در کبد ماهیان صید شده از ایستگاه­های مختلف رودخانه زاینده­رود است. نمونه­برداری از چهار ایستگاه چشمه­دیمه و خرسونک (در بالادست رودخانه به عنوان ایستگا­ه­های پاک) و چمگردان و پل صفائیه (در پایین­دست رودخانه به عنوان ایستگاه آلوده) صورت گرفت. در این مطالعه در مجموع ۳۲۳ قطعه ماهی صید شد. میانگین وزنی و طولی ماهیان به ترتیب معادل ۹۳/۱۴ گرم و ۹۶ میلی­متر بود. در مقایسه فراسنجه­های خونی، تعداد کل گلبول­های قرمز، میزان هموگلوبین و هماتوکریت و تعداد کل گلبول­های سفید تفاوت معنی­داری را بین ماهیان ایستگاه­های مختلف نشان نداد. با این وجود در شمارش افتراقی گلبول­های سفید، درصد انواع گلبول­های سفید به جز لنفوسیت­ها در ماهیان ایستگاه چمگردان نسبت به ماهیان سایر ایستگاه­ها بالاتر بود (۰۵/۰p<). شاخص­ های ثانویه خون­شناسی نظیر حجم متوسط گویچه قرمز، میانگین غلظت هموگلوبین ذره­ای و میانگین هموگلوبین ذره­ای در ایستگاه­ چمگردان کم­تر از مقادیر متناظر در سایر ایستگاه­ها بود (۰۵/۰p<). در مطالعه نسبت جنسی ماهیان مشخص گردید که در تمامی ایستگاه­ها به جز ایستگاه پل صفائیه انحراف معنی­داری از نسبت مورد اننظار (۱:۱) (با فراوانی بیش­تر جنس ماده) وجود دارد (آزمون مربع کای؛ ۰۵/۰p<). با این وجود در مطالعه میکروسکوپی گنادها، نشانی از بروز ناهنجاری­های گنادی نظیر جنسیت بینابینی مشاهده نشد. شاخص توسعه گنادی (GSI) در ماهیان نر و ماده محاسبه شد. مقایسه آماری این شاخص تنها کاهش معنی­دار آن را در جنس نر ماهیان ایستگاه چمگردان با ماهیان سایر ایستگاه­ها نشان داد (۰۵/۰p<). بیان ژن ویتلوژنین در کبد عروس­ماهی زاینده­رود به عنوان شاخص زیستی معتبری برای وجود آلاینده­های مخرب سیستم اندوکراینی با فعالیت شبه­استروژنی در منابع آبی مدنظر قرار گرفت. به این منظور ابتدا نسبت به توالی­یابی کامل ژن ویتلوژنین در عروس­ماهی زاینده­رود اقدام شد. نتایج نشان داد که ژن کدکننده ویتلوژنین در این گونه دارای ۴۱۷۷ جفت­باز است که پروتئینی حاوی ۱۷۷۶ آمینواسید را تولید می­ کند. بررسی شدت بیان ژن ویتلوژنین در جنس نر و ماده عروس­ماهی زاینده­رود در ایستگاه­های مختلف به روش Real-time PCR و با بهره گرفتن از ژن کنترل داخلی بتا-اکتین نشان­دهنده وجود بیان نسبی در هر دو جنس در تمامی ایستگاه­های مورد بررسی است. شدت بیان در ایستگاه­های مختلف تفاوت معنی­داری را نشان داد به­ طوری­که میزان بیان نسبی ویتلوژنین در ماهیان چمگردان در هر دو جنس به­ طور معنی­داری نسبت به سایر ایستگاه­ها بالاتر بود (۰۵/۰p<). به­ طور کلی نتایج این تحقیق بیان­گر اثرات احتمالی ترکیبات مخرب سیستم اندوکراینی با خاصیت شبه­استروژنی بر برخی ویژگی­های زیستی عروس­ماهی زاینده­رود نظیر انحراف از نسبت جنسی (فراوانی بیش­تر جنس ماده) و بیان ژن ویتلوژنین در جنس نر و تغییر بیان آن در ماهیان ایستگاه­های مختلف رودخانه زاینده­رود بود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

واژگان کلیدی: ترکیبات مخرب سیستم درون ریز، عروس­ماهی زاینده­رود Petroleuciscus esfahani، خون­شناسی، بافت­شناسی گناد، بیان ویتلوژنین.
