همه برمی خیزند
من اگر بنشینم
تو اگر بنشینی
چه کسی برخیزد
چه کسی با دشمن بستیزد
چه کسی پنجه در پنجۀ هر دشمن درآویزد. (ابومحبوب، ۱۳۸۷: ۳۰۴)
حمید مصدق دلیل عدم موفقیت بسیاری از شاعران معاصر را، بی بند و باری در سرایش شعری ذکر کرد. وی اعتقاد داشت که اگر شاعران، «خوب» شعر بگویند مردم هم از شعر آنان «خوب» استقبال خواهند کرد. مصدق افزود: یادمان باشد مردم با «نخریدن» شعرهای «بد» گویندگانش را «مجازات» می­ کنند.
مصدق نه تنها شاعری درون گرا و منزوی نبود بلکه به فراخور رشته تحصیلی و شغلش، انسانی با حساسیت های بالای اجتماعی و سیاسی بود و بسیار به تشکیل انجمن های ادبی و شرکت در آنها علاقه داشت و اغلب خودش نیز محور قرار می­گرفت. بدلیل همین روحیه اش، عمدتاً جلسات و انجمن ها ادبی تشکیل می داد؛ مانند انجمن صائب در اصفهان و انجمن امید در تهران و همچنین مجامع دیگر. اعضای انجمن امید عبارتند از: مصدق، اخوان، بهبهانی، حقوقی و سپانلو؛ که این انجمن تا امروز هم ادامه دارد و اسم آن­را به خاطر اخوان، امید گذاشتند.
محمدعلی سپانلو در پیرامون فعالیت سیاسی مصدق او را شاعری معتدل می داند و می گوید: «حمید فعالیت های سیاسی اش در حد همین فعالیت های علنی بود که ما می بینیم؛ یعنی همان سال­هایی که شعر او در دانشگاه­ها خوانده می شد حتّی آن جنبش های گاهی مسلحانه که بود، حمید اصلا دخالت نداشت و همیشه می گفت: شعر من عاشقانه است ، نه اینکه برداشتید آن­را سیاسی کردید. در دوره ی عمرش هم با گرایش ملی گرائی معتدل زندگی کرد.» (همان: ۳۴-۳۵)
اوج حساسیت های سیاسی او زمانیست که شعر(آبی،خاکستری،سیاه) منتشر شد و حرف­های زیادی پیرامون آن و شعرش شایع شد. سیمین بهبهانی در این باره می­گوید:« شگفت نیست که این اشارت و پایان بر انگیزاننده و آگاهی دهنده ی آنرا جوانان آرمان خواه یک تعبیر سیاسی تلقی کردند و همه جا شایع شد که حمید مصدق را برای قصیده ی آبی، خاکستری، سیاه گرفته اند. و البته که چنین نبود و در اوّلین ملاقاتی که با او داشتم این مطلب را در میان گذاشتم، به سادگی خندید و گفت: «از این­گونه شایعات زیاد است ،من به مدت دو ماه طعم زندان سیاسی را چشیده ام، امّا مطلب کلّی تر از این بوده است.»(همان: ۳۷)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۴-۴ زندگی­نامۀ نزار قبانی:
نزار قبانی در سال ۱۹۲۳ در شهر دمشق پایتخت سوریه چشم به جهان گشود. دروس ابتدایی و مقطع دبیرستان را در همین شهر گذراند. سپس در رشته حقوق دانشگاه دمشق مشغول به تحصیل شد و توانست در سال ۱۹۴۵ مدرک کارشناسی خود را بگیرد. پس از اتمام تحصیلات، به جای پرداختن به حرفه وکالت بر آن شد تا به هیأت دیپلماتیک سفارت سوریه در قاهره بپیوندد و چند سالی در سفارتخانه کشورش در ترکیه، انگلیس، لبنان و اسپانیا مشغول به کار بود. همزمان با انجام امور سیاسی به سرودن شعر نیز پرداخت تا جایی که در سال ۱۹۶۶ تصمیم گرفت میان سیاست و شعر یکی را برگزیند پس جانب شعر را گرفت و از کلیه سمت های سیاسی اش استعفا داد. انتشار اولین دیوان شعر تحت عنوان « قالت لی سمراء » (سمرا به من گفت) با استقبال گسترده مردم مواجه شد و او را به سرودن اشعار هرچه بیشتر تشویق کرد. نزار قبانی در شعرهای اولیه اش، با استادی تمام روحیات و خصوصیات زن را وصف کرد که در میان خاص و عام به شاعر زن شهرت یافت. برخی معتقدند تعلق خاطر او به موضوع زن ناشی از دو مسأله و حادثه­ای است که به شدت در روح و روان او تأثیر فراوان گذاشت. حادثۀ اول به خودکشی خواهرش وصال بر می­گردد که در عشق خویش ناکام ماند و چاره­ای جز انتحار نیافت و حادثۀ دوم به ترور همسر عراقی­اش به نام «بلقیس الراوی» باز می­گردد که در جریان بمب­گذاری یک گروهک مخالف رژیم عراق در سال ۱۹۸۱ در سفارت این کشور در بیروت جان باخت. این دو حادثه چنان تأثیری بر روح بی آلایش نزار قبانی گذاشت که شعرهای اولش را به موضوع زن اختصاص داد. عشق قسمت عمدۀ آثار نزار را در بر می­گیرد. خود او چنین اعتراف می کند؛ «من از خانواده­ای هستم که شغل آنها عاشقی است. عشق با کودکان این خانواده زاده می شود، همان گونه که شیرینی با سیب متولد می شود. وقتی به یازده سالگی می رسیم عاشق می شویم و در دوازده سالگی دلتنگ می گردیم و در سیزده سالگی از نو عاشق می­شویم و در چهارده سالگی دلتنگ می گردیم و در چهارده سالگی دلگیر و دلتنگ. در خانواده ما هر طفلی در سن پانزده سالگی پیر است و در کار عاشقی صاحب طریقه­ای». (قبانی، ۱۳۳۶: ۶۶)
نزار در پی کشته شدن همسرش بلقیس در سال ۱۹۸۱ قصیده یی می سراید. او در این قصیده لطیف ترین احساسات شاعرانه خویش را برای خواننده بیان می کند و کشته شدن همسرش را بهانه یی برای محکوم کردن فتنه ها و تفرقه های موجود بین عرب ها قرار می دهد. آنجا که می گوید؛ «اگر آنان درخت زیتونی را از ربع قرن پیش آزاد کردند یا میوه لیمویی را بازگرداندند و پلیدی را از تاریخ محو نمودند، از قاتلان تو تشکر خواهم کرد ای بلقیس، اما آنان فلسطین را ترک کردند تا آهویی را بکشند.»
با کشته شدن بلقیس، نزار راهی سوئیس می شود. پس از چندی به فرانسه و سپس به لندن، شهری که همیشه برایش مظهر آرامش و زیبایی بوده، می رود. در این شهر نزار همچنان به سرودن اشعارش ادامه می دهد. کتاب های شعری او یکی پس از دیگری در کشورهای عربی چاپ و خوانندگان با شور و ذوق زایدالوصفی این کتاب ها را خریده و می خرند. شهرت نزار در سراسر جهان عرب زبانزد خاص و عام شده بود. او دیگر به سوریه تعلق نداشت، جهانی او را می طلبید. نزار در آوریل ۱۹۹۸ در لندن چشم از جهان فروبست. اما مردم همچنان خاطره نزار را که با صدای آرام ولی پراحساسش اشعارش را می خواند به یاد دارند. جسد نزار قبانی به دستور حافظ اسد رئیس جمهور وقت سوریه با احترام نظامی و تشریفات رسمی بر دوش هزاران نفر از دوستداران شعرش در دمشق زادگاه او به خاک سپرده شد.
۵-۴ آثار نزار قبانی:
قبانی در طی پنجاه سال، پنجاه کتاب شعر و نثر از خود بر جای گذاشته است. عمده ترین مجموعه های شعر عاشقانه او عبارتند از:
طفولیت یک نار سینه(۱۹۴۸)؛ زیبای گندمگون به من گفت(۱۹۴۴)؛ سامبا(۱۴۴۹)؛ تو از آن من هستی(۱۹۵۰)؛ شعرها(۱۹۵۶)؛ دلدار من(۱۹۶۱)؛ نقاشی با کلمات(۱۹۶۶)؛ یادداشت های روزانه یک زن لاابالی(۱۹۶۸)؛ شعرهای وحشی خو(۱۹۷۰)؛ کتاب عشق(۱۹۷۰)؛ صد نامه عاشقانه(۱۹۷۰)؛ شعرهایی قانون شکن(۱۹۷۲)؛ دوستت دارم…دوستت دارم…والی آخر(۱۹۷۸)؛ برای بیروت همراه با عشق(۱۹۷۸)؛ شهادت می دهم که جز تو زنی نیست(۱۹۷۹)؛ قاموس عاشقان(۱۹۸۱)؛ شعر بلقیس(۱۹۸۲)؛ عشق در برابر چراغ قرمز درنگ نمی کند(۱۹۸۵)؛ تنهاعشق پیروزاست(۱۹۹۰)؛ یادداشت های دفتر شکست(۱۹۹۱)؛ من یک مرد و تو قبیله ای از زنان(۱۹۹۳)؛ پنجاه سال در ستایش زنان(۱۹۹۴).
دفترهای نثر او عبارتند از:
چیزی از نثر؛ کلمات نیز با خشم بیگانه نیستند؛ داستان من و شعر؛ شعر چیست؛ شعر چراغی است سبز؛ از برگ های ناشناخته من؛ زن در شعر و زندگی من).(الجبوری، ۲۰۰۲: ۳۰-۳۱)
۶-۴ جایگاه نزار قبانی در شعر معاصر عرب:
نزار قبانی شاعر نوپرداز و صاحب سبک معاصرعرب، اشعارش از نخستین دفترش به نام «قالت لی السمراء» که در سبک و مضمون با سنت­های روز جامعه متفاوت بود با هیاهویی فراوان در جوامع عربی مطرح شد و مورد توجه طبقه متجدد، دانشجو وکسانی که از قید و بندهای سنگین اجتماع به تنگ آمده بودند، واقع شد. گروه زیادی از منتقدان، اشعار او را در تضاد با سنت­های کهن شعر عرب و خارج از قوانین و سنن اجتماعی می­دانستند. نگاه او در قلمرو عشق کاملاً نو و منطبق بر زیباشناسی مدرن است؛ به طوری که سایه­روشن­های ذهن و ضمیر زن و مرد شرقی عصر خود را نمایان می­سازد. در شعرهای عاشقانه او بیش از هر چیز، زبان بی­پروا و گستاخ شاعر به همراه کاربرد مضامین بکر، تشبیهات، استعارات و تصاویر محسوس و جاندار خودنمایی می­ کند. زبان هموار و سهل و ممتنع او با وزن و موسیقی روان و سازوارش از عناصر فرهنگ عامه و زبان محاوره برخوردار شده است و در نتیجه، نوعی هم حسی با طیف­های مختلف مردم یافته است.(قبانی، ۲۰۰۷: ۱۲)
موضوع اصلی بیشتر آثار نزار قبانی عشق و زن تشکیل می­دهد. پرداختن به این موضوعات بود که برای او لقب شاعر زن را به ارمغان آورده است. قبانی در زمانی که جامعه مرد سالار عرب پرداختن به موضوعات و مسائل زنان را تابو و اباحه­گری می­دانست، پا را از حد فراتر گذاشت و با ساختارشکنی خود را آماده پذیرش همه تهمت­ها و ناسزاگویی­ها کرد. وی در این راه، چون من شخصی و شعرش را وقف عشق کرده بود، از مرگ هم اباحی نداشت؛ اما اینکه قبانی را تنها به سبب اشاراتش به زنان و دستاویز قرار دادن عشق، شاعر «شراب، زن و عشق» بخوانیم، جفایی بزرگ در حق اوست؛ زیرا مطالعه زندگی و تعمق در اشعار وی مبین این حقیقت است که قبانی زبان و احساسش را دستمایه مسائل زنان قرار داده است. در واقع تغییر شخصیت او با حادثه شکست ژوئن در سال ۱۹۶۷ باعث شد که در برابر هر بی حرمتی به معشوق واقعی­اش ( میهن، وطن و ناسیونالیسم عربی ) برنتابد و با همان مختصات منحصر به فرد خود، اشعارش را با محوریت موضوعاتی چون وطن­پرستی و نوحه بر مصائب آن بسراید.
