شماره فیلد
نوع colset
عملکرد

۱
TRANSLIST
لیستی از تراکنش‌هایی که بعد از اجرای دستور جاری، بر روی منبع قفل خواهند داشت را نشان می‌دهد (در حالتی که فیلد سوم true باشد، لیست قبلی گاهی بدون تغییر می‌ماند و گاهی تغیییر می‌کند، اما در حالتی که فیلد سوم false باشد همان لیست قبلی را برمی‌گرداند).

۲
LOCK
نوع قفل نهایی بر روی منبع را بعد از اجرای دستور جاری نشان خواهد داد. لازم به ذکر است در صورت وجود خطا این فیلد شامل پیغام خطا برای شناسایی خطاهای دستورهای تراکنش در زمان اجرا خواهد بود.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳
BOOLEAN
وقتی دستور جاری می‌تواند اجرا شود، تابع برای پارامتر سوم true را بازمی‌گرداند. تابع مقدار false را در دو مورد مختلف بازمی‌گرداند؛ مورد اول، زمانی است که دستور جاری براساس قفل‌های موجود روی منابع و قوانین سازگاری قفل‌ها، مجاز نیست که اجرا شود و بعد از اجرای برخی دستورهای دیگر ممکن است این دستور بتواند اجرا شود؛ مورد دوم زمانی رخ می‌دهد که دستورات تراکنش، براساس الگوریتم ۲PL دارای اشتباه باشند. به عنوان مثال اگر تراکنش بخواهد بر روی منبعی عمل نوشتن را قبل از تقاضای قفل انحصاری بر روی آن انجام دهد (در چنین حالاتی فیلد دوم رکورد خروجی شامل پیغام خطا برای شناسایی و تعیین بهتر خطاهای دستورهای تراکنش برای ردیابی آسان‌تر مدل در زمان اجرا است).

۴
BOOLEAN
برای هر تراکنش وضعیت نقطه قفل را بعد از انجام دستور جاری نشان می‌دهد.

۵، ۶، ۷
SEQUENCE
برای هر تراکنش، شماره دستور بعدی آن را که باید اجرا شود مشخص می‌کنند. در صورتی که تراکنش طرد شده باشد، دستور بعدی که باید اجرا شود دستور شماره یک خواهد بود. اگر تراکنش به حال انتظار رفته باشد مجدداً باید همان دستور قبلی که اجرا نشده است اجرا شود و اگر تراکنش اجرا شده باشد، به شماره دستور قبلی یک واحد اضافه می‌شود و شماره دستور بعدی که باید اجرا شود مشخص می‌شود.

۸، ۹، ۱۰
TIMESTAMP
برای هر تراکنش زمان‌مهر جدید آن را مشخص می‌کنند. در صورتی که تراکنش طرد شده باشد زمان‌مهر جدید به آن اختصاص داده می‌شود؛ واضح است که زمان‌مهر جدید تراکنش از زمان‌مهر قدیمی‌اش بزرگ‌تر خواهد بود و به طور کلی از سایر زمان‌مهرهای موجود نیز بزرگ‌تر خواهد بود.

۱۱، ۱۲، ۱۳
MODE
برای هر تراکنش، وضعیت جدید آن را مشخص می‌کنند. در صورتی که تراکنش نتواند انجام شود و دارای مشکلی باشد وضعیت آن به حالت “can not commite” خواهد رفت؛ این نشان می‌دهد که تراکنش مشکل اساسی دارد و قادر به انجام شدن نیست. در صورتی که تراکنش به حالت انتظار برود وضعیت آن در حالت “wait” قرار خواهد گرفت و اگر تراکنش بتواند انجام شود در حالت “normal” قرار خواهد گرفت.

۱۴، ۱۵، ۱۶
REQUEST
برای هر تراکنش، شماره درخواست آن را مشخص می‌کنند. تراکنشی که در وضعیت “normal” قرار می‌گیرد شماره درخواست صفر را خواهد گرفت. تراکنشی که به حالت انتظار می‌رود شماره درخواست جدید خواهد گرفت و شماره درخواست آن از سایر شماره درخواست‌ها بیشتر خواهد بود. (در مراحل بعدی از بین تراکنش‌هایی که در حالت انتظار قرار دارند، هر کدام که شماره درخواست کمتری دارد، چون زودتر به حالت انتظار رفته است و زودتر درخواست داده است، زودتر امکان انجام شدنش بررسی خواهد شد.)

شکل ۳-۱-۲۴- ساختار مولکولی پرمترین
این ماده می‌تواند سبب لرزش بدن، خستگی، گرفتگی عضلات و اختلال در سیستم عصبی گردد. آزمایشات نشان داده این ماده یک ماده سرطان زا و نامحلول در آب است. اغلب به عنوان حشره­کش به همراه یک قارچ­کش به صورت تلفیقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده همچنین در برابر حفاران دریایی آزمایش داد که نشان از کارایی بهتر آن در برابر سخت­پوستان نسبت به نرم­تنان داشت. در حال حاضر در بسیاری از کشور ها این ماده با کایتن جایگزین شده است. این ماده موثر بر سیستم عصبی حشره می‌باشد. در صورت آتش گرفتن این محصول باید از مواد خاموش کننده خشک، کف یا دی اکسید کربن استفاده نمود. از این ماده معمولاً به نسبت ۴۰-۶۰-۷۵ استفاده می‌گردد از جمله قارچ­کش‌هایی که همراه این ماده مورد استفاده است می‌توان به IPBC، تبوکنازول و پروپی کنازول، TBTN و کلروپیریفوس اشاره نمود که برای تیمار مصالح ساختمانی استفاده می‌گردند. پرمترین ۲ % در مقابل سوسک چوب خوار موثر بوده و کارایی همانند DDT دارد. وقتی توسط حشرات خورده می‌شود بر سیستم عصبی آنها اثر می‌گذارد. بر طیف وسیعی از حشرات به ویژه لارو­ها موثر است. میزان سمیت این ماده برای انسان و حیوانات و محیط زیست بستگی به میزان مصرف از این ماده دارد. در تیمار خاک این ماده پس از ۳۰ روز کارایی خود را از دست می‌دهد. پرمترین و IPBC به صورت ترکیبی به نسبت ۱٫۵ به ۱ ویا ۲٫۵ به ۱ بوده و برای مصارف بالای سطح زمین مورد استفاده قرار می‌گیرد. مناسب برای تیمار شکاف‌ها و درزهای ایجاد شده در چوب همچنین استفاده در رنگ‌ها و پوشش دهنده­ها برای تیمار سطحی و نیز استفاده از سوراخ‌های ایجاد شده با دریل و روش تزریقی (injection) می‌باشد. همچنین در برابر حجوم موریانه­ها نیز می‌توان از روش اسپری کردن استفاده نمود. در مورد تیمار خاک با این ماده می‌توان سوراخ‌هایی به عمق ۶ تا ۴ اینچ اطراف فونداسیون‌ها مناسب می‌باشد.