فصل اول
مقدمه
طی دو دهه اخیر، موضوع حفاظت از محیط زیست در مقابل آلاینده­های طبیعی یا مصنوعی حاصل از فعالیت­های انسان، توجه و نگرانی­های زیادی را با خود به همراه داشته است [۱۸]. این نگرانی­ها موجب ایجاد علاقه در بسیاری از دولت­ها، سازمان­های بین ­المللی، جوامع علمی، صنایع شیمیایی و عموم مردم برای تشکیل برنامه­ ها، کنفراس­ها و کارگاه­های تحقیقاتی در مورد موضوعات مربوط به ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز (EDCها­)[۱] گردیده است. ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز ماده یا ترکیبی از مواد هستند که عملکرد (های) سیستم درون­ریز را تغییر می­ دهند و در نتیجه موجب اثرات متعدد بر سلامت یک جاندار سالم، دودمان و یا (زیر) جمعیتی از آن می­شوند [۳۲]. به عبارت دیگر هر ترکیبی که در تولید، ترشح، انتقال، اتصال، عملکرد و یا حذف هورمون­های طبیعی بدن مداخله کند و باعث تغییر وظایف طبیعی آن­ها همچون نمو، رفتار، باروری، بقا و همئوستازی شود را ترکیب مخرب سیستم درون­ریز می­نامند. این ترکیبات می­توانند باعث ایجاد تومورهای سرطانی، نقایص مادرزادی و سایر ناهنجاری­های توسعه­ای شوند. از جمله این ناهنجاری­ها می­توان به ناتوانی در یادگیری، مشکلات حاد در توجه و شناخت، توسعه مغزی، بدشکلی در بدن، توسعه اندام­های تولیدمثلی، ماده­سازی در جنس نر یا اثرات مردانه بر جنس ماده اشاره کرد [۲۳].
EDCها ممکن است به صورت طبیعی و یا در اثر فعالیت­های انسانی تولید شوند و شامل گروه ­های مختلفی از مواد شیمیایی از قبیل هورمون­های طبیعی و ساختگی، اجزاء گیاهی، آفت­کش­ها، ترکیبات مورد استفاده در صنعت پلاستیک سازی و محصولات مربوط به بهداشت فردی و سایر محصولات و آلاینده­های جانبی حاصل از صنایع هستند. برخی از
این ترکیبات چربی­­دوست و بنابراین پایا هستند و می­توانند مسافت­های طولانی بین مرزهای طبیعی جابجا شوند اما برخی دیگر آب­دوست هستند و به سرعت در محیط یا در بدن انسان تجزیه می­شوند و ممکن است تنها در دوره­ای کوتاه اما بحرانی از توسعه سیستم­های بدنی حضور داشته باشند [۲۶].
تنوع بسیار زیاد ویژگی­های فیزیکوشیمیایی EDC­ها به این معنی است که ممکن است این ترکیبات تجزیه شوند و اثرات آن­ها به ­اشکال مختلف بروز نماید. به علاوه، گستره­ پراکنش این ترکیبات در محیط بسیار وسیع است و شامل هوا، آب، خاک، رسوبات، غذا و محصولات مصرفی می­ شود. جذب EDC­ها از طریق غذا، اصلی­ترین مسیر در معرض قرارگیری انسان و بیش­تر جانوران است که می ­تواند به تجمع و بزرگ­نمایی زیستی[۲] منجر شود [۲۶، ۵۲].
از آنجایی­که مقصد نهایی بیش­تر آلاینده­ها، محیط­های آبی هستند، موجودات آبزی به ویژه ماهیان بیش­تر از سایر زیستمندان در معرض این ترکیبات قرار دارند. روزانه حجم زیادی از پساب­های شهری و صنعتی به رودخانه­ها و آب­های نزدیک سواحل دریاها می­ریزند. البته بسیاری از مواد شیمیایی نیز به­ طور تصادفی از زمین­های اطراف شسته و وارد این محیط­ها می­گردند [۹۹]. به علاوه بیش­تر EDC­ها به ندرت به ذرات موجود در آب متصل می­شوند و بنابراین به آسانی در دسترس آبزیان قرار می­گیرند [۵۵].
از میان EDCها، گروهی از هورمون­ها که به نظر می­رسد بیش­ترین قابلیت عملکرد به عنوان ترکیبات فعال درون­ریز را داشته باشند، استروئیدهای جنسی هستند و بیش­تر تحقیقات انجام شده در این رابطه بر ترکیبات استروژنی متمرکز بوده است. آنالیز شیمیایی آب و رسوبات به علت گران بودن و طیف گسترده این ترکیبات­، روش کارآمدی برای شناسایی آن­ها نیستند. بنابراین شاخص­ های زیستی حساس بسیاری به منظور پایش این ترکیبات ایجاد شده ­اند. یکی از مهم­ترین شاخص­ های ترکیبات استروژنی در محیط، القاء سنتز ویتلوژنین (VTG)[3] در جنس نر یا افراد نابالغ است [۱۸]. از دیگر شاخص­ های زیستی مورد استفاده در تعیین اثرات EDC­ها می­توان به مطالعات رفتاری و فیزیولوژیک از قبیل بررسی بافت­شناسی و برخی از شاخص­ های گنادی درماهیان اشاره کرد [۴۹].
رودخانه زاینده­رود به عنوان بزرگ­ترین و مهم­ترین رودخانه مرکزی ایران از ارتفاعات زردکوه بختیاری سرچشمه می­گیرد و با ورود به استان اصفهان در جهت شرق جریان یافته و به تالاب گاوخونی واقع در جنوب شرقی استان منتهی می­ شود. در حدود ۶۵ درصد از واحدهای صنعتی بزرگ استان در حاشیه رودخانه زاینده­رود قرار گرفته­اند و علیرغم تلاش­ های به عمل آمده در جهت استقرار سیستم­های تصفیه پساب در این صنایع، فعالیت آن­ها توأم با آلودگی های زیست محیطی است [۵]. به علاوه با توجه به نحوه­ کاربری اراضی در حاشیه این رودخانه (زمین­های کشاورزی، واحدهای دامداری و دام­پروری، صنایع کوچک تا صنایع مادر از قبیل کارخانه­های فولاد و ذوب­آهن و همچنین حضور چندین کارخانه تصفیه فاضلاب) به نظر می­رسد این اکوسیستم در معرض انواع مختلف از ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز قرار داشته باشد اما تاکنون هیچ مطالعه­ ای در رابطه با اثر این ترکیبات بر سلامت این اکوسیستم مهم آبی صورت نگرفته است.
اهداف این مطالعه:
تعیین حضور و اثرات ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز در اکوسیستم رودخانه زاینده­رود با بهره گرفتن از بررسی سه ویژگی­ زیستی زیر در عروس­ماهی زاینده­رود Petroleuciscus esfahani:
۱- فراسنجه­های خونی
۲- شاخص توسعه گنادی (GSI)[4]، بافت­شناسی گناد و نسبت جنسی
۳- بیان ویتلوژنین در کبد دو جنس نر و ماده
فصل دوم
کلیات و مرور منابع
۲-۱- کلیات
نگرانی از وجود آلاینده­ها در محیط زیست خصوصاً منابع آبی و اثرات مخرب آن­ها بر حیات وحش و انسان­ روز به روز در حال گسترش است. متاسفانه در اکثر مناطق جهان، حتی کشورهای توسعه یافته، گستره وسیعی از آلاینده­های زیست محیطی بدون حداقل بهبود و پایش وارد منابع آبی می­شوند. از جمله مهم­ترین انواع آلاینده­های زیست محیطی، ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز است. این ترکیبات طیف وسیعی از مواد طبیعی و مصنوعی مورد مصرف در فعالیت­های مختلف انسانی اعم از صنایع مادر نظیر فولاد و کاغذسازی تا فعالیت­های مرسوم کشاورزی و دامپروری را در بر می­گیرند. بخش زیادی از این ترکیبات ناشی از فاضلاب­های شهری و خانگی است (جدول ۲-۱ و شکل ۲-۱).
مطالعات موجود در رابطه با انسان نشان می­دهد که حضور برخی از ترکیبات شیمیایی در محیط،کیفیت و کمیت اسپرم را کاهش و احتمال سقط جنین را افزایش می­دهد. در بسیاری از مناطق صنعتی جهان، تغییر نسبت جنسی از ۱:۱ به نفع یکی از دو جنس نر یا ماده،کاهش سن بلوغ جنسی، افزایش مقطعی در فراوانی ناهنجاری­های توسعه­ای مجرای تولیدمثلی مردان، افزایش مشاهده برخی سرطان­ها در بافت­­های هورمونی حساس از قبیل سینه، رحم، بیضه، پروستات و تیروئید را اغلب به عنوان شاهدی برای حضور گسترده EDC­ها و اثرات مختلف آن­ها بر سلامت انسان می­دانند [۲۶]. اما محدودیت­های بسیاری برای بررسی اثر این ترکیبات بر جوامع انسانی وجود دارد و بیش­تر مطالعات در این رابطه بر گونه­ های آبزی متمرکز بوده است.
جدول ۲-۱) معرفی برخی از ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز به همراه برخی منابع تولیدکننده و اثرات احتمالی آن­ها بر زیستمندان [۵۴].

ترکیبات شبه آندروژنی
منابع تولید
اثرات احتمالی
زیست­کش

وینکلوزولین

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...