او پس از شکست عرب­ها از اسرائیل در حزیران ۱۹۶۷ متأثر از احساسات وطن­دوستانه، ذفتر شعر خود را با عنوان «حاشیه­هایی بردفتر شکست» را به چاپ رساند که به بیان خود او «بیانه­ای بود شامل رد و معارضه من»(قبانی، ۱۳۵۶: ۱۹۴). او با این کار نشان داد که روح خود را به شیطان، زن و غزل بی­پروا تسلیم نکرده است. وطن­پرستی است که همه چیز را از سوراخ تنگ شهوت نمی­نگرد. هرچند در این راه تهمت­هایی نیز نصیب او شد، این نسبت­ها و اوصاف دروغ اورا از پای درنیاورد بلکه احساس بزرگی می­کرد؛ زیرا با شعر خود توانسته بود دستگاه عصب ملت عرب را تحریک کند و عقل عرب را از اتاق بی­هوشی بیرون بیاورد (سلیم غیث، ۱۹۷۳: ۹۹).
آن سرو صدای حاصل از این غوغا – که قبانی به راه انداخته بود- فریادهایی دشنام­گونه برایش به همراه داشت و منجر به صدور اتهام نامه­ هایی غیابی شده بود که خلاصۀ آن­ها چنین است:
۱-تو شاعری هستی که روح خود را به شیطان، زن و غزل برای روسپیان فروخته­ای و حق نداری در باب وطن شعر بگویی.
۲- تو مسئول اصلی شکست هستی؛ زیرا در طول بیست سال، شعر عاشقانه گفتی و اخلاق جامعه را فاسد کردی.
۳- تو در این شعر سادیست(دیگرآزار) هستی و می­خواهی ملت عرب را آزار و شکنجه دهی.
۴- تو امیدها و آرزوها را بر باد داده­ای و خدمتگزار اجنبی­­ها هستی.
۵- تولد تو بعد از ژوئن ۱۹۶۷ به عنوان یک شاعر اجتماعی، تولدی طبیعی نیست.
نزار در برابر این تهمت­ها و ادعاها می­نویسد: «من در برابر تمام این تهمت­ها به جای اینکه احساس رنج کنم، احساس کردم دارم قد می­کشم و بزرگ­تر می­شوم و از سنگی که به سوی پنجره­ام پرتاب می­شد احساس لذت می­کردم و سخنان مسیح را بر لب داشتم که خدایا! بر ایشان ببخشای که نادانند» (شفیعی کدکنی، ۱۳۵۹: ۱۲۱).
پذیرفتن قبانی به عنوان شاعر وطنی برای جامعه عربی بسیار گران بودآن­ها نمی­توانستند هم اورا عاشقی بزرگ بدانند هم مبارزی خشمگین. آنها «نزار قبانی» قبل از پنجم حزیران را می­پذیرفتند؛ اما «نزار قبانی» پس از از پنجم حزیران را قبول نداشتند؛ زیرا عشق را تنها از خلال بدن زن درک می­کردند؛ قبانی در رد این اتهام می­گوید: «شعر سرودن من دربارۀ زن به هیچ وجه، به آن معنی نیست که من با بدن او پیمان ابدی بسته­ام، عشق در نزد من به آغوش کشیدن تمام هستی و انسان است شاید در برخی از احوال، وطن معشوقه­ای از همه معشوقه­ها زیباتر و برتر باشد» (قبانی، ۱۳۵۶: ۲۰۴).
فصل پنجم: نقد تطبیقی اشعار حمید مصدق و نزار قبانی
۱-۵ تعریف نقد تطبیقی:
ادبیّات تطبیقی یعنی بررسی ادبیّات ملّی یک کشور در خارج از مرزهای آن و نیز بررسی روابط ادبیّات ملّی با ادبیّات زبان‌های دیگر و نیز سایر رشته‌های علوم انسانی و هنرهای زیبا مانند فلسفه، تاریخ. تعریف حاضر کوشیده است تا نگاهی به دو مکتب معروف در ادبیّات تطبیقی یعنی مکتب ملی با ادبیّات فرانسوی و امریکایی داشته باشد. یعنی هم به بررسی روابط ادبیات ملی با ادبیّات ملل دیگر اشاره دارد و هم رابطه ادبیّات با دیگر معرفت‌ها. در تعریفی دیگر آمده است: « ادبیّات تطبیقی از آن دسته پژوهش‌های ادبی است که باطن آن، مقایسه بین ادبیّات ملل مختلف است. برخی هم در پی مقایسه ادبیات با دیگر هنرهای زیبا و نیز مقایسه آن با سایر رشته‌های علوم انسانی مانند فلسفه، تاریخ، ادیان، مذاهب، فرق، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و … هستند. عده‌ای هم پا را فراتر گذاشته، بررسی رابطه ادبیّات با عرصه‌های غیرانسانی مانند علوم پایه و علوم طبیعی را در حوزه ادبیّات تطبیقی جای داده‌اند». (عبود و دیگران، ۲۰۰۱: ۸۹ ، خطیب، ۱۹۹۹: ۵۰).
ادبیّات تطبیقی هر چند که به روابط بین ادبیات ملّی با زبان ویژه و ادبیّات بیگانه با آن زبان و مقایسه‌ی روابط بین نویسندگان و شاعران که دستاوردهای ادبی مشابه با زبان و فرهنگ متفاوت و نژادهای مختلف و ملیّت‌های متفاوت می‌پردازد، امّا این نکته را باید در نظر داشت که ادبیّات، صبغه نوآوری و آفرینندگی دارد و مقایسه بین آنها خود به خود به دانش نقد مربوط می‌شود. به عبارت دیگر «ادبیّات تطبیقی گونه‌ای از پژوهش‌های جدید ادبی است که هم چون هر پژوهش ادبی، در پی تقویت روح نقد است. ادبیّات تطبیقی در وضع قوانین نقد جدید مشارکت می‌ورزد». (طحّان، ۱۹۷۲: ۱۲).
ادبیات تطبیقی و نقد ادبی:
نسبت نقد ادبی و ادبیات تطبیقی روشن است؛ چون ادبیّات تطبیقی در تقسیم‌بندی ادبیات به ادبیات وصفی و انشایی، در حوزه‌ی ادبیات وصفی جای می‌گیرد و ناگزیر از قواعد و قوانین نقد است. به همین روی مقایسه‌ای میان دو بیت یا دو قطعه ادبی و یا دو شاعر و حتی دو دوره صورت می‌گیرد، برای دستیابی به امور زیر می‌باشد:
– دستیابی به قوانین حاکم بر نوآوری در هر دوره‌ی ادبی.
– بیان ویژگی‌های هر دوره.
– درک تحوّلی که گونه‌های ادبی دچار آن می‌شود.
– افول و ظهور گونه‌های ادبی جدید. (مکی، ۱۹۸۷: ۱۲)
۲-۵ مقایسۀ ساختار غزل نزار قبانی و حمید مصدق:
شعر در نظر قبانی رقص با زبان است و بازآفرینی دوباره زبان، تندرستی و بیماری است. میلاد و هلاک و گمراهی و توبه­ی انسان است. شعر چراغی سبز است که با مخاطب در روشنایی، حرفی زیبا از حروف شب­زنده داری را می­گوید و در روشنایی آن را شعر می­نامد. شعر در نزد او آتش انسان است. آتشی که نمی­میرد و تا زمانی که در شریان­های قلب او قطره­ای روغن است، قطره­ای عشق نیز هست. انسان را موجودی می داند که شعر می­نویسد و موجودی که سخت، خواهان تبیین خود به شیوه ممتاز و معرفی خویشتن در چارچوبی والاست. او نوشتن شعر را عذابی زیبا می­داند اما خواندن آن را عذابی زیباتر می­داند. زیرا معتقد است شاعر در لحظه­های آفرینش به تنهایی با تجربه رو­به­رو است. ولی هنگامی که شعر خود را می­خواند، کار او دشوارتر است. زیرا باید کسانی را جستجو کند که بپذیرند و به اراده و اختیار خود با او به منطقه­ آتش پا بگذارند و در یک کلام با او بسوزند و این روند کامل نمی­ شود جز با سوختن شاعر و مخاطب. (قبانی، ۱۳۸۴: ۲۵)
او شعر را وسیله­ ارتباط با دیگران می­دانست لذا شعرش به گونه ­ای بود که می­توانست با آن با هر­کس در هرجا ارتباطی شایسته برقرار کند. پس برای این کار از تقلید از هر کسی و هر چیزی دوری می­کرد و زبان شعر خود را آن­چنان ساده و آسان نمود که چون بوی عطری بسیار خوشبو وگران­بها می­گردید، که هر کس مایل به استشمام و استفاده­ از آن می­شد.
وزن و قافیه در شعرش با ضرباهنگ وجود و احساسات آدمیان، هماهنگی کامل داشت و به همین دلیل از رمز­گرایی­های متداول عصرخویش و یا آرایش­های لفظی و معنوی دوری می­کرد و سعی بر آن داشت تا شعرش، سخن زندگی و سخن روز باشد. او در مقدمه­ی دیوان «طفوله نهد» می گوید: «من بر این باورم که شعر، خود، خودش را می سازد و لباس­هایش را با دستان خود، در پس پرده­های وجود می­بافد و هرگاه علل وجودی آن کمال یابد و ردایی از موسیقی و نغمه­ها بر تن کند، به شکل واژگان و کلام بر صفحه­ی کاغذ متولد خواهد شد »(قبانی، ۲۰۰۲: ۴۵).
«من برای شرح شعر، نظریه­ای خاص ندارم. اگر چنین نظریه­ای داشتم، شاعر نبودم. توجه ما به آن­چه انجام می­دهیم، انجام شدن فعل را به تأخیر می­افکند. درست مثل آن­که چون رقاصی به حرکت گام­های خود بنگرد، از رقص باز می­ماند. شعر رقص با کلمات است. و سخن گفتن درباره آن، یعنی چگونگی توجه به گام­ها. من به صراحت می­گویم که دوست دارم برقصم و ابدا اهمیت نمی­دهم که گام­هایم را بشمرم. زیرا به محض اندیشیدن درباره آن­چه می­کنم، توازنم را از دست می­دهم» (قبانی، ۱۳۵۶: ۱۳)
او خود را مخترع زبانی خاص برای شعر می دانست و بر این باور بود که شعرش را از دهان مردم و سخن روزمره­ی ایشان می­گیرد و با افزودن اندیشه­ها و خیال پردازی­های ذهن خود، باز آن را به مردم تحویل می دهد. او دیوار بلند بین مردم و شعر را از میان برداشت و شعر را چون کالایی روزمره و مورد نیاز در سبد خرید روزانه مردم قرار داد. در نگاه او شاعر باید به گونه ­ای باشد و شعر بسراید، که آن را از کبکی خشن، به بلبلی خوش آواز که همه شنیدن آوازش را دوست دارند، تبدیل نمایند. دانش ­آموزان و دانشجویان باید آن ترس خود را از اشعار«شنفری گونه»کنار­ گذاشته و این تنها به کمک شعری حاصل می­ شود، که حامل پیام عشق و واژگان سخن مردم زمان باشد. او شعر خود را هجوم بر اجتماع و افراد آن نمی­داند، بلکه سروده های خود را پوششی در تغییر اجتماعی می­داند. چرا که شاعر هنرمند است و هنرمند حقیقی، کارش انتقام گرفتن و عیب­جویی نیست، کارش تغییر و تحول مثبت است.
زبان شعری و نحوه­ به کاربردن کلمات و مضامین شعری و حسی، یکی از نکاتی است که مانند امضای شخصی، بازتاب اصول فکری و بیانی هر شاعر است. این­که شاعری از چه دایره­ی واژگانی و اصطلاحی استفاده کند، می ­تواند شاخصه­ی شعری منحصر به فرد شاعر باشد. چیزی که در شعر و بیان قبانی نیز دیده می­ شود.
قبانی توانست زبان ویژه و خاص خود را در شعرش جلوه­گر کند و در این راه به توفیقی بسیار دست یافت: «زبان مثل همه راه­های ارتباطی، مستلزم وجود افرادی است که به سفر بروند، برگردند، با یک­دیگر دیدار کنند، از یک­دیگر جدا شوند، با یک­دیگر گفت­وگو و با هم تفاهم برقرار کنند، همان­گونه که هیچ بزرگ­راهی نیست که برای گذر یک شخص افتتاح شده باشد، هیچ زبانی نیست که برای استفاده­ی یک شخص به وجود آمده باشد»( قبانی، ۱۳۸۴: ۵۶-۵۲)