پرمترین حشره­کشی غیر سیستماتیک از گروه پایرتروئیدهای مصنوعی است، که با نحوه اثر تماسی و گوارشی طیف وسیعی از آفات نظیر لارو پروانه­ها، سوسک‌ها، حشرات خانگی به خصوص بید لباس و روسری‌ها را در محصولاتی از جمله پنبه، ذرت، سویا، چغندرقند، یونجه، حبوبات، کلم، هویج، سیب زمینی، گوجه فرنگی، جالیز، پسته، گردو، سیب، گلابی و غیره کنترل می‌کند. در مورد این سم خاصیت دورکنندگی نیز گزارش شده است، بنابراین آفات را از نزدیک شدن به گیاهان سم پاشی شده باز می‌دارد. از پادزهر و کمک‌های اولیه مناسب برای این ماده می‌تواند دیازپام را نام برد (PANNA، ۲۰۰۵؛ توینتون، ۲۰۰۹؛ EPA، ۲۰۰۶؛ مالیک، ۲۰۱۰؛ بولند، ۲۰۱۰؛ کویو، ۲۰۰۷؛ لینت، ۲۰۰۸).
۳-۱-۲۶- سای پرمترین^[۱۱۷]
سای پرمترین به فرمول C22H19O3NCl2 و وزن مولکولی ۴۱۶٫۳ گرم بر مول و در دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد دارای حلالیت ۴ Ppm در آب می‌باشد که یکی از حشره­کش‌های پیرتروئید^[۱۱۸] است که توانایی بالایی در برابر حشرات داشته در حالی که سمیت کمی برای پستانداران دارد و دربسیاری از فرمول بندی‌ها به صورت پودری و محلول امولسیون موجود می‌باشد. این ترکیب ابتدا در سال ۱۹۷۴ مورد استفاده قرار گرفت. این ماده توانایی کامل برای پایداری در هوا و در برابر نور را داشته و به طور مستقیم روی سیستم عصبی حشرات تأثیر می‌گذارد (EFC، ۲۰۱۰، مدیسون،۲۰۱۰؛ یونگر، ۲۰۰۱). سمیت این ماده نسبت به پرمترین برای انسان کمتر است کارایی این ماده در برابر سوسک آنوبیوم می‌تواند تا ۲ برابر پرمترین باشد. سای پرمترین ترکیبی متشکل از حشره کش پیرتروئید که حشره کش قوی با سمیت کم برای پستانداران می‌باشد. برای حفاظت چوب، کتان، میوه و سبزیجات و … در برابر حشرات از این ماده استفاده می‌گردد. سای پرمترین هم سم گوارشی است هم تماسی و روی مورچه نجار که چوب را برای تخم گذاری سوراخ می‌کند نیز تأثیر دارد. دارای فشار بخار بسیار کم بوده و به همین دلیل در اتمسفر تبخیر نمی‌شود (کائوفمن، ۱۹۸۱).
سای پرمترین نیز دارای هر دو ایزومر سیس و ترانس به نسبت ۱ به ۱ است. عامل سیس بسیار فعال‌تر از ایزومر ترانس است. تفاوت زیادی بین دو ایزومر در خاک مشاهده نشده اما باید توجه داشت که ایزومر ترانس ۱٫۲ تا ۱٫۷ برابر سریع‌تر از ایزومر سیس در خاک هیدرولیز می‌گردد(تاکاهاشی، ۱۹۸۵) .
شکل ۳-۱-۲۵- سای پرمترین و شباهت ساختاری با حشره­کش‌های شیمیایی
شکل ۳-۱-۲۶- برخی از ترکیبات موجود در محصولات حاوی سای پرمترین
۳-۱-۲۷- ترکیبات آلکیل آمونیوم^[۱۱۹]
آلکیل آمونیوم کمپاند­ها مثل دی دسیل دی متیل آمونیوم کلراید(DDAC)، دی دسیل دی متیل آمونیوم کربنات(DDAC)، دی دسیل دی متیل آمونیوم بی کربنات(DDABC) از ترکیبات مناسب برای مقابله با عوامل قارچی و حشرات می‌باشند. قابل حل در آب و حلال‌های آلی و در چوب به خوبی تثبیت می‌گردند. DDAC و DDABC از ترکیباتی هستند که در ساخت ACQ برای مصارف بالای سطح زمین و در تماس با زمین برای مقابله با باختگی و کپک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
شکل ۳-۱-۲۷- دی دسیل دی متیل آمونیوم کلراید(DDAC)
این ترکیب با فرمول C22H48ClN وزن مولی ۳۶۲٫۰۸ گرم بر مول به صورت مایع و با دانسیته ۰٫۹۵ گرم بر سانتی­متر مکعب، بی رنگ و بی بو، ترکیبی از نمک کواترنری آلکیل آمونیوم با زنجیره به طول ۸-۱۰-۱۲ و ۹۰ %، ۱۰ کربنی الکیل می‌باشد. این ماده به عنوان یک ماده ضد عفونی کننده کاربرد دارد که سبب از بین رفتن فعل و انفعالات بین سلولی و شکستن چربی‌هامی‌گردد؛ ودر برابر طیف وسیعی از باکتری‌ها، کپک‌ها، نرم تنانو قارچ‌ها موثر است. قابل استفاده در محیط‌های داخلی در کف، دیوارها حتی در بافت فرش و در محیط بیرونی و حتی در برج‌های خنک­کننده و در تماس با آب شور (CPMRA، ۲۰۰۹).
۳-۱-۲۸- دی دسیل دی متیل آمونیوم بی کربنات(DDABC)
مایعی به رنگ زرد کم رنگ به فرمول C23H49NO3 و وزن مولکولی ۳۸۷٫۶۴۰۰۶ گرم بر مول می‌باشد.
شکل ۳-۱-۲۸- ۴,۵-Dichloro-2-N-Octyl-4-Isothiazolin-3-One (DCOI)
یک قارچ­کش مناسب، مایع بو دار با دانسیته ۱٫۵ گرم بر سانتی­متر مکعب قابل حل در حلال‌های آلی و غیر قابل حل درآب بوده و در چوب نسبت به آبشویی مقاوم است.می‌توان با تغیر فرمولاسیون DCOI آن را در ترکیبات بر پایه آب مورد استفاده قرار داد. یکی از مواد بر پایه آب که در آن DCOI مورد استفاده قرار می­گیردEL2 می‌باشد. اخیراً ترکیبی از این ماده به عنوان زیست کش در اتانول آمین با نام ACD پیشنهاد شده است (مدیسون، ۲۰۱۰، یونگر، ۲۰۰۱).
۳-۱-۲۹- کلروپیریفوس^[۱۲۰]
یک حشره کش ارگانو فسفاته به فرمول C9H11Cl3NO3PS و وزن مولی ۳۵۰٫۵۹ گرم بر مول بی رنگ و کریستالی با دانسیته ۱٫۳۹۸ گرم بر سانتی­متر مکعب و دمای ذوب ۴۲ درجه سانتی ­گراد و در ۲۵ درجه سانتی‌گراد به میزان ۲ میلی‌گرم در لیتر در آب حل می‌گردد و به طور عمده در کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. ابتدا در سال ۱۹۶۵ با نام‌های تجاری کلروفیروس، دورسبان^[۱۲۱] و لورسبان^[۱۲۲] برای مبارزه با حشرات باغی مورد استفاده قرار گرفت. در AWPA استاندارد گذاری شده است اما به عنوان ماده ای برای روش‌های تحت فشار مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. در برابر قارچ‌ها موثر نبوده و بایستی توسط یک قارچ کش مورد استفاده قرار گیرد (مولر، ۲۰۰۰؛ لید، ۱۹۹۸؛ سانگستر، ۱۹۹۴).
شکل ۳-۱-۲۹- ساختار مولکولی کلروپیریفوس
نام آیوپاک این ماده به صورت زیر است:
O,O-Diethyl O-3,5,6-trichloropyridin-2-yl PHosPHorothioate
این ماده در اثر واکنش۳ و ۵ و ۶-تری کلرو-۲ پریدینول و دی اتیل تیو فسفریل تولید می­گردد و عموماً با غلظت ۲۳٫۵ تا ۵۰ % مورد استفاده قرار می‌گیرد.
LD50 برای این ماده، برای حیوانات ۳۲ تا ۱۰۰۰ میلی گرم بر کیلو­گرم و در حالت تماس با پوست بیش از ۲۰۰۰ میلی­گرم بر کیلو­گرم و ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی گرم بر کیلو­گرم برای خرگوش و مقدار LC50 برای این ماده بیش از ۲۰۰ میلی گرم بر کیلو­گرم به مدت ۴ ساعت می‌باشد.
۳-۱-۳۰- دو- تیوسیاناتومتیل تیو بنزوتیازول (TCMTB)^[123]
این ماده حفاظتی، مایع به رنگ زرد تا لیمویی تیره با بوی کم است با فرمول C9H6N2S3 به نسبت ۴۰٫۳۶% S، ۱۱٫۷۵% N، ۴۵٫۳۵% C 2.54% H و وزن مولی ۲۳۸٫۳۳۹۸ گرم بر مول، PH 3-6 و دانسیته ۱٫۰۷ تا ۱٫۱۷ گرم بر سانتی­متر مکعب، با دمای انجماد منفی ۵ درجه سانتی ­گراد و به نسبت ۱% در آب حل می‌گردد و در دمای بالای ۶۰ درجه سانتی‌گراد به تدریج تجزیه شده، می‌باشد.
شکل ۳-۱-۳۰- تیوسیاناتومتیل تیو بنزوتیازول
در بسیاری از کشور ها این ماده در کشاورزی، پرورش دام، چوب، کاغذ، رنگ‌ها و اندود ها، چرم، پارچه وتیمار آب مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما یکی از مهم‌ترین کاربرد های این ماده برای مبارزه با مرض لکه­آبی می‌باشد و حفاران دریایی و همچنین ساختار این ماده به گونه ­ای است که می‌تواند سبب حفاظت کاغذ در برابر قارچ، کپک‌ها و باکتری‌ها می‌گردد. در آب تجزیه می‌گردد و برای استفاده به عنوان تیمار آب باید به آرامی رقیق گردد(یونگر، ۲۰۰۱؛ تسونودا، ۱۹۸۷، ۱۹۸۳؛ دنیلز، ۱۹۸۷).
۳-۱-۳۱- دلتامترین^[۱۲۴]
ترکیب دلتامترین به فرمول C22H19Br2NO3 یک حشره­کش پرتروئید می‌باشد. از جمله نام‌های تجاری این ماده می‌توان به بوتوکس^[۱۲۵]، بوتوس^[۱۲۶]، بوتوفلین^[۱۲۷]، سیسلین^[۱۲۸]، سرسوس^[۱۲۹]، اشاره نمود این ماده در برابر حشرات، خزه و کپک موثر می‌باشد.
شکل ۳-۱-۳۱- ساختار شیمیایی دلتامترین
نام این پودر کریستالی سفید مایل به خاکستریو نام آیوپاک این ماده به صورت زیر است:
[ (S)-cyano- (3-PHenoxyPHenyl)-methyl] (1R,3R)-3- (2,2-dibromoethenyl)-2,2-dimethyl-cyclopropane-1-carboxylate
می‌باشد. وزن مولی این ماده ۵۰۵٫۲۱ گرم بر مول، دانسیته ۱٫۵ گرم بر سانتی­متر مکعب، دمای ذوب ۹۸ درجه سانتی‌گراد دمای جوش ۳۰۰ درجه سانتی‌گراد می‌باشد. قابل حل در استن، دی متیل فرمامید، دی اکسان، اتیل استات و تولوئن می‌باشد.
این ماده به سرعت بر روی سیستم عصبی حشرات و سیستم تغذیه آنها اثر می‌گذارد. هنوز ناسازگاری بین این ماده و قارچ­کش‌ها و حشره­کش‌های دیگر یافت نشده. یکی از راه های کنترل مالاریا با بهره گرفتن از این ماده می‌باشد. می‌توان این حشره­کش را همراه پرمترین و سای پرمترین، مالاتیون و فنتیون مورد استفاده قرار داد (بوومن، ۲۰۰۶؛دویی و همکاران، ۲۰۰۶).
۳-۱-۳۲- بیفترین
این ماده سفید تا قهوه­ای کم رنگ به صورت پودر مومی شکل و نام آیوپاک این ماده به صورت زیر است:
۲-Methyl-3-PHenylPHenylmethyl (1S,3S)-3-[ (Z)-2-chloro-3,3,3-trifluoroprop-1-enyl]- 2,2-dimethylcyclopropane-1-carboxylate
به فرمول C23H22ClF3O2 و وزن مولکولی ۴۲۲٫۸۷ گرم بر مول و حلالیت ۰٫۱ میلی گرم در لیتر در آب، دمای ذوب ۶۸ تا ۷۰٫۶ درجه سانتی ­گراد می‌باشد. قابل حل در متیلن کلراید، استن، کلروفرم، اتر و تلوئن بوده و حلالیت بالایی در هپتان و متانول دارد.
شکل ۳-۱-۳۲- ساختار شیمیایی بیفترین
این ماده یک حشره­کش پرتروید می‌باشد که مستقیماً بر سیستم عصبی حشره تأثیرمی‌گذارد. اغلب از این ماده به عنوان یک موریانه­کش و مورچه­کش و سوسک کش استفاده می‌گردد. در استانداردEPA این ماده در طبقه بندی C قرار گرفته و این بدین معناست که این ماده می‌تواند سرطان زا باشد. این برای ماهی‌ها سمی می‌باشد. اما از دیدگاه این استاندارد این ماده نمی‌تواند برای کودکان خطری داشته باشد و در صورت خورده شدن می‌تواند کمی سمی باشد. این ماده یک ترکیب طبیعی نبوده و به صورت پودری می‌باشد. عمر مفید این ماده در خاک از ۷ روز تا ۸ ماه است که این مدت زمان بستگی به نوع خاک دارد. این ماده در بدن به سرعت شکسته شده و دفع می‌گردد؛ ودر کل این ماده خطر جدی برای پرندگان و پستانداران ایجاد نمی‌کند. این ماده برای تیمار در محیط خارجی، سوسک پودر کننده و موریانه به صورت اسپری و روش تزریقی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ وبرای مبارزه با زنبور نجار بهتر است اطراف کندوی این جاندار استفاده گردد(یونگر، ۲۰۰۱؛ آژانس شیمیایی سوئد، ۲۰۰۸؛ هوگارد، ۲۰۰۲).
۳-۱-۳۳- کاربندازیم^[۱۳۰]
پودر خاکستری رنگ و نام آیوپاک این ماده به صورت زیر است:
Methyl ۱H-benzimidazol-2-ylcarbamate
از نام‌های تجاری آن می‌توان؛ مرکارزول^[۱۳۱] و کاربندازول^[۱۳۲] را نام برد. این ماده دارای فرمول C9H9N3O2 وزن مولی ۱۹۱٫۱۹ گرم بر مول، دمای ذوب ۳۰۲-۳۰۷ درجه سانتی ­گراد و حلالیت در آب به میزان ۸ میلی­گرم در لیتر و اسیدیته ۴٫۴۸ می‌باشد.کاربرد این ماده به عنوان قارچ­کش، ضد کپک و لکه های سیاه بوده و به نسبت ۴٫۷ % برای بیماری مرگ نارون مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده اولین بار در استرالیا در سال ۱۹۷۳ مورد استفاده قرار گرفت. این ماده یکی از مواد موثر در برابر بیماری‌های گیاهی می‌باشد.این ماده در دمای ۳۵ تا ۵۰ درجه سانتی ­گراد پایدار است. در محلول‌های قلیایی به آرامی تجزیه می‌گردد؛ ودر محلول‌های اسیدی و نمکی آبی پایدار است.یکی از بزرگ‌ترین مشکلات این ماده پایداری آن است که به همین دلیل این ماده به طور ترکیبی با قارچ کش‌های دیگر مثل تریازول^[۱۳۳]، دی تیو کربامات ها^[۱۳۴] و دی کربوکسیمایدا^[۱۳۵] قرار می‌گیرد (FAO، ۱۹۹۲).
شکل ۳-۱-۳۳- کاربندازیم
اشاره نمود. هنوز اثر مخربی بر پستانداران از این ماده گزارش نشده با این حال در حین استفاده از این ماده استفاده از لباس و ماسک مناسب برای جلوگیری از تنفس گرد و غبار حاصل از کار پیشنهاد می‌گردد. تحقیقات بر روی موش‌ها نشان دهنده ایجاد تومور­های خوشخیم و بدخیم در دراز مدت است اما گفته می‌شود این امر نشیونگر سرطان زا بودن این ماده برای انسان نمی‌باشد. این ماده برای ماهی‌ها خطرناک است (یونگر، ۲۰۰۱؛ KEML، ۲۰۰۹؛ ماریسا، ۲۰۰۹).
۳-۱-۳۴- کلروتالونیل^[۱۳۶]

