوط به شیوه فرزندپروری و روابط مادر – کودک
نتایج تحقیقات بارکلی، گارومنت^[۲۴۱]، آناستوپلوس و فلتچر^[۲۴۲] (۱۹۹۲) نشان می‌دهد که ارتباط مادران نوجوان مبتلا به اختلال ADHD با فرزندانشان منفی‌تر از مادران دیگر هستند و به هنگام بروز اختلاف، خشمگین‌تر می‌شوند. مادران این نوجوانان، اغلب خودرأی و مستبد و گرایش کمتری به حل مسأله نشان می‌دهند. بدین ترتیب الگوهای تعامل خاص این والدین با فرزندانشان ایجاد رابطه و حل تعارض را مشکل‌تر می‌سازد.
در تایوان شورگائو^[۲۴۳] (۲۰۰۷) به بررسی عوامل خانوادگی و والدینی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی پرداختند و نتایج تحقیق نشان داد که والدین و کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی آشفتگی‌های روانی بیشتری را گزارش می‌دهند و از حمایت اندک خانوادگی در مقایسه با گروه گواه برخوردار هستند به علاوه کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی در مقایسه با کروه گواه، نامهربان‌تر، بیش از حد کنترل کننده و محافظت کننده گزارش شدند. این اختلاف در گروه پسران بیشتر از گروه دختران بود. کودکان مبتلا نیز کمتر با والدینشان تعامل داستند و مشکلات رفتاری شدیدی در منزل داشتند.
مدارک و قرائن در مرور تحقیقات که توسط جانستون و ماش^[۲۴۴] (۲۰۰۱) انجام گرفت بیانگر این بود که ابتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی در کودکان با درجات متفاوتی از نگرانی‌های خانوادگی و عملکرد زناشویی نامناسب، ارتباط گسیخته والد و فرزندی و الگوهای شناختی مشخص والدین درباره رفتار کودک، کاهش کارآمدی والدین، افزایش سطوح استرس والدینی و آسیب‌های روانی والدین همراه است.
کانینگهام و بویل (۲۰۰۲) نشان دادند مادران کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی نسبت به گروه مادران دارای کودکان بدون مشکل رفتاری، افسردگی بیشتری از خود نشان می‌دهند. این مادران دچار والدگری منفی و اختلالات روانی می‌شوند، به ویژه زمانی که با اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) همراه گردد (اگوست^[۲۴۵] و همکاران، ۱۹۹۹؛ به نقل از کادیسو^[۲۴۶] و همکاران، ۲۰۰۳).
علیزاده و همکاران (۲۰۰۷) در مطالعه خود با عنوان اعتماد به نفس، سبک‌های فرزندپروری و تنبیه بدنی در خانواده‌های کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی در ایران نشان دادند که والدین کودکان مبتلا به ADHD به طور معناداری اعتماد به نفس و گرمی و درگیری کمتری نسبت به گروه والدین کودکان بدون ADHD دارند و نسبت به این والدین بیشتر از تنبیه بدنی استفاده می‌کنند.
جانستون^[۲۴۷] (۱۹۹۶) در تحقیقی، تعامل بین والدین و کودک و ویژگی‌های والدین در خانواده‌های دارای کودکان بدون مشکل و کودکان ADHD با درجات خفیف تا شدید از رفتار نافرمانی مقابله‌ای را مورد بررسی قرار داده است. بررسی نشان داده که والدین در گروه مبتلا به اختلال مذکور در مقایسه با گروه گواه واکنش‌های منفی‌تری در برخورد با کودکانشان نشان می‌دادند و شیوه‌های مثبت کمتری اتخاذ می‌کردند و در ضمن اعتماد به نفس والدین کودکان دارای اختلال مذکور در برابر گروه گواه در سطح بسیار پایین قرار داشت.
بیفرا و همکاران (۱۹۸۵) تعاملات کودک – مادر را بین کودکان دختر و پسری که نقص توجه (ADD) داشتند، بررسی کردند. مادران کودکان ADHD درخواست کننده‌تر بوده و کشمکش‌ها و نزاع های زیادی با فرزندانشان داشتند. این مادران با عاطفه‌ی منفی بیشتر و در خواست‌های منفی بیشتری به کودکانشان پاسخ می‌دادند. این کودکانی که ADD داشتند نیز بهتر اطاعت می‌کردند و رفتارهای دست کشیدن از تکلیف بیشتری نشان می‌دادند.
بارکلی و همکاران (۲۰۰۰) در بررسی تعاملات کودکان دارای اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی با والدینشان دریافتند که آنها بیش از کودکان بدون مشکل از سوی والدین دستور دریافت می‌کنند و همچنین سرزنش و توبیخ می‌شوند. این شیوه فرزندپروری رفتار نامناسب را تقویت می‌کنند.
در تحقیق تورل، ریدل و بوهلین^[۲۴۸] (۲۰۱۲) تحت عنوان دلبستگی و عملکرد اجرایی در ارتباط با نشانه‌های ADHD در کودکان، نتایج طبقه‌بندی دلبستگی نشان داد که ۵۷% از کودکان دارای دلبستگی ایمن، ۱۹% دلبستگی اجتنابی، ۱۵ % دلبستگی دوسوگرا و ۹% دلبستگی آشفته هستند. بین سبک‌های دلبستگی پسران و دختران تفاوت معناداری وجود نداشت. همچنین در مورد نقص عملکرد اجرایی، پسران عملکرد ضعیف‌تری نسبت به دختران دارند. پسران همچنین بطور معناداری سطح بالاتری از نشانه های ADHD داشتند. همچنین نتایج نشان داد که نقص عملکرد اجرایی به طور معناداری به دلبستگی آشفته وابسته است اما نه به دلبستگی ناایمن. نشانه‌های ADHD بطور معناداری به نقص عملکرد اجرایی و همچنین هم دلبستگی آشفته و هم دلبستگی ناایمن وابسته است. اما عملکرد اجرایی به عنوان میانجی بین دلبستگی آشفته و نشانه‌های ADHD عمل نمی‌کند.
دنفورث و همکاران (۱۹۹۱) نشان دادند که دارو درمانی و آموزش والدین چون از طریق کاهش میزان پایه رفتارهای آزارنده منجر به قطع تعاملات قهری می‌شود، می تواند بر تعاملات مادر – کودک مؤثر باشد. نشانه‌های کودکان زمانی که همزمان به دارو درمانی تغییراتی در رفتار والدین ایجاد می‌شد، بهبود پیدا می‌کرد و زمانی که والدین با صدای پایین‌تر تعداد درخواست کمتری ارائه می‌کردند و کمتر شک کرده و نگران بودند و بیشتر فرزندشان را ترغیب و تشویق کرده و محبت بیشتری نشان می‌دادند، فرمانبرداری و اطاعت فرزندان بیشتر می‌شد.
در تحقیق دیگری که توسط کلانتری، مولوی و توسلی (۱۳۸۴) تحت عنوان رابطه بین شیوه فرزندپروری و اختلالات رفتاری در کودکان پیش دبستانی شهر اصفهان انجام گرفت، تجزیه و تحلیل داده نشان داد که بین شیوه فرزندپروری استقلال – وابستگی و اختلالات رفتاری، رابطه معناداری وجود دارد. بدین معنی که هرچه میزان نمرات وابستگی به مادران بیشتر باشد، میزان اختلالات رفتاری کودکان نیز بیشتر می‌شود. همچنین بین شیوه فرزندپروری سخت‌گیری – آسان‌گیری با اختلال رفتاری رابطه معناداری وجود دارد. به عبارت دیگر هر چه میزان سخت‌گیری مادران بیشتر باشد، اختلالات رفتاری در کودکان نیز بیشتر است.
قطین‌حور (۱۳۷۵) در تحقیقی به رابطه اختلالات رفتاری فرزندان با شیوه فرزندپروری مادران در بین دانش آموزان پسر مقطع ابتدایی شهر اردبیل، پرداخت. نتایج نشان داد که بین شیوه‌ی مستبدانه مادر با اختلالات رفتاری فرزندان رابطه‌ی معنادار وجود دارد، شیوه فرزندپروری مادران کودکان عادی، بیشتر از نوع مقتدرانه بودند.