۱۲۹

۱۴۶

مأخذ: نقشه تقسیمات اداری – سیاسی استان گیلان – سال ۱۳۸۹
در ارتباط با موقعیت جغرافیایی روستای پیلدره می توان گفت که این روستا در منطقه ای جلگه ای واقع شده است و در میان اراضی باغی شکل گرفته و گسترش یافته است از لحاظ سطح استقرار طبیعی نیز نسبت به روستاهای اطراف مانند للیم و آفتاب خورتاب و غیره، موقعیت نسبتاً مشابهی داشته و از آب و هوای معتدل و مرطوب برخوردار است.
شکل استقرار این روستا به صورت متراکم و پراکنده می باشد. به لحاظ تیپ اراضی، زمین های این روستا جزو واحدهای اراضی درجه یک و دو کشاورزی می باشد و اکثر اراضی این روستا به صورت باغی می باشد.
این روستا از شمال با روستای دعوی لات ، شرق با روستای للیم، جنوب به روستای شیردره و از سمت غرب با روستای شی شارستان همجوار است.
از نظر مختصات جغرافیایی مجموعه روستایی مورد مطالعه در طول جغرافیایی ۵۰ درجه ۹ دقیقه و ۲۰ ثانیه شرقی و در عرض ۳۷ درجه و ۳ دقیقه و ۳۲ ثانیه شمالی قرار گرفته است.
شکل ۴-۱ نقشه کاربری اراضی وضع موجود روستای پیلدره – مأخذ: طرح هادی مجموعه روستایی دعوی لات – بنیاد مسکن انقلاب اسلامی
مسیر ارتباطی و دسترسی به این روستا، مسیر املش – روستای حاجی آباد – روستای جورکاسر ، روستای دعوی لات به پیلدره می باشد.
شکل ۴-۲ عکس ورودی روستای پیلدره
۴-۲- مشخصات طبیعی
ساختار و دلایل استقرار و شکل­ گیری سکونتگاه های شهری و روستایی در کشور با توجه به تنوع اقلیمی و محیطی از گستره بسیاری برخوردار بوده و عوامل مختلفی در این امر تأثیر داشته اند. در میان عوامل گوناگون، آب و زمین نقش برجسته­تری را به خود اختصاص داده و هر جا این دو عامل در کنار هم قرار گرفته اند. زمینه های شکل­ گیری سکونتگاه های شهری و روستایی را فراهم آورده است. البته ناگفته نماند عوامل دیگر نظیر راه های ارتباطی، مسائل ناشی از قبیل تجارت و بازرگانی و… نیز در این میان سهم خاصی در استقرار و شکل گیری سکونتگاه ها و یا رونق و توسعه آنها به خود اختصاص داده­اند. حال می توان گفت استقرار و توسعه فضایی روستاها در درجه اول تابع شرایط محیطی و جغرافیایی آنهاست و فضاهای مجاور روستاها در ارتباط با عوامل گوناگون محیط طبیعی از جمله شکل ناهمواریها و همجواری آن با عوارض طبیعی مانند کوه، دشت، رودخانه، جلگه، سواحل دریا و شرایط اقلیمی حاکم بر آن در جهت توسعه روستاها نقش تعیین کننده ای دارند.
۴-۲-۱- اقلیم
هدف از مطالعات آب و هوایی شناخت ویژگی های محیطی متأثر از شرایط آب و هوایی حاکم بر محیط می باشد. ویژگی های آب و هوایی از خصوصیات کمی و کیفی برخوردار بوده و عوامل و عناصر اقلیمی در تغییرات کمی و کیفی خود اوضاع محیطی را تحت تأثیر قرار می دهند.
در بررسی و مطالعات آب و­هوایی ابتدا براساس داده های موجود تصویری از اوضاع اقلیمی ارائه می شود. سپس از نتایج حاصل دامنه تغییرات معین شده و روابط علت و معلولی در مقیاس های مختلف روشن می گردد و سرانجام با جمع بندی کلی اطلاعات بدست آمده، از یکسو، حدود دامنه اثرات بررسی شده و از سوی دیگر عملکردهای کاربردی برای آینده انتخاب می گردند. در این میان آب و هواشناسی کاربردی در مطالعات مربوط به طراحی و برنامه ریزی جایگاهی خاص می یابد چرا که برآیند آن پدیدار شدن اکوسیستم های جدید بوده و نمونه کامل توانایی و صلاحیت انسان برای شروع ضروری و کنترل تغییرات در مکان طبیعی به شمار می آیند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