۲-۲-۱-۲) رابطه میان کار و مالکیت در اسلام
از دیدگاه اسلام اصلیترین منشأ مالکیت کار است. محمد باقر صدر در این رابطه مینویسد:
« کار سبب میشود که کارگر مالک حاصل کار خویش شود و این مالکیت خصوصی که براساس کار پیریزی شده، نشان میدهد که انسان به طور طبیعی تمایل دارد مالک حاصل کار خویش باشد و این تمایل از این احساس ناشی شده که هر فردی میخواهد بر کار خویش تسلط داشته باشد و همین شعور یا احساس است که به طور طبیعی باعث میشود که انسان برای تسلط بر حاصل کار خویش و بهره های ناشی از آن تمایل پیدا کند؛ به همین علت، تملک براساس کار، حق طبیعی انسان بوده از احساسات و عواطف غریزی وی سرچشمه میگیرد». ^[۶۱۲] بنابراین به نظر وی اسلام براساس تمایل طبیعی انسان، کار را پایه‌ی اصلی مالکیت مقرر داشته است.^[۶۱۳]

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ابوالقاسم اجتهادی راه‌های کسب مال و مالکیت‌های مجاز از نظر اسلام را در موارد زیر خلاصه کردهاند: «صید احیا و آباد کردن اراضی موات و بیصاحب، استخراج معادن، غنائم جنگ، دستمزد کاری که یک فرد برای دیگران انجام میدهد، اقطاع بر اساس حکم شرعی مانند: دیه ، ارث و …. و تجارت و کسب حلال و احتیاج»^[۶۱۴] . او معتقد است آنچه از نظر اسلام مجوز تملک افراد است و وجه اشتراک هفت طرق نخست را تشکیل میدهد، کار و صرف نیروی انسانی است که در طریق نخست برای صید و در طریق دوم و ششم برای عمران و آبادانی و در طریق سوم برای استخراج ثروتهای نهفته در دل خاک و در طریق چهارم برای پیشرفت اسلام و در طریق پنجم برای پیشبرد و انجام کار دیگران و در طریق هشتم برای به کار انداختن سرمایه و نیروی انسانی به منظور به‌دست آوردن منافع بیشتر انجام میگیرد. ^[۶۱۵] موارد هفتم و نهم (ارث، دیه و احتیاج) به نظر میرسد که با حکم کلی« کار منشأ ملاکیت است.» ناسازگار است, زیرا مالی که از طریق ارث یا دیه یا به سبب فقر و احتیاج به کسی داده میشود، در نتیجه کار یا عملی نیست که فرد آن را انجام داده باشد.
منذر قحف علل و اسباب تحقق حقوق مالکیت شخصی را به دو دسته تقسیم می‌کند که این طبقهبندی به رفع ناسازگاری فوق کمک خواهد نمود ایشان معتقدند شش طریق نخست برای کسب مالکیت موجب پیدایش حق مالکیت جدیدی میشوند، در حالی که سه طریق بعدی ارث و دیه، تجارت و احتیاج حق مالکیت را از فردی به فرد دیگر منتقل میکند. ^[۶۱۶] با توجه به این تقسیم بندی میتوان کار را در اسلام منشأ مالکیت دانست.
صدر به دو پیامد مهم رابطه کار و مالکیت اشاره کرده است:
۱-از نظر اسلام، زمینه را برای پیدایش و پرورش انرژیها و خلاقیت انسانها فراهم میکند؛ زیرا هنگامی که کار عامل اصلی مالکیت باشد. رقابت و اندیشه‌ی طبیعی ترقی خواهی همه‌ی افراد نابغه را برمیانگیزد تا با همه‌ی امکانات و خلاقیت خویش در راه تمدن و پیشرفت اقتصاد بکوشند. ^[۶۱۷]
۲- مالکیت خصوصی در اموالی تحقق میپذیرد که از کاربشری به ‌وجود آمده یا شکل گرفته باشد و هرگز نمیتوان اموال وثروتهای طبیعی که کار در آنها دخالت و دستی نداشته است به تملک درآورد؛ زیرا پایه‌ی مالکیت خصوصی کار است و تا آنگاه که دارایی در چارچوب کار بشری قرار نداشته باشد، نمیتوان آن را در دایره‌ی محدود مالکیت خصوصی به شمار آورد. ^[۶۱۸]
۳-۲-۱-۲) هدف از کار
نجات الله صدیقی، هدف از کار را در دو بعد فردی و اجتماعی قابل بررسی میداند. به نظر ایشان اهداف فردی، نیازهای فردی و خانوادگی را بر آورد می‌کند. پسانداز برای آینده و تمایل به برجا گذاشتن ارث نیز اهداف صحیحی برای فعالیت مولد دانسته شده است. ^[۶۱۹] صدیقی اهداف اجتماعی در مورد کار و فعالیت اقتصادی را در عبارت« تلاش در راه خدا» خلاصه میکند. ریشه کن کردن گرسنگی و فقر، بیماری و بی‌سوادی و بسیج منافع برای تقویت دولت اسلامی و گسترش پیام خداوند، اهداف قابل ستایش فعالیتهای اقتصادی افراد دانسته شده است. کسی که درجهت این اهداف به فعالیتهای اقتصادی مولد میپردازد به اراده‌ی خداوند عمل میکند و در دنیا و آخرت به او وعده‌ی پاداش نیکو داده شده است. ^[۶۲۰]
صاحبنظران اسلامی اهداف کار را منحصر به انسانها ندانسته‌اند، بلکه از جمله اهداف کار را بقاء همه‌ی موجودات میدانند. از نظر اسلام اگر از محصول عمل انسان حیوانات هم برخوردار شوند و سبب استمرار زندگی و حیات طبیعت شود، برای او صدقه مینویسند. ^[۶۲۱] همچنین آبادی زمین از جمله اهداف کار اقتصادی شمرده شده است. ^[۶۲۲] خداوند از انسانها خواسته است که زمین را آباد سازند (هود / ۶۱). علاوه بر موارد مذکور، عمل و کار اقتصادی، به ذات برای مؤمن مطلوبیت دارد، حتی اگر خود او،‌ خانوادهاش و جانداران از آن بهرهمند نشوند. ^[۶۲۳]
۴-۲-۱-۲) کار و استراحت
دین اسلام براساس عدل به تمامی جوانب زندگی توجه کرده و هدف آن رشد انسانی در همه‌ی ابعاد است. مؤمن کامل را کسی میداند که اوقات زندگی خود را در بین فعالیتهای مختلف که لازمه‌ی زندگی است تقسیم کند. انسان متقی برای برقراری تعادل بین امور زندگی، بخشی از ساعات خود را برای کسب درآمد و تأمین معیشت زندگی صرف و با کار و تلاش نیاز خود را برطرف میکند. بخشی دیگر را به عبادت و تعالی روح و ارتباط با خداوند اختصاص میدهد و در بخش سوم به لذت‌های زندگی توجه میکند. ^[۶۲۴] در این رابطه موسی بن جعفر (ع) در روایتی میفرمایند: ^[۶۲۵] «تلاش کنید که کارهای روزانه خود را به چهار زمان تقسیم کنید:
زمانی برای مناجات و راز و نیاز با پروردگار خویش؛
زمانی برای تلاش در فعالیت‌های اقتصادی زندگی؛
زمانی برای معاشرت با برادران و انسان‌های مورد اعتماد؛
زمانی نیز باید به تفریحات سالم و لذت‌های مشروع اختصاص یابد.
بنابراین انسان به استراحت به همان اندازه نیازمند است که به کار کردن نیاز دارد تا بتواند توازن مناسبی را بین فعالیت‌های جسمی و روحی خود برقرار کند. ^[۶۲۶] به همین دلیل خداوند در قرآن شب را مایه‌ی استراحت و آرامش آدمی معرفی میکند: «خداوند است که شب را برای شما آفرید تا در آن آرامش بیابید و روز را دارای دید (روشن) قرار داد (تا همه چیز را ببینید و بتوانید کار کنید) »(غافر / ۶۷ ).
۳-۱-۲) عدالت در اقتصاد اسلامی
عدالت، مهم‌ترین گمشده و دیرپاترین دغدغه‌ی بشر و خواست همیشگی و همه جایی بشر است که در آموزههای دینی نیز توجهی خاص به آن شده است. اسلام دین قسط و عدل است و کتاب آسمانی اسلام، قرآن، مردمان را به عدل فرمان میدهد و به قسط دعوت میکند. ^[۶۲۷] قرآن کریم هدف اصلی بعثت پیامبران و فرود آمدن کتاب‌ها و شرایع آسمانی را از جانب خدا بر‌‌پایی عدل وقسط از سوی مردم شمرده است؛ ^[۶۲۸] بنابراین هدف اصلی اسلام، بنای جامعه مبتنی بر قسط و اخلاق به دست افراد بشر است. ^[۶۲۹]
نظام اقتصادی یکی از مهم‌ترین زیر نظامهای اجتماعی اسلام است. تأمین عدالت اقتصادی نیز یکی از مهم‌ترین اصول و اهداف نظام اقتصادی اسلام است. به نحوی که همه‌ی هنجارهای رفتاری اسلام درباره‌ی تخصیص منابع، تولید، تبادل کالاها و خدمات و توزیع درآمد و ثروت در پی تأمین عدالت اقتصادی هستند^[۶۳۰]. تأکید نظام اقتصادی اسلام بر قسط و عدل، یکی از ویژگی‌های این نظام در مقایسه با نظامهای د‌یگر است. ^[۶۳۱] براین اساس، «عمر چپرا» میزان عدالت موجود در تخصیص و توزیع منابع و محصولات را ضروریترین ملاک و معیار برای سنجش میزان اسلامی بودن اقتصاد یک کشور میداند؛ ^[۶۳۲] در نتیجه به نظر یدالله دادگر جامعهای که در آن عدالت اقتصادی نباشد، نباید ادعا کند که اقتصاد آن براساس دین است^[۶۳۳].
در قرآن بر اصل عدالت بسیار تاکید شده است و درباره‌ی قسط و عدل حدود چهل آیه آمده است. قرآن تصریح میکند که نظام هستی و آفرینش بر عدل و توازن و براساس استحقاقها و قابلیتهاست.
همچنین عدل تشریحی ، به معنی این که در نظام جعل ، وضع و تشریح قوانین، همواره اصل عدل رعایت شده و میشود ، به صراحت مورد توجه قرآن قرار گرفته است. در قرآن کریم تصریح شده است که حکمت بعثت و ارسال رسل این است که عدل و قسط بر نظام زندگانی بشر حاکم باشد: ^[۶۳۴] «همانا فرستادگان خویش را با دلایل روشن فرستادیم و همراه آنها کتاب و مقیاس (قانون) فرستادیم تا مردم به عدالت قیام کنند» (حدید ۲۷).
قرآن کریم امامت و رهبری را پیمان الهی و مقامی ضد ظلم و توأم با عدل میداند (بقره /۱۲۴). قرآن انسان اخلاقی را به عنوان صاحب عدل نام میبرد^[۶۳۵] .
در قرآن توحید، معاد، نبوت، امامت و زعامت، آرمانهای فردی و هدفهای اجتماعی، همه بر محور عدل استوار است. عدل قرآن آنجا که به توحید یا معاد می‌رسد به نگرش انسان به هستی و آفرینش شکلی خاص میدهد و به عبارت دیگر نوعی جهانبینی ایجاد می‌کند. آنجا که به نبوت ، تشریع و قانون مربوط میشود معیار قانون شناسی ارائه می‌دهد و به عبارت دیگر جای پایی برای عقل است که در ردیف کتاب و سنت قرار گیرد و جزء منابع فقه و استنباط به شمار آید. آنجا که به امامت و رهبری مربوط میشود، شایستگی است. آنجا که پای اخلاق به میان میآید، آرمانی انسانی است و آنجا که به اجتماع کشیده میشود، مسئولیت است. ^[۶۳۶]