الف)روایی ابزار سنجش: با توجه به اینکه پرسشنامه های استفاده شده در این تحقیق از پرسشنامه های استاندارد شده قبلی می باشد، روایی و پایایی آنها با توجه به تحقیق های گذشته در حد قابل قبولی بوده است.میزان روایی محاسبه شده برای متغیرهای فوق در این تحقیق به ترتیب برای رهبری تحول آفرین ۵۱۲/۰، برای تعهد سازمانی، ۴۱۲/۰ و برای مدیریت دانش ۴۱۶/۰ به دست آمد که حکایت از روایی همگرای مناسب مدل دارد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ب)پایایی ابزار سنجش: در این تحقیق به منظور تعیین پایایی پرسشنامه ها، از روش آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی استفاده گردید. ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی به ترتیب برای پرسشنامه رهبری تحول آفرین ۹۰۹/۰ و۹۲۱/۰، برای پرسشنامه تعهد سازمانی ۹۶۲/۰و۹۶۲/۰ و برای پرسشنامه مدیریت دانش ۹۷۶/۰ و ۹۷۶/۰ به دست آمد.چون میزان آنها بالاتر از ۷/۰ می باشد نشان دهنده مقبول بودن پایایی ابزار سنجش یعنی پرسشنامه ها است.
۳-۷- روش تجزیه و تحلیل داده ها
پیش از انجام تحلیل های آماری لازم برای آزمون فرضیه های پژوهش از نرم افزار spss وpls استفاده شده وبرای تحلیل داده های کمی و آزمون فرضیه های پژوهش از روش های الگو یابی معادلات ساختاری استفاده شد. این روش ها در سال های اخیر به علت انعطاف پذیری بالا نسبت به روش های قدیمی تر مانند رگرسیون چند گانه، توانایی شناسایی و کنترل خطاهای اندازه گیری و بررسی و آزمون روابط پیچیده با چندین متغیر وابسته و مستقل، محبوبیت زیادی کسب نموده اند.
روش الگویابی معادلات ساختاری در دو مرحله به آزمون الگو می پردازد که شامل آزمون الگوی اندازه گیری و ساختاری می باشد. الگوی اندازه گیری به بررسی اعتبار و روایی ابزارهای اندازه گیری و سازمانی پژوهش می ­پردازد و الگوی ساختاری فرضیه های پژوهش و روابط متغیرهای مکنون را مورد آزمون قرار می دهد. در پژوهش حاضر از نسل دوم روش الگو یابی معادلات ساختاری یعنی روش کمترین مجذورات جزئی برای آزمون الگوی اندازه فرضیه های پژوهش استفاده شده است. PLS به خاطر وابستگی کمتر به حجم نمونه، نرمال بودن توزیع باقیمانده و فاصله ای بودن مقیاس های اندازه گیری به عنوان روش نیرومند الگویابی معادلات ساختاری شناخته می شود.
خلاصه
جامعه آماری این پژوهش، شامل کلیه کارکنان رسمی شاغل در اداره آموزش و پرورش شهرستان رفسنجان می باشد که تعداد آنها ۱۴۰ نفر می باشد که با بهره گرفتن از جدول مورگان تعداد ۱۰۳ نفر از آنها به عنوان نمونه انتخاب شدند. در این فصل روش تحقیق مورد استفاده توضیح داده شد و جهت بررسی فرضیه های تحقیق از مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شده است. برای سنجش میزان تعهد سازمانی از پرسشنامه استاندارد حاوی ۲۴ سوال استفاده شده و برای سنجش مدیریت دانش از پرسشنامه استاندارد، حاوی ۳۸ سوال استفاده شد. از پرسشنامه استاندارد ۳۹ سوالی نیز برای سنجش رهبری تحول آفرین استفاده شده است.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه
تحقیق حاضر به “بررسی رابطه بین سبک رهبری تحول آفرین با تعهد سازمانی با توجه به نقش میانجی مدیریت دانش در مدیریت آموزش و پرورش شهرستان رفسنجان” می ­پردازد که نتایج آن به صورت کلی مورد تجزیه و تحلیل قرار می­گیرد. داده ­های مورد نیاز تحقیق از ۱۰۳ پرسشنامه، که حاوی سؤالات مشخصات فردی و سؤالات مربوط به فرضیه ­های تحقیق است جمع آوری گردیده است. جهت بررسی فرضیه ­های تحقیق از مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شده است.
۴-۱- وضعیت نمره متغیرهای تحقیق

۴-۱-۱- نمره­ مؤلفه­ های متغیرهای تعهد سازمانی، مدیریت دانش و سبک رهبری تحول آفرین

جدول ۴-۱- آمار­های توصیفی نمره­ تعهد سازمانی، مدیریت دانش و سبک رهبری تحول آفرین

متغیرها

تعهد سازمانی

مدیریت دانش

سبک رهبری تحول آفرین

تعداد

۱۰۳

۱۰۳

۱۰۳

گمشده

۰

۰

۰

میانگین

۷۳/۳

۳۵/۳

۷۸/۳

میانه

۷۹/۳

۳۱/۳

۸۳/۳

مد

۷۱/۳

۲۴/۳

پاکیزگی و سلیقه
از خواص او پاکیزگی بود. همیشه دست و صورت و قبا و عبا و دستار او پاک و نظیف دیده می‌شد و حیاط و اطاق‌های خانه‌ی کوچک مهمان‌نواز او نیز حدّ اعلای سلیقه را نشان می‌داد و دوست داشت مهمان‌های خود را در آنجا که کانون دوستدران و خوشه‌چینان خوان دانش و احسانش بود، پذیرایی کند و در مصاحبت آنان قلیان پاکیزه‌ی خود را راه اندازد.^[۶۷]

1. 1. فصل دوم: شاگردان برجسته

۲ـ ۱٫ شاگردان برجسته حوزوی
از شاگردان برجسته‌ی حوزوی مرحوم فاضل تونی، می‌توان به سه نفر اشاره کرد:
۲ـ ۱ـ ۱٫ عبدالله جوادی آملی
آیت‌الله عبدالله جوادی آملی یکی از مراجع تقلید، مفسر کبیر قرآن کریم، عارف، فیلسوف، عضو مجلس خبرگان قانون اساسی، مدرس حوزه علمیه، عضو جامعه‌ی مدرسین حوزه علمیه قم، عضو پیشین مجلس خبرگان رهبری، و از امامان جمعه‌ی موقت پیشین قم است.
ایشان در سال ۱۳۱۲ ش در شهر آمل ولادت یافت. پس از پایان دروس ششم ابتدایی، در سال ۱۳۲۵ وارد حوزه‌ی علمیه‌ی آمل شد. در آنجا ادبیات، شرح لمعه، قوانین، شرایع، امالی شیخ صدوق، و سایر کتب سطح را از استادانی چون آیات عظام فَرْسیو، غروی، عزیزالله طبرسی، آقا ضیاء آملی، و مرحوم آقایان شیخ احمد اعتمادی، شیخ عبدالله اشراقی، شیخ ابوالقاسم رجایی لیتکوهی، شیخ ابوالحسن پیشنماز، شیخ شعبان نوری، سید حسن حجت، میرزا رضای روحی، و پدرش میرزا ابوالحسن جوادی آموخت. پس از آن مدت کوتاهی به حوزه‌ی علمیه‌ی مشهد رفت؛ ولی در آنجا ماندگار نشد.^[۶۸]
در سال ۱۳۲۹ به تهران رفت و تحصیلات خود را در مدرسه‌ی مروی ادامه داد. در آنجا رسائل و مکاسب را از مرحوم شیخ اسماعیل جاپلقی، سید عباس فشارکی، و سید محمدرضا محقق داماد فرا گرفت و از درس هیأت، طبیعیات اشارات، بخش‌هایی از اسفار، و شرح منظومه‌ی علامه شعرانی بهره برد. در درس تفسیر قرآن، بخشی از شرح منظومه، بخش‌های الهیات و عرفان اشارات، و مبحث نفس اسفار مرحوم الهی قمشه‌ای شرکت کرد و شرح فصوص‌الحکم را از مرحوم فاضل تونی، و درس خارج فقه و اصول را از آیت‌الله حاج شیخ محمدتقی آملی آموخت.
در سال ۱۳۳۴ برای تکمیل تحصیلات به حوزه‌ی علمیه‌ی قم کوچ کرد. در آنجا مدتی از درس خارج فقه مرحوم آیت‌الله بروجردی استفاده کرد و بیش از دوازده سال در درس خارج فقه مرحوم محقّق داماد و حدود هفت سال در درس خارج اصول امام خمینی حضور یافت. وی همچنین حدود پنج‌سال در درس خارج میرزا هاشم آملی شرکت کرد. از همان ابتدای ورود به قم، رابطه‌ی علمی خود را با فیلسوف و مفسر بزرگ قرآن کریم، علامه طباطبایی آغاز کرد که این ارتباط تا پایان عمر علامه ادامه یافت. برخی از دروسی که از او آموخت، عبارت است از: تفسیر قرآن کریم، بخش‌های نفس و معاد اسفار، درس خارج اسفار، الهیّات و برهان شفا، تمهیدالقواعد، علم حدیث، شرح اشعار حافظ، تطبیق فلسفه‌ شرق و غرب و بررسی فلسفه‌های مادی.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