از اینرو اطلاعات آب و هوایی می توانند در طراحی ساختمان ها، برنامه ریزی و نیز محاسبه و پیش بینی مخاطراتی که شهرها را تهدید می نماید (سیل ها، توفان های شدید، ابرهای طوفانی، خشکی هوا، افزایش و یا کاهش شدید دما و…) و بطور کلی در برنامه ریزی بکار گرفته شوند.
بدیهی است که وضع هوا ثابت نیست و ییوسته در حال تغییر است، اما معمولاً در هر مکان مشخص، در طول سال، هوایی معین به دفعات بیشتری جابه جا می شود، بطوریکه از نظر فراوانی، این هوا در آن مکان نمود چشمگیری می یابد. این هوا در هر منطقه آب و هوای آن منطقه به حساب می آید. پس می توان گفت اقلیم عبارت است از هوای غالب یک محل در دراز مدت (کاویانی، محمدرضا و علیجانی، بهلول،۱۳۷۱) .
ـ عومل کنترل کننده اقلیم
در علم اقلیم شناسی همانند سایر رشته ها از یک روش علمی (جمع آوری، پردازش، سنتز) استفاده می شود. کارشناسان اقلیم، داده های لازم را درباره عناصر اقلیمی مانند دما، بارندگی یا عوامل اقلیمی مانند انرژی و توپوگرافی، دوری و نزدیکی به منابع رطوبتی و… را جمع آوری کرده و با بهره گرفتن از روش های آماری پردازش کرده و در نهایت در جهت شناسایی اقالیم مختلف و یا تعیین آنها سنتز می کند. سه روش اصلی یا نگرش در مطالعه اقلیم وجود دارد :
۱- روش توصیفی ۲- روش دینامیکی ۳- روش سینوپتیک
ایستگاه‌های هواشناسی موجود در استان گیلان شامل ایستگاه‌های متعلق به سازمان هواشناسی و وزارت نیرو و بعضاً وزارت کشاورزی و … می‌باشد که از میان آمار اطلاعات ایستگاه‌های وابسته به وزارت نیرو و سازمان هواشناسی کشور تهیه و جهت بررسی هوا و اقلیم‌شناسی محدوده مورد مطالعه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. متأسفانه در شهرستان لنگرود آمارهای اقلیمی ( به دلیل ضعف ایستگاه‌ها) چندان معتبر نبوده لذا سعی شده‌اند ایستگاه‌های پیرامون شهرستان که از طول و دقت آمار بالاتری برخوردار هستند استفاده گردد. از میان ایستگاه‌ها بدیهی است که آمار ایستگاه‌های کلیماتولوژی لاهیجان و تبخیرسنجی آستانه حاوی معتبرترین داده‌ها هستند.
جدول۴-۲ مشخصات ایستگاه‌های هواشناسی پیرامون شهرستان املش

نام ایستگاه

طول جغرافیایی

عرض جغرافیایی

نوع ایستگاه

ارتفاع (متر)

طول دوره آماری

دقیقه

درجه

دقیقه

درجه

آستانه اشرفیه

۵۶

۴۹

۱۷

۳۷

تبخیر سنجی

۵-

۳۰ ساله

۱۹۷۹ ۴۲
۱۹۸۵ ۴۵
۲۰۰۵ ۴۸
Sieverd & Oehl, 2002 51
Schenck & Smith, 1982 54
۱۹۷۷ ۵۷
۱۹۹۹ ۶۰
Gerd & Trappe, 1974 63
Berch & Koske, 1986 66
جدول۴-۱۴-جدول نتایج تجزیه واریانس فراوانی اسپورها در رویشگاه‌های مختلف ۶۸ جدول ۴-۱۵- نتایج تجزیه واریانس فراوانی اسپورها در جهات مختلف ۶۹
جدول ۴-۱۶- ضریب همبستگی پیرسون بین خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاک و فراوانی اسپورها ۷۰
فصل اول:
(مقدمه و کلیات)
۱-۱-مقدمه
جنگل‌های زاگرس به عنوان بخش مهمی از جنگل‌های ایران نقش بســیار مهمی را در تلطیف آب و هوا، جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ محیط زیست منطقه و کشور ایفا می‌کنند، همچنین وجود گونه‌هــای متنوع گیاهی و جانوری و جاذبه‌های گردشگری و طبیعی ایــن منطقه را متمایز از ســایر مناطق ســاخته و توجه اکثر محققین علوم زیستی را به خود معطوف ساخته است. امروزه این جنگل‌ها به دلیل دخالت‌های بی‌رویه انسان، شرایط متفاوت آب و هوایی همانند دمای بالا، کاهش بارندگی و دوره‌های طولانی مدت خشکسالی، کمبود عناصر غذایی خاک شرایط بحرانی را سپری می‌کنند و بنابراین استقرار زادآوری طبیعی و عدم امکان تجدید حیات طبیعی در آن‌ها بســیار محدود و با مشکل مواجه شده است) میرزایی و همکاران، ۱۳۹۰).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