در روایات نیز به عدل و جایگاه آن در زندگی اجتماعی و اقتصادی توجه زیادی شده است. در حدیثی از علی (ع) میخوانیم: «عدل مایه‌ی زنده بودن احکام است.»^[۶۳۷]؛ در نتیجه زنده ماندن دین و احکام آن به اجرای عدالت بستگی دارد و در صورت فقدان قسط و عدل، حضور و بقای دین در معرض خطر است. ^[۶۳۸]
علی(ع) درباره‌ی نقش عدالت در برانگیختن مردم به فعالیت و آبادانی شهرها میفرماید: «شهرها با هیچ چیز بهتر از عدالت آباد نمیشود»^[۶۳۹].
«بیمیلی به کار در حکومت ظالم، به اندازه‌ی میل به کار در حکومت عادل است»^[۶۴۰]. زیرا عدالت، سازگار با فطرت انسان است و به او نشاط میبخشد و او را به کار و خدمت و انجام دادن آنچه بر او واجب است برمیانگیزد و ظلم مخالف فطرت انسان است و او را از کار و خدمت و انجام دادن آنچه بر او واجب است باز میدارد^[۶۴۱].عدالت در کلام علی(ع) به عنوان عامل اصلاح ذکر شده است: « مردم را چیزی جز عدالت اصلاح نمیکند»^[۶۴۲]. بنابراین اصلاح اجتماعی با حضور ستم ، فقر ، و بهرهکشی در جامعه سازگار نیست. ^[۶۴۳]
۱-۳-۱-۲) تعریف عدالت و قسط
قبل از ذکر تعاریف قسط و عدالت، ذکر یک نکته لازم است؛ با وجودی که این دو واژه مترادف به نظر میرسند، معمولاً عدالت جنبه‌ی عام‌تر و قسط وضع خاص تری دارد. در بسیاری از موارد قسط، بیشتر عدالت اقتصادی را در برمیگیرد. البته عدالت در امور حقوقی، اجتماعی ، اقتصادی و غیره به کار میرود، ولی قسط، غالباً مفهوم اقتصادی یا حداقل پیوند اقتصادی دارد. ^[۶۴۴]
قسط به معنی سهم ، بهره و نصیب و همچنین به معنی دادگری و برابرسازی است و نصیب در مفهوم اسلامی آن، چیزی است که هر فرد باید در زندگی واجد آن باشد؛بنابراین، فقر متضاد با رسیدن حصه هر کس به اوست و به همین جهت مردود است؛همانگونه که فزون طلبی مالی و اتراف و اسراف نیز افزون خواهی بر سهم است و مانع رسیدن سهمهای دیگر مردمان به ایشان میشود که به همین دلیل آن نیزباطل و مردود است. ^[۶۴۵]
مرتضی مطهری برای عدالت مورد نظر در ادبیات اسلامی، سه تعریف ارائه میکند: تعریف نخست از عدالت، عبارت از وجود هماهنگی و تناسب میان اعضای یک مجموعه برحسب هدف یا مصلحت آن است. بیعدالتی در این تعریف به معنی ظلم نیست،بلکه به معنی بیتناسبی است. تعریف دوم، عبارت است از رعایت مساوات میان اشخاصی که استحقاق مساوی دارند. در این تعریف نیز بیعدالتی نه به معنای ظلم، بلکه به معنی تبعیض است. تعریف سوم، عبارت است از دادن پاداش و سهم افراد به اندازه‌ی حق و شایستگی آنان. به گفته‌ی مرتضی مطهری این تعریف اخیر همان عدالت اجتماعی است و بیعدالتی در اینجا به معنی ظلم است. ^[۶۴۶]
محمّد باقر صدر در مورد تعریف و مفهوم عدالت اجتماعی مینویسد: نظام توزیع ثروت در اسلام به نحوی پیریزی شده است که قادر است عدالت اجتماعی را در جامعه پیاده کند. عدالت اجتماعی اسلام، مفهوم ذهنی خشک و تو خالی نیست که بتوان آن را به صورتهای مختلف توجیه و تفسیر کرده همچنین آن را به جوامعی که نظر آنها درباره‌ی عدالت اجتماعی فرق میکند واگذار نکرده؛ چون دیدگاه جوامع درباره‌ی عدالت اجتماعی به نسبت اختلاف افکار و درک آنها از زندگی، اختلاف پیدا میکند. اسلام برای تحقق این اصل حیاتی برنامه‌ی معین دارد و میتوان آن را در اجتماعی زنده و با تحرک عملی کرد.^[۶۴۷] بنابراین عدالت مورد نظر اسلام از جانب شارع آن تبیین و تصریح نشده است و باید کشف شود.
صدر سپس بیان میکند از آنجایی که هدف دین اسلام برقراری قسط است پس تمام قوانین و حلال وحرامها و مستحب و مکروههایی که در دین اسلام برای معاملات تجاری و فعالیتهای اقتصادی وضع شده است، مبتنی بر همین ایده عدالت و به قصد محقق کردن آن بوده است. ^[۶۴۸]به نظر صدر عدالت اقتصادی مد نظر اسلام وقتی محقق میشود که حقوق مالکیت همه‌ی تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و سایر نهادهای اقتصادی تأمین شود؛ لذا تحقق عدالت عبارت از دادن حق به صاحب حق است ؛ بنابراین محمّد باقر صدر در کتاب « اقتصاد ما» در صدد کشف حقوق شرعی دست اندرکاران فعالیت‌های اقتصادی است تا سهم و پاداش آنان به اندازه‌ی حق و شایستگی ایشان داده شود^[۶۴۹]
ملاحظه میکنیم که تعریف محمّد باقر صدر از عدالت که به‌طور ضمنی از روش ایشان در کشف مکتب اقتصادی اسلام به‌دست میآید با تعریف سوم مرتضی مطهری منطبق است.
۲-۳-۱-۲) انواع عدالت
عدالت را به اقسامی مانند اجتماعی، قضایی، اقتصادی و … تقسیم میکنند. عدالت اجتماعی در اسلام، یکی از ابعاد عدالت کلی است و عبارت از ایجاد فرصتهای برابر و رفع موانع به‌طور مساوی برای همه‌ی آحاد جامعه است. عدالت قضایی را نیز میتوان برابری همه‌ی آحاد جامعه در برابر قانون تعریف کرد. مفهوم عدالت اقتصادی و توزیع عادلانه به‌عنوان یک اصل کلی عدالت در اسلام، به منزله‌ی صفت ممیزه‌ی نظام اقتصادی اسلام شناخته میشود؛ زیرا همه‌ی‌ قوانین مربوط به اعمال اقتصادی مجاز و غیر مجاز از سوی مصرفکنندگان‌‌، تولید کنندگان ، دولت و نیز مسئله حقوق مالکیت ، تولید و توزیع ثروت مبنی بر مفهوم عدالت اسلامی است^[۶۵۰]. «الحیات» در مورد جایگاه و رتبه‌ی اقسام عدالت مینویسد:
«چه بسا عدالت اقتصادی و معیشتی در مرتبه‌ی اول قرار گیرد؛ زیرا که زمینه ساز اقسام دیگر عدالت است. از این رو، پیامبران الهی پس از دعوت مردم به توحید (معرفت خدای یگانه و عبادت او) آنان را به تصحیح داد و ستدها و پر و پیمان دادن اجناس به هنگام کشیدن و پیمانه کردن و نکاهیدن از ارزش کالاهای یکدیگر دعوت کردهاند. (اعراف / ۸۵) که همه‌ی این موارد از مصادیق عدالت اقتصادی هستند؛ لذا مناسب است عدالت اقتصادی با تفصیل بیشتری مطرح شود». ^[۶۵۱]
۳-۳-۱-۲) عدالت اقتصادی
اقتصاد عدالت محور، جزئی از جامعه‌ی درستکار، سالم و دارای اخلاق است که در اسلام هدفی اساسی به شمار میآید. شالوده‌ی کلیه‌ی احکام رفتاری اسلام را مفهوم عدالت تشکیل میدهد که تحت آن همه‌ی رفتارها، صرف نظر از شکل و محتوای آن باید از عدالتی که در شرع مقدس توصیه شده است پیروی کنند. در اقتصادی که مورد نظر اسلام است، همه‌ی عوامل تولید بالنده، هدف‌دار و مترقی هستند و همه‌ی اعضای جامعه سهمی را که حق آنان است دریافت میکنند. در چنین اقتصادی، عواملی که باعث شود جامعه به گروه ها و طبقات مختلف تقسیم شود وجود ندارد. ^[۶۵۲] اجزای عدالت اقتصادی در یک جامعه‌ی اسلامی عبارتند از: ^[۶۵۳]
الف) برابری آزادیها و فرصتها برای کلیه‌ی اعضای جامعه در استفاده از منابع طبیعی؛
ب) عدالت واسطهای؛
ج) عدالت در توزیع درآمد
به عبارت دیگر عدالت اقتصادی تضمین کننده‌ی عدالت پیش از تولید در حین تبادل کالاها و خدمات و نیز در ضمن توزیع درآمد و ثروت است. پیش از تولید، تحقق عدالت به این گونه است که فرصتهای مناسب برای همه‌ی افراد جامعه فراهم شود تا به منابع و امکان بهره وری از آنها دست یابند. این عدالت از رهگذر هنجارهایی حاصل میشود که در چارچوب حقوق مالکیت در اسلام جای دارند. ^[۶۵۴]
عدالت واسطهای، حاکی از نوعی عدالت در مبادله است. اسلام برای مبادله‌ی عدالت آمیز تأکید زیادی بر اخلاق و عدالت در بازار و کارایی آن دارد. بازاری که براساس این احکام کار کند، بهای عوامل تولید شده را منصفانه و عادلانه تعیین میکند. در اسلام قیمت عادلانه اشاره دارد به قیمتی که بازار برای کالا یا خدمات تعیین میکند، مشروط به این که همه‌ی مشارکت کنندگان در بازار، رفتار و گفتاری مطابق شرع داشته باشند. ^[۶۵۵]
آخرین جزء عدالت اقتصادی در اسلام عدالت در توزیع درآمد و ثروت است. با فرض وجود فرصتها و آزادی برابر برای همگان، حاصل کار افراد از نظر مقدار و کیفیت با هم تفاوت زیاد دارد. مساوات حکم میکند که افراد با کاراییهای متفاوت، پاداش متفاوتی نیز دریافت دارند. در این صورت رعایت این مساوات ممکن است به ایجاد نابرابری منجر شود؛ از این رو، اسلام از ثروت کسانی که توانایی و قابلیت تولید ثروت بیشتری دارند، حقی نیز برای افراد ناتوان قایل است. انواع مالیاتها (مثل زکات، خمس، خراج و … ) که در شرع مقدس آمده برای حفظ حق مزبور است؛ بنابراین سازوکار عدالت اقتصادی اسلام تلاش میکند تا نابرابری موجود در جامعه را تعدیل نماید. ^[۶۵۶]
۴-۳-۱-۲)نظریه توزیع در اقتصاد اسلامی
دو بحث تخصیص و توزیع از جمله مباحث کلیدی اقتصاد به شمار میروند. مسئله کارایی در مورد تخصیص و مسئله عدالت و برابری در مورد توزیع مطرح می‌شود. هدف اصلی در همه‌ی اقتصادها تأمین هم‌زمان کارایی و عدالت است. یکی از مشکلات اصلی در اقتصاد، ظلم و بی عدالتی در توزیع است.اسلام برای برطرف کردن این مشکل راه حلها و نظریاتی در زمینه‌ی توزیع مطرح کرده است. در این قسمت ابتدا، معیارهای توزیع در اسلام را مطرح کرد و سپس دو نظریه‌ی « توزیع قبل از تولید» و نظریه‌ی «توزیع پس از تولید» را بررسی میکنیم. علل اختلاف درآمدها در اسلام و نظر اسلام در مورد نابرابری در درآمد و ابزارهای توزیع مجدد درآمد در اقتصاد اسلامی، بحث پایانی را به خود اختصاص میدهند.
دراندیشه‌ی دانشمندان اسلامی دو نکته‌ی اساسی مورد توافق است: ^[۶۵۷]
۱-ثروت نباید در دستان عده‌ی کمی از مردم ثروتمند انباشته شود.