پس از اتمام تحصیلات، فعالیت‌های وی بر تدریس و نشر معارف الهی متمرکز گردید و در سطوح و دوره‌های مختلف، شرح اشارات، شرح تجرید، شرح منظومه، شواهد الربوبیه، التحصیل، شفا، دوره‌ی کامل اسفار، تمهید القواعد، شرح فصوص الحکم، مصباح الأنس، درس خارج فقه و اصول، تفسیر موضوعی قرآن، تفسیر ترتیبی قرآن و… را تدریس نمود. اکنون نیز درس‌های تفسیر قرآن خارج فقه ایشان ادامه دارد. از شاگردان وی می‌توان به حضرات آیات و حجج اسلام ممدوحی، فیاضی، یزدان‌پناه، پارسانیا، و رمضانی اشاره کرد.
همان‌گونه که اشاره کردیم، آیت‌الله جوادی در زمان تحصیل در تهران، شرح فصوص الحکم را نزد فاضل تونی خوانده است و بنا به گفته‌ی خود ایشان، استفاده‌های حِکمی و عرفانی فراوانی از آن نادره‌ی عصر برده است.
لطائف استاد فاضل تونی در بیان علامه جوادی آملی
۲ـ ۱ـ ۱ـ ۱٫ انس با معارف
استاد بزرگوار، آیت‌الله فاضل تونى در زمینه‌ی حکمت و عرفان صاحب‌نظر بود و در تقریر و تبیین عبارت‌هاى پیچیده‌ی شرح فصوص الحکم مهارت خاصى داشت.
ایشان گاهى در اثناى درس مى فرمود: بکوشید با علوم و معارف الهى انس بگیرید. اگر نفس با این معارف آشنا نشود، به تدریج به امور پست دنیایى گرایش مى یابد. آن‌گاه خاطره‌اى از دوران تحصیل خود در مدرسه صدر اصفهان نقل مى کرد و مى‌گفت: هر سال چند کارگر براى تخلیه‌ی چاه فاضلاب مدرسه، به آنجا مى‌آمدند. یکى از سال‌ها میان متولى مدرسه و کارگران بر سر دستمزد اختلاف پیش آمده بود و نزدیک بود متولى با آنان به توافق نرسد و کار را به گروهى دیگر واگذار کند؛ امّا کارگران با ذکر دلیلى، متولّى مدرسه را قانع کردند. آنان گفتند: حدود چهل سال است که ما در این کار سابقه داریم. چگونه این کار را به دیگران مى سپاری؟ متولى با این استدلال تسلیم شد و کارگران مشغول کار شدند. هنگام شروع کار، مسؤول گروه به بقیه گفت: این طلبه‌ها دارند وقت خودشان را تلف مى کنند؛ آدم باید کار کند و نان دربیاورد. مرحوم فاضل تونى مى‌فرمود: کسى که چهل سال سابقه‌ی تخلیه چاه دارد و به این کار انس گرفته است، به جایى مى‌رسد که کار خود را تقدیس مى‌کند و تحصیل معارف الهى را بیهوده مى پندارد.^[۶۹]
۲ـ ۱ـ ۱ـ ۲٫ عمق مثنوی
«… با این بیان کوتاه، راز و رمز سخن بلند حضرت استاد علاّمه محمدحسین فاضل تونی روشن می‏شود؛ روزی در اثنای درس شرح فصوص قیصری فرمودند: خواص از طلاب حوزه علمیه اصفهان کتاب مثنوی را به طور سرّی نزد متخصص در این رشته می‏آموختند.»^[۷۰]
۲ـ ۱ـ ۱ـ ۳٫ هدیه عبد به مولی
مرحوم فاضل تونی در درس، بیانی را از مشایخ عظام و اساتید خود نقل می‏کرد که بنده باید چیزی را به عنوان هدیه پیش مولی ببرد که مولی نداشته باشد؛ وگرنه این هدیه ارزشمند نیست. انسان نیز که بنده خدا است، باید چیزی را به عنوان هدیه پیش خدا ببرد، که خداوند نداشته باشد و این نداشتن هم کمال باشد.
اگر کسی بگوید: خدایا من عمری زحمت کشیدم درس خواندم، درس خواندن و تحصیل علم که نسبت به علم ذات اقدس اله قابل قیاس نیست: «ولا یحیطون بشی‏ءٍ من علْمه»^[۷۱] انسان چگونه آن را به پیشگاه عالِم مطلق هدیه ببرد؟ یا اگر کسی بگوید: من زحماتی کشیدم، خدماتی ارائه دادم، این خدمات و قدرت‌ها و تلاش‌ها هیچ‌گاه در برابر آن فیض هر روز خدای سبحان قابل قیاس نیست. افزون بر این که خدمات اندک نیز فیض خود او است، پس انسان پیش خدا چه چیزی ببرد؟ با دست تهی هم برود که روا نیست. بگوید: من علم آوردم، آنجا خزاین عظیم علم است. بگوید: قدرت و خدمت آوردم، آنجا که همه قدرت لایزال الهی است. بگوید ایثار آوردم؛ او محض ایثار و احسان است. پس چه ببرد؟
در شرفیابی عبد به حضور مولی، غیر از مسکنت و ضعف و عجز و ناله و ابتهال و تضرع چیز دیگری مطلوب نیست. سزاوار است انسان وقتی به حضور خدای سبحان می‏رود بگوید: من غیر از بندگی چیز دیگری نیاوردم. این حالت عجز و اظهار نداری هم کمال است. در همین راستا حضرت امیر ۷ بیانی دارد و به خدا عرض می‏کند: «الهی کفی بی عزاً أن أکون لک عبداً وکفی بی فخراً أن تکون لی ربّاً»^[۷۲].^[۷۳]
۲ـ ۱ـ ۱ـ ۴٫ فاتحه خوانی برای حکمای قبل از میلاد
استاد جوادی آملی می‌فرمایند:
همان‌گونه که گفته شد، کتاب‌های آسمانی راهنمای انسانند. به همین باور، می‌توان گفت که نخستین آموزگاران صلاح و فلاح بشری، انبیای الهی بوده‌اند. همه انسان‌های صالح نیز در مکتب همین پیامبران رشد یافته‌اند. اگر بزرگانی چون «بوعلی» و «فارابی» در مکتب اسلام پرورش یافته‌اند. دانشمندانی مانند «افلاطون» و «ارسطو» هم در دامن تعالیم «موسی» و «عیسی» ۸ رشد پیدا کرده‌اند. فارابی می‌گوید: «اگر بزرگانی چون افلاطون و ارسطو نبودند، بسیاری از مردم با طریقه توحید و تفکّر الهی آشنا نمی‌شدند.» یکی از استادان ما حضرت حکیم متألّه فاضل تونی ۱ می‌فرمود: «هر شب جمعه که فرا می‌رسد، من برای حکمایی چون ارسطو فاتحه می‌خوانم.» نباید گمان کرد که این اندیشه‌های حکیمانه از یونان و تفکّر غیر الهی به اسلام سرایت یافته‌اند. افلاطون و ارسطو هم از پرورش‌یافتگان مکتب انبیای الهی بودند. اگر چه آنها از نبوغ بهره داشتند، امّا اگر در آن مکتب پرورش نمی‌یافتند، بدین پایه از علم و معرفت نمی‌رسیدند.^[۷۴]
۲ـ ۱ـ ۱ـ ۵٫ تمجید از حکیم طوس
