روغن پایه : میتواند به صورت صد در صد به عنوان روغن پایه استفاده شود.
شکل ۱-۲ میوه عناب وهسته آن
عناب هم میوه ای خوشمزه و هم دارویی گیاهی به شمار می رود . وقتی میوه عناب نارس است لغزان وسبز است وطعمی شبیه سیب دارد . هنگامیکه میوه میرسد به رنگ زنگ زدگی یعنی قرمز تیره برمی گردد. وسپس چروکیده میشود. این میوه در ظاهر شبیه به خرما است به همین دلیل به آن خرمای قرمز می گویند. عباب بومی مناطق گرمسیر است . کشت آن در شمال آفریقا ، جنوب اروپا و نواحی مدیترانه رواج دارد . عناب را خرمای چینی یا خرمای قرمز نیز می نامند ، زیرا هم شیرین است و هم مانند خرما یک هسته دارد. هسته آن نیز سخت و مخروطی شکل است. عناب دارای مقدار زیادی موسیلاژ ،اسید مالیک ، اسید سیتریکو ،ویتامین ث میباشد. میوه عناب همچنین حدود ۴/۶ درصد مواد پروتئینی ،نمک های آلی و لعاب فراوان دارد . از تنه درخت عناب صمغی ترشح می شود که این صمغ همراه با کمی سرکه برای تقویت عمومی بدن مفید است . (امیدبیگی،۱۳۷۶ )

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شکل ۱-۳ تیره عناب
۱-۵ مشخصات تیره عناب R hamnaceae:
گیاهان تیره عناب به صورت درخت یا درختچه های غالبا خاردار و به ندرت علفی می باشند. در بین آنها انواعی با ساقه بلند رونده نیز یافت میشوند . مجموعا شامل ۵۰ جنس و۶۰۰ گونه اند که بیشتر در اروپا و نواحی استوایی می رویند. از اختصاصات آنها این است که برگهای ساده ، غالبا متناوب و گلهای منظم ، نرماده ، یا بر دو نوع نر و ماده ، پلی گام – دو پایه و یا یک پایه دارند ، کاسه گل آنها مرکب از چهار قسمت (زود آفت) و جام گل آنها شامل چهار یا پنج گلبرگ ( به ندرت فاقد گلبرگ ) است. پرچم های آنها معمولا به تعداد قطعات جام گل و تخمدان آنها آزاد یا کم و بیش متصل به کاسه گل و غالبا دارای سه خانه می باشد ، میوه آنها به صورت های مختلف خشک شکوفا یا نا شکوفا و یا گوشت دار در آغاز سبز و براق است. کم کم زرد میشودو وقتی کاملا رسید به رنگ سرخ تیره و بسیار زیبا در می آید. و به صورت شفت و محتوی یک یا چند دانه است. و فصل بهره برداری آن پاییز است میوه های عناب به عنوان لینت بخش و پایین آورنده فشار خون مصرف می شود همچنین در مداوای سینه درد ،تصفیه و پایین آورنده کلسترول خون مؤثر است.برگهای درخت عناب ، کوچک ، زیبا ، شفاف ، متناوب و دندانه دار است . گل های آن کوچک و به رنگ سبز مایل به زرد می باشد . میوه عناب به رنگ قرمز و به شکل تخم مرغ و دارای یک هسته است.(باباخانلو وهمکاران۱۳۷۷).
شکل ۱-۴ گیاه عناب
برگ درخت عناب خاصیت شویندگی دارد و اگر کمی برگ تازه عناب در کف دست ها له بشود با آب تولید کف می نماید و از آن می توان به عنوان صابون استفاده کرد. عده زیادی از این گیاهان به علت دارا بودن گلوکوزیدهای آنتراکینونیک ، دارای مصارف دارویی مهم هستند. غالبا آنها دارای دستگاه ترشحی مواد موسیلاژ و صمغ می باشند که از سلولهای منفرد وعریض یا مجتمع و فراهم و یا کیسه های ترشحی تشکیل می یابند این سلولها و کیسه ها در پوست و مغز ساقه ، در پارانشیم دسته های آوندی اطراف رگبرگ ها ،شامل ترکیبات گلوکوزیدی درهمی است که قابلیت تولید امودینها و دمبرگ وهمچنین در برون بر میوه ها دیده می شوند. پوست عده زیادی از گیاهان این تیره را داشته است و اثر مسهلی انها مربوط به وجود این مواد می باشد. به علاوه گلوکوزید مولد مواد رنگی نیز در انها محقق گردیده است. از این نظر باید گفت که امودین وهمچنین یک ماده گلوکوزیدی دیگری با ترکیب شیمیایی درهم به نام رامنارتیکوزیددر این گیاهان ، ماده قابل هیدرولیز و مولد گلوکوزیدهای آنتراکینونیک به نام رامنارتیکوزید که مولد ماده رنگی است یافت می گردد. نمونه های دارویی متعددی در این تیره وجود دارند که عده ای از آنها در نواحی مختلف کشورمان می رویند. ارزش رامنیکوزید Rhamnicosidاست که اثر مسهلی و یا ملین دارند.. در بین آنها نمونه هایی با میوه خوراکی مانند درخت عنابZizyphus . spina – Christi انواع مهم آنها به علت دارا بودن گلوکوزیدهای آنتراکینونیک و یا انواع زینتی زیبا نیز یافت میشود. و یا انواع دارویی مانند عناب zizyphus jujube که بسیار مفید است .)زرگری ،ع.۱۳۷۱).