در جهت تعدیل این دو نظر برخی عقیده دارند، باید بین خیاری که سبب آن هنگام عقد موجود است و خیاری که در زمان اجاره حادث می‌شود تفاوت گذارد؛ در مورد گروه نخست، مانند غبن و تدلیس و عیب موجود در زمان عقد، اثر فسخ این است که از آغاز دو عوض بازگردانده شود، چرا که تنها در این صورت است که از مستأجر رفع ضرر می‌شود. قاعده بازگشت مبادله نیز ایجاب می‌کند که تمام منفعت گزاف یا معیب به موجر باز گردد و تمام اجاره بها به مستأجر. ولی در مورد گروه دوم، مانند عیبی که در دوران اجاره حادث شده است، باید بازگشت آثار را به زمانی اختصاص داد که نقص یا دشواری انتفاع تعادل قراردادی را برهم زده است، زیرا همین اندازه برای جبران ضرر مستأجر کافی است و هیچ موجبی وجود ندارد که مبادله منفعت و اجاره بها در زمانی که هیچ عیبی در آن نبوده است، به عنوان لازمه فسخ، برهم خورد. ماده ۴۸۰ قانون مدنی نیز به طور ضمنی تفاوت این دو فرض را پذیرفته است. در پایان این ماده آمده که: «… اگر عیب در اثناء مدت اجاره حادث شود نسبت به بقیه مدت خیار ثابت است» و از مفهوم آن در ارتباط با بخش نخست ماده چنین بر می‌آید که اگر عیب هنگام عقد در آغاز اجاره وجود داشته باشد، نسبت به تمام مدت خیار ثابت است.^[۱۲۱]