گونه‌ی درختی زالزالک (Crataegus pontica) یکی از گونه­ های بومی منطقه است و با توجه به نقش ارزشمند آن در جلوگیری از فرسایش، افزایش آب­های زیرزمینی، حفظ حیات وحش، محصولات فرعی و ارزش‌های اقتصادی به ویژه خواص دارویی، زینتی و خوراکی از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد،که در بیشتر نقاط تخریب توسط روستاییان و جنگل‌نشینان جهت استفاده از میوه، سوخت، چرای دام و … باعث کاهش کیفی و کمی این رویشگاه‌ها شده است. از طرفی با توجه به شرایط خشک و نیمه‌ خشک منطقه و پایین بودن حاصلخیزی خاک آن، امکان زادآوری طبیعی این گونه‌ها با مشکل مواجهه شده، زیرا این عوامل، مهم‌ترین عوامل محدودکننده رشد و استقرار نهال گونه‌های درختی و درختچه‌ای در مناطق خشک و نیمه‌ خشک محسوب می‌شود (Caravaca et al., ۲۰۰۳). در نتیجه برای افزایش استقرار نهال گونه‌های درختی و درختچه‌ای در این مناطق استفاده از روشی که از طریق بهبود جذب آب و عناصر غذایی توانایی نهال‌ها را در جهت استقرار در این مناطق افزایش داد، ملزم است. در این ارتباط می­توان میکوریزی را بعنوان ساختاری زنده که در آن همزیستی قارچ و ریشه پدید می ­آید و به افزایش توان هر دو موجود منجر می­ شود نام برد (فیضی کمره و همکاران، ۱۳۹۰). میکوریز به همزیستی اجباری بین قارچ‌های ریشه‌ای با گیاهان عالی گفته می­ شود که در این همزیستی قارچ­ها با افزایش سطح جذب ریشه، آب و عناصر غذایی به ویژه فسفر و نیتروژن را از خاک گرفته و در اختیار گیاه قرار می‌دهد و گیاه نیز هیدروکربن‌های مورد نیاز قارچ­ها را در اختیارشان قرار می‌دهد.
در این میان یکی از مهم‌ترین گروه­ ها در این قارچ­ها، میکوریز آربسکولار است
( Liu et al., ۲۰۰۸).
در بیشتر اکوسیستم­های دنیا بوده و نقش مهمی را در خاک بازی می­ کنند (et al., ۲۰۰۱ Schussler). این قارچ در جذب آب و عناصر غذایی بخصوص فسفر و نیتروژن زمانی که این عناصر کمیاب و یا در محلول خاک تحرک کمی دارند را، ازطریق ریشه افزایش داده و همچنین امکان ابتلای گیاه را به عوامل بیماری زای خاکزاد کاهش می­دهد (et al., ۱۹۹۴ Norris).
تبادل مواد غذایی در این قارچ­ها بین ریسه­ها و سلول­های ریشه میزبان جریان دارد (فیضی کمره و همکاران، ۱۳۹۰). قارچ آربسکولار توانایی گیاهان را برای استقرار، مقاومت در برابر موقعیت­های تنش زا شامل کمبود مواد غذایی، خشکی و رقابت افزایش می­دهد این تأثیرها از راه توسعه شبکه ­های ریسه به طول ۱۶۰ متر در هر گرم خاک ریزوسفر و تشکیل یک سیستم جذبی مکمل برای سیستم ریشه گیاه میسر می­ شود (et al., ۱۹۹۴ (Degens. این گروه بخش مهمی از جامعه میکروبی خاک را تشکیل داده و فرم همزیستی اجباری با حدود دو سوم از همه‌ی گونه­ های گیاهی دارند (Trappe, ۱۹۸۷). حدود سه دهه قارچ‌های آربوسکولار به دلیل توانایی خود برای ایجاد همزیستی با ۹۰-۷۰ درصد از گونه‌های گیاهی (Smith et al., ۲۰۰۸) بهبود مواد معدنی و جذب آب در گیاهان (Finlay, 2008) توجه افراد زیادی را به خود جلب کرده‌اند.
۱-۲- ضرورت و اهمیت موضوع تحقیق
ناحیه­ی رویشی زاگرس یکی از وسیعترین مناطق رویشی کشور است که با وسعت حدود ۵ میلیون هکتار حدود ۴۰ درصد کل جنگل­های کشور را به خود اختصاص داده است (ثاقب طالبی و همکاران، ۱۳۸۳). به جهت کاربرد میکروارگانیسم­ها در احیا و تجدید اراضی خصوصاً در مناطق خشک و نیمه خشک آگاهی از وضعیت فراوانی قارچ­های میکوریزی برای داشتن مدیریت پایدار مطالعه و شناسایی قارچ­های همزیست با گونه­ های درختی بومی منطقه بسیار حیاتی است زیرا با شناسایی و داشتن اطلاعات علمی از وضعیت همزیستی آن می­توان در جهت احیای این گونه برای تکثیر تجاری آن به شکل علمی گام برداشت، لذا در این مطالعه به شناسایی و تعیین فراوانی و درصد کلونیزاسیون قارچ­های همزیست با ریشه­ این گونه و رابطه فراوانی آن‌ها با عوامل فیزیوگرافی و عناصر خاکی پرداخته خواهد شد. مهمترین اهداف این تحقیق عبارتند از:
۱-۲-۱-اهداف کلی
شناسایی قارچ‌های همزیست با ریشه‌ی درخت زالزالک در منطقه‌ی مورد مطالعه
تعیین درصد فراوانی و پراکنش گونه‌های مختلف قارچی
۱-۲-۲- اهداف جزئی
بررسی ﺗﺄثیر عوامل محیطی بر فراوانی قارچ‌های میکوریزی همزیست با زالزالک
تعیین درصدکلونیزاسیون^[۱] قارچ با ریشه‌ی گیاه
۱-۲-۳- فرضیه های تحقیق:
۱-فراوانی قارچ­های میکوریزی در دامنه­های شمالی بیشتر از دامنه جنوبی است.
۲-بین مواد آلی خاک و درصد کلونیزاسیون ریشه زالزالک همبستگی مثبت وجود دارد.
۳-قارچ­های همزیست با زالزالک بیشتر از نوع وزیکولار آربوسکولار هستند.
۱-۳- کلیات
۱-۳-۱-گیاه‌شناسی گونه‌ی درختی مورد مطالعه
خانواده رزاسه^[۲] شامل جنس‌های آلو^[۳]، سیب^[۴]، زالزالک^[۵]، گلابی^[۶]، بارانک^[۷] است.
جنس زالزالک متعلق به خانواده‌ی گل‌سرخیان است که به دو فرم درخت و درختچه ظاهر می‌شوند. این جنس دارای ۱۵۰ تا ۱۲۰۰ گونه در جهان است و پراکنش آن عموماً در مناطق معتدل نیمکره شمالی می‌باشد Christensen, ۱۹۹۲)).
زالزالک (Crataegus pontica) درختی کوچک خزان‌کننده با ارتفاع ۶ تا ۱۰ متر که دارای ساقه‌ی باریک و محکم با پوست قهوه‌ای مایل به خاکستری و دارای شکاف‌های عمیق طولی است و برگ‌های آن تخم‌مرغی تا بادبزنی شکل است، دارای دم برگ کوتاه، گل سفید و میوه‌ی آن تقریباً کروی و به رنگ زرد، طلایی (قهرمان، ۱۳۷۶) و نارنجی (Donmez, ۲۰۰۹) است.
این‌گونه اکثراً در مناطق سنگلاخی و دامنه‌های آفتاب‌گیر پراکنش دارد. این‌گونه خشکی‌پسند، مقاوم به خشکی و نیازهای خاکی می‌باشد (Janicka et al., ۲۰۰۳).
۱-۳- ۲- پراکنش درخت زالزالک درایران و جهان
جنس زالزالک در مناطق معتدل شمالی، بیش‌ترین پراکنش را بین عرض جغرافیایی ۵۰-۳۰ درجه‌ی شمالی دارد (Yazdinezhad et al., 2014).
زالزالک به صورت گسترده در غرب آسیا، هند، چین، اروپا ، شمال آمریکا و شمال آفریقا انتشار یافته است .(Pengzhan et al.,2012) انتشار این گونه از ارمنستان، قفقاز و ایران تا ترکیه پیش می‌رود) ثابتی، ۱۳۷۳٫(
پراکندگی آن شامل قسمت‌های شمال غرب و غرب و مرکز ایران است (خاتم ساز، ۱۳۷۱).
۱-۳-۳- همزیستی^[۸]
رابطه‌ی همزیستی شکل ویژه‌ای از زندگی است که در آن دو موجود زنده از گونه‌های مختلف در کنار هم برای مدت کم و بیش طولانی زندگی می‌کنند. در همزیستی اختیاری دو موجود مختلف، اختیار آن را دارند که با همدیگر یک رابطه‌ی همزیستی برقرار کنند؛ اما به ضرورت نیازمند این رابطه نیستند و می‌توانند بدون همدیگر نیز به زندگی ادامه دهند. درحالی‌که در همزیستی اجباری یک جاندار برای اینکه زنده بماند، باید با جاندار دیگری، همزیستی داشته باشد. این نوع همزیستی که در آن هر دو موجود از یکدیگر سود می‌برند، همزیستی مسالمت‌آمیز یا همیاری گفته می‌شود . از انواع همزیستی مسالمت‌آمیز در طبیعت می‌توان به ارتباط قارچ‌های ریشه‌ای و گیاهان اشاره کرد.
۱-۳-۴- قارچ‌های میکوریزی
فرانک (۱۸۸۵) پس از شناسایی رابطه‌ی همزیستی میکوریزی، با مطالعه‌ی بیشتر از نظر مورفولوژیک، قارچ‌های میکوریز اکتوتروف^[۹] را معرفی کرد. در این دسته، ریسه‌های قارچ اطراف ریشه‌ی گیاه میزبان را به صورت غلافی پوشش داده بودند. در ادامه‌ی پژوهش‌های خود، انواع دیگری از همزیستی را معرفی کرد که در آن ریسه به داخل سلول میزبان نفوذ می‌کرد، این دسته آندوتروف^[۱۰] نام گرفت. بعد از آن واژه‌های آندومیکوریز ^[۱۱]و اکتومیکوریز^[۱۲] برای تقسیم بندی میکوریز به کار برده شد (مستاجران و ضوئی، ۱۳۸۵). قارچ‌های اکتومیکوریزی در سطح خارجی پوست ریشه‌ی گیاه تشکیل ریسه می‌دهند و با ریشه‌ی اکثر گیاهان معتدله همزیستی دارند. در حالی‌که قارچ‌های آندومیکوریز در بین و داخل سلول‌های ریشه‌ی گیاه میزبان قرار دارند (Quilambo, ۲۰۰۳)، که خود شامل آربوتوئید^[۱۳]، وزیکولار آربسکولار^[۱۴]، ارکیدومایکوریز^[۱۵]، مونوتروپوید^[۱۶]، اریکوید^[۱۷] و اکتندومایکوریز ^[۱۸]هستند (Peterson et al., ۲۰۰۴).
۱-۳-۵-قارچ‌های میکوریز آربسکولار
قارچ‌های میکوریزی با گیاهان در سطوح مختلف تعامل دارند و می‌توانند به میکوریزی اجباری، میکوریزی اختیاری و غیرمیکوریزی تقسیم شوند ((Brundrett, ۲۰۰۴٫
میکوریزآربسکولار یکی از مهم‌ترین گروه‌ها در این قارچ‌ها است، واژه Arbuscule به معنای «درخت مانند» در واقع یک ساختار قارچی، درون سلول‌های کورتکس ریشه است و عبارت میکوریز از واژه‌ی یونانی »mycos» و »rhiza» مشتق شده و به معنای «قارچ ریشه» است
(Crowe, 2012). در این همزیستی قارچ به کمک ریسه‌های خارج ریشه‌ای خود جذب آب و عناصر غذایی را برای گیاه افزایش داده و بدین ترتیب باعث افزایش محصول و مقاومت گیاه در برابر تنش‌های محیطی و قارچ‌های انگل خاک‌زی می‌شود (Pfleger and Linderman, ۱۹۹۴).
۱-۳-۶-طبقه‌بندی قارچ‌ها‌ی میکوریزی آربوسکولار