شکل ۱-۵ گیاه عناب
۱-۶ مشخصات گیاه شناسی:
عناب از تیره رامناسه آ میباشد. درخت آن دارای تنه ای صاف و بلند است برگهای آن بیضوی شکل با ۳ رگبرگ تقریبا موازی در نواحی و مناطقی که ۴ فصل دارد خزان کننده می باشد. درخت عناب بومی کناره های اقیانوس آرام و آمریکای شمالی است و تقریبا در همه جای ایران می روید درختی است تیغ دار که تا کنون انواع مختلفی از آن شناخته شده است و علاوه بر دارا بودن خواص دارویی و خوراکی بودن میوه آن به علت زیبایی برگها وتنه آن به ویژه در درختان جوان گونه ای از آن به عنوان گیاه زینتی در پارک ها و معابر کاشته می شود. گل های درخت عناب خوشه ای ،کوچک و زرد رنگ است که روی شاخه های جوان در محل جوانه کنار برگها به شکل دسته های کوچک می روید و دارای ۵ گلبرگ میباشد.
عناب درختی است کوتاه ، بلندی آن ۲ تا ۸ متر که گاهی تا ۱۲ متر هم می رسد و بسیار مقاوم به خشکی می باشد . واریته ای از آن تیغ دار و واریته ای از آن بدون تیغ می باشد. برگهای آن زیبا ، کوچک ، بی کرک ،شفاف متناوب و واقع در دو طرف شاخه ها ، دندانه دار ، شامل سه رگبرگ طوری است که در دو طرف هر دمبرگ در روی هر ساقه ، زایده هایی به شکل خارهای محکم و تیزی میروید ، سپس چوبی شده و به طور دایمی در روی شاخه ها باقی می ماند . گلهای کوچک با دمگل کوتاه به رنگ سبز مایل به زرد و مجتمع به صورت دسته های کوچک در کنار برگها دارد ، دارای ۵ گلبرگ ریز ، جدا و ۵ پرچم و مادگی دو برچه ای است میوه اش که عناب نامیده میشود به صورت شفت به رنگ مایل به قرمز ، شفاف ( پس از رسیدن ) به بزرگی یک زیتون وخوراکی است بوی آن ضعیف وطعمش لعابی و کمی شیرین و مطبوع است . میوه واریته وحشی و تیغ دار آن خیلی ترش و قابض است و میوه بی تیغ اهلی آن کمی قایض و ترش است ولی از هر دو نوع در موارد مشابه دارویی وجود دارد که همگی دیپلوئید بوده ودارای ۲۴ کروموزوم میباشند حدود ۴۰ نوع از جنس پوست تنه درخت عناب نا صاف ، چوب آن محکم و به رنگ قهوه ای است . شاخه های جوان آن در ابتدا سبز تیره هستند و بعد به رنگ قرمز تیره تبدیل میشوند. تنه درخت جوان سرخ مایل به زرد می باشد ، در بهارو تابستان با رنگ برگها که سبز ،سخت و استخوانی می باشد. (زرگری ، ۱۳۷۱ ).
درختچه عناب برگهای کشیده و ریز دارد که در زمستانبرگریز میشود. منشا این گیاه به چین و آسیا بر می گردد ، گرچه بعد ها به طور نا معلومی پراکنده شده وامروز در بخش های گسترده ای از نقاط مختلف زمین دیده می شود.