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اما به نظر میرسد که قسمت اول ماده ۴۸۰ قانون مدنی در موردی است که هنوز عوضین اجاره تسلیم و تسلم نشده و عیب قبل از قبض و اقباض منفعت در عین مستأجره حادث می‌گردد. بنابراین چون هنوز استیفاء منفعتی صورت نگرفته، مقنن حکم به ثبوت خیار نموده و انحلال عقد و استرداد عوضین را ظاهراً از ابتدای عقد اجاره متأثر دانسته است، در حالی که چنانچه عیب مذکور در زمان عقد موجود باشد ولی منفعت تسلیم شده و در اثناء مدت اجاره، عیب کشف گردد، آثار فسخ یعنی انحلال عقد اجاره شامل باقی مدت اجاره خواهد شد، نه از هنگام عقد. به بیان دیگر همانند حدوث عیب در اثناء مدت اجاره، خیار نسبت به بقیه مدت ثابت و جاری است و تنها تفاوت و اختلاف قسمت‌های مقدم و مؤخر ماده ۴۸۰ قانون مدنی، در تسلیم منفعت است نه در زمان حدوث عیب.
در خصوص منافع ایجاد شده در زمان بین عقد و فسخ نیز حکم ماده ۲۸۷ قانون مدنی قابل اجرا است. در نتیجه منافع و نمائات منفصل که از زمان عقد تا زمان فسخ در مورد معامله حادث می‌شود متعلق به کسی است که به واسطه عقد مالک شده و منافع و نمائات متصل مال کسی است که در نتیجه فسخ مالک می‌شود.
همچنین اگر پس از انعقاد قرارداد، مالک در مال تصرفی نماید که موجب فزونی قیمت و ارزش آن شود، پس از فسخ و لزوم استرداد آن مال به مالک قبل از عقد، ارزش افزوده اعم از عین یا قیمت یا فرض حصه مشاعی از آن باید به مالک بعد از عقد که در نتیجه عمل یا مال او به وجود آمده، مسترد شود، چرا که عمل هر انسانی محترم و واجد ارزش است و در این گونه موارد نیز اصل بر عدم تبرع کار و عمل انجام شده و یا مال امتزاج یافته است.
اما اگر عمل مالک پس از عقد سبب کاهش ارزش مورد معامله شود پس از فسخ، باید عین مورد معامله بعلاوه تفاوت قیمت آن را نسبت به حال قبل از تغییر به مالک پس از فسخ برگرداند.^[۱۲۲]
مبحث پنجم: نهادهای مشابه فسخ
در این مبحث نهادهای مشابه خیار یعنی اقاله، انفساخ و حق رجوع را در گفتارهای جداگانه مطالعه خواهیم کرد.
گفتار اول: اقاله
اقاله در لغت به معنی باز کردن و آزاد کردن است و در اصطلاح حقوقی به معنی بهم زدن عقد لازم با تراضی طرفین آمده و آن را تفاسخ و تقابل نیز می‌نامند.^[۱۲۳]
از آنجایی که در نتیجه اقاله، علاوه بر انحلال و برهم خوردن عقد، آثار به جای مانده آن نیز از بین می‌رود، برخی در تعریف اقاله گفته‌اند: «تراضی دو طرف عقد است بر انحلال و زوال آثار آن».^[۱۲۴]
در خصوص ماهیت اقاله میان فقها و نویسندگان اتفاق نظر وجود ندارد. اما براساس نظری که قانون مدنی ایران به پیروی از فقهای امامیه پذیرفته، اقاله فسخ معامله پیشین بوده و معامله جدید تلقی نمی‌شود. با وجود این در ماهیت قراردادی اقاله نباید تردید نمود، چه آنکه اقاله به تراضی واقع می‌شود و رکن اصلی و جوهر عقد را با خود به همراه دارد. اثر عقد یا قرارداد را نباید محدود به ایجاد تعهد یا تملیک دانست، نهادی گسترده‌تر است که آثار گوناگونی را به دنبال دارد. بنابراین برخلاف نظر برخی از نویسندگان^[۱۲۵] اقاله دارای ماهیت قراردادی است که البته به مقتضای طبیعت خاص آن در پاره‌ای امور، احکام ویژه خود را داشته و تابع قواعد عمومی سایر قراردادها نیست. مثلاً اقاله را نمی‌توان به تراضی فسخ کرد و احکام مربوط به خیار عیب و غبن و شرط در آن راه ندارد. اما همانند سایر عقود قصد و رضای طرفین، اهلیت طرفین و معلوم و معین بودن موضوع اقاله از جمله شرایط صحت آن به شمار می‌رود و با هر لفظ یا فعلی که دلالت بر بهم زدن معامله کند واقع می‌شود (ماده ۲۸۴ ق.م).
مبنای اقاله را بی‌گمان باید حاکمیت اراده دانست؛ همان دو اراده که عقد را منعقد نموده و خود را پای‌بند ساخته‌اند، این توان و قدرت را دارند که عقد را منحل نموده و خود را از زیر بار تعهدات آن برهانند. اما در عین حال نفوذ اقاله بر مبنای حاکمیت اراده در دو مورد با مانع برخورد نموده و اثری ندارد؛ مورد اولی در صورتی است که اقاله با مصالح عمومی سازگار نبوده و نظم عمومی و اخلاق حسنه را خدشه‌دار نماید (مانند اقاله عقد نکاح و وقف) و مورد دوم نیز حالتی است که اقاله به حقوق اشخاص ثالث که نقشی در انعقاد عقد نداشته‌اند زیان برساند (مانند اقاله عقد ضمان).
اثر اقاله انحلال عقد و یا قطع آثار آن است. در صورتی که عقد، کاملاً اجرا نشده باشد، اقاله آن را منحل و تعهد یا تعهدات ناشی از آن را زایل می‌سازد که در نتیجه، آثار آن نیز قطع خواهد شد. در صورتی که عقد تماماً اجرا شده باشد، اقاله منحصراً آثار آن را قطع می‌کند.
باید دانست که به وسیله اقاله، عقد از زمان تشکیل منحل نمی‌شود و آثار آن از ابتدا منتفی نمی‌گردد، بلکه این وضعیت نسبت به زمان پس از اقاله تحقق پیدا می‌کند. به این ترتیب، عقد و آثار قانونی آن نسبت به زمان پیش از اقاله معتبر خواهد بود. تلف یکی از عوضین نیز مانع از اقاله نخواهد بود، در این صورت به جای آن چیزی که تلف شده است مثل آن در صورت مثلی بودن و قیمت آن در صورت قیمتی بودن داده می‌شود. همچنین در صورتی که مورد معامله پیش از اقاله ناقص یا معیوب شده باشد، باز هم می‌توان معامله را اقاله کرد. در این حالت تفاوت بین بهای مال صحیح و ناقص نیز به عنوان ارش داده خواهد شد.
مطابق ماده ۲۸۷ قانون مدنی نمائات و منافع منفصله مورد معامله، از زمان عقد تا اقاله متعلق به شخصی است که به وسیله عقد مالک شده است ولی نمائات و منافع متصله مربوط به زمان مزبور، به تبع عین مال، مجدداً به مالکیت مالک اولی بر می‌گردد. در صورتی که بر اثر تصرفاتی که مالک پس از عقد نسبت به مورد معامله به عمل آورده است، سبب افزایش قیمت آن گردد، به موجب ماده ۲۸۸ قانون مدنی در حین اقاله به مقدار قیمتی که به سبب عمل او زیاد شده مستحق خواهد بود.
گفتار دوم: انفساخ
انحلال قهری عقد را انفساخ گویند.^[۱۲۶] به این معنی که عقد، بدون اینکه نیاز به عمل حقوقی اضافی باشد، خود به خود از بین می‌رود. انفساخ گاه به طور مستقیم ناشی از اراده دو طرف قرارداد است و گاه ناشی از حکم قانون است. در انفساخ ارادی طرفین به موجب شرطی که به شرط فاسخ یا شرط انفساخ تعبیر می‌شود، درباره انفساخ احتمالی عقد در آینده تراضی می‌کنند و بدین وسیله تعهدهای ناشی از عقد را محدود به زمان معین یا عدم وقوع شرایط خاص می‌سازند. مانند اینکه در قرارداد «اجاره به شرط تملیک» شرط شود که، اگر پرداخت هریک از اقساط اجاره بیش از ده روز به تأخیر افتد، قرارداد پایان می‌پذیرد یا منفسخ می‌شود.^[۱۲۷]
شرط فاسخ را با خیار شرط نباید اشتباه کرد، خیار شرط به یکی از دو طرف یا هر دو یا شخص ثالث حق می‌دهد که اگر مایل باشند عقد را در مهلتی معین فسخ کنند، در حالی که نتیجه تحقق شرط فاسخ انحلال قهری و خود به خود عقد است و نیازی به تصمیم دیگر ندارد. با وجود این شرط فاسخ در قراردادی اثر دارد که قابل انحلال به اراده باشد. عقدی که به اراده یکی از دو طرف یا در نتیجه تراضی قابل انحلال نیست، با شرط فاسخ نیز برهم نمی‌خورد. برای مثال عقد نکاح قابل اقاله نیست و فسخ آن هم محدود به موارد پیش‌بینی شده در قانون است و جز از راه طلاق نمی‌توان رابطه زناشویی را از هم گسست. پس شرط فاسخ نیز در آن راه ندارد و زن و شوهر نمی‌توانند رویدادی را به تراضی سبب انفساخ عقد سازند. همچنین است در وقف که باید دائم باشد و واقف نتواند با انحلال وقف دوباره مال موقوف را بدست آورد.^[۱۲۸]
نکته دیگری که ذکر آن لازم به نظر می‌رسد آن است که برخلاف خیار فسخ، شرط انفساخ ویژه عقود لازم نیست و در عقد جایز نیز معقول و دارای اهمیت است. همان‌طور که گفته شد عقد جایز را هریک از دو طرف که بخواهد می‌تواند فسخ کند. بنابراین، خیار فسخ از طبیعت عقد ناشی می‌شود، و جعل آن به مناسبت وجود غبن یا عیب یا شرط و مانند اینها کاری است لغو و بیهوده. اما، شرط فاسخ در این گونه قراردادها نیز اثر خاص خود را دارد؛ با وجود شرط در حادثه موردنظر، دیگر برای فسخ عقد نیازی به انجام عمل حقوقی نیست و حق انتخاب از هر دو طرف گرفته می‌شود. به عنوان مثال در عقد ودیعه شرط می‌شود که اگر امین از مال امانت استفاده کند عقد منفسخ است. بی‌گمان، مودع نیز می‌تواند هنگام بروز حادثه به فسخ عقد و ستاندن امانت دست زند. ولی، این اقدام نیاز به آگاهی و انشاء دارد و خود به خود صورت نمی‌پذیرد. پس اگر امین دست از افراط بکشد و به امانت رفتار کند، چون منبع اذن و نیابت از بین نرفته است، سمت امانت به او باز می‌گردد و تا زمان فسخ عقد مسئول نیست. در حالی که شرط انفساخ عقد جای گفتگو باقی نمی‌گذارد، سمت امانت و منبع اذن را از بین می‌برد و امین پیشین را به غاصب کنونی تبدیل می‌کند.
همان‌طور که ذکر شد گاهی نیز انفساخ عقد ناشی از حکم قانون است. مانند تلف مبیع پیش از قبض بدون تقصیر و اهمال بایع (ماده ۳۸۷ ق.م) و تلف عین مستأجره در اثنای مدت اجاره (ماده ۴۸۳ ق.م) و انفساخ عقود جایز به موت، جنون و سفه احد طرفین در موارد اعتبار رشد که در ماده ۹۵۴ ق.م پیش‌بینی شده است.
همانند اقاله و فسخ، انفساخ نیز ناظر به آینده است و هیچگاه عقد را از آغاز برهم نمی‌زند و اثر قهقرایی ندارد.
گفتار سوم: رجوع
در ترمینولوژی حقوق، رجوع برگشت به حالت قبل از عقد معین یا قبل از ایقاع معین معنی شده است.^[۱۲۹] ماهیتی حقوقی و از نوع ایقاع که همانند حق فسخ به طور یک طرفه و بدون قبول و رضایت طرف مقابل خود، قابلیت اعمال داشته و با پیروی از قصد انشاء و سایر شرایط اساسی صحت به مرحله اجرا در می‌آید. و همانند حق فسخ نظر به آینده دارد و در گذشته اثر نمی‌کند. همین شباهت‌ها سبب شده که برخی از نویسندگان،^[۱۳۰] رجوع را مرادف با فسخ بدانند، در حالی که توجه به ماهیت و آثار آن دو نشانگر آن است که فسخ و رجوع علیرغم شباهت مترادف با یکدیگر نیستند.
حق فسخ جز در موارد خاص و استثنایی، حقی است مالی که پس از فوت صاحب حق به وراث او منتقل می‌شود، در حالی که اختیار رجوع قائم به شخص بوده و نه تنها با فوت صاحب آن به وراث منتقل نمی‌شود، بلکه با مرگ او اختیار رجوع ساقط شده و از بین می‌رود (مانند سقوط حق رجوع در هبه و وصیت و طلاق رجعی با مرگ صاحب حق).
از سوی دیگر، به صراحت ماده ۴۴۸ قانون مدنی «سقوط تمام یا بعضی از خیارات را می‌توان در ضمن عقد شرط نمود». ولی، اسقاط حق رجوع در برخی از مصداق‌های آن (مانند حق رجوع شوهر در طلاق رجعی) به شدت مورد تردید است و بقاء و عدم انتفاء آن قوی‌تر به نظر می‌رسد.^[۱۳۱]
همچنین حق فسخ در کلیه انواع خود و در تمام موارد یک اثر مهم و شاخص دارد که همانا انحلال عقد است. یعنی با اعمال حق فسخ، اولین نتیجه‌ای که در تمام عقود حاصل می‌گردد، انحلال و گسیختن عقد از لحظه اجرای حق است. اما حق رجوع در برخی از مصداق‌های خود مخالف چنین اثری را به همراه دارد. مثلاً حق رجوع شوهر از طلاق رجعی، موجب انتفاء طلاق شده و مالاً منجر به وصلت و انعقاد مجدد نکاح خواهد شد (بند ۴ ماده ۱۱۴۵ ق.م).
بخش دوم: مبانی نظری فسخ
پیش‌تر گفته شد که فقها و نویسندگان حقوقی برای خیارات قانونی سه مبنای عمده ذکر نموده‌اند، که عبارتند از: قاعده لاضرر، نظریه شرط ضمنی و رعایت مفاد تراضی و بالاخره نظریه عیب اراده.
این بخش را به سه فصل تقسیم نموده و به مطالعه و بررسی این مبانی خواهیم پرداخت تا ببینیم کدامیک از مبانی یاد شده بهتر می‌تواند جعل و اعمال خیارات را توجیه نماید و با مقررات قانون مدنی سازگارتر می‌باشد.
فصل اول: قاعده لاضرر
قاعده لاضرر یکی از مهم‌ترین «قواعد فقه» اسلامی است که در همه ابواب فقه اعم از عبادات و معاملات، بازتاب داشته و از زمان پیامبر اسلام (ص) تاکنون مورد توجه مسلمانان بوده و فقیهان همه فرقه‌های مذهبی اسلام، قاعده مزبور را مورد توجه قرار داده‌اند. در فقه امامیه نیز به قاعده لاضرر عنایت زیادی بوده و فقهای بزرگ شیعه در کتاب‌های فقهی خود کراراً به این قاعده استناد کرده‌اند.
با آنکه نصوص شرعی متعددی به عنوان مدرک قاعده مزبور مورد استناد فقهاء واقع شده است، اما بدون تردید، قبح ضرر و حسن جلوگیری از آن و در نتیجه نهی از اضرار، از احکامی است که عقل، صرف‌نظر از متون شرعی یا ادله نقلی به آن حکم می‌کند و از مستقلات عقلیه به شمار می‌رود. به عبارت دیگر این قاعده از قواعد کلی مبتنی بر انصاف است.
بسیاری از فقها و نویسندگان حقوقی ما مدرک و مبنای بسیاری از خیارات را قاعده لاضرر می‌دانند، با این حال برخی نیز استناد به این قاعده را در توجیه خیار نپذیرفته‌اند.
ما در این فصل به مطالعه این قاعده به عنوان مبنای خیار خواهیم پرداخت.
مطالب این فصل را به پنج مبحث به شرح ذیل تقسیم خواهیم کرد:
مدارک و مستندات قاعده لاضرر، مفهوم قاعده لاضرر، مفهوم ضرر و مصادیق آن، رابطه قاعده لاضرر با دیگر ادله احکام و قاعده لاضرر مبنای فسخ قرارداد.
مبحث اول: مدارک و مستندات قاعده لاضرر
در این مبحث مدارک و مستندات قاعده لاضرر را مورد مطالعه قرار داده و از منظر کتاب یعنی قرآن کریم، احادیث، اجماع و عقل این قاعده را بررسی می‌کنیم؛ هر چند قاعده لاضرر همچنان‌که گفته شد از قواعد عقلیه محسوب می‌شود، لیکن با آن همه تلاش و تکاپوی فقهای عظام در این خصوص نمی‌توان چراغ نقل را که فرا راه عقل قرار داده شده نادیده گرفت.
گفتار اول: قاعده لاضرر براساس آیات قرآن کریم
در قرآن کریم آیات متعددی خصوصاً در قسمت‌های مربوط به بیان احکام وجود دارد، که یا مستقیماً بر نهی و منع از اضرار دلالت و تأکید دارند و یا آنکه غیرمستقیم از مفهوم آیات می‌توان این معنی را استنباط کرد. که ذیلاً به توضیح آنان خواهیم پرداخت.
الف) «لا تضار والده بولدها و لا مولود له بولده و علی الوارث مثل ذلک…».^[۱۳۲]
در ترجمه و تفسیر آیه فوق دو احتمال مد نظر مفسرین قرار گرفته است.
بر مبنای احتمال اول چنانچه فعل «لاتضار» به صورت فعل معلوم در نظر گرفته شود و با زاید دانستن با در «بولدها»، آیه مزبور پدر و مادر را از زیان رساندن به فرزندانشان نهی می‌کند به عبارت دیگر هیچ یک از پدر و مادر حق نخواهند داشت سلامتی و آرامش کودک خویش را ملعبه و وسیله مشاجره و تنازع خویش قرار دهند و از این طریق به او زیان رسانند.
و بر مبنای احتمال دوم چنانچه فعل «لاتضار» به صورت مجهول پنداشته شود و با در «بولده» و «بولدها» به عنوان باء سببیّت تلقی گردد، و پدر و مادر از نظر دستور زبان عربی در این جمله نایب فاعل تلقی شوند ترجمه و معنای آیه تقریباً چنین خواهد بود که:
«به پدر و مادر نباید به سبب فرزند زیان و ضرر وارد آید و وارث پدر و مادر یا فرزند نیز همین وظیفه و تکلیف را بر عهده دارند».
که می‌توان گفت تفسیر و مفهوم آیه این است که در فرض مثال اگر پدری بخواهد فرزند شیرخوار خود را به دایه بسپارد، قطعاً مادر به دلیل انس و الفت و عشق و علاقه‌ای که به کودک شیرخوار خویش دارد روانش رنجور و دچار تشویش و اضطراب خواهد شد و نتیجتاً از این امر متضرر خواهد گشت که منهی قرآن کریم است و یا بالعکس چنانچه مادر به منظور ایذاء و آزار پدر کودک، از شیر دادن به طفل شیرخوار خویش خودداری نماید قهراً در این صورت پدر دچار آسیب و آزار خواهد شد که این عمل نیز از نظر آیه شریفه مذموم و منهی است. به هر تقدیر چنانچه فعل «لاتضار» خواه به صورت فعل معلوم انگاشته شود و یا به شکل فعل مجهول پنداشته گردد، هر چند تلفظ آن در هر دو صورت یکسان است ویژگی و خصوصیتی در منع و نهی در اضرار پدر و مادر به یکدیگر و یا فرزند وجود نداشته، و در هر دو صورت حرام است و بدین لحاظ به سبب فقدان خصوصیت در این حکم این نهی حقیقت در حرمت اضرار به طور کلی دارد.
ب) «… و لا تضاروهُن لتضیقوا علیهن^[۱۳۳]».
ترجمه و معنای آیه را مترجمین و مفسرین اینگونه دانسته‌اند که «با سخت‌گیری و تحت فشار و تنگنا قرار دادن زنان مطلقه به آنان زیان نرسانید».
در حقیقت خداوند از اینکه در مدت عده با امتناع از پرداخت هزینه زندگی زنان مطلقه بر آنان سخت گرفته شود نهی کرده است.
ج) «و اذا طلقتم النساء فبلغن اجلهن فامسکوهن بمعروف او سرحوهن بمعروف و لاتمسکوهن ضراراً لتعتدوا من فعل ذلک فقد ظلم نفسه^[۱۳۴]».