محقق طوسی ـ رحمه‏ الله ـ حکیم بود، نه متکلّم. او متن تجرید را به نگارش درآورد تا با اصول کلام، «ولایت» را اثبات کند؛ زیرا برای بحث از امامت خاصه جایی در فلسفه وجود ندارد و در فلسفه بحث از جهان‌بینی و اصول کلی است؛ گرچه می‏توان اصل امامت را در فلسفه زیر پوشش عنوان خلافت و عنوان ولایت و نبوّت مطرح ساخت، اما امامت خاصه مانند امامت علی ۷ و اولاد معصوم او : بر عهده کلام است، نه فلسفه؛ یعنی برهان نقلی و عقلی تلفیقی می‏طلبد، نه عقلی محض. از این رو مرحوم خواجه کتاب کلامی تجرید را تدوین کرد و با بهره گرفتن از قواعد کلام برای اثبات امامت خاصه به هدف خود نائل آمد.
سخن فوق را گرچه ما نخستین بار از استادمان فاضل تونی (رحمه‏الله) شنیدیم، لیکن برخی از حاشیه نگاران الهیّات شفا^[۷۵] نیز به این مطلب اشاره کرده و به روشنی نگاشته است. مرحوم محقق طوسی در جریان حدوث و قدم عالم و مسأله زمان به عنوان مماشات با متکلمان سخن گفت؛ زیرا در صدد استیناس ارباب نقل بود تا تشیّع را در آفاق رواج دهد. از این رو در کتاب تجرید در بسیاری از مسایل عقلی با سایر نوشته‏های خود یکسان سخن نگفت؛ یعنی تجرید را به نگارش درآورْد تا از راه اصول و مبانی کلامی و بر اساس اعتقاد و روش رایج آن عصر تشیع را رواج دهد و از این راه به مقصد نهایی خود که اثبات ولایت و امامت پیشوایان دین : بود دست یافت.^[۷۶]
۲ـ ۱ـ ۱ـ ۶٫ صعود و نزول انسان
مرحوم فاضل تونی ـ رضوان الله تعالی علیه ـ گاهی نیز در اثنای درس ظرایفی داشتند. مثلاً می‏فرمود: اگر انسان خود را به معارف و علوم حقیقی مشغول نکند، کم‌کم نفس او به اوهام و خیالات سرگرم می‏شود و گذشته از اوهام و خیالات، حتی با مسائل مادی و محسوسات انس می‏گیرد و گاهی از مرحله انس با محسوس و ماده نیز فراتر می‏رود و در مادیات و امور پست مادی غوطه‏ور می‏شود و در آن سقوط می‏کند.
زیرا طبق قرآن کریم، همان‏گونه که برای انسان‏های نیکوکار درجاتی است، برای تبهکاران نیز درکاتی است. گاهی انسان می‏تواند در اثر استقامت و ایستادگی در برابر هواهای نفسانی به جایی برسد که فرشتگان بر او نازل شوند؛ «إنّ الذین قالوا ربّنا اللّه ثُمّ استقاموا تَتَنزّلُ عَلَیهم المَلائکهُ ألاّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا…»^[۷۷].
این درجاتی است که نصیب مؤمنان می‏شود: «لَهم دَرَجاتٌ»^[۷۸] و اگر ترقّی کنند به جایی می‏رسند که خود آنان درجه می‏شوند: «هُم درجاتٌ»^[۷۹] و دیگر نه «لام» حرف جر در کار است و نه «لام» محذوف؛ یعنی واقعاً خود انسان درجه می‏شود.
همان‏گونه که در مراحل کمال، درجاتی است و سپس خود انسان درجه می‏شود، در مراحل درکات و سقوط نیز گاهی برای او درکات است و گاهی خودش درکه می‏شود. به گواهی قرآن کریم اگر انسان به طرف امور وهمی و خیالی تنزل کند، ابتدا شبیه حیوانات می‏شود؛ «کالأنعام»^[۸۰] سپس در اندازه حیوانات و در زمره آن‏ها قرار می‏گیرد و اگر سیر نزولی‏اش ادامه یابد، به رتبه پست‏تر و پایین‏تر از حیوانات سقوط می‏کند و مصداق «بل هم أضلّ»^[۸۱] می‏شود. یعنی انسان گاهی به جایی می‏رسد که زندگی او زندگی گیاهی می‏شود؛ یعنی تنها تغذیه، رشد و خوابی خوب دارد و نیز جامه خوب در بر و خرامان خرامان حرکت می‏کند! این حیات، جز زندگی گیاهی چیز دیگری نیست؛ چون دیگر از عواطف و احساسات انسانی و مقاماتی این‏چنین برخوردار نیست.
گاهی از حیات گیاهی هم تنزل می‏کند و در حدّ جمادات قرار می‏گیرد؛ چنان که قرآن فرمود: «فهی کالحجاره»^[۸۲]؛ قلوب آن‏ها مانند سنگ می‏شود. گاهی نیز از جماد پست‏تر می‏شود؛ چون فرمود: «أو أشدّ قسوهً»^[۸۳]؛ «سخت‏تر از سنگ!» زیرا برخی از جمادات منشأ جوشش آب‏های زلال و کوثر گونه و چشمه‏اند؛ ولی قلب انسان قسیّ القلب «ثمّ قست قلوبکم»^[۸۴]، هرگز منبع جوشش و خیر نخواهد بود.^[۸۵]
۲ـ ۱ـ ۲٫ حسن حسن‌زاده آملی
آیت‌الله حسن‌زاده آملی در اواخر سال ۱۳۰۷ ش در لاریجان آمل متولد شد. شش سالگی به مکتبخانه رفت و خواندن و نوشتن یاد گرفت. تعدادی از جزوات متداول در مکتبخانه‌های آن زمان را خواند و در خردسالی تمام قرآن را یاد گرفت. مهرماه سال ۱۳۲۳ به حوزه‌ی علمیه‌ی آمل وارد شد. متون ابتدائیه‌ی درس حوزه را در آمل در نزد آیات عظام فَرْسیو، محمد غروی، عزیزالله طبرسی، و مرحوم شیخ احمد اعتمادی، شیخ عبدالله اشراقی، شیخ ابوالقاسم رجائی، و سایرین فرا گرفت و در آمل آغاز به تدریس چند کتاب مقدماتی نمود.
وی در شهریور ۱۳۲۹ به تهران آمد و چند سالی در مدرسه‌ی حاج ابوالفتح به سر برد و باقی کتب حوزوی را نزد آیت‌الله سید احمد لواسانی خواند. چندین سال در مدرسه‌ی مروی به سر برد و زیر نظر آیت‌الله شیخ محمدتقی آملی و علامه شعرانی و شیخ محمدحسین فاضل تونی به مدت ۱۳ سال درس خواند و از ایشان اجازه‌ی اجتهاد گرفت.
در سال ۱۳۴۲ به قصد اقامت در قم، تهران را ترک گفت و پس از ورود به قم، به تدریس معارف حوزوی و فنون ریاضی پرداخت. ایشان در قم از محضر علامه طباطبایی ۱ و به سفارش ایشان از سید محمدحسن الهی طباطبایی ۱ استفاده‌ها برده است.^[۸۶]
وی در فلسفه، عرفان، فقه، اصول، ادبیات، ریاضیات، طب، هیئت، نجوم، و بسیاری از علوم دیگر تخصص دارد. برخی از دروسی که آیت‌الله حسن‌زاده آملی تدریس نموده است، به شرح ذیل می‌باشد:^[۸۷]
چند دوره اشارات با شرح خواجه.
مصباح الانس به مدت هشت سال در حوزه‌ی علمیه‌ی قم؛ و دوره‌ی دوم تدریس آن که در سال ۱۳۷۰ آغاز شده بود، به دلیل کسالت وی در سال ۱۳۷۱ تعطیل شد.
شرح فصوص الحکم قیصری چند دوره که برای شاگردان املا می‌کرد و آنان می‌نوشتند.
یک دوره کامل شفای شیخ الرئیس که در ضمن تدریس از روی چندین نسخه‌ی تصحیح شده و تعلیقات و حواشی انجام شد.
چند دوره تمهید القواعد در حوزه‌ی علمیه‌ی قم که هر دوره حدود چهار سال به طول انجامید.