شکل ۱-۶ باغات عناب
۱-۷ کشت گیاه عناب :
گیاه عناب بیش از ۴۰۰۰ سال است که برای میوه و خواص دارویی آن کشت شده است. گیاه در دامنه تغییرات درجه حرارتی وسیع و سطح بارش متفاوت میتواند رشد کند . گرچه در ماه های تابستان تحت شرایط مناسب وآبیاری کافی بهترین رشد را دارد . بطور شگفت آوری در درجه حرارت های بالا ۱۰ تا ۱۵ درجه سانتی گراد و متفاوت از انواع مختلف گیاهان می تواند زنده بماند. این اجازه میدهد که گیاه در شرایط بیابانی رشد کند جایی که درجه حرارت روز و شب نیز متغیر است. عناب می تواند در گرما و سرمای شدید زنده بماند. یک درخت عناب در منطقه بیش از ۳۰۰ سال باقی می ماند. (رضایی،وجایمند ،۱۳۸۱).
۱-۸ شناسایی ارقام مختلف عناب :
در ارتباط با شناسایی ارقام مختلف عناب در داخل و خارج از کشور تحقیقات زیادی انجام نشده است و اغلب مقالات و کتب انتشار یافته در ارتباط با عناب در مورد خصوصیات گیاه شناختی وخواص دارویی و درمانی این گیاه می باشد.
بال^[۷])۱۹۹۲(طی ۱۰ سال مطالعه وبررسی در بخش باغبانی دانشگاه کشاورزی هند کلید شناسایی ارقام مختلف کنار موریتانی zizyphusmauritianaکه از خانواده عناب است را تهیه کرده وی در میان ویژگی های رویشی ، شکل نوک برگ را قابل اطمینان ترین ویژگی برای طبقه بندی ارقام ذکر کرد. از میان ارقام مورد مطالعه وی ، ۲۴ رقم نیمه نوک تیز تا نوک تیز و ۱۸ رقم با نوک غیر تیز بودند. عادت شاخه دهی یکی دیگر از عوامل مناسب به شمار می رفت. ۲۱ رقم با شاخه دهی گسترده و ۲۱ رقم با شاخه دهی عمودی گروه بندی شده اند. پس از آن شکل برگ ،قاعده برگ ، رنگ برگ و طول دم برگ در درجه سوم اهمیت قرار داشت. میوه های ارقام مختلف از نظر شکل به ۴ گروه شامل : میوه با نوک کاملا برجسته ، میوه با نوک تقریبا برجسته ، میوه با نوک گرد و میوه با نوک فرو رفته تقسیم شدند.
کومار^[۸])۱۹۹۵(: مطالعات آنزیمی انجام داده در این تحقیق در مورد برگ ۴۲ رقم از گونه Z.mauritiana مشخص شد که ۱۵ رقم در مورد پر اکسیداز ، ۱۸ رقم در مورد آمیلاز و ۱۸ رقم در مورد فسفاتاز ژنوتیپ آنزیمی مشخص دارند.با کمک آزمایشات آنزیمی مختلف تعداد۴۰ رقم از ۴۲ رقم قابل شناسایی بودند.
ثابتی (۱۳۵۳) : خصوصیات گیاه شناختی و پراکنش عناب را در ایران بیان می کند. درخت عناب بومی نواحی مدیترانه و آسیای معتدله است در ایران در سواحل دریای خزر ، دامنه نیل کوه در مینو دشت ، کردستان ، سردشت ، لرستان ، بختیاری ، الموت به حالت خودرو و در بعضی مناطق مانند همدان ، مشهد ، بابل و سایر نقاط کشت می شود.
زرگری (۱۳۷۱) : در ضمن معرفی خصوصیات گیاه شناختی و مشخصات عناب ، ترکیبهای شیمیایی آنرا به شرح ذیل عنوان می دارد :
عناب دارای لعاب فراوان و مواد قندی مختلف ، ۷۲/۲تا ۴۳/۶ درصد پروتیین ،املاح عالی و ویتامین ث است .
میر حیدر (۱۳۷۱) : اطلاعات جامعی از مشخصات گیاه شناختی ، ترکیبهای شیمیایی ، خواص دارویی و کاربرد درمانی عناب ارائه می نماید.
امید بیگی (۱۳۷۶) :به معرفی گیاهان تیره عناب می پردازد ، ماده موثر گیاهان دارویی متعلق به خانواده مذکورآنترا گلیکوزیدی می باشند و قند منوز در میوه های این گیاهان وجود دارد.