انتخاب ورودی­ ها باید به گونه ­ای باشد که مدهای مختلف حرکتی را فعال نماید. در این راستا مسیرهائی با سرعت و شتاب متغیر به شکل زیر انتخاب شده ­اند:
(۳-۷)
مسیرهای انتخابی همان مسیرهای پایدار طراحی شده ­اند که به دلیل پیچیدگی رابطه با دقت بالائی به وسیله­ توابع چندجمله­ای فیت زده شده ­اند. برای سایر مفاصل نیز توابعی چندجمله­ای به صورت مشابه انتخاب می­شوند. این مقادیر به صورت ورودی به توابع ماتریس­های جرمی، گرانش و ماتریس اجزای غیرخطی و کوریولیس داده می­شوند و بر اساس معادله­ حرکت مقداری عددی برای گشتاورها به دست می ­آید. همین ورودی­ ها به مدل ساخته شده در محیط Simulink نیز اعمال می­شوند. بلاک عملگر^[۸] در جعبه ابزار SimMechanics این امکان را به ما می­دهد که از میان دو گزینه­ی اعمال نیرو و اعمال مسیر مطلوب یکی را به دلخواه انتخاب کنیم. در اینجا اعمال مسیر مطلوب مورد نظر است. در فصل شبیه­سازی توضیحات بیشتری در مورد نحوه­ مدل­سازی به کمک جعبه ابزار SimMechanics خواهد آمد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۴-۲- نتایج صحه­گذاری
به منظور ثبت میزان گشتاورهای لازم جهت طی نمودن مسیر مورد نظر، سنسور^[۹]هائی به هر مفصل متصل نموده­ایم. مقادیر خروجی از توابع حامل معادله­ حرکت با مقادیر خروجی سنسورها مقایسه می­ شود. نمودار (۳-۳-الف) میزان خطای موجود را نشان می­دهد. این میزان خطا در واقع و با توجه به پیچیدگی­ ترم­های مدل دینامیکی که به شدت غیرخطی است، صفر است. بنابراین می­توان گفت صحت مدل با دقت بالائی مورد تاًیید است. به عنوان نمونه میزان گشتاور مفصل مچ پای راست در شکل (۳-۳-ب)، شتاب در شکل (۳-۳-ج) و سرعت در شکل (۳-۳-د) آمده است. همچنین میزان گشتاور موجود در مفاصل ربات HRP جهت مقایسه در شکل (۳-۴) آمده است.

شکل (۳-۳-الف). خطای موجود در خروجی صحه گذاری شکل (۳-۳-ب). گشتاور عکس­العملی روی مچ پای راست