شکل شماره ۴ – صفحه ثبت نام اینترنتی تلفن ۱۵
شکل شماره ۵ – صفحه پرداخت ثبت نام اینترنتی تلفن ۱۵
شکل شماره ۶ – صفحه اول سایت شرکت گاز کالیفرنیای آمریکا ۱۷
شکل شماره ۷ – صفحه اول سایت شرکت گاز استرالیا ۱۸
شکل شماره ۸ – صفحه اول سایت شرکت گاز انگلستان ۱۹
شکل شماره ۹ – روند اشتراک پذیری در شرکت گاز ۴۵
شکل شماره ۱۰ – روند تایید نقشه نظام مهندسی ۴۶
شکل شماره ۱۱ – روند تسویه حساب نفت ۴۷
شکل شماره ۱۲ – نامه تسویه حساب نفت ۴۸
شکل شماره ۱۳ – روش پیشنهادی ۵۶
شکل شماره ۱۴ – روابط زیر سیستم‌ها ۶۰
شکل شماره ۱۵ – صفحه اول دموی سیستم پیشنهادی ۷۶
شکل شماره ۱۶ – صفحه اشتراک پذیری دموی سیستم پیشنهادی ۷۷

ط
فصل اول
فصل اول: مقدمه
در دنیای امروز، اطلاعات نه تنها بعنوان یکی از منابع و دارایی های اصلی سازمانها شناخته می شود، بلکه در حکم وسیله و ابزاری برای مدیریت موثر سایر منابع و دارایی‌های سازمان (منابع مالی، نیروی انسانی و غیره) نیز محسوب شده و لذا از اهمیت و ارزش ویژه‌ای در سازمان‌ها برخوردار گشته است. اما این ارزش تنها در صورتی محقق و دست یافتنی خواهد شد که اطلاعات بتواند در زمان مناسب، در اختیار افراد مناسب قرار گیرد و ارتباطات بصورت مطلوب و بهینه در سازمان برقرار گردد. و از این رو است که، فناوری اطلاعات که زمینه سازی برای انتقال، جابجایی، بکارگیری و مدیریت موثر اطلاعات در سازمان می‌باشد از اهمیتی حیاتی برخوردار گشته است (Al-Kibsi، ۲۰۰۷).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات و گرایش به سمت دولت الکترونیک، شرکت‌های دولتی نیز به استفاده از اینترنت روی آوردند. گسترش اینترنت تحولات عمیقى در ساختار و مدیریت خدمات دولتى به وجود آورده است. هر چند هنوز دولت الکترونیکى در عهد طفولیت خود قرار دارد ولی از هم‌اکنون در مقیاس کوچک، پیامدهاى بلند مدت تاثیر اینترنت بر خدمات دولتى و تعامل بین مردم و دولت آغاز شده است. مفهوم الکترونیکی شدن فرایند‌‌ها از جمله مفاهیمی است که اخیراً در دستورکار بسیاری از سازمان‌های دولتی قرار گرفته است. ویژگی اصلی آن ارائه خدمات با هزینه کمتر و اثر بخشی بالاتر است و تسهیل کننده ارتباط بین دولت و مردم و رابط مردم و دولت است. دسترسی سریع، آسان و ارزان به اطلاعات موجب نشر سریع اخبار، رویدادها و ارتقای آگاهی‌های عمومی در جامعه می‌شود. از سوی دیگر امکان یادگیری در هر مکان و زمان فارغ از محدودیت‌های فعلی، آموزش همه جانبه برای کلیه اقشار جامعه را فراهم می‌آورد. لذا فناوری اطلاعات و ارتباطات و تشکیل جامعه ارتباطی در توسعه فرهنگ جامعه تاثیر بسزایی دارد. با بهره گرفتن از فناوری اطلاعات کلیه نظام‌های اداری، تحقیقاتی، قضایی، حکومتی و مانند آن دستخوش تغییر و تحولات شگرفی می‌گردد به گونه‌ای که امکان مشارکت هر چه بیشتر مردم را در فرایند‌ها فراهم می‌کند (Reddick، ۲۰۰۵).
عوامل متعددی، زمینه‌های لازم برای تحقق این امر را فراهم می‌آورند که همگی ناشی از فناوری و پیشرفته‌تر شدن زندگی بشر است و سازمان‌های دولتی برای پاسخ به این پیشرفته‌گی ناگزیرند که اقدام به ایجاد فرایند‌های الکترونیکی کنند. مهمترین این عوامل عبارتند از:

1. 1. رشد فناوری‌های جدید و به ویژه فناوری اطلاعات: امروزه، فناوری با نرخ فزاینده و به صورت تصاعدی درحال رشد است.

1. 1. رشد اینترنت و فراگیری عمومی استفاده از آن

1. 1. تغییر انتظارات شهروندان و بنگاه‌های اقتصادی: انتظارات مردم درمورد خدمات، محصولات و نیز نحوه و کیفیت ارائه آن به طور روزافزون درحال تغییر است و سازمان‌های دولتی نیز باید بتوانند پاسخگوی این نیازها باشند.

1. 1. جهانی شدن: جهانی شدن نیز دولت­ها را وادار می‌سازد تا به منظور فروش کالا و خدمات خویش و همچنین صدور فرهنگ و شناساندن خویش به سایر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها اقدام به تاسیس فرایندهای الکترونیکی کنند که منجر به دولت الکترونیک می‌شود و فرایندهای الکترونیکی را در خدمت رسانی‌های خود به کار گیرند.

1. 1. اهمیت دسترسی سریع به اطلاعات در سازمان‌های دولتی: از آنجا که فرایندها و روندهای اداری عموماً تکراری و تابع ضابطه هستند، استفاده از رایانه، امکانات منحصر به فردی را برای جمع آوری، کنترل و گزارش‌دهی فوری و به موقع برای مدیران فراهم می آورد و این امر سازمان‌ها را بر آن داشته که مبادرت به سرمایه گذاری قابل توجه در این زمینه کنند (فتحیان، ۱۳۸۷).

در چنین عصری به مدیران عالی توصیه می‌شود دو گام اساسی برای توسعه و کاربرد فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای اصلاح و نوسازی سازمان‌ها و افزایش نقش فعال آنها در جامعه اطلاعاتی بردارند:
گام اول: خودکارسازی و ماشینی کردن اطلاعات برای بهبود فرایندهای اداری
گام دوم: بهبود فرایندها و اقدام برای اصلاح نظام اداری و رویه‌ها (ساوه دورودی، ۱۳۸۶).
۱-۱ مروری برقوانین بکارگیری خدمات الکترونیکی در سازمان‌ها
برنامه توسعه و کاربری فناوری ارتباطات و اطلاعات ایران (تکفا) از تیرماه سال ۱۳۸۱ در قالب قانون بودجه ۱۳۸۱ کل کشور و با تصویب آیین‌‌نامه اجرائی آن در سال ۱۳۸۲، در قالب تصویب‌نامه هیأت وزیران به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی و کلیه دستگاه‌های اجرائی کشور به منظور گستر
شِ کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور آغاز گردید. در ماده یک تصویب نامه هیأت وزیران، هدف‌های برنامه توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات کشور مورد تأکید قرار گرفته است و در ماده ۳ این تصویب‌نامه، محورها و برنامه‌های هفت‌گانه زیر به عنوان اولویت‌های برنامه عملیاتی فناوری ارتباطات و اطلاعات کشور اعلام گردیده است.
الف- طرح دولت الکترونیکی (سیستم، شبکه مجازی، قانون و امنیت)
ب- طرح گسترش کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات در آموزش و پرورش و توسعه مهارت دیجیتالی نیروی انسانی کشور
ج- طرح گسترش کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات در آموزش عالی و بهداشت، درمان و آموزش و پزشکی
د- طرح کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات در توسعه خدمات اجتماعی
ﻫ- طرح کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات در اقتصاد، بازرگانی و تجارت
و- طرح گسترش کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات در قلمرو فرهنگ، و تقویت خط و زبان فارسی در محیط رایانه‌ای
ز- طرح توسعه واحدهای کوچک و متوسط SME فعال در فناوری ارتباطات و اطلاعات از طریق ایجاد مراکز رشد و پارک‌های فناوری
ماده ۳۷ قانون مدیریت خدمات کشوری بیان می‌کند: دستگاه‌های اجرائی موظفند با هدف بهبود کیفیت و کمیت خدمات به مردم و با رعایت دستورالعمل‌های ذی‌ربط، اقدامات زیر را به ترتیب انجام دهند:

1. 1. اطلاع‌رسانی الکترونیکی در خصوص شیوه ارائه خدمات همراه با زمان‌بندی انجام آن و مدارکی که متقاضی باید ارائه نماید.