سرمایه اجتماعی ساختاری

Q12-Q17

۰٫۷۵

عدالت توزیعی

Q18-Q28

۰٫۷۸

عملکرد شغلی

Q29-Q40

۰٫۸۰

میانگین کل

۰٫۷۹

از آنجایی که ضریب آلفای محاسبه شده برای تمامی پرسشنامه در ابعاد مختلف بالاتر از ۷۰/۰ است، لذا پرسشنامه مورد نظر دارای پایایی قابل قبولی است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

روش تجزیه و تحلیل داده‌ها

برای بررسی روابط علی بین متغیرها به صورت منسجم کوشش های زیادی در دهه اخیر صورت گرفته است. یکی از این روش ها برای انجام تحلیل عامل تاییدی، معادلات ساختاری یا تحلیل چند متغیری با متغیرهای مکنون است. مدل سازی معادله ساختاری یک تکنیک تحلیل چندمتغیری بسیار کلی و نیرومند از خانوانده رگرسیون چندمتغیری و به بیان دقیق تر بسط مدل خطی کلی است که به پژوهشگر امکان می­دهد مجموعه ­ای از معادلات رگرسیون رت به گونه هم زمان مورد آزمون قرار دهد. مدل سازی معادلات ساختاری رویکرد آماری جامع برای آزمون فرضیه هایی درباره روابط بین متغیر های مشاهده شده و متغیر های مکنون است، که گاه تحلیل ساختاری کوواریانس، مدل یابی علی و گاه نیز لیزرل^[۴۰] نامیده شده است. اما اصطلاح غالب در این روزها، مدل یابی معادله ساختاری یا به گونه خلاصه SEM^[41] است.
یک مدل کامل معادلات ساختاری شامل دو مولفه می­باشد:
مدل اندازه گیری: جزئی ازمعادلات ساختاری است که طی آن متغیرهای مکنون مشخص می­شوند. متغیرهای مکنون، متغیرهای غیرقابل مشاهده ای اند که به وسیله کواریانس میان دو یا چند شاخص نشان داده می شوند.
مدل ساختاری: جزئی از مدل ساختاری که روابط بین متغیر های مکنون را نشان می دهد. بررسی وتحلیل مدل­های اندازه گیری درمراحل اولیه مطالعات تایید مفیدی بوده چرا که می ­تواند به ارزیابی ابزار پژوهش وتوسعه سازه ها کمک کند. همچنین تحلیل مدل­های ساختاری می تواند روشنگر نقاط ضعف نظری بوده و به تفسیر یافته های پژوهش کمک نموده و در طرح مطالعات آینده سهم عمده­ای داشته باشد.
براین اساس مدل سازی معادلات ساختاری شامل دو مرحله عمده تدوین مدل و آزمون مدل می باشد. در تدوین مدل محقق با استفاده ازکلیه نظریات مرتبط، پژوهش و اطاعات در دسترس به طرح مدل می پردازد و در این مرحله مدل روابط علی بین متغیرها را توصیف می نماید. ارتباطات بین متغیرها می ­تواند مبین فرضیه­هایی باشد که روابط علی بین متغیرهای مشهود و مکنون را از فضای تئوریک استنتاج نموده اند. مرحله بعدی آزمون برازندگی ومیزان انطباق این نظریه ها با داده های تجربی است که از جامعه ای معین گرد­آوری شده اند (کلانتری, ۱۳۸۸).

معیارهای سنجش برازش مدل معادلات ساختاری

به منظور سنجش برازندگی مدل‎ها آزمون‎های گوناگونی ارائه شده است که به‎گونه کلی شاخص‎های برزاندگی نامیده می‎شوند. با وجود اینکه این آزمون‎ها پیوسته در حال مقایسه، توسعه و تکامل‎اند، اما هنوز درباره یک آزمون بهینه توافق همگانی وجود ندارد. در ادامه برخی از پرکاربردترین شاخص‌هایی که جهت آزمون برازش مدل در روش مدلسازی معادلات ساختاری استفاده می‌شود به صورت مختصر توصیف شده‌اند.
آماره کای دو (^۲χ): در مدل‎سازی معادلات ساختاری، آماره کای دو روشی سنتی برای ارزیابی برازش کل مدل می‎باشد. بر اساس این آماره، فرض صفر این است که مدل به‎گونه کامل با داده‎های جامعه آماری برازش دارد. زمانی که آماره کای دو از نظر آماری معنی‎دار باشد، منجر به رد این فرض می‎گردد و نشان می‎دهد که مدل مورد نظر از برازش کامل برخوردار نیست و مدل رد می‎شود. در آزمون کای دو، نمونه‎ های کوچک ممکن است کفایت لازم را نداشته و همچنین با نمونه‎ های بزرگ، عموماً کای دو معنی‎دار می‎شود و تقریباً بیشتر مدل‎ها رد می‎شود. از این رو، می‎باید شاخص‎های برازش دیگری را مورد استفاده قرار داد (هومن, ۱۳۸۷).
شاخص ریشه میانگین مجذور خطای تقریب^[۴۲] (RMSEA): به‎گونه کلی، زمانی که مقدار این آماره کمتر از ۰٫۰۵ باشد، نشان می‎دهد که مدل از برازش خوبی برخوردار است. در صورتی که مقدار آن بین ۰٫۰۵ تا ۰٫۰۸ باشد، برازش قابل قبول، اگر بین ۰٫۰۸ تا ۰٫۱ باشد، برازش متوسط، و اگر بزرگتر از ۰٫۱ باشد، برازش ضعیف است (هومن, ۱۳۸۷).
شاخص‎های برازش مطلق^[۴۳]: این شاخص‎ها عبارتند از: شاخص نیکویی برازش^[۴۴] (GFI)، شاخص نیکویی برازش تعدیل یافته (AGFI). مقادیر شاخص نیکویی برازش و شاخص نیکویی برازش تعدیل یافته باید بین صفر و یک باشد و مقدار بزرگتر از ۰٫۹ حاکی از برازش قابل قبول است. معمولاً برای برازش مطلق مقدار آماره GIF توصیه می‎شود (هومن, ۱۳۸۷).
شاخص‎های برازندگی نسبی: این شاخص‎ها نشان می‎دهند که تا چه حد برازش مدل نسبت به مدل خط پایه که در واقع مدل استقلال است، مناسب می‎باشد. مقادیر این شاخص‎ها، هر چه مقدار آن به ۱ نزدیکتر باشد، نشان‎دهنده برازش خوب مدل است. برخی از منابع، استفاده از شاخص NFI و شاخص برازش مقایسه‎ای (CFI) که آن را شاخص تاکر-لوئیس^[۴۵] (TLI) نیز می‎گویند را برای بررسی برازش مدل توصیه می‎کنند (هومن, ۱۳۸۷).

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

مقدمه

تجزیه و تحلیل داده‌ها فرآیندی چند مرحله‌ای است که طی آن داده‌هایی که از طریق بکارگیری ابزار جمع‌ آوری در نمونه (جامعه) آماری فراهم آمده‌اند، کدبندی و دسته‌بندی و در نهایت پردازش می‌شوند تا زمینه برقراری انواع تحلیل‌ها و ارتباط‌ها بین این داده‌ها به منظور آزمون فرضیه‌ها فراهم آید. برای تجزیه و تحلیل داده‏های جمع آوری شده و تبدیل آن‌ها به اطلاعاتی که بتوان فرضیه‏ها را آزمود باید تکنیک‌ها و فنون آماری مناسب با داده‏ها را برگزید.
در این فصل ابتدا مشارکت کنندگان در انجام این پژوهش به صورت توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و سپس به آزمون فرضیه‌ها و مدل مفهومی پژوهش با بهره گرفتن از داده‌های تجربی جمع‌ آوری شده خواهیم پرداخت.