شکل (۳-۳- ج). شتاب زاویه­ای مفصل مچ پای راست شکل (۳-۳-د). سرعت زاویه­ای مفصل مچ پای راست
در صفحه بعد تصویری از محیط Simulink که در آن صحه­گذاری دینامیک انجام شده آمده است. مدل ربات در بالا و توابع حامل ماتریس­های جرمی گرانش و سرعت­ها در پائین آمده است.
فصل چهارم
طراحی شیوه ی حرکت پایدار ربات
۴-۱- مقدمه
در این پروژه، بهینه­سازی­ حرکت ربات با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک انجام می­ شود. توضیحات مربوط به چگونگی و نحوه­ ورود الگوریتم ژنتیک به بحث، در بخش مربوط به طراحی مسیر آورده می­ شود. ابتدا به طور مختصر به روند کاربرد و اجزاء و مفاهیم پایه­ این الگوریتم می­پردازیم.
۴-۲- الگوریتم ژنتیک
الگوریتم ژنتیک، روشی برای جستجو و بهینه­سازی است که مبتنی بر احتمالات می­باشد. روش کار در الگوریتم ژنتیک از فرایند تکامل بیولوژیکی و انتخاب طبیعی در طبیعت الهام گرفته شده است. مفاهیم اولیه الگوریتم ژنتیک اولین بار توسط هلند^[۱۰] [۳۲] معرفی شده و پس از آن مقالات بسیاری در این زمینه ارائه شد. با پیشرفت کامپیوترها و افزایش سرعت آنها، امروزه استفاده از الگوریتم ژنتیک در مسائل مهندسی رواج یافته و مسائل پیچیده­ای توسط الگوریتم ژنتیک حل شده است. روش­های بهینه­سازی معمولاً به دو دسته کلی تقسیم می­شوند: روش­های مبتنی بر گرادیان و روش­های مستقل از گرادیان. در روش­های بهینه­سازی مبتنی بر گرادیان، برای بدست آوردن نقطه بهینه از مشتق یا گرادیان تابع نسبت به متغیرها استفاده می­ شود، لذا نیاز است که مشتق تابع هدف محاسبه شود. روش­های نیوتن، شیب نزولی و حداقل مربعات از این دست می­باشند. اما در روش­های مستقل از گرادیان به اطلاعات مربوط به مشتق یا گرادیان تابع هدف نیازی نیست و این روش­ها معمولاً با بهره گرفتن از ارزیابی مکرر تابع هدف، نقاط بهینه را می­یابند. الگوریتم ژنتیک و جستجوی تصادفی در زمره این روش­ها هستند.
در الگوریتم ژنتیک هر نقطه، که شامل متغیرهای مسأله در بازه مورد نظر است و می ­تواند یک جواب برای مسأله باشد، به صورت یک کد (معمولاً به صورت باینری) درمی­آید. به این عمل کدگذاری گفته می­ شود و هر یک از نقاط کدگذاری شده یک کروموزوم یا یک شخص نامیده می­ شود. هر کروموزوم شامل تمامی متغیرها یا پارامترهای مسأله بصورت کدگذاری ­شده می­باشد. هر یک از این متغیرهای کدگذاری­شده ژن نامیده می­ شود. در واقع در فرایند بهینه­سازی در الگوریتم ژنتیک، نقاط از فضای متغیرهای مسأله به فضای ژن­ها و کروموزوم­ها نگاشته می­شوند و عملیات روی این کروموزوم­ها انجام می­ شود. در پایان فرایند بهینه­سازی نقطۀ بهینۀ به دست آمده کدبرداری شده به فضای متغیرهای مسأله برگردانده می­ شود. برخلاف اکثر روش­های بهینه­سازی که کار را با یک نقطه آغاز می­ کنند در الگوریتم ژنتیک یک مجموعه از نقاط به عنوان شروع در نظر گرفته می­ شود و عملیات بر روی تمامی این نقاط بصورت موازی انجام می­ شود. به این مجموعه که شامل نقاطی در فضای جواب مسأله است، یک نسل گفته می­ شود. یعنی هر نسل شامل تعداد معینی از اشخاص یا کروموزوم­ها می­باشد. در طول فرایند بهینه­سازی در الگوریتم ژنتیک با بهره گرفتن از یک نسل و اعمال عملگرهای ژنتیکی، نسل بعدی تولید می­ شود و به همین دلیل معمولاً از الگوریتم ژنتیک به عنوان روش بهینه­سازی مبتنی بر نسل یاد می­ شود. برای شروع فرایند بهینه­سازی در الگوریتم ژنتیک به یک نسل اولیه نیاز است. این نسل اولیه معمولا به صورت تصادفی در بازه مورد نظر متغیرهای مسأله، با توزیع یکنواخت انتخاب می­ شود. چنانچه اطلاعاتی راجع به مسأله موجود باشد که به انتخاب اولیه جواب­ها کمک کند، بهتر است از این اطلاعات در تولید نسل اولیه استفاده کرد و به این ترتیب روند همگرایی الگوریتم ژنتیک را تسریع کرد. وقتی که نسل اولیه ایجاد شود برای تولید نسل بعدی نیاز است که عملکرد هر یک از اشخاص نسل کنونی ارزیابی شود. برای این کار از تابع شایستگی استفاده می­ شود. با بهره گرفتن از این تابع به هر نقطه یک مقدار شایستگی اختصاص داده می­ شود که عملکرد نقطه مورد نظر را نشان می­دهد. روند بهینه­سازی در الگوریتم ژنتیک بگونه­ای است که تابع شایستگی کلی در طول نسل­ها افزایش یابد. این کار با انتخاب اشخاص شایسته­تر در هر نسل و اعمال عملگرهای ژنتیکی، برای تولید نسل بعد صورت می­گیرد. اجزای اصلی الگوریتم ژنتیک در ادامه شرح داده می شود.
۴-۲-۱- کدگذاری
کدگذاری عبارت است از نگاشت نقاط از فضای پارامترها یا متغیرهای مسأله به فضای دیگری که قابل استفاده توسط الگوریتم ژنتیک باشد. معمول­ترین نوع کدگذاری استفاده از کدهای باینری می­باشد. برای مثال فرض کنید که نقطه (۹ ۶ ۱۱) یک نقطه در فضای پارامترهای مسأله باشد. با بهره گرفتن از کدگذاری باینری می­توان این نقطه را به صورت یک شخص یا کروموزوم به شکل زیر نمایش داد:
(۴-۲)
که در آن هر یک از متغیرها بصورت یک ژن متشکل از چهار بیت کدگذاری شده است. انواع دیگر کدگذاری نیز وجود دارد که از آن جمله می­توان به کدگذاری خاکستری و کدگذاری با بهره گرفتن از اعداد طبیعی و اعداد حقیقی اشاره کرد. کدگذاری با بهره گرفتن از اعداد حقیقی در بسیاری از مسائل مورد استفاده قرار گرفته است و مزایایی نیز نسبت به کدگذاری باینری دارد[۳۳].
۴-۲-۲- تابع شایستگی
برای ارزیابی هر نقطه یا شخص در فرایند بهینه­سازی با الگوریتم ژنتیک، از تابع شایستگی استفاده می­ شود. با بهره گرفتن از این تابع به هر نقطه یک مقدار شایستگی اختصاص داده می­ شود و در انتهای فرایند بهینه­سازی نقطه­ای که بیشترین مقدار شایستگی را داشته باشد به عنوان نقطۀ بهینه معرفی می­ شود. در واقع روند بهینه­سازی در الگوریتم ژنتیک مبتنی بر یک قاعده است: شایسته­ترین­ها باقی می­مانند، یعنی در یک نسل اشخاصی که شایستگی بیشتری داشته باشند برای زنده ماندن و نیز برای مشارکت در تولید نسل بعد از بخت بیشتری برخوردارند. روند کار در الگوریتم ژنتیک بصورتی است که شایستگی کلی از یک نسل به نسل بعد، افزایش یابد. هنگامی که هدف مسأله پیدا کردن ماکزیمم باشد تابع شایستگی همان تابع هدف است و زمانی که هدف پیدا­کردن مینیمم باشد، باید تابع شایستگی بصورتی تعریف شود که وقتی تابع هدف مینیمم است تابع شایستگی ماکزیمم باشد مثلاً می­توان تابع شایستگی را عکس تابع هدف در نظر گرفت.
۴-۲-۳- انتخاب
پس از ارزیابی اشخاص موجود در نسل حاضر، باید نسل جدیدی با بهره گرفتن از نسل حاضر تولید شود. انتخاب، مکانیزمی است که تعیین می­ کند کدامیک از اشخاص موجود در نسل حاضر باید برای تولید نسل بعد برگزیده شوند و یا اینکه هر یک از این اشخاص چه مقدار در تولید نسل بعد مؤثر باشند. این انتخاب با توجه به میزان شایستگی اشخاص موجود در نسل حاضر صورت می­گیرد و باید بگونه­ای باشد که اشخاص با شایستگی بیشتر نسبت به اشخاص با شایستگی کمتر شانس بیشتری برای مشارکت در، تولید نسل بعد داشته باشند[۳۴و ۳۵]. معمولاً انتخاب اشخاص برای تولید نسل بعد متناسب با مقدار شایستگی آنها صورت می­گیرد. معمول­ترین نوع این انتخاب­ها بگونه­ای است که احتمال انتخاب یک شخص برای مشارکت در تولید نسل بعد از رابطه زیر محاسبه می­ شود:
(۲-۴)
که در آن نشان­دهنده شخص یا کروموزوم ام، تابع شایستگی و تعداد اشخاص موجود در نسل می­باشد[۳۴].
۴-۲-۴- آمیزش
در فرایند تولید مثل، فرزندان خصوصیات ژنتیکی والدین خود را به ارث می­برند، بدین معنی که برخی خصوصیات بیولوژیکی فرزند شبیه خصوصیات بیولوژیکی پدر و برخی مانند خصوصیات بیولوژیکی مادر است. در الگوریتم ژنتیک، این فرایند توسط عملگر آمیزش شبیه­سازی می­ شود. آمیزش عبارتست از تبادل اطلاعات ژنتیکی بین دو کروموزوم انتخاب شده (والدین) و تولید دو کروموزوم جدید (فرزندان). این عملگر ابزاری قدرتمند است که با بهره گرفتن از آن می­توان اشخاصی با خصوصیات ژنتیکی جدید ایجاد کرد و گستردگی اطلاعات ژنتیکی را حفظ کرد. ویژگی مهم این عملگر این است که والدین با میزان شایستگی بالا می­توانند فرزندانی با همان میزان شایستگی و یا حتی میزان شایستگی بالاتر تولید کنند. این امر موجب می­ شود شایستگی کلی از نسلی به نسل بعد افزایش یابد. آمیزش معمولاً به کروموزوم­های انتخاب شده بصورت احتمالی اعمال می­ شود که میزان این احتمال، توسط نرخ آمیزش، تعیین می­ شود. برای اعمال عملگر آمیزش در الگوریتم ژنتیک، روش کار به این صورت است که کروموزوم­های انتخاب شده بطور تصادفی شکسته می­شوند و قسمت­ های مختلفشان با هم مبادله می­ شود. در ساده­ترین نوع آمیزش، دو کروموزوم از یک نقطه که بطور تصادفی انتخاب می­ شود (نقطۀ آمیزش)، به دو قسمت شکسته می­شوند و قسمت­هایشان را با هم مبادله می­ کنند. این نوع آمیزش که آمیزش تک نقطه­ای نامیده می­ شود، در شکل (۲-۱) نشان داده شده است:

شکل (۴-۱)- آمیزش تک نقطه­ای
چنانچه به جای یک نقطه، کروموزوم­ها از دو نقطه شکسته شوند آمیزش دونقطه­ای حاصل می­ شود.
۴-۲-۵- جهش
با بهره گرفتن از عملگر آمیزش اطلاعات ژنتیکی اشخاص موجود در نسل حاضر مبادله می­ شود، اما چنانچه نسل حاضر شامل تمام اطلاعات ژنتیکی لازم برای حل مسأله نباشد، عملگر آمیزش به جواب نهایی مسأله منجر نخواهد شد. لذا عملگر دیگری که جهش نام دارد معرفی شده است. جهش عبارتست از تغییر ژنتیکی در یک شخص، که بطور تصادفی و با احتمالی برابر نرخ (احتمال) جهش اتفاق می­افتد. در عالم واقع نیز جهش ژنتیکی به دلیل تأثیرات محیطی، مانند رادیواکتیو، در یک فرد اتفاق می­افتد. در الگوریتم ژنتیک عملگر جهش معمولا با تغییر یک بیت، که بصورت تصادفی از یک کروموزوم انتخاب می­ شود، اعمال می­ شود (شکل (۴-۲)).

شکل (۴-۲)- جهش تک نقطه­ای
تاثیر مثبت عملگر جهش این است که گستردگی ژنتیکی حفظ می­ شود و مانع از گیر افتادن در نقاط بهینه محلی می­ شود.
۴-۲-۶ روند بهینه­سازی با الگوریتم ژنتیک
تا اینجا به شرح مهمترین اجزاء الگوریتم ژنتیک پرداخته شد و حالا می­توان روند کلی بهینه­سازی با الگوریتم ژنتیک را توضیح داد. الگوریتم ژنتیک یک الگوریتم تکراری است که می­توان آن را به صورت زیر فرمول­بندی کرد:
۱- ایجاد نسل اولیه
۲- محاسبه مقادیر شایستگی برای هر یک از اشخاص نسل حاضر
۳- انتخاب اشخاص شایسته برای تولید نسل بعد
۴- اعمال عملگر آمیزش
۵- اعمال عملگر جهش
۶- تولید نسل جدید
۷- تکرار مراحل دو تا شش تا زمانی که شرط اتمام حلقه ارضاء شود.
شرط اتمام حلقه معمولاً حداکثر تعداد نسل­ها در نظر گرفته می­ شود، هر چند که می­توان میزان تغییرات همگرایی جواب را نیز به عنوان شرط اتمام حلقه در نظر گرفت. فلوچارت الگوریتم ژنتیک در شکل (۴-۳) مشاهده می شود. با توجه به مطالب گفته شده ملاحظه می­ شود که الگوریتم ژنتیک روشی کاملاً متفاوت با روش­های مرسوم بهینه­سازی است. این روش نقاط قوت و ضعفی دارد که هنگام استفاده از آن باید مورد توجه قرار گیرند. خصوصیات الگوریتم ژنتیک را می­توان به صورت زیر خلاصه کرد[۳۳ و ۳۵ و ۳۶]:

شکل (۴-۳)­- روند بهینه­سازی با الگوریتم ژنتیک
– الگوریتم ژنتیک به اطلاعات مربوط به مشتق یا گرادیان نیازی ندارد و فقط از تابع هدف و تابع شایستگی برای تعیین مسیر جستجو استفاده می­ کند.
– الگوریتم ژنتیک بر روی تعدادی (نسلی) از نقاط به صورت موازی عمل می­ کند، نه بر روی یک نقطه منفرد.
– در الگوریتم ژنتیک عملیات روی کدها انجام می­ شود نه روی خود پارامترها.