1. 1. ارائه فرم‌های مورد نیاز جهت انجام خدمات از طریق ابزار و رسانه‌های الکترونیکی

1. 1. ارائه خدمات به شهروندان به صورت الکترونیکی و حذف لزوم مراجعه حضوری مردم به دستگاه‌های اجرایی برای دریافت خدمت.

همچنین ماده ۳۸ قانون مدیریت خدمات کشوری بیان می‌کند: به منظور تسریع و سهولت در ارائه خدمات به مردم، واحدهای خدمات رسانی الکترونیکی از طریق بخش دولتی و غیر دولتی در مراکز شهرستان‌ها ایجاد می‌گردد. کلیه دستگاه‌های اجرایی موظفند آن دسته از خدماتی که از این طریق قابل ارائه می‌باشد را توسط این مراکز ارائه نمایند. دستور‌العمل اجرایی این ماده به تصویب شورای عالی اداری می‌رسد.

یافته ی دیگر پژوهش نشان داد که احساس خودکارآمدی اعضای هیأت علمی پایینتر از سطح حداقل قابل قبول (Q1) میباشد. در واقع اعضای هیأت علمی بر این باورند که توانایی و قابلیت های مورد نیاز برای انجام کار خود را دارا نبوده و در صورت مواجهه با چالش ها نمی توانند آن را به نحو شایسته ای به کار ببرند. چنین احساسی می تواند عملکرد و اثربخشی آنان را تا حد زیادی تحت تأثیر قرار دهد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