آمار توصیفی

آمار توصیفی را عمدتاً مفاهیمی از قبیل جدول توزیع فراوانی و نسبت­های توزیع، نمایش هندسی و تصویری توزیع و نظایر آن تشکیل می­دهد. آمار توصیفی برای تبیین وضعیت پدیده یا مسئله یا موضوع مورد مطالعه مورد استفاده قرار می­­گیرد یا در واقع ویژگی­های موضوع مورد مطالعه به زبان آمار، تصویر سازی و توصیف می­گردد (حافظ‌نیا, ۱۳۸۸). در این بخش‌ها به توصیف پاسخگویان و نمونه آماری این پژوهش به واسطه ویژگی‌های جمعیت‌شناختی پرداخته می‌شود و سپس متغیرهای پژوهش از لحاظ شاخص‌های مرکزی و پراکندی توصیف می‌شوند.

جنسیت پاسخگویان

جدول و نمودار شماره ۴-۱ وضعیت نمونه مورد پژوهش را از لحاظ جنسیت نشان می‌دهد. همان‌گونه که در جدول و نمودار شماره ۴-۱ مشاهده می‌کنید، تعداد مردها در نمونه آماری بیشتر از زن‌ها بوده به نحوی که تعداد زن‌ها ۱۲ درصد و مرد‌ها ۸۸ درصد از کل نمونه می‌باشند.
جدول شماره ‏۴‑۱- مشخصات نمونه آماری از لحاظ جنسیت

جنسیت

تعداد

درصد

الف- حالتی که بیع نسبت به یکی از طرفین صحیح بوده و نسبت به طرف دیگر فاسد باشد.
مانند وقتی که؛ فروشنده فرشی، قصد بر فروش فرش تبریز با مشخصات خاصی را داشته، و خریدار فرش کرمان با مشخصات دیگری، مدنظرش بوده، و فروشنده، فرش کرمان را به خریدار فرستاده باشد. که در این صورت بیع نسبت به خریدار صحیح بوده، و نسبت به فروشنده، قابل ابطال می‌باشد. و شخص فروشنده بایستی از طریق مراجع قضایی، اقدام به اعلام ابطال عقد مذکور را نماید. و شخص نمی‌تواند هم طرف دعوی باشد و هم بطلان عقد را اعلام نماید.
ب- بیع نسبت به طرفین اعتبار نداشته باشد.
حالتی است که عقد نسبت به طرفین متعاملین و در عرف و قانون، اعتبار نداشته، و نسبت به هر دو طرف باطل باشد. به عنوان مثال، معامله‌ای که موضوع آن مشروعیت نداشته باشد، یا یکی از طرفین صغیر غیر ممیز باشد، که در این صورت، هریک از طرفین یا هر ذینفع ثالثی، می‌تواند تقاضای بطلان و اعلام آن را بنماید.
گفتار دوم: مستحق للغیر درآمدن مبیع
در صورتی‌ که مبیع مال غیر باشد، عقد باطل می‌شود. و دلیل فساد، مستحق للغیر درآمدن مبیع می‌باشد. و عقد فاسد را نمی‌توان تنفیذ نمود. چرا که تنفیذ، در عقودی استفاده می‌شوند که، غیر نافذ باشند، و عقد باطل را نمی‌توان تنفیذ کرد. چرا که معامله باطل از اول وجود نداشته است. همان طور که می‌دانیم، عقد یا صحیح است یا غیر نافذ است. یا باطل. در معاملات صحیح، مشکلی وجود ندارد؛ و عقد به طور صحیح واقع شده است. ولی عقودی که غیرنافذ هستند عقودی می‌باشند که نیاز به تکامل دارند، یعنی بایستی آن عقد تنفیذ گردد تا عقد کاملی شود. و یکی دیگر از صور متصوره عقد، عقد خیاری می‌باشد که در آن عقد، یکی از طرفین یا هر دوی آنها اختیار فسخ قرارداد را خواهند داشت. در چنین عقدی، عقد به صورت صحیح واقع می‌شود. ولی عقد یک حالت تزلزل پیدا می کند؛ که در صورت استفاده صاحب خیار از خیار فسخ، آن معامله منفسخ می‌گردد. ولی اگر از خیار استفاده نشود؛ عقد صحیح استمرار داشته، و خللی بر آن وارد نخواهد شد، ولی در عقد باطل، نمی‌توان هیچ کاری انجام داد. چرا که عقد باطل، از اول وجود نداشته است تا که بر روی آن اقداماتی انجام داده شود. و اگر عقدی، شرایط مندرج در ماده ۱۹۰ را نداشته باشد، آن عقد باطل قلمداد می‌گردد. و هیچ اثری نخواهد داشت. مطابق مفاد ماده ۳۶۵ ق.م بیع فاسد، هیچ گونه اثری در تملک نخواهد داشت. به همین علت بیع فاسد را توان تنفیذ نخواهیم داشت. و چنین معاملاتی به علت فساد و یا بطلان، اثر حقوقی نداشته و بایستی به حالت اولیه خود برگردانده شود. اگرچه ثمن و مبیع در بین طرفین متعاقدین رد و بدل شده باشد. ماده ۳۶۶ ق.م در این خصوص حکم قضیه را روشن کرده است. اگر هریک از طرفین، در اثر بیع فاسد مالی بدست آورده باشند، باید آن را به صاحبش رد کنند. و اگر چنانچه ناقص یا تلف شود؛ ضامن عین و منافع آن نیز خواهند بود، چرا که قابض مال، در حکم غاصب خواهد بود. چه جاهل به فساد باشد، چه عالم.
الف- در حالات مختلفه مستحق للغیر درآمدن مبیع
اگر کالایی مستحقللغیر درآید، دو حالت برای آن متصور است، حالتیکه کل مبیع مستحقللغیر باشد و دیگری آن است که قسمتی از مبیع از آن دیگری درآید. که در زیر به آنها اشاره میکنیم.