۱-۹گونه های مختلفzizyphus :
ﺣﺪﻭﺩ ۴۰ ﮔﻮﻧﻪﺩﺭﺟﻨﺲZizyphusﻭﺟﻮﺩﺩﺍﺭﺩﻛﻪﻫﻤﮕﻲﺩﻳﭙﻠﻮﺋﻴــﺪﺑﻮﺩﻩﻭﺩﺍﺭﺍﻱ ۲۴ ﻛﺮﻭﻣﻮﺯﻭﻡﻣﻲﺑﺎﺷــﻨﺪ
۱-zizyphus jujubeعناب معمولی که درخت آن در آسیا ودر آفریقا کشت می شود. بلندیش میانه است و برای تهیه میوه ، آن را کشت می دهند.
۲-zizyphus lotusاین درخت در آفریقا می روید و کمی کوچکتر از درخت عناب معمولی است.
۳- Zizyphus mistol درختی است که در آرژانتین دیده می شود.
۴- Zizyphus joazeiro درخت عناب بومی سرزمین برزیل است.
۵- Ziziphus sativa درخت عنابی است که تا ۸ متر بلندی دارد بیشتر برای تولید چوب پرورش داده می شود . میوه اش استفاده های غذایی و دارویی دارد. هسته میوه سخت و مانند هسته زیتون است از میوه آن مربا و کمپوت می سازند که همان خواص شربت و جوشانده آن را داراست .
۶- Ziziphus calophylla موطن این درخت مالزی است.
۷-Ziziphusspina-christi بیشتر در نواحی جنوبی ایران از ایران شهر تا خوزستان ، کرمان ، بندرعباس و خرم آباد می روید. میوه اش خوراکی ، به اندازه زالزالک ، نارنجی رنگ است و شیرین مزه می باشد. سر شوی صدر ساییده برگ آن می باشد و در جنوب ایران به درخت کنار موسوم است.
۸-Ziziphus cyaneus این درخت دارای برگ های تیره و براق است گل های آن به رنگ آبی سیر ، سرخ یا سفید است و خوشه های یاس مانند دارد.
۹-Zizyphus island myrtle گونه ای دیگر از عناب است که برگهایش خاکستری سبز و بخش زیرین برگ مخملی سفید است . انواع دو رگه این گیاه که گاهی بسیار زیباست شناخته شده است.
۱۰-Zizyphus nummularia که در فارسی به آن دره می گویند ، برای برگهای تخم مرغی و نوک تیز و میوه اش اشتها آور و مقوی معده است.(امید بیگی ، ۱۳۷۶)
۱۱- Z. spina – Christi , Z.mucronata ,Z.spinosa , Z.selata judd (florida ziziphus ) تمامی این گونه ها در مناطق استوایی و اطراف آن یافت می شوند. (نفاتی^[۹] ۲۰۱۰، مراغنی- بوکر و تایل^[۱۰] ۲۰۱۱، جکسون، لونی^[۱۱]؛ ۲۰۰۶)
دو گونه مشهور که دارای میوه های خوراکی ber هستند عبارتند از : Z . mauritiana (lamk) و jujube mill – گونه های یافت شده در پاکستان در ایالت sindh هم عبارتند از : Zizyphus mauritiana و سه گونه متنوع کشت شده به نام Gola ber (GolaDehli , Gola Lootari , Gola Achri , Gola Lemai )
میوه Ber حاوی آرایش فیتو شیمی و معدنی مثل اسیدهای آمینو ، کربوهیدراتها ، اسید آسکوربیک ، فلاوونوئید ، اسیدهای فنولی ، ویتامین آ ، ث ، فسفر ، کلسیم و آهن می باشد (بهاتیا و میشا^[۱۲] ۲۰۱۰، ی و رن^[۱۳] ۲۰۱۰، جیانگ، آفولایان^[۱۴] ۲۰۱۱، کائو و جیانگ^[۱۵] ۲۰۰۹)
در اکثر مقالات و مطالعات انجام شده درباره این گونه عناب به ارزیابی و براورد فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره Ber پرداخته شده است.
در سال ۲۰۰۰ چنگ^[۱۶] و همکارانش از دانه های گونه Ziziphus jujube mill توانستندهشت نوع فلاوونوئید شناسایی نمایند. به همین ترتیب در سال ۱۹۸۴ ناوار ، ایشاک ، مایکل و بادروس^[۱۷] توانستند ۴ نوع فلاوونوئید را از برگهای Ziziphus spina – Christi شناسایی و کشف کنند.