چهارمین یافته پژوهش نیز نشان داد که ساختار تواناساز و بازدارنده، به ترتیب دارای رابطه مثبت معنی دار و منفی معنیداری با احساس خودکارآمدی حرفهای اعضای هیأت علمی می باشد. ساختار تواناساز به دلیل پویایی آن موجب رشد احساس خودکارآمدی اساتید می شود و ساختار بازدارنده به دلیل ایستا بودن و قوانین خشک موجب عدم احساس خودکارآمدی اساتید می شود. لذا مطلوب است که مدیران دانشگاه تلاش کنند به منظور بهره گیری از تبعات و کارکردهای مثبت ساختار تواناساز و نیز خودکارآمدی حرفه ای اعضای هیأت علمی، کوشش نمایند زمینه های توسعه و تسری ساختار تواناساز را در دانشگاه ایجاد نمایند.
دیگر یافته پژوهش نشان داد که هر دو ساختار تواناساز و بازدارنده، به ترتیب دارای رابطه مثبت معنی دار و منفی معنی دارای با عدالت سازمانی هستند. وجود عدالت سازمانی ساختار سازمانی را متأثر می سازد که در چرخه ای از علیت فزاینده، این دو مفهوم به نوعی همزاد یکدیگر تلقی می گردند. اهمیت این تعاملات از آن جهت است که در شکل دهی و جهت دهی مناطق فعالیت در سازمان و در نتیجه، شکل گیری روند کلیه فعالیت ها و اثر بخشی سازمان دارای نقش بسزایی می باشد (ترک زاده، ۱۳۸۸). در این راستا لازم است مسئولان از طریق نوع ساختار سازمانی با توجه به عدالت سازمانی و ابعاد آن و از بین بردن شبکه های اجتماعی کارکرد موجود، توسعه جوی از اعتماد و اطمینان در بین اساتید و اصلاح و بهبودسازی هنجارهای مختلف موجود در دانشگاه، زمینه تغییر و توسعه آن را به سمت خودکارآمدی حرفه ای اساتید به عنوان محور اصلی و مولد در تولید علم را فراهم آورد.
ساختار سازمانی با واسطه عدالت سازمانی پیشبینیکننده مثبت و معنادار احساس خودکارآمدی حرفهای اعضای هیأت علمی می باشند. ساختار تواناساز با واسطه عدالت رویهای نیز پیشبینیکننده مثبت و معنادار احساس خودکارآمدی حرفهای اعضای هیأت علمی، ساختار تواناساز با واسطه عدالت مراودهای پیشبینیکننده مثبت و معنادار احساس خودکارآمدی حرفهای اعضای هیأت علمی، ساختار تواناساز با واسطه عدالت توزیعی نیز پیشبینیکننده مثبت و معنادار احساس خودکارآمدی حرفهای اعضای هیأت علمی، میباشند. همچنین ساختار بازدارنده با واسطه عدالت رویهای پیشبینیکننده منفی و معنادار احساس خودکارآمدی حرفهای اعضای هیأت علمی، ساختار بازدارنده با واسطه عدالت مراودهای پیشبینیکننده منفی و معنادار احساس خودکارآمدی حرفهای اعضای هیأت علمی، ساختار بازدارنده با واسطه عدالت توزیعی پیشبینیکننده منفی و معنادار احساس خودکارآمدی حرفهای اعضای هیأت علمی، میباشند. در واقع ساختار سازمانی و عدالت سازمانی در کنار هم، یک چرخه را تشکیل می دهد. که در این چرخهی نفوذی متقابل در و بر یکدیگر دارد. از طرفی وجود عدالت سازمانی نیز ساختار سازمانی را متاثر می سازد که در این چرخه علت فزاینده این دو مفهوم هم زاد یکدیگر تلقی می گردد (هال، ۲۰۰۲). البته، علاوه بر عدالت سازمانی، احساس خودکارآمدی افراد (اساتید) متأثر از نوع ساختار سازمانی تواناسازساز یا بازدارنده دانشگاه نیز میباشد. نتیجه اکثر تحقیقات نیز نشان داد که ساختار سازمانی مناسب نقش مهمی در افزایش بهره وری، رضایت شغلی و دست یابی به اهداف سازمانی ایفا می کند (کانتر، ۱۹۸۹). لذا شناخت بهتر ماهیت و پویایی های هر دو متغیر ساختار سازمانی و عدالت سازمانی با خودکارآمدی حرفه ای اطلاعات مهمی را به مدیران ارشد برنامه ریز دانشگاهی ارائه می نماید و می تواند مبنای شکل گیری یا شکل دهی نقشه های شناختی کارآمد درباره موضوع و قلمرو آن در مدیریت دانشگاه و مدیران گردد (ترک زاده، ۱۳۸۸).
امروزه اساتید دانشگاهها بهترین عامل در تغییر توسعه و بهبود منابع انسانی دیگر سازمانها میباشند از آنجاییکه وجود نیروی انسانی کارآمد موجب رشد سازمان و مالاً زمینه انطباق بهتر سازمان با محیط را فراهم میآورد، در نتیجه به روز بودن اساتید نسبت به تغییرات و پیشرفتهای علمی در سازمان آگاهانهتر واکنش نشان میدهند و از طرفی حیات سازمانها تا حد بسیار زیادی به دانش و مهارت علمی کارکنان آن بستگی دارد. لذا وجود ساختار تواناساز و ایجاد جو سالم در خودکارآمدی و توانمندسازی اساتید مؤثر خواهد بود. وجود عدالت نیز به عنوان یک عامل مهم در خودکارامدی و توانمندسازی اساتید دانشگاه در یک ساختار تواناساز نقشی اساسی دارد. از جمله اقداماتی که مراکز آموزشی جهت انجام این مأموریت انجام می دهند توجه به خواسته های اساتید می باشد در واقع دانشگاه جهت تحقق اهداف و حفظ و بقای معنادار خود در محیط می بایست به شناخت و درک عمیقی از انتظارات و خواسته های مخاطبان خود دست یابد. تا از این طریق با فراهم کردن امکانات و تسهیلاتی در خور شایسته اساتید فراهم نماید و هم بستری مناسب برای بقا و استمرار و دوام خود در محیط فراهم آورد. این مهم جز با توجه به خواسته های مثبت اساتید به خودی خود محقق نخواهد شد، بلکه مستلزم وجود بستر و شرایط مناسب و مطلوبی ازجمله توسعه عدالت سازمانی به عنوان گامی مهم جهت شفاف سازی و برقراری روابط مثبت و ایجاد حس مشارکت و نوع دوستی در بین اساتید می باشد. در حالی که در ساختار سازمانی بازدارنده به مسائل و مشکلات به عنوان تهدیدی علیه سازمان نگریسته می شود و در صورت مشاهده کم کاری به تنبیه و مجازات افراد پرداخته می شود، در ساختار سازمانی تواناساز به دلیل تأکید بر مشارکت و همکاری افراد، فراهم آوردن زمینه های بروز خلاقیت و نوآوری و دیدن مسائل به عنوان فرصتی برای رشد، هم زمینه برای ارتقاء و میزان اعتماد و توسعه ی عدالت سازمانی فراهم است و هم بستر مناسب برای افزایش میزان خودکارآمدی حرفه ای و تمایل به همکاری آنها به ماندن در دانشگاه ایجاد می شود.
۵-۳- محدودیت‌های پژوهش
محدودیت‌های پژوهش حاضر را میتوان به دو دسته‌ی محدودیت‌های اجرایی و پژوهشی تقسیم نمود که در ادامه به موارد مرتبط با هر یک اشاره می‌گردد:
۵-۳-۱- محدودیت‌های اجرایی
عدم همکاری برخی از اعضای هیأت علمی جهت تکمیل پرسشنامه.
۵-۳-۲- محدودیت‌های پژوهشی
۱-استفاده از پرسشنامه به عنوان تنها ابزار جمع آوری اطلاعات.
۲-کمبود پژوهشهای مرتبط با خودکارآمدی حرفهای اعضای هیأت علمی به طور کلی در داخل کشور.
۳-کمبود پژوهشهای مرتبط با نوع ساختار سازمانی تواناساز و بازدارنده در داخل کشور.
۵-۴- پیشنهادهای پژوهش
پیشنهادهای پژوهش حاضر را میتوان به دو دسته‌ی پیشنهادهای کاربردی و پژوهشی تقسیم نمود که در ادامه به موارد مرتبط با هر یک اشاره می‌گردد. پیشنهادهای کاربردی پژوهش با توجه به یافته های تحقیق، مطرح شده است.
۵-۴-۱- پیشنهادهای کاربردی
۱- با توجه به اینکه در این پژوهش مشخص شد که از نظر اعضای هیأت علمی ساختار سازمانی غالب در دانشگاه یاسوج، از نوع بازدارنده میباشد لازم است مدیران و مسئولان دانشگاه با اصلاح قوانین بستر مناسب برای سوق دادن ساختار سازمانی دانشگاه به سوی ساختار تواناساز را فراهم آورند.
۲- با توجه به اینکه بین ساختار سازمانی با عدالت سازمانی رابطه وجود دارد لازم است مدیران و مسئولان دانشگاهی به خصوص در بخش آموزش تقویت و انسجام شبکه های اجتماعی، بهبود فضای موجود، افزایش میزان اعتماد اعضای هیأت علمی به یکدیگر را مورد توجه جدی قرار دهند.
۳- به دلیل اهمیت و تأثیرگذاری عدالت سازمانی بر عملکرد اعضای هیأت علمی، مدیران بهتر است به مسأله عدالت و اجرای آن در دانشگاه اهمیت دهند و زمینه را برای افزایش رعایت عدالت سازمانی فراهم آورند.
۴- با توحه به اثبات و مشخص شدن نقش عدالت سازمانی در پیش بینی هر یک از مولفه های آن لازم است مدیران برای تعیین میزان عدالت سازمانی و احساس آن در سازمان را از طریق زیر افزایش دهند
الف) رویهای: رویه ها و قوانین مربوطه با تسهیل و انعطافپذیری بیشتری صورت گیرد تا موجب دست و پاگیری اعضا نشود.
ب) تعاملی: با همه اعضا به صورت مطلوب و عادلانه رفتار شود. و مدیران با ایجاد جوی دوستانه و مسالمت آمیز زمینه افزایش عدالت سازمانی را فراهم نمایند.
ج) توزیعی: اطلاعرسانی و منابع به طور یکسان در اختیار همه قرار گیرد و با توجه به بومی بودن منطقه با در نظر گرفتن شرایط محیطی از توجه به عدهای خاص در مقابل سایر اعضا خودداری شود.
۵- از آنجا که جلب رضایت اساتید در استمرار بقا و موقعیت دانشگاه در محیط حائز اهمیت است شناسایی انتظارات، عوامل مؤثر بر خودکارآمدی آنها لازم و تلاش جهت تأمین آنها امر مهمی باشد که باید از سوی مسئولان و مدیران دانشگاهی مورد توجه قرار گیرد.
۶- در این پژوهش مشخص شد خودکارآمدی اعضای هیأت علمی در سطح بسیار پایینی است. بنابراین لازم است مدیران و برنامه ریزان دانشگاهی ضمن ترغیب اعضای هیأت علمی با یکسان سازی منابع بین همه اعضا و عدم توجه به قشر خاص می توانند شرایط لازم جهت خودکارآمدی حرفه ای اعضای هیأت علمی را فراهم نمایند. همینطور ساختار بازدارنده و نیز عدالت سازمانی پایین بوده است. لذا بر اساس یافته های این پژوهش می توان گفت با توسعه و تواناسازی ساختار و با بهره گرفتن از اصل تعاملی با انعطاف پذیر شدن قوانین و رویه ها و برداشتن موانع دست و پاگیر می تواند زمینه ساز ارتقای سطح خودکارآمدی حرفه ای اعضای هیأت علمی باشد.
۷- اعضای هیأت علمی تمایل دارند به هنگام انجام فعالیت آموزشی به شیوه های مختلف در مورد عملکرد خود و اینکه کار خود را چگونه انجام دهند که منجر به خودکارآمدی حرفهای گردد، بازخورد لازم را دریافت کنند و نتیجه کارشان اعلام گردد و در آن صورت احساس میکنند که نظرات، ایده و کارشان مؤثر بوده لذا با انگیزه بیشتری به کار خواهند پرداخت.
۵-۴-۲- پیشنهادهای پژوهشی
۱-بررسی رابطه نوع ساختار سازمانی و عدالت سازمانی با خودکارآمدی حرفه ای کارکنان دانشگاه یاسوج و مقایسه آن با یافته های این پژ وهش.
۲-بررسی رابطه نوع ساختار سازمانی و عدالت سازمانی با خودکارآمدی اساتید دانشگاه های دیگر.
۳-بررسی تعامل ساختار، عدالت سازمانی و خودکارآمدی حرفه ای در پیش بینی عملکرد آموزشی و پژوهشی اعضای هیأت علمی.
۴-بررسی تعامل ساختار، عدالت سازمانی و خودکارآمدی حرفه ای در پیش بینی رضایت حرفه ای اعضای هیأت علمی.
۵- بررسی تعامل ساختار، عدالت سازمانی و خودکارآمدی حرفه ای در پیش بینی اثربخشی تدریس اعضای هیأت علمی.
۶-بررسی تعامل ساختار، عدالت سازمانی و خودکارآمدی حرفه ای در پیش بینی اثربخشی (درونی، بیرونی و نهادی) دانشگاه.
۷- استفاده از روش مصاحبه در کنار پرسشنامه به صورت ترکیبی به منظور بالا بردن کیفیت نتایج حاصله.
الف) منابع فارسی
۱- احدی، بتول؛ نریمانی، محمد؛ ابوالقاسمی، عباس؛ آسیایی، مریم (۱۳۸۸). “بررسی ارتباط هوش هیجانی، سبک اسناد و خودکارآمدی با رضایت از زندگی در زنان شاغل“، مطالعات تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی، شماره ۱، ص ۱۲۷- ۱۱۷.
۲- احمدی، نهال (۱۳۸۷). “خودکارامدی حرفه ای؛ تازه های روان درمانی“، شماره ۴۹-۵۰، ص۸۷-۷.
۳- اشجع، آرزو؛ نوری، ابوالقاسم؛ عریضی، حمیدرضا؛ سماواتیان، حسین (۱۳۸۸). “رابطه ابعاد عدالت سازمانی با اعتماد به سازمان و سرپرست در کارکنان مجتمع فولاد مبارکه اصفهان“، دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، شماره ۳۹، ص ۱۲-۱.
۴- اصغری، آرزو؛ خداپناهی، محمدکریم؛ صالح صدق پور، بهرام (۱۳۸۷). رابطه توانمندسازی و خودکارآمدی با رضایت شغلی، مجله روانشناسی، شماره ۱۲، ص ۲۳۹-۲۲۷.
۵- افجه، علی اکبر (۱۳۸۵). مبانی فلسفی و تئوریهای رهبری و رفتار سازمانی. تهران: انشارات سمت.
۶- الوانی، سید مهدی؛ پور عزت، علی اصغر (۱۳۸۲). عدالت اجتماعی شالوده توسعه پایدار؛ کمال مدیریت، شمارۀ ۲.
۷- امیرخانی، طیبه؛ پورعزت، علی اصغر (۱۳۸۷). تاملی بر امکان توسعه سرمایه اجتماعی در پرتو عدالت سازمانی در سازمان‌های دولتی، نشریه مدیریت دولتی، شماره۱ ص ۳۲- ۱۹.
۸- اورعی یزدانی، بدرالدین؛ مولودی، جمشید ( ۱۳۸۹ ). بررسی و مطالعه رابطه بین سرمایه فکری و عدالت سازمانی ( مطالعه موردی )؛ پژوهش های مدیریت، سال سوم، شماره دهم، ص ۸۲- ۶۹.
ایران زاده، سلیمان؛ اسدی، نازل (۱۳۸۸). بررسی رابطه رفتار مدنی و عدالت سازمانی با خشنودی شغلی کارکنان دانشگاه محقق اردبیلی، فراسوی مدیریت، شماره ۱۰، ص۷۵- ۴۳.
۹- ایرانزاده، سلیمان (۱۳۸۸). بررسی رابطه بین برخی عوامل اجتماعی با خود اثربخشی، رضایت شغلی و بهروری کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه و مهاباد؛ پژوهشنامه تربیتی، شمارۀ ۲۱، ص ۴۱-۲۷ .
۱۰- براتی، هاجر (۱۳۸۸). رابطه ساده و چند گانه عدالت سازمانی با عملکرد شغلی در شرکت ذوب آهن اصفهان؛ چشم انداز مدیریت، شمارۀ ۳۳، ص ۲۸-۹.
۱۱- بهاری فر، علی؛ جواهری کامل، مهدی (۱۳۸۹). بررسی پیامدهای اخلاقی سازمان (با مطالعه عدالت سازمانی، تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی)؛ دوماهنامه توسعه انسانی پلیس، شماره ۲۸، ص ۱۱۸-۹۵.