اول- کل مبیع مستحق للغیر درآید.
در این صورت عقد بیع فاسد و موجب بطلان می‌باشد. و همان طوری که گفته شد؛ عقد باید به حالت اولیه برگردانده شود. کأنّه هیچ عقدی صورت نگرفته است.
دوم- قسمتی از مبیع مستحق للغیر درآید.
در این صورت برای خریدار خیار فسخ پدیدار می‌شود، که مشتری می‌تواند بیع را فسخ نموده، یا نسبت به آن مقدار از مبیع که مستحق للغیر نبوده، در قبال ثمن، به همان مقدار قبول نماید، که در این خصوص ماده ۴۴۱ ق.م حکم قضیه را چنین بیان می کند که عقد بیع، نسبت به بعض مبیع به هر جهتی باطل باشد، در این صورت خریدار حق خواهد داشت، عقد بیع را فسخ نموده؛ یا این که به نسبت قسمتی که بیع واقع شده است، را قبول نماید. و نسبت به قسمتی که بیع باطل شده، ثمن را استرداد نماید. ماده مذکور این خیار را تحت عنوان خیار تبعض صفقه بحث نموده است.
در هر دو صورت فوق‌الذکر، بدون اینکه علم و جهل طرفین نسبت به فساد عقد لحاظ گردد، بایع می‌بایستی ثمن (به هر میزان که قبض کرده) را به مشتری استرداد نماید. و اگر خسارتی به ثمن وارد شود، در صورت علم مشتری به فساد معامله، وی حق دریافت خسارت را نخواهد داشت. ولی اگر مشتری جاهل به فساد عقد باشد، بایع ملزم به پرداخت خسارات وارده خواهد بود. و مشتری حق مطالبه خسارات را خواهد داشت. در این خصوص ماده ۳۹۱ چنین حکم می‌کند، در صورتی که قسمتی از مبیع یا کل مبیع مستحق للغیر باشد، بایع بایستی ثمن را به هر میزان که قبض کرده است، مسترد نماید. و در صورتی که مشتری جاهل به موضوع باشد، بایع باید از عهده غرامات وارده بر مشتری را نیز، پرداخت نماید.
نکته‌ای هم در این خصوص قابل تأمل است؛ و آن اینکه، اگر مبیع در دست مشتری کسر قیمت پیدا نماید، در این حالت بایع ومالک اصلی، حق نخواهند داشت، این تفاوت قیمت را از مشتری مطالبه نمایند. و مشتری حق مطالبه تمام ثمن پرداختی را در صورت مستحق للغیر در آمدن کل مبیع، و آن قسمت که بایع مالک آن نبوده را، در صورت مستحق للغیر در آمدن قسمتی از مبیع، در صورت عدم فسخ مشتری، دریافت نماید.
در صورت مستحق للغیر درآمدن مبیع، مشتری هم در حکم غاصب خواهد بود. اعم از اینکه آگاه به موضوع، یا جاهل به فساد عقد باشد. چون که اذن مالک را جهت تصرف مبیع نداشته است. و اگر موجب تلف مبیع گردد، در قبال مالک اصلی ضامن مثل یا قیمت مبیع خواهد بود. و پس از این پرداخت، حق رجوع به بایع را به آنچه پرداخته و خسارات متصوره را خواهد داشت. و همین طور است، اگر در اثر عمل خریدار زیادتی در مبیع حاصل گردد، و آن زیادی از اعیان منفصله باشد، آن زیادتی، از آن مشتری خواهد بود، ولی اگر منافع عین منفصله نباشد، به مالک اصلی مبیع تعلق خواهد داشت. و در این خصوص ماده ۳۱۴ ق.م حکم قضیه را چنین اشعار داشته است، اگر در اثر عمل غاصب قیمت مال معضوبه افزایش پیدا کند، غاصب حق مطالبه زیادی را نخواهد داشت، مگر در شرایطی که زیادی عین باشد. که در این حالت زیادی مذکور متعلق به غاصب خواهد بود. و ماده ۳۹۳ ق.م هم حکم قضه زیادتی حاصل از عمل مشتری را به ماده ۳۱۴ ق.م رجوع داده است.
ب- شرط ضمن عقد در صورت مستحق للغیر در آمدن مبیع
در این خصوص علمای علم حقوق اتفاق نظر ندارند. آقای دکتر شهیدی در این خصوص، عقیده دارد: «در صورت خلع ید شدن خریدار از مبیع، در حقیقت عقد بیع باطل محسوب می‌شود، و درج شرط ضمن عقد باطل، فاقد اعتبار است».^[۵۷]
آقای دکتر کاتوزیان در این خصوص می‌فرمایند: «توافق- طرفین عقد- تابع عقد قرار نمی‌گیرد، و هرچند که به صورت شرط نیز در عقد بیاید، خود، قراردادی است که با آثار ویژه‌ای که دارد، باید بررسی شود».^[۵۸]
برخی از اساتید اعتقاد بر این دارند که، به علت فساد و بطلان عقد، شرط ضمن آن نیز به تبع بطلان عقد، باطل و بلا اثر خواهد شد.
ولی واقعیت امر این است که بایع و مشتری می‌توانند، طبق ماده ۱۰ ق.م توافق نمایند که در صورت مستحق للغیر در آمدن مبیع، بایع از عهده تمامی خسارات وارده به مشتری برآید؛ و شرط فوق را می‌توان در قالب ماده ۲۳۰ ق.م که اسنتباط از آن به شرح زیر است، در ضمن عقد عنوان نمود.
اگر چنانچه در ضمن عقدی، شرط شده باشد که در صورت تخلف یکی از طرفین، مبلغی به عنوان خسارت پرداخت گردد، حاکم نخواهد توانست، آن را به بیشتر یا کمتر از آنچه که در ضمن عقد آورده شده است تغییر داده، و طرف متخلف را به آن محکوم نماید. و خریدار می‌تواند شرط نماید که اگر مبیع مستحق للغیر درآید، بایع موظف به رد ثمن و مبلغی که به عنوان وجه التزام در ضمن شرط آمده است، می‌باشد. چه خسارتی به مشتری رسیده، یا نرسیده باشد. در خصوص شروط ضمن عقد، می‌توان چنین نتیجه‌ گیری کرد که فروشنده می‌تواند، در ضمن عقد بیع شرط نماید که تا مدتی معین، بایع ضمان درک را عهده‌دار می‌شود، یا فقط نسبت اعمال خود، آن را قبول می کند؛ و نسبت به ایادی قبلی مسئولیت خود را ساقط می کند و یا نسبت به قسمتی از مبیع خود را مسئول، و نسبت به قسمت دیگر مسئولیت قبول نکند، و یا کلاً ضمان درک را قبول نکند. همان طوری که فوقاً اشاره گردید این شروط طبق ماده ۱۰ ق.م قابل قبول بوده و حمل بر صحت می‌شوند.
در انتها خاطر نشان می‌سازد که ضمان درک، از شرایط عقد باطل می‌باشد، یعنی اگر در عقدی مبیع مستحق للغیر درآید، مسئله ضمان درک پیش می‌آید. و اگر در بیعی مبیع از آن غیر باشد یقیناً آن بیع باطل و بلااثر است. در حالی که ماده ۳۶۲ ق.م در شق دوم از آثار بیعی شناخته، که به صورت صحیح واقع شده است.
فصل چهارم
مرابحه در نظام بانکداری اسلامی
شبکه بانکی نقش بسیار تعیین کننده، و مهمی در سیستم اقتصادی و توسعه کشور دارد. اکثر مشکلات اقتصادی کشور، از طریق این سیستم حل شده، و نیازهای پولی و مالی موجود را، به روش واسطه‌گری بین صاحبان سرمایه، و نیازمندان به تأمینات مالی رفع می‌کند. و موجبات رشد و شکوفایی اقتصاد جامعه را فراهم می‌آورد.
یکی از نیازهای جدی و متنوع مشتریان بانک‌ها، نیاز به خرید مایحتاج سرمایه‌ای و خدمات می‌باشد. و این مشتریان به طور مستمر، به خرید انواع کالاها و خدمات، جهت گذران امور زندگی خود، نیازمند می‌باشند. و همین طور؛ بانکها برای رفع موقت تأمین نقدینگی و جهت ادامه حیات تجاری خود، نیاز به ابزاری مطمئن و کارا هستند، نیازهای مذکور می‌توانند از طرق مختلف رفع گردند. ولی ابزار جدید و کارآمدی که اخیراً سیستم بانکداری اسلامی ایران از آن بهره‌مند می‌گردد، تأمین مالی از طریق عقد مرابحه می‌باشد. که در قانون بانکداری اسلامی در بخشی از فصل سوم به آن اشاره شده و اختصاص یافته است. قلمرو عقد مرابحه، هم در تجهیز منابع بانکداری اسلامی بوده، و هم در تخصیص منابع در جهت رفع نیازها و تأمین مالی خانوارها می‌باشد. در این فصل ابتدا به موارد تجهیز منابع بانک‌ها پرداخته، و سپس در مبحث دوم، به تخصیص منابع بانک‌های اسلامی خواهیم پرداخت.
مبحث اول: مرابحه در تجهیز منابع
در سیستم بانکی؛ «سرمایه و اندوخته‌های بانک بخش کوچکی از منابع بانک‌ها را تشکیل می‌دهند. و قسمت اعظم منابع بانک را سپرده‌های مردم چه به صورت حقیقی و یا حقوقی، سپرده‌های متمرکز دولتی و سپرده‌های سازمان‌ها و مؤسسات خصوصی شکل می‌دهند»^[۵۹]و برای جذب این سپرده‌ها، طرق مختلفی طراحی شده و اجرا می‌شود، که از مجال این بحث خارج می‌باشد. تنها یک مورد از این موارد، که به بحث مرابحه مربوط است، اینجا مورد بررسی قرار می‌گیرد. و آن تأمین مالی موقت از طریق اوراق مرابحه می‌باشد.
گفتار اول: اوراق مرابحه
اوراق مرابحه، اوراقی با ارزش مالی یکسان و مساوی هستند، که برای تأمین مالی کالاهای مورد عقد مرابحه، منتشر می‌شوند. و بدهی ناشی از بیع مرابحه را نشان می‌دهند. و مالک اصلی کالاهای مورد مرابحه، دارندگان اوراق مذکور می‌باشند. بدین صورت که خریداران اوراق مرابحه منتشره، صاحبان اصلی کالاهایی هستند که در وراع موضوع؛ کالایی مورد بیع مرابحه قرار گرفته و ارزش آن در اوراقی که در ید خریدار است به ظهور می‌رسد.
یکی از شاخصه‌های مهم و متمایز تأمین مالی اسلامی، این است که تأمین مالی در اسلام بایستی جهت تأمین نقدینگی برای معاملات و یا تولید دارایی‌های واقعی صورت گیرد، و در هیچ عقدی نباید عدم اطمینان وجود داشته باشد. از این رو در مرابحه، کالا به نیابت از مشتری خریداری شده و به او فروخته می‌شود. و در نتیجه افزایش قیمتی که سود تأمین کننده مالی را تأمین می‌کند، از مالکیت موقت او نسبت به کالا نشأت می‌گیرد. همان‌طور که فوقاً ذکر گردید دارنده اوراق مرابحه، در حقیقت مالک مشاع بخشی از دارایی‌های مؤسسه ناشر اوراق، که کالا را خریداری کرده، و با سود، به فروش رسانده است، می‌باشد. و سود حاصل از این خرید و فروش را دریافت خواهد کرد. البته این اوراق، منابع مازاد سرمایه‌گذاران حقیقی یا حقوقی را که درصدد دریافت منافع مشخصی می‌باشند، را جذب نموده و به عنوان ابزار مناسبی برای سپرده گذارانی که به دنبال سود معینی می‌باشند، طراحی شده است. این اوراق به عنوان ابزار مناسب برای تأمین مالی کوتاه مدت و میان مدت شرکت‌ها و توسعه بازار سرمایه اسلامی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
به طور کلی در فرایند انتشار اوراق مرابحه ارکانی به شرح ذیل وجود دارد:
بانی: هر شخص حقوقی که انتشار اوراق با هدف تأمین مالی آن صورت می‌پذیرد. بانی ممکن است بنگاه اقتصادی، یا خود دولت باشد.
ناشر: هر شخص حقوقی که با اخذ مجوزهای مقتضی از مراجع ذیصلاح، به منظور انتشار اوراق مشخص، می‌باشد؛ و فعالیت آن صرفاً محدود به انجام عملیات مشخص و سرمایه‌گذاری‌های مرتبط با عملیات در بازارهای مجاز، مطمئن و مشخص است. ناشر را، واسط نیز می‌گویند.
امین: شخص حقوقی، که با دریافت مجوزات لازم از سازمان بورس و اوراق بهادار، بانک مرکزی یا نهادهای ذیمدخل، به جهت حفظ منافع سرمایه‌گذاران، بر کل فرایند انتشار اوراق نظارت کامل داشته و کلیه اسناد، قراردادها و وثائق تحت نظر آن واحد حقوقی، نگهداری می‌شود. و تمامی نقل و انتقالات مالی با مجوز امین صورت می‌پذیرد.
سرمایه‌گذاران: اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند که تأمین مالی بانی، توسط آن‌ها صورت گرفته و مالک اوراق منتشره می باشند. سرمایه‌گذاران را دارندگان اوراق نیز می‌گویند.
مؤسسه رتبه‌بندی: شرکتی است که با اخذ مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار، اقدام به تعیین رتبه اعتباری اوراق و اعتبارسنجی بانی و واسط می کند.
الف- اوراق مرابحه تأمین سرمایه شرکت‌های تجاری و بازرگانی
شرکت‌های تجاری و بازرگانی برای رفع نیازهای نقدیندگی به عنوان بانی، به یک مؤسسه امین مراجعه کرده، و امید نامه‌ای به آن مؤسسه ارائه می کند. و سپس اقدام به تأسیس مؤسسه واسط یا انتخاب مؤسسه واسط ‌نموده، و سپس مؤسسه واسط با انتشار اوراق مرابحه، اقدام به جمع‌ آوری وجوه نقد اشخاص حقیقی یا حقوقی و یا مؤسسات در جامعه را می نماید. و با وکالت از طرف آنان، وجوه جمع‌ آوری شده را در اختیار بانی قرار می‌دهد. بانی یا شرکت‌ تجاری و بازرگانی، همواره اقلام مورد نیاز دولت، سازمان‌های دولتی و شرکت‌های وابسته به دولت و بنگاه‌های اقتصادی بخش خصوصی، و مصرف کنندگان را از تولیدکنندگان و فروشندگان عمده، به صورت نقدی خریداری کرده؛ و سپس با افزودن مبلغی معین به عنوان سود، به صورت نسیه، به مصرف کنندگان می‌فروشد، و سود حاصل از این خرید و فروش در نهایت از طریق شرکت تأمین کننده سرمایه پس از کسر حق‌الوکاله واسط و حق عاملیت شرکت تجاری، در مقاطع زمانی تعیین شده بین سپرده‌گذاران که صاحبان اوراق می‌باشند، تقسیم و توزیع می‌گردد. به عنوان مثال یک شرکت لیزینگ به قصد تشکیل یا تکمیل سرمایه خود از اوراق مرابحه استفاده کرده، و آن را از طریق ناشر منتشر کرده و با تکمیل سرمایه خود با اخذ وکالت از طرف صاحبان اوراق؛ اقدام به خرید خودرو از شرکت‌های تولید کننده؛ و توزیع آن نموده و پس از کسر حق‌الوکاله و هزینه‌های عملیاتی، الباقی سود را بین صاحبان اوراق تقسیم نماید.
ارزش اوراق مرابحه در این صورت، و در هر مقطع زمانی، ترکیبی از وجه نقد، اجناس و مطالبات از خریداران، به صورت مشاع می‌باشد. و صاحبان آن اوراق هر موقع که اراده نمایند، می‌توانند آن را به دیگری واگذار نمایند. قیمت اوراق بسته به میزان سودی است که بانی برای هر یک از اوراق در نظر گرفته و ممکن است، از قیمت اصلی و اسمی اوراق کمتر یا بیشتر باشد.
اول- بررسی فقهی اوراق مرابحه تأمین سرمایه شرکت‌های تجاری و بازرگانی
از نظر فقهی این گونه اوراق مرابحه ترکیبی از قراردادهای وکالت، خرید وکالتی و فروش وکالتی و فروش دارایی در بازار ثانویه می‌باشد. و قراردادهای مذکور همگی مورد قبول فقه شیعه و سنی می‌باشند.
دوم- شیوه اجرایی اوراق مرابحه تأمین سرمایه‌ شرکت‌های تجاری و بازرگانی
ابتدا بانی اقدام به تهیه طرح توجیهی پروژه تجاری و یا بازرگانی خود، در یک دوره مالی نموده؛ و برنامه‌های آتی،و سود موردانتظار خود را در صورت در دست داشتن منابع مالی درخواستی، به امین معتبری اعلام؛ و تقاضای تأسیس یا انتخاب ناشر مناسب برای اجرای پروژه خود می کند. سپس مؤسسه امین با بررسی طرح توجیهی بانی، و موافقت با آن، با تأسیس و یا انتخاب ناشر، موافقت می کند. و سپس نظارت و کنترل خود را بر روی اعمال ناشر، در جذب و بکارگیری وجوه، طبق مفاد طرح توجیهی برای خرید نقدی از تولیدکنندگان و فروشندگان عمده و فروش نسیه آن به خریداران، به صورت مداوم شروع کرده و ناظر بر احقاق حقوق دارندگان اوراق خواهد بود. و در این بین، ناشر برنامه و طرح توجیهی تقدیمی بانی را بررسی، و به ریزبرنامه‌های آن رسیدگی کرده و پس از موافقت خود برای اجرای طرح، آن را به مؤسسه رتبه‌بندی