۱-۱۰اهمیت شناسایی ژنومهای مختلف عناب :
جستجو برای یافتن ژنومهای مختلف گیاهی مانند عناب وحفظ ، نگهداری و معرفی آن جهت جلوگیری از انقراض آن یکی از اساسی ترین و ابتدایی ترین امور در شناسایی و شناساندن ارقام و واریته های مختلف این گونه می باشد . معمولاً شناسایی در گونه های باغی به دلیل اینکه دامنه اقلیمی متنوعتری برای رویش دارد ، مشکلتر از محصولات زراعی می باشد . نمونه های اهلی و اصلاح نشده دارای صفات و خصوصیاتی می باشند که در گونه های اصلاح شده یافت نمی گردد و به همین علت است که باید این نمونه های وحشی جمع آوری شده و از صفات خوب آن جهت به کارگیری در امور اصلاح نژاد استفاده نمود .(ثابتی ،۱۳۷۳).
۱-۱۱ تأسیس ژرم پلاسم و جمع آوری ژنوم درخت عناب :
اولین حرکت علمی تحقیقاتی در خصوص بررسی ویژگیهای مرفولوژیکی و فنولوژیکی درخت عناب توسط مرکز تحقیات کشاورزی و منابع طبیعی استان قم با جمع آوری پاجوشهای عناب از ۷ استان عناب خیز کشور و شامل ۲۹ اکوتیپ صورت گرفت که بعد از طی ۲ سال پاجوشهای جمع آوری شده در سه گروه مستقل خراسانی، اصفهانی و مازندرانی قرار گرفتند.در سال ۱۳۸۷ مدیریت جهاد کشاورزی سربیشه به منظور بررسی ویژگیهای مرفولوژیکی، ژنتیکی، فنولوژیکی و فیزیولوژیکی نسبت به احداث یک کلکسیون عناب از ۷ استان کشور ، ۴ اکوتیپ عناب خیز خراسان جنوبی و۲ اکوتیپ عناب افغانی که از گذشته های دور در مناطق مرزی کاشت می شده است ، اقدام کرد. این اکوتیپها از میان ۷ استان عناب خیز کشور (استانهای لرستان ، مازندران، گلستان، خراسان جنوبی و رضوی ، اصفهان ، قم) جمع آوری و در محل مناسب کاشته شدند. برای انتخاب پایه های برتر از نقاط مذکور، در دو نوبت و بعد از مشورت با کارشناسان هر منطقه و استفاده از نظرات باغداران مجرب و صاحب نظر به تهیه پایه های برتر هر اکوتیپ به تعداد ۱۰ پاجوش اقدام شد. بعد از این مرحله در زمستان و فصل مناسب انتقال پاجوشها دوباره به این مناطق مراجعت و از درختان عنابی که از وضعیت بهتر تغذیه و هرس برخوردار بودند، پاجوشهای با کیفیت تا اندازه ۷۰ سانتیمتر تهیه شد. پاجوشها درون کیسه های پلاستیکی با خاک همان منطقه که از رطوبت کافی برخوردار بود تا ارتفاع ۵۰ سانتیمتر، به گونه ای که ریشه ها در مجاورت هوا قرار نگیرند، پرشد. این طرح ۵ ساله که تا سال ۱۳۹۲ ادامه می یابد، سرانجام به بیان و معرفی ارقام عناب برای ایران، ارائه گزارش کاملی از ویژگیهای مرفولوژیکی ، فیزیولوژیکی و فنولوژیکی ، تهیه نسخه ژنتیکی عناب ایران ، شناسایی ژنوتیپهای برتر عناب برای تکثیر، شناسایی آفات و بیماریهای درخت عناب ،بررسی روش های تکثیر درخت عناب و ریشه یابی بومی بودن عناب در ایران می پردازد. در این طرح نسبت به تهیه چند پایه از چند نقطه در یک استان اقدام نشد. زیرا با درنظرگرفتن گزارش نهایی طرح شناسایی اکوتیپهای عناب ایران توسط مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی قم که اکوتیپها را به سه گروه تقسیم می کرد، دیگر نیازی به انجام این کار نبود. در هر استان به منظور یک گروه بندی اولیه از وضعیت اکوتیپهای برتر عناب بر اساس شکل ظاهری میوه تحقیقی صورت گرفت. برای نیل به این هدف در دو مرحله در فصل رویش یکی در زمان تشکیل میوه و دیگری در زمان تغییر رنگ میوه به این مناطق مراجعت شد .(ثابتی ،۱۳۷۳).
۱-۱۲ روش های تکثیر گیاه